STUDENCI PRAWA W POLSCE 2008 Raport przygotowany dla: Grudzień, 2008 Ipsos Polska Sp. z o.o. ● ul. Taśmowa 7 02-677 Warszawa ● tel.: + 48 22 448 77 00/01 © 2008 Ipsos Wszystkie prawa zastrzeżone

Spis treści Opis projektu............................................................................................... 3 Metodologia................................................................................................. 4 Wizerunek zawodów prawniczych……………………………………………. 5 Zmiany w zawodach prawniczych …………………………………………… 13 Oczekiwania wobec przyszłej pracy…………………………………………. 22 Przygotowania do przyszłej pracy………………….................................... 31 Zachowania podczas studiów………………………………………………… 42 Dane demograficzne……………………………………………………………. 55

Opis projektu Badania Rynku Studentów Prawa są prowadzone od 8 lat przez Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Poland. Badania mają na celu określenie sytuacji studentów prawa w Polsce - ich potrzeb, oczekiwań i kwalifikacji. Wyniki badań służą zarówno Stowarzyszeniu – jako podstawa przy określaniu priorytetów działalności ELSA, a także partnerom ELSA – zarówno z sektora edukacyjnego jak i komercyjnego. Badania są prezentowane także w mediach – dotychczas z wyników badań korzystały m.in. Gazeta Wyborcza, Edukacja Prawnicza i Rzeczpospolita W roku 2003 ELSA Poland rozpoczęła współpracę z IPSOS Polska. Forma i przebieg badań był konsultowany z profesjonalistami z IPSOS – dzięki temu Badania Rynku Studentów Prawa nabrały nowego wymiaru. Badanie tegoroczne jest już szóstym, pomiarem zrealizowanym przy udziale Ipsos

Podejście metodologiczne Badanie polegało na przeprowadzeniu 1139 ankiet wśród dziennych studentów prawa z III, IV i V roku. Badanie odbyło się w na 17 wydziałach prawa i administracji działających w 15 ośrodkach akademickich, w których istnieją Grupy Lokalne ELSA. Zarząd Krajowy ELSA Poland powołał Ogólnopolskiego Koordynatora ds. Badania Rynku, którego zadaniem było nadzorowanie pracy 15 lokalnych koordynatorów wyznaczonych w każdej Grupie Lokalnej. Do zadań tych ostatnich należało przeprowadzenie odpowiedniej liczby ankiet, a następnie wprowadzenie danych do formularza zbiorczego. Na podstawie formularzy zbiorczych Ipsos opracował wyniki badań. Badanie przeprowadzono w miastach: Białystok, Gdańsk, Kraków, Lublin, Poznań, Rzeszów, Toruń, Warszawa, Katowice, Łódź, Wrocław, Szczecin, Olsztyn, Słubice, Opole. Kwestionariusze były wypełniane samodzielnie przez respondentów.

1. Wizerunek zawodów prawniczych Strzałkami oznaczone są istotnie statystycznie różnice na poziomie ufności 0.95 pomiędzy pomiarem w 2007 roku a pomiarem w 2008 roku

PRESTIŻ ZAWODÓW PRAWNICZYCH 1. Które z wymienionych zawodów prawniczych są według Ciebie najbardziej prestiżowe? 2008 N=1139

PRESTIŻ ZAWODÓW PRAWNICZYCH Zmiana opinia pomiędzy ostatnimi 3 pomiarami 1. Które z wymienionych zawodów prawniczych są według Ciebie najbardziej prestiżowe? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

PRESTIŻ ZAWODÓW PRAWNICZYCH Zmiana opinia pomiędzy ostatnimi 3 pomiarami 1. Które z wymienionych zawodów prawniczych są według Ciebie najbardziej prestiżowe?

Zainteresowanie zawodami prawniczymi 3. Które z wymienionych zawodów chciałbyś/łabyś wykonywać w przyszłości? 2008 N=1139

Zainteresowanie zawodami prawniczymi 3. Które z wymienionych zawodów chciałbyś/łabyś wykonywać w przyszłości? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Zainteresowanie zawodami prawniczymi 3. Które z wymienionych zawodów chciałbyś/łabyś wykonywać w przyszłości?

Zainteresowanie zawodem Prestiżowe zawody prawnicze i chęć wykonywania zawodu w przyszłości 2007 vs 2008 Niższy prestiż Duże zainteresowanie Wysoki prestiż Duże zainteresowanie Zainteresowanie zawodem 2007 2008 Wysoki prestiż Małe zainteresowanie Niższy prestiż Małe zainteresowanie 2007 N=1148, 2008 N=1139 Prestiż

2. Zmiany w zawodach prawniczych

Dostęp do zawodów prawniczych 4. Czy uważasz, że dalsze zmiany w prawie planowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, otwierające dostęp do wykonywania zawodów prawniczych są potrzebne? Planowane zmiany wymagają dopracowania 64% Nie mam zdania Planowane zmiany nie wymagają dodatkowych poprawek 16% Są niepotrzebne Są potrzebne 2007 N=1148, 2008 N=1139

Zakres zmian dotyczących egzaminów na aplikacje 5. Czy uważasz, że obecne warunki egzaminów na aplikacje prawnicze (adwokacka, radcowska, notarialna, komornicza) powinny się zmienić? W 2007 roku pytanie zadawane było w innej formie 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Egzamin ustny 6. Czy uznajesz, że jednym z wymogów właściwego przygotowania i sprawdzenia wiedzy prawniczej jest bezpośredni kontakt z egzaminatorem w formie egzaminu ustnego? 2008 N=1139

Forma egzaminu na aplikacje 7. Czy uważasz, że jednolity egzamin państwowy I stopnia, umożliwiający dostęp do aplikacji prawniczych (adwokacka, radcowska, notarialna, sądowo-prokuratorska, referendarska, komornicza i legislacyjna) powinien być wprowadzony? Nie mam zdania Nie, powinien mieć mniejsze Zdecydowanie tak 2008 N=1139

Konkurencje dla adwokatów Doradca Prawny 8. Czy uważasz, że doradca prawny w świetle nowych przepisów będzie gwarantował właściwy poziom przygotowania do świadczenia usług prawniczych? 8a. A czy uważasz, że doradca prawny będzie w świetle nowych przepisów stanowił konkurencje dla adwokatów i radców prawnych? Gwarantowanie właściwego poziomu przygotowania do świadczenia usług prawniczych Konkurencje dla adwokatów i radców prawnych?

Zdobywanie wiedzy i doświadczenia w innych zawodach prawniczych jako niezbędne atrybuty do bycia sędzią a 9. Czy dochodzenie do zawodu sędziego powinno odbywać się poprzez zdobywanie wiedzy i doświadczenia w innych zawodach prawniczych adwokata/radcy prawnego/notariusza/prokuratora? 2008 N=1139

Tajemnica adwokacka jako fundament prawa do obrony 10. Czy twoim zdaniem tajemnica adwokacka to fundament prawa do obrony? 2008 N=1139

System boloński na studiach prawniczych 11. Czy jesteś zwolennikiem systemu bolońskiego na studiach prawniczych? 2008 N=1139

3. Oczekiwania wobec przyszłej pracy

Czynniki decydujące o znalezieniu dobrej pracy 19. Co Twoim zdaniem decyduje o znalezieniu dobrej pracy? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Oczekiwane cechy przyszłego pracodawcy 13. Czym będziesz się kierował/a wybierając pracę po studiach? Oceń wszystkie poniższe cechy pracodawcy korzystając ze skali, na której 1 oznacza, że ta cecha jest dla Ciebie zupełnie nie ważna, zaś 5 – iż jest bardzo ważna. Korzystając z pośrednich wartości możesz stopniować swoją ocenę.. Ważne Ważność Mniej ważne TopBox – wartość procentowa odpowiedzi „bardzo ważna (5)”

Oczekiwane cechy przyszłego pracodawcy 13. Czym będziesz się kierował/a wybierając pracę po studiach? Oceń wszystkie poniższe cechy pracodawcy korzystając ze skali, na której 1 oznacza, że ta cecha jest dla Ciebie zupełnie nie ważna, zaś 5 – iż jest bardzo ważna. Korzystając z pośrednich wartości możesz stopniować swoją ocenę.. Średnie na skali 1-5, gdzie 5 oznacza bardzo ważna, a 1 zupełnie nie ważna

Oczekiwania finansowe netto wobec pierwszej pracy 16. Jakiego wynagrodzenia (netto) oczekujesz rozpoczynając pracę zaraz po studiach?

Osobiste atuty w poszukiwaniu pracy 33. Co uważasz za swój największy atut przy poszukiwaniu pracy? 2008 N=1139

Osobiste słabości w poszukiwaniu pracy 34. Co uważasz za swoją największą słabość przy poszukiwaniu pracy? 2008 N=1139

Osobiste atuty i słabości w poszukiwaniu pracy 33. Co uważasz za swój największy atut przy poszukiwaniu pracy? 34. Co uważasz za swoją największą słabość przy poszukiwaniu pracy? ATUTY SŁABOŚCI 2008 2007 2006 2005 Pracowitość i odpowiedzialność 46% 62% 70% 67% Brak doświadczenia zawodowego 31% 38% 43% Łatwość nawiązywania kontaktu z ludźmi 37% 58% 59% Brak odbytych dodatkowych kursów i szkoleń 26% 27% 29% Znajomość języków obcych 45% 53% 41% Słaba znajomość języków obcych 19% 20% 17% 15% Umiejętności autoprezentacji 35% Brak solidnej wiedzy teoretycznej 16% 18% 14% Doświadczenie zawodowe 30% 36% Nieduże umiejętności autoprezentacji 12% 9%

Skłonność do zmiany miejsca zamieszkania w celu podjęcia pracy 12. Czy byłbyś/abyś gotowy/a przeprowadzić się do innego miasta, gdyby wymagało tego podjęcie pracy? Zdecydowanie nie Ewentualnie Zdecydowanie tak 2007 N=1148, 2008 N=1139

4. Przygotowania do przyszłej pracy

Co zamierzasz robić w ciągu pierwszego roku po zakończeniu studiów?

Co zamierzasz robić w ciągu pierwszego roku po zakończeniu studiów? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Czy planujesz po zakończeniu studiów kontynuować naukę? 18. Czy planujesz po zakończeniu studiów kontynuować naukę, jeśli tak, to w jakiej formie? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Chęć pracy po studiach w firmie prawniczej (kancelarii prawnej) 14. Czy w przyszłości planujesz pracować w kancelarii prawnej? Czy chciałbyś po studiach pracować w firmie prawniczej? Czy w przyszłości planujesz pracować w kancelarii prawnej? 2008 N=1139

Czynniki brane pod uwagę przy wyborze kancelarii prawnej w której chciałbym pracować Osoby planujące w przyszłości pracę w kancelarii prawniczej N=790) 2006: N=837, 2007: N=815, 2008 N=790

Znajomość firm (1/2) % ZNAJOMOŚĆ WSPOMAGANA, STUDENCI WSKAZYWALI KTÓRE FIRMY ZNAJĄ Z PRZEDSTAWIONEJ LISTY 2008 N=1139

Znajomość firm (2/2) % ZNAJOMOŚĆ WSPOMAGANA, STUDENCI WSKAZYWALI KTÓRE FIRMY ZNAJĄ Z PRZEDSTAWIONEJ LISTY 2008 N=1139

Znajomość firm ZNAJOMOŚĆ WSPOMAGANA, STUDENCI WSKAZYWALI KTÓRE FIRMY ZNAJĄ Z PRZEDSTAWIONEJ LISTY 2008 2007 2006 2005 Ernst & Young 56% 64% 70% 77% Hogan&Hartson 11% 9% 12% Deloitte 60% 57% 52% Lovells 13% 8% Baker&McKenzie 28% 40% 41% 37% Chadburne & Parke 6% 7% Domański Zakrzewski Palinka 38% 32% 34% 35% Roedl & Partner 10% Allen&Overy 31% 27% 20% 25% Magnusson Law Firm 14% PricewaterhouseCoopers 33% 50% Weil, Gotshal& Menges Chałas i wspólnicy 16% 22% 19% 18% Salans KPMG Polska 23% 26% Gide Loyrette Nouel Sołtysiński Kawecki& Szlęzak 17% Beiten Burkhardt 4% White&Case 24% Noerr Stiefenhoffer Lutz 5% Drzewiecki, Tomaszek& Wspólnicy Norton Rose Clifford Chance Haarman Hemmeirath Wierzbowski Eversheds Łaszczuk i Wspólnicy CMS Cameron McKenna Dariusz Greszta Miller Canfield Linklaters Squire Sanders Wiater Dewey & LeBoeuf Gleis Lutz 3% Wardyński i Wspólnicy 15% TGC Ordowska 2008 N=1230 Wzrost znajomości Spadek znajomości

W której z poniższych firm chciałbyś pracować? 22. W której z poniższych firm chciałbyś/łabyś pracować? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139 Wszystkie wskazania powyżej 10%

Które portale internetowe uważasz za cenne źródła informacji na temat prawniczego rynku pracy? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

5. Zachowania podczas studiów

Materiały pomocne przy nauce do egzaminów 24. Z jakich materiałów korzystasz przygotowując się do egzaminu? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Czytelnictwo czasopism prawniczych 2008 23. Które czasopisma prawnicze czytujesz? % wszystkich studentów czytających choć sporadycznie dany tytuł

Czytelnictwo czasopism prawniczych PORÓWNANIE MIĘDZY LATAMI 23. Które czasopisma prawnicze czytujesz? Czyta w ogóle 2005 2006 2007 2007 2008 72% 74% 72% 72% 72% 72% 72% 72% 72% 72% 58% (żółte strony) 56% 60% 51% 51% 51% 51% 51% 51% 51% 52% 51% 51% 51% 42% 37% 41% 41% 41% 39% 41% 41% 41% 41% 41%

Znajomość języków obcych 2008 26A. Jakimi językami obcymi się posługujesz ? 2005 2006 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2008 94% 93% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 89% 79% 89% 60% 50% 47% 47% 47% 47% 47% 47% 47% 47% 47% 38% 47% 47% 47% 47% 27% 28% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 32% 16% 16% 14% 14% 14% 14% 14% 14% 24% 14% 14% 14% 15% 11% 8% 8% 8% 8% 18% 8% 8% 8% 27% 21% 20% 20% 20% 24% 20% 20% 6% 3% 2% 2% 2% 2% % wszystkich studentów

Znajomość terminologii prawniczej w językach obcych 2008 Średnia 3 2,5 1,9 1,2 1,5 1,3 Studenci znający dany język minimum słabo

Których języków obcych uczysz się lub uczyłeś w trakcie studiów? 27. Których języków obcych uczysz się lub uczyłeś/aś w trakcie studiów? 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Udział w zajęciach szkoły prawa obcego 28. Czy brałaś/eś udział w zajęciach w ramach którejś ze szkół prawa obcego? Nie brałem udziału, ponieważ nie ma w mieście gdzie studiuję: 7% 4% 6% 11%

Atrakcyjność aplikacji specjalistycznych 2. Proszę powiedzieć do jakiego/jakich egzaminu/ów na wymienione poniżej aplikacje zamierzasz przystąpić? 92% 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Obowiązkowe praktyki studenckie (odbyte i przyszłe) 29. Gdzie odbywałeś/aś lub odbędziesz obowiązkowe praktyki studenckie? Procenty nie sumują się do 100, gdyż student mógł odbywać, lub ma zamiar odbywać praktyki w więcej niż jednym miejscu 2006 N=1213, 2007 N=1148, 2008 N=1139

Odbyte dobrowolne praktyki studenckie Gdzie odbywałeś dodatkowe praktyki studenckie? (N=547) % studentów, którzy odbywali dobrowolne praktyki: Nie Brak danych Tak Nieznaczny wzrost w stosunku do roku 2007

Pośrednictwo ELSA w szukaniu praktyk studenckich Czy szukając praktyk korzystałeś z pośrednictwa ELSA? Nie wiem/ Nie pamiętam Nie Tak 2007 (23%) N=1139

Znajomość projektów Elsa Które projekty ELSA znasz? N=1139

6. Dane demograficzne

DEMOGRAFIA Rok studiów N=1139

DEMOGRAFIA Czy studiujesz równolegle inny kierunek studiów? Na jakim drugim kierunku studiujesz? (N=168 studentów) Tak Nie N=1139

DEMOGRAFIA Czy miasto, w którym studiujesz jest Twoim rodzinnym miastem? Z jakiej wielkości miejscowości pochodzisz? (Studenci nie studiujący w swoim rodzinnym mieście N=708) Tak Nie N=1139

DEMOGRAFIA PŁEĆ WIEK Mężczyzna Kobieta Średnia: 23 lata N=1139