CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W ŚRODOWISKU PRACY PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE wykorzystano materiały: D. Augustyńska, M. Pośniak – Czynniki szkodliwe w środowisku pracy, wartości dopuszczalne (praca zbiorowa), CIOP, Warszawa 2007

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE Promieniowanie jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne (np. X) lub cząstkowe (np. α, β), które w czasie przenikania przez materię ma zdolność wytwarzania, bezpośrednio lub pośrednio jonów. Samo pojęcie promieniowania wiąże się z wysyłaniem i przekazywaniem energii. Źródłem promieniowania jonizującego są: – pierwiastki, nazywane promieniotwórczymi lub radioaktywnymi, np. rad (Ra226); – urządzenia, np. aparaty rentgenowskie. Jednostka – mSv [milisiwert] (1Sv = 1 Gy = 1J/1kg)

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE Promieniotwórczość (radioaktywność) jest to zjawisko samorzutnego rozpadu jąder niektórych izotopów, któremu towarzyszy wysyłanie promieniowania α, β, γ. Promieniowanie rentgenowskie (X) podobnie jak promieniowanie γ jest promieniowaniem elektromagnetycznym. Ważną cechą promieniowania jonizującego jest jego przenikliwość, czyli stopień pochłaniania przez materię, i zależy ona od rodzaju promieniowania i jego energii (rośnie wraz ze wzrostem energii). Promieniowanie α jest bardzo mało przenikliwe – w powietrzu jego zasięg nie przekracza kilku centymetrów (do 10 cm), a w tkance – ułamków milimetra. Z trudem przenika przez pojedynczą kartkę zwykłego papieru. Promieniowanie β – w powietrzu jego zasięg jest blisko 60 razy większy niż promieniowania α o tej samej energii, i może dochodzić do kilku metrów. Promieniowanie to może również przenikać przez kilku-milimetrową osłonę metalową. Promieniowanie γ i X – jest bardzo przenikliwe i może przedostawać się przez grube warstwy betonu czy stali.

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE Promieniowanie działa mutagennie, powodując powstawanie uszkodzeń w DNA w wyniku bezpośredniego niszczenia cząsteczek kwasów nukleinowych oraz produkcji wolnych rodników. Komórki rozpoznają uszkodzenia materiału genetycznego i zatrzymują cykl komórkowy, starając się usunąć zniszczenia przed przystąpieniem do dalszych podziałów. Stanowi to ochronę przed powstawaniem komórek nowotworowych. Większe dawki promieniowania jonizującego mogą zabić komórkę, niszcząc jej białka. Biologiczne skutki promieniowania jonizującego u ludzi można podzielić na dwie grupy: – somatyczne – występujące bezpośrednio po napromieniowaniu całego ciała. Późniejsze skutki takiego napromieniowania to białaczka, nowotwory złośliwe kości, skóry, zaćma, zaburzenia przewodu pokarmowego, bezpłodność. – genetyczne – związane z mutacjami w obrębie materiału genetycznego. Małe dawki promieniowania pochłonięte jednorazowo, dają obraz morfologiczny w postaci zmutowanych organizmów dopiero w kolejnych pokoleniach.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE Wartości dopuszczalne dla promieniowania jonizującego: 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18.01.2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2005r. Nr 20, poz. 168). 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami). 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami).