CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W ŚRODOWISKU PRACY HAŁAS ULTRADŹWIĘKOWY wykorzystano materiały: D. Augustyńska, M. Pośniak – Czynniki szkodliwe w środowisku pracy, wartości dopuszczalne (praca zbiorowa), CIOP, Warszawa 2007

OKREŚLENIA hałas ultradźwiękowy – hałas, w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych – od 10 kHz do 40 kHz.

HAŁAS ULTRADŹWIĘKOWY: Ultradźwięki wchodzące w skład hałasu ultradźwiękowego wnikają do organizmu przez narząd słuchu oraz przez całą powierzchnię ciała. Badania wpływu hałasu ultradźwiękowego na narząd słuchu są utrud-nione, ponieważ w warunkach przemysłowych ultradźwiękom towarzy-szy zazwyczaj hałas słyszalny i trudno jest określić, czy zmiany słuchu osób badanych występują na skutek oddziaływania tylko składowych słyszalnych lub tylko ultradźwiękowych, czy też na skutek jednoczesne-go działania obu składników. Poza szkodliwym oddziaływaniem na słuch, stwierdzono ujemny wpływ ultradźwięków na narząd przedsionkowy w uchu wewnętrznym, obja-wiający się bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi, nudnościami, sennością w ciągu dnia, nadmiernym zmęczeniem itp. Badania oddziaływań pozasłuchowych wykazały, że hałas ultradźwię-kowy o poziomach ciśnienia akustycznego ponad 80 dB w zakresie częstotliwości słyszalnych (do 20 kHz) i ponad 100 dB w zakresie niskich częstotliwości ultradźwiękowych (ponad 20 kHz) wywołuje zmiany o charakterze wegetatywno-naczyniowym. Głównymi źródłami hałasu ultradźwiękowego są urządzenia, w których ultradźwięki są wytwarzane celowo jako czynnik niezbędny przy reali-zacji procesu technologicznego (np. zgrzewarki, myjki ultradźwiękowe). Ultradźwięki wytwarzają również maszyny wysokoobrotowe (np. sprę-żarki, urządzenia pneumatyczne, obrabiarki do metalu).

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopusz-czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217, poz. 1833 z później-szymi zmianami): Hałas ultradźwiękowy na stanowiskach pracy jest charakteryzowany przez: – równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjo-wych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy [Lfeq,8h] lub równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjo-wych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do tygodnia pracy [Lfeq,W] (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierów-nomierny w poszczególnych dniach w tygodniu) – maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjo-wych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz [Lfmax] Równoważne poziomy ciśnienia akustycznego na stanowiskach pracy, odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy, oraz maksymalny poziom ciśnienia akustycznego nie mogą przekraczać wartości podanych na następnej stronie.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Częstotliwość środkowa pasm tercjowych [kHz] Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub do tygodnia pracy [dB] Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego 10 12,5 16 80 100 20 90 110 25 105 125 31,5 40 130

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie młodocianych na stanowiskach pracy, na których: Częstotliwość środkowa pasm tercjowych [kHz] Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub do tygodnia pracy [dB] Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego 10 12,5 16 75 100 20 85 110 25 125 31,5 40 105 130

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie kobiet w ciąży na stanowiskach pracy, na których: Częstotliwość środkowa pasm tercjowych [kHz] Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub do tygodnia pracy [dB] Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego 10 12,5 16 77 100 20 87 110 25 102 125 31,5 40 107 130

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE A OCENA NARAŻENIA NA HAŁAS: Ekspozycja Krotność wartości na hałas dopuszczalnej Lfeq,8h < Lfeq,dop – 3 dB Lfeq,W < Lfeq,dop – 3 dB k < 0,5 Lfmax < Lfmax,dop – 6 dB Lfeq,dop – 3 dB ≤ Lfeq,8h ≤ Lfeq,dop Lfeq,dop – 3 dB ≤ Lfeq,W ≤ Lfeq,dop k = 0,5 – 1,0 Lfmax,dop – 6 dB ≤ Lfmax ≤ Lfmax,dop Lfeq,8h > Lfex,dop Lfeq,W > Lfeq,dop k > 1,0 Lfmax > Lfmax,dop

PROFILAKTYKA: W profilaktyce szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego obowią-zują takie same zasady i wymagania jak w przypadku hałasu słyszalne-go. Narażenie na hałas ultradźwiękowy wymaga jednak zwiększenia częstotliwości badań lekarskich, tzn. wykonywania ich co dwa lata. Ze względu na krótkofalowość ultradźwięków niskich częstotliwości rozchodzących się w powietrzu (długości fal od 3 mm do 2 cm) stosun-kowo łatwo jest ograniczyć ich szkodliwe oddziaływanie na człowieka, np. obudowanie źródeł, unikanie kontaktu z przetwornikami ultradźwię-kowymi, stosowanie środków ochrony indywidualnej.