mgr Cyprian Golda Katedra Prawa Finansowego Wrocław 2017 Podatek rolny Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 617 z późn. zm.) (dalej: u.p.r.) mgr Cyprian Golda Katedra Prawa Finansowego Wrocław 2017

Zakres przedmiotowy Zgodnie z dyspozycją art. 1 u.p.r. podatkiem rolnym opodatkowane są grunty, które zostały przez ustawodawcę sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Te ostatnie podlegają bowiem opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości.

Definicje legalne uregulowane w u.p.r. W art. 2 u.p.r. ustawodawca zdefiniował istotne pojęcia wykorzystywane w dalszych przepisach ustawy. W słowniczku wyjaśnione zostały następujące terminy: gospodarstwo rolne- za które uważa się obszar gruntów, o których mowa w art.1 ustawy, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej. działalnością rolniczą jest to z kolei produkcja roślinna i zwierzęca, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych, sadownictwa, hodowla i produkcja materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowla ryb.

Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, które są jednocześnie: właścicielami gruntów, z zastrzeżeniem następnego punktu; posiadaczami samoistnymi gruntów; użytkownikami wieczystymi gruntów; posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie: wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Nieruchomości Rolnych lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Nieruchomości Rolnych i Lasów Państwowych.

Zakres podmiotowy- cd. Pomimo jasnych kryteriów określania podatników w podatku rolnym ustawodawca wprowadził szereg odrębnych zasad ustalania zakresu podmiotowego. W art. 3 ust. 2 ustawy określono zasadę korespondującą z art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.r., że jeżeli grunty znajdują się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku rolnego ciąży na posiadaczu samoistnym. Z kolei w ust. 3 wskazano, że jeżeli grunty gospodarstwa rolnego zostały w całości lub w części wydzierżawione na podstawie umowy zawartej stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników lub przepisów dotyczących uzyskiwania rent strukturalnych, podatnikiem podatku rolnego jest dzierżawca, a zatem posiadacz zależny. Ostatnim przykładem odstępstwa od zasad ogólnych ustalania podatnika zawiera ust. 4 art. 3 u.p.r. Stanowi on, że w przypadku, gdy grunty gospodarstwa rolnego zostały wniesione do spółdzielni produkcyjnej jako wkład gruntowy, podatnikiem podatku rolnego jest spółdzielnia produkcyjna.

Kwestia współwłasności gruntów objętych opodatkowaniem podatkiem rolnym Kwestia współwłasności gruntów opodatkowanych podatkiem rolnym została w sposób tożsamy uregulowana przez ustawodawcę jak ma to miejsce, co do zasady, w podatku od nieruchomości. W sytuacji, gdy grunty, które zostały sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, stanowią współwłasność lub znajdują się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowią odrębny przedmiot opodatkowania podatkiem rolnym, a obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach (posiadaczach). Powyższa reguła doznaje jednak ograniczenia w odniesieniu do gruntów stanowiących gospodarstwo rolne. W takim przypadku obowiązek podatkowy ciąży na tej osobie będącej współwłaścicielem (posiadaczem), która to gospodarstwo prowadzi w całości.

Podmioty wyłączone z opodatkowania w podatku rolnym: Ustawodawca postanowił, iż w podatku rolnym podatkowi temu nie będą podlegać Skarb Państwa i gminy. Oznacza to, że zgodnie z art. 3a u.p.r. wobec tych dwóch podmiotów prawa nie powstaje obowiązek podatkowy.

Podstawa opodatkowania oraz sposób jej obliczania Podstawa opodatkowania podatkiem rolnym została przez ustawodawcę zróżnicowana na przedmiot opodatkowania. I tak, zgodnie z art. 4 ustawy, podstawę opodatkowania podatkiem rolnym stanowi: dla gruntów gospodarstw rolnych – liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego; dla pozostałych gruntów – liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków. Jak można zauważyć w pkt. 1, ustawodawca posługuje się na potrzeby obliczenia podstawy opodatkowania terminem „hektar przeliczeniowy”. Sposób jego obliczenia został szczegółowo uregulowany w ustawie.

Podstawa opodatkowania W celu określenia powierzchni wyrażonej w hektarach przeliczeniowych Ustawodawca podzielił kraj na 4 okręgu podatkowe. Klasyfikacja miast i gmin uzależniona jest od warunków ekonomicznych i produkcyjno-klimatycznych. Klasyfikacji tej dokonuje minister właściwy ds. finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa i ministrem właściwym do spraw rozwoju wsi oraz po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Izb Rolniczych. Szczególna kompetencja rady gminy decydująca o tym, że należy uznać, iż gmina posiada władztwo podatkowe w tym podatku jest fakt, iż rada może po zasięgnięciu opinii izby rolniczej, w szczególnych, gospodarczo uzasadnionych wypadkach, zaliczyć niektóre wsie do innego okręgu podatkowego niż określony dla gminy. Niemniej wykonanie tegoż uprawnienia nie może spowodować zmniejszenia liczby hektarów przeliczeniowych dla tej gminy o więcej niż 1,5%. Tożsama kompetencja została przyznana również sejmikowi województwa, albowiem sejmik, na wniosek rady gminy i po konsultacji z izbą rolniczą, również może dokonać odmiennej klasyfikacji gruntów w ułamki w jakim kompetencja ta przysługuje gminie

Podstawa opodatkowania Kolejnym kryterium decydującym o ostatecznej powierzchni stanowiącej podstawę opodatkowania jest klasyfikacja gruntów ze względu na jej klasę bonitacyjną. Urzędową tabelę klas gruntów zawierającą m.in. ogólną charakterystykę klas bonitacyjnych gleb, a także sposób zaliczania gleb do poszczególnych klas stanowi załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 września 2012 r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 1246).

Podstawę opodatkowania wyrażoną w hektarach przeliczeniowych oblicza się na podstawie następujących przeliczników:

Podstawa opodatkowania-szczególne zasady Szczególne zasady ustalania przeliczników dla hektarów przelicznikowych dotyczą sadów. Zgodnie z art. 4 ust. 6 ustawy, sady przelicza się na hektary przeliczeniowe według przeliczników określonych w ust. 5 właściwych dla gruntów ornych, tj. na zasadach ogólnych. Jednakże do sadów klasy III i IV stosuje się odpowiednio przeliczniki dla klasy IIIa i IVa.

Podstawa opodatkowania-szczególne zasady Szczególne zasady przeliczania powierzchni nieruchomości dotyczą również gruntów pod stawami, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych, gruntów pod rowami oraz gruntów rolnych zabudowanych. Art. 6 ust. 7 u.p.r. stanowi, że grunty te przelicza się na hektary przeliczeniowe, bez względu na zaliczenie do okręgu podatkowego, według następujących przeliczników: 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi łososiem, trocią, głowacicą, palią i pstrągiem oraz gruntów rolnych zabudowanych – 1 ha przeliczeniowy; 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi innymi gatunkami ryb, gruntów pod stawami niezarybionymi, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych oraz gruntów pod rowami – 0,20 ha przeliczeniowego.

Podstawa opodatkowania-szczególne zasady Ustawodawca przewidział także ewentualność gdy powyższe metody przeliczeniowe staną się zawodne. Zgodnie z wolą ustawodawcy, jeżeli nie można ustalić przelicznika powierzchni użytków rolnych na podstawie ust. 5–7, przyjmuje się, że 1 ha fizyczny odpowiada 1 ha przeliczeniowemu.

Stawki podatku Stawki podatku zostały uregulowane w sposób szczególny. Wyrażają one bowiem nie tylko sposób obliczania podatku od nieruchomości, ale w sposób bezpośredni, poprzez wybrany przez ustawodawcę miernik, odnoszą się do kwestii rentowności czy też zyskowności prowadzonej rolniczej działalności gospodarczej. W ten też sposób podatek ten jest uznawany nie tylko za podatek majątkowy, ale także przychodowy. Stąd też klasyfikowanie go jako podatek przychodowo-majątkowy. Stawki podatku oczywiście są już nieadekwatne do współczesnych realiów w sposób bezwzględny wskazując przemiany gospodarcze oraz rozwój rolnictwa. Tym samym są jaskrawym przykładem niedostosowania warunków prawnych do zmieniającej się rzeczywistości. Zgodnie z dyspozycją art. 6 ust. 1 u.p.r. podatek rolny za rok podatkowy wynosi: od 1 ha przeliczeniowego gruntów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 u.p.r.– równowartość pieniężną 2,5 q żyta, od 1 ha gruntów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2 u.p.r. (pozostałych gruntów) – równowartość pieniężną 5 q* żyta, obliczone według średniej ceny skupu żyta za 11 kwartałów poprzedzających kwartał poprzedzający rok podatkowy. * „q” to kwintal- jednostka miary masy używana tradycyjnie przez rolników, w wydawnictwach fachowych zwana decytoną. Zwana jest potocznie metr. 1q to 100 kg!!!

Stawka podatku Zgodnie z dyspozycją ustawodawcy średnią cenę skupu żyta ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 20 października roku poprzedzającego rok podatkowy. W odniesieniu do stawek wyraża się cecha charakteryzująca podatek ten jako podatek samorządowy nie tylko ze względu na to, że stanowi źródło dochodów podatkowych gminy, ale także ze względu na możliwość kreowania stawek podatku. Art. 6 ust. 3 ustawy stanowi, że rady gmin są uprawnione do obniżenia cen skupu przyjmowanych jako podstawa obliczania podatku rolnego na obszarze gminy. Tym samym ceny skupu określone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, są de facto cenami maksymalnymi, a gminy, w zależności od prowadzonej polityki fiskalnej, mogą obciążenia te minimalizować.

Obowiązek podatkowy Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku, zaś wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek. Podobnie jak w podatku od nieruchomości, w przypadku gdy obowiązek podatkowy powstał lub wygasł w ciągu roku, podatek rolny za ten rok ustala się proporcjonalnie do liczby miesięcy, w których istniał ten obowiązek.

Obowiązek podatkowy (zmiana związana z profilem prowadzonej działalności gospodarczej) Jeżeli w ciągu roku podatkowego grunty gospodarstwa rolnego zostały zajęte na prowadzenie innej działalności gospodarczej niż działalność rolnicza lub po zaprzestaniu prowadzenia tej działalności przywrócono na tych gruntach działalność rolniczą albo z innych powodów ich powierzchnia uległa zmniejszeniu lub zwiększeniu, kwota należnego podatku rolnego ulega obniżeniu lub podwyższeniu, poczynając od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła ta zmiana. Powyższa zasada jest koreluje z przepisami podatku od nieruchomości i „konkurencyjności” w zakresie opodatkowania nieruchomości oboma tymi podatkami.

Obowiązek zawiadomienia organu podatkowego Na osobach fizycznych ciąży obowiązek złożenia na formularzu właściwemu organowi podatkowemu informacji o posiadanych gruntach. Termin w jakim ustawodawca zakreślił podatnikowi obowiązek poinformowania został wyrażony jako 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego w zakresie podatku rolnego, lub o zaistnieniu zmian, o których mowa była na poprzednim slajdzie.

Obowiązek podatkowy dotyczący pozostałych podmiotów objętych podatkiem rolnym W tym zakresie ustawodawca zdaje się być konsekwentny, i podobnie jak miało to miejsce w podatku od nieruchomości, także i w tym podatku zakres obowiązków oraz sposób powstawania zobowiązania podatkowego został diametralnie inaczej określony, niż ma to miejsce wobec osób fizycznych. Osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, jednostki organizacyjne Agencji Nieruchomości Rolnych, a także jednostki organizacyjne Lasów Państwowych są obowiązane: składać, w terminie do dnia 15 stycznia, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na miejsce położenia gruntów deklaracje na podatek rolny na dany rok podatkowy, sporządzone na formularzu według ustalonego wzoru, a jeżeli obowiązek podatkowy powstał po tym dniu – w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku; odpowiednio skorygować deklaracje, w razie zaistnienia zmian istotnych dla obowiązku podatkowego w terminie 14 dni od dnia zaistnienia zmian; wpłacać w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego obliczony w deklaracji podatek rolny na rachunek budżetu właściwej gminy w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada.

Powstanie zobowiązania podatkowego oraz termin zapłaty podatku W przypadku osób fizycznych podatek ten ustalany jest w drodze decyzji podatkowej wydanej przez właściwy organ, tj. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Podatek jest płatny w ratach proporcjonalnie do okresu trwania obowiązku podatkowego w terminach: 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada.

Powstanie oraz wygasanie zobowiązania podatkowego W przypadku pozostałych podmiotów podlegających opodatkowaniu podatkiem rolnym zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa. Tzn., że podatnik sam oblicza podatek od zapłaty (w terminie do 15 stycznia roku podatkowego), a następnie odprowadzać podatek w należytej wysokości na rachunek właściwego organu podatkowego. Ten sposób powstawania zobowiązania podatkowego oraz obowiązków, które ciążą na tychże podmiotach, jest właściwy również dla osób fizycznych, które są współwłaścicielami użytków rolnych z osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej (art. 6a ust. 10 u.p.r.). Generalną zasadą jest, że podatek nieprzekraczający 100 zł płatny jest jednorazowo w terminie właściwym dla pierwszej raty tego podatku, tj. do dnia 15 marca. Ponadto, podatek ten może być pobierany w drodze inkaso na podstawie uprzednio przyjętej uchwały rady gminy.

Zwolnienia w podatku uregulowane w ustawie Katalog zwolnień jest szeroki i obejmuje zarówno zwolnienia podmiotowe, jak i zwolnienia przedmiotowe. Katalog ten nie jest katalogiem zamkniętym, gdyż ustawodawca na podstawie art. 13e u.p.r. przyznaje radzie gminy kompetencję. Niemniej, podobnie jak ma to miejsce w zakresie podatku od nieruchomości, zwolnienia te mogą mieć jedynie charakter zwolnień przedmiotowych. Do zwolnień ustawowych zalicza się m.in.: użytki rolne klasy V, VI i VIz oraz grunty zadrzewione i zakrzewione ustanowione na użytkach rolnych; użytki ekologiczne; grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę; grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i grunty położone w międzywałach; grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;

Zwolnienia w podatku uregulowane w ustawie uczelnie; zwolnienie nie dotyczy gruntów przekazanych w posiadanie podmiotom innym niż uczelnie; publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne objęte systemem oświaty oraz prowadzące je organy, w zakresie gruntów zajętych na działalność oświatową; instytuty naukowe i pomocnicze jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk, w odniesieniu do gruntów, które są niezbędne do realizacji zadań, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk; prowadzących zakłady pracy chronionej; instytuty badawcze; przedsiębiorców o statusie centrum badawczo-rozwojowego uzyskanym na zasadach określonych w przepisach o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, w odniesieniu do przedmiotów opodatkowania zajętych na cele prowadzonych badań i prac rozwojowych.

Zwolnienia ustawowe- cd. grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie już istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej 100 ha (maksymalnie na okres 5 lat): będące przedmiotem prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego, nabyte w drodze umowy sprzedaży, będące przedmiotem umowy o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste, wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, objęte w trwałe zagospodarowanie; grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków – na okres 5 lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania;

Ulgi uregulowane w ustawie Ulga inwestycyjna przysługuje podatnikowi z tytułu wydatków poniesionych na: budowę lub modernizację budynków inwentarskich służących do chowu, hodowli i utrzymywania zwierząt gospodarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska, zakup i zainstalowanie: deszczowni, urządzeń melioracyjnych i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę, urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne naturalnych źródeł energii (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód). Jednakże ulga przysługuje jedynie wtedy, gdy poniesiony wydatek inwestycyjny nie został sfinansowany choćby w części ze środków publicznych. W ramach ulgi podatnik może odliczyć od podatku 25% udokumentowanych wydatków poniesionych na cele inwestycyjne wymienione powyżej. Maksymalny okres korzystania z ulgi określony został przez ustawodawcę na okres 15 lat.

Ulgi uregulowane w ustawie Kolejną ulgą jest ulga uzależniona od położenia użytku rolnego, albowiem od gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich, podatek obniża się o 30% dla gruntów klas I, II, IIIa, III i IIIb, a o 60% dla gruntów klas IVa, IV i Ivb. W art. 13b ust. 2 u.p.r. znalazło się kryterium decydujące o tym, czy dany użytek rolny może być sklasyfikowany jak znajdujący się na terenach podgórskich i górskich. Zgodnie z przepisem za miejscowości położone na takich terenach uważa się te miejsca, gdzie co najmniej 50% użytków rolnych jest położonych powyżej 350 m nad poziomem morza. Faktyczne spełnienie tego kryterium jest jednak niewystarczające do skorzystania z ulgi. Miejscowość ta bowiem musi znaleźć się w wykazie takich miejscowości w danym województwie. Wykaz ten ustala sejmik województwa.

Ulgi uregulowane w ustawie Ostatnią ulgą jest ulga związana z wystąpieniem stanu klęski żywiołowej. W takim przypadku organ podatkowy może przyznać podatnikowi ulgę w podatku rolnym przez zaniechanie jego ustalenia albo poboru w całości lub w części, w wysokości zależnej od rozmiarów strat spowodowanych klęską w gospodarstwie rolnym. Ulgę przyznaje się za ten rok podatkowy, w którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej. Jednakże w sytuacji, gdy stan klęski żywiołowej wprowadzony został po zapłaceniu podatku za dany rok, ulgę stosuje się w następnym roku podatkowym. W każdym jednak przypadku przy ustalaniu wysokości ulgi w podatku bierze się pod uwagę wysokość wypłaconego podatnikowi odszkodowania z tytułu ubezpieczenia.