Uczestnicy stosunków międzynarodowych Uczestnicy stosunków międzynarodowych. Państwa, narody i religie, organizacje międzynarodowe, korporacje wielonarodowe.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych Uczestnikiem sm. nazwać można każdego nosiciela aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym; działalność ta winna być ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju (R. Vukadinović) uczestnikiem stosunków międzynarodowych – dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym – jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe (T. Łoś-Nowak)

Podmiotowy aspekt stosunków międzynarodowych Wiele pojęć: podmiot prawa międzynarodowego, podmiot stosunków międzynarodowych oraz ich aktor, uczestnik, partner, sprawca, czynnik itp. STRONA - pojęcie najbardziej ‘pojemne’. E. Pałyga wymienia 4 rodzaje stron stos. międzynarod.: cztery rodzaje stron stosunków międzynarodowych: a) podmioty potencjalne ; b) podmioty efektywne; c) uczestnicy pośredni; d) uczestnicy bezpośredni.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa Pojęcie “podmiotowość prawnomiędzynarodowa” jest węższe i oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składa się ze: zdolności prawnej i zdolności do działania.

Podział uczestników stosunków międzynarodowych Najważniejszy podział: a) państwowi b) pozapaństwowi uczestnicy stos. międz. Do ‘niepaństwowych’ uczestników sm. zalicza się: * narody; * organizacje międzynarodowe i ruchy międzynarodowe; * uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły); * uczestników subpaństwowych (np. partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne).

PAŃSTWO jako podstawowy uczestnik stosunków międzynarodowych Państwem jest każda suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem międzynarodowym. (L. Antonowicz) Na pojęcie “państwo” składają się 3 elementy: terytorium, ludność i władza. Państwo jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną, ma monopol na przymus, ma charakter absolutny i jest organizacją powszechną. Stosunki międzypaństwowe są nadal fundamentem stosunków międzynarodowych.

Międzynarodowe aspekty istnienia państwa Liczba państw od wieków ulega zmianie. W XX wieku państwa powstawały w wyniku: a) secesji terytorium kolonialnego; b) rozpadu jednego państwa na kilka innych; c) połączenia kilku państw w jedno. Upadek państwa: a) połączenie (następuje upadek państw łączących się); b) rozpad (upada państwo rozpadające się); c) inkorporacja (dobrowolne przyłączenie się jednego państwa do drugiego - upada państwo decydujące się na przyłączenie. Współczesne prawo międzynarodowe za nielegalny uważa upadek państwa w wyniku aneksji, to znaczy przymusowego, zbrojnego włączenia jednego państwa do drugiego

Podział państw Według I. Popiuk-Rysińskiej biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych, państwa można podzielić na następujące podstawowe grupy: mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych (np. Stany Zjednoczone, uznawane za jedyne współczesne supermocarstwo; w przeszłości – Imperium rzymskie czy np. Imperium Brytyjskie); mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, (np. w technologii, gospodarcze czy handlu, tj. Japonia, Niemcy, początkowo RFN), mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie, np. Francja, państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska. Innym podziałem jest podział na państwa wysoko rozwinięte (o wysokim poziomie Produktu Krajowego Brutto), kraje rozwijające się i tzw. minipaństwa oraz podmioty specjalne (tj. np. Stolica Apostolska łącząca elementy tworu państwowego i centra wyznaniowego katolicyzmu).

NARÓD i inne wielkie grupy społeczne Narody są kolejnym po państwach rodzajem podmiotowych uczestników stosunków międzynarodowych; Narody są zwykle jedynie potencjalnymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, a ich reprezentację efektywną stanowią państwa.

NARÓD – typ idealny M. Waldenberg – propozycja typu idealnego, w którego skład wchodzą: 1) wspólny język; 2) terytorium, na którym mieszka dana zbiorowość lub znaczna jej część i które uważa ona za swą ziemię ojczystą; 3) dziedzictwo kulturowe, z którym znaczna część zbiorowości się identyfikuje; 4) partycypowanie w kulturze narodowej; 5) wspólna, bogata symbolika oraz to, co w niektórych definicjach narodu określa się jako wspólny zasób uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym znacznej większości, trzonu zbiorowości; 7) znaczne poczucie wspólnoty między ludźmi różnych klas i warstw społecznych; 8) świadomość odrębności narodowej, poczucia bycia narodem; 8) istnienie w przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, w przypadku braku państwowości całkowicie odrębnej bądź połączonej więzami federacyjnymi lub konfederacyjnymi z innym organizmem państwowym istnienie woli stworzenia państwa lub uzyskania pewnej autonomii.

Małe grupy społeczne i ich organizacje Grupy ludzi mających podobne poglądy polityczne i zorganizowanych w partie polityczne oraz grupy rasowe, etniczne, religijne i inne, które, po zorganizowaniu się, samodzielnie walczą o swoje cele na forum międzynarodowym. Najczęściej podmioty te uczestniczą w stosunkach międzynarodowych w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego rządu, który reprezentuje ich interesy na zewnątrz. Na ogół współpracują z podobnymi grupami działającymi w obcych państwach i tworzą wraz z nimi organizacje pozarządowe. Istotą tych działań jest ich transnarodowość. Reprezentacje grup społecznych z różnych państw zbierają się na konferencjach międzynarodowych i ustalają założenia wspólnych działań programowych (określają swoje stanowisko polityczne), propagandowych czy operacyjnych. Poza wspólnym wystąpieniem międzynarodowym wszystkie organizacje krajowe rozpoczynają nacisk na własny rząd i rządy innych państw, celem osiągnięcia wspólnie ustalonych celów.

Przedsiębiorstwa międzynarodowe Korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, czyli osoby prawne zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną oraz zagraniczną wielu państw, a także bezpośrednio kształtujące stosunki międzynarodowe. W sferze stosunków międzynarodowych działania takich przedsiębiorstw są regulowane przez 3 siły: właścicieli korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd państwa goszczącego. W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym elementem tej struktury decyzyjnej.

Organizacje międzynarodowe Za R. Bierzankiem przez “organizacje międzynarodowe rozumiemy zrzeszenia bądź to państw, bądź też innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie”. Poza tym W. Morawiecki uważa, iż “organizację międzynarodową można określić jako system współpracy państw członkowskich, którego podstawową cechą jest istnienie stałych organów wyrażających w swych decyzjach wolę całej organizacji i powołanych do realizacji wspólnych zadań odpowiadających zgodnym interesom tych państw.”

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych Wśród organizacji międzynarodowych wyróżnia się główny podział na: organizacje rządowe (międzypaństwowe) i pozarządowe. Organizacje rządowe zrzeszają państwa, natomiast pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne. Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe dzielą się na wszechstronne i wyspecjalizowane. wszechstronne: np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich – OPA, Organizacja Jedności Afrykańskiej – OJA. wyspecjalizowane organizacje międzynarodowe to np.: FAO, UNESCO oraz bardzo duża część organizacji pozarządowych (zajmujących się np. nauką, prawami autorskimi). Stosując z kolei kryterium przestrzenne, dzielimy organizacje międzynarodowe na: uniwersalne (np: ONZ), regionalne (np: Wspólnota Europejska) i mieszane (np: NATO). Do podziału organizacji międzynarodowych przyjąć można także kryterium interesów i potrzeb. Wtedy to uzyskujemy podział na organizacje polityczno-wojskowe (np: Unia Zachodnioeuropejska), gospodarcze (np: Wspólnota Europejska), kulturalne i oświatowe (np: UNESCO).

Interesy i działania uczestników stosunków międzynarodowych potrzeby -> interesy międzynarodowe -> cele -> aktywność międzynarodowa Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistości. Interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestnika stosunków międzynarodowych do podjęcia działania i zaspokojenia potrzeb. (Z. J. Pietraś). Rodzaje interesów międzynarodowych: a) interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych; b) interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych; c) interesy regionalnych systemów stosunków międzynarodowych; e) interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających wewnątrz państw.

Społeczność międzynarodowa Społeczność międzynarodowa jest zrzeszeniem skupiającym uczestników stosunków międzynarodowych. Etapy rozwoju: 1. Od przełomu starożytności do połowy średniowiecza – EUROPEJSKA RODZINA NARODÓW CHRZEŚCIJAŃSKICH. 2. Od połowy średniowiecza: powstanie nowożytnej społeczności międzynarodowej. Kongres Westfalski 1648 r. państwa sygnatariusze są uczestnikami stosunków międz. Szybki wzrost liczby państw. Wiek XVII państwa pozaeuropejskie (lecz chrześcijańskie). Wiek XIX – państwa bałkańskie oraz republiki latynoamerykańskie uznane za uczestników stosunków międz. Kongres Paryski (1856 r.): przyjęcie pierwszego państwa niechrześcijańskiego (Turcja), następnie Japonia. 3. Po II wojnie światowej – proces dekolonizacji. Powstają nowe państwa – społeczność wielokulturowa, wielonarodowościowa.

Społeczność międzynarodowa Społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe. W ujęciu szerszym za uczestników stos. międz. uważa się podmioty niesuwerenne, niepaństwowe – wszystkich uczestników. W literaturze przedmiotu nie ma zgody co do podmiotowego zakresu współczesnej społeczności międzynarodowej. Można wyodrębnić 3 punkty widzenia: 1) społeczność międzynarodowa to społeczność państw, 2) istnieją dwa zakresy społeczności międzynarodowej: szeroki i wąska, w znaczeniu węższym społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych, natomiast w znaczeniu szerszym obejmuje ona także podmioty niesuwerenne, czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej. 3) społeczność międzynarodowa obejmuje wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych.

Społeczność międzynarodowa Można wyróżnić 3 koncepcje więzów scalających uczestników społeczności międzynarodowej: (A) koncepcja czynników realistycznych – (źródło Hobbes) Stosunki międz. to anarchia, konflikt. Państwa realizują swoje cele w sposób bezwzględny, nie dbając o interesy innych państw: gra o sumie zerowej, w której wygrana jednej strony oznacza przegraną innej. (B) koncepcja idealistyczna – (Kant). Społeczność międz. to wspólnota ogólnoludzka. Ludzie winni dążyć do przełamywania granic międzypaństwowych i dążyć do realizacji interesów ludzi jako wspólnoty. Koncepcja optymistyczna. (C) koncepcja klasyczna – (Grocjusz). Państwa mają częściowo interesy wspólne a częściowo różne. W różnych okresach współpracują, a czasami walczą. Państwa walcząc winny zachowywać ustalone reguły moralne oraz prawne.

LITERATURA E. Cziomer, L. Zyblikiewicz: Zarys… jw., CZEŚĆ II (Rozdziały 3-6), s. 35-92. Z. Czachór: Uczestnicy stosunków międzynarodowych [w:] W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.): Stosunki… jw., s. 43-50. T. Łoś-Nowak: Stosunki międzynarodowe. Wrocław 1997, R III (Uczestnicy stosunków międzynarodowych), s. 39-50. R. Bierzanek: Współczesne … jw., RIII. Państwa i ugrupowania państw s. 105-146.