Jak poradzić sobie z „tematem językowym” na maturze ustnej? Joanna Waszkowska

www.uczycielnica.blogspot.com www.superbelfrzy.edu.pl KIM JESTEM?

Czego się spodziewać? Tekst literacki. Tekst nieliteracki (np. artykuł prasowy, wywiad prasowy, fragment tekstu naukowego, krytycznoliterackiego lub popularnonaukowego).

Sekret polecenia? Jak za pomocą środków językowych można oddać grozę wojny? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego tekstu i innych tekstów kultury. Słowo jako narzędzie manipulacji. Omów zagadnienie, odwołując się do podanego tekstu, do wybranego tekstu kultury i do własnych doświadczeń komunikacyjnych.

Ale co to znaczy? „własnych doświadczeń komunikacyjnych” według informacji zamieszczonej w Zbiorze zadań maturalnych z języka polskiego CKE to inaczej „przywołanie wniosków z przeprowadzonych przez siebie obserwacji zjawisk językowych i procesów komunikacyjnych w różnych, szkolnych i pozaszkolnych, aktach komunikacji społecznej.”

Jak zacząć z literaturą? - omówcie jego budowę i charakter pod kątem zagadnienia językowego podanego w poleceniu; - przywołujcie cytaty na potwierdzenie Waszych spostrzeżeń; - posługujcie się terminologią z zakresu językoznawstwa, poetyki (nazywajcie zabiegi językowe stosowane przez autora); - skupcie się na tekście.

Jak zacząć z tekstem nieliterackim? - przywołajcie stanowisko autora (lub jego rozmówcy), omówcie jego tok myślenia, wskażcie przykłady, na jakie się powołuje; - odwołujcie się do tekstu, aby pokazać, że dostrzegacie prezentowane przez siebie tezy w podanym tekście (szczegółowo); - posługujcie się terminologią z zakresu nauki o języku, wyjaśnijcie ewentualne terminy i pojęcia; - skupiajcie się na temacie podanym w zadaniu.

Funkcja formy - styl funkcjonalny Funkcja ekspresywna Funkcja fatyczna Funkcja impresywna Funkcja informatywna Funkcja komunikatywna (przedstawieniowa) Funkcja poetycka Funkcja stanowiąca Funkcja znaczeniowa (semantyczna) Funkcja magiczna

Co przeważa? Pamiąteczki zasuszone - nieba róż. Na pudełku tyrol i jabłoń. [...] Srebrny kluczyk. Nakręcane ptaszki - - pomniejszone pozytywki zdarzeń. A to wszystko maleńkie obrazki powieszone na potężnym konarze. K.K.Baczyński „Pamiąteczki”, marzec 41 r.

Co przeważa? Z jutrzenki wyłażą wywłoki tych piachów: gałajdy o potężnych kinolach, dziadowie pochyleni, babiny, nędzne sietniaki, liżybożki z otwartą japą. Na ramioniskach, jak wykręcone łopatki, motyki, Albo jak oddziabnięte skrzydełka aniołów, świecą. Twarze, “ryła do bicia”, wiszą nad grzędami jak słonecznik I kopiąc, raz w raz maczają olbrzymie wąsiska w powietrzu. J. Przyboś „Ziemniaki” Co przeważa?

Co przeważa? "Fraszka cnota", powiedział Brutus porażony. Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony. Kogo kiedy pobożność jego ratowała? Kogo dobroć przypadku złego uchowała? Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy, Nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy. J. Kochanowski „Tren XI”

Jaki styl? Czy coś jest stylizowane? Cel: Przybliżyć realia Cechy grupy społecznej Pogłębienie charakterystyki bohaterów Nastrój (np. patos lub ironia) Odwołanie do danej tradycji Archaizacja Dialektyzacja Brutalizacja Wulgaryzacja Kolokwializacja Nowomowa Język środowiskowy

Koloryt lokalny - groteskowy obraz świata? Trochę trudno nam było rozmawiać, bo tego roku odrzutowce szczególnie jakoś licznie się zleciały i pola startowe za stodołą sobie uwiły, coraz też któryś w powietrze wzlatywał i głośnym świegotem swoim słowa nasze tłumił. [...] Posiedzieliśmy jeszcze z kwadrans, popatrzyli, jak dzieci wracają drogą z uniwersytetu, jak stary Józwa zwozi do stodoły paliwo, a potem pożegnał się i poszedł. (S. Mrożek „Wesele w Atomicach”) A to i dobrodziej naucza, żeby szanować starszych. Napij no się, Kuba, na zgodę i słuchaj, coć rzeknę, a sam się pomiarkujesz, że co parobek, to nie gospodarz... Kużden ma swoje miejsce i la każdego co innego Pan Jezus wyznaczył (W.S.Reymont „Chłopi. Jesień”)

Odwołanie do epoki lub karykatura dawnych czasów Fortuna sprzyja naszym zamiarom bardziej, niżbyśmy pragnąć mogli. Oto patrz tam, przyjacielu Sanczo Pansa, gdzie ukazuje się trzydzieści lub i więcej potwornych olbrzymów, z którymi zamyślam stoczyć walkę i wszystkich życia pozbawić. (M. Cervantes „Don Kichot”) Hej! nieraz drzewiej Krzyżacy gościli w Spychowie i nie był Jurand waszym wrogiem, póki mu umiłowana niewiasta na waszym powrozie nie skonała. Ale ileż to razy zaczepialiście go sami, chcąc go zgładzić, jako i ninie, za to, że pozywał i zwyciężał waszych rycerzy? Ile razy nasadzaliście na niego zbójców albo biliście do niego z kusz w boru? (książę Janusz, w: H. Sienkiewicz „Krzyżacy”)

Świat codzienny, potoczny – kolokwializacja We wsi stał kiosk. Gdy w okolicy urzędował komunizm, ten największy szafarz szarości, buda wyglądała jak brudne akwarium, w którym unosiło się kilka szczoteczek do zębów, trzy rodzaje papierosów i biała znudzona twarz sprzedawczyni. „Gromada”, „Rolnik Polski” pełne były pociech i obietnic. „Dwa bilety na PKS i popularne”. „Dwa razy popularne i jeden bilet na PKS”. I zapałki. Ile kombinacji. („Władek” Andrzej Stasiuk)

Idiolekt subkultury Poszedłem do liftu, ale nawet nie cza było naciskać elektro knopki, żeby sprawdzić, czy to działa, czy nie, bo widać tej nocy ktoś tak horror szoł tutaj łomotnął, aż metalowe drzwi się zupełnie wgięly, rzeczywiście była to nielicha krzepa, więc przyszło mi się człapać z buta dziesięć pięter pod górę. Kląłem i sapałem wdrapując się, umęczony gorzej na cielsku niż na mózgłowiu. (A. Burgess „Mechaniczna Pomarańcza”)

Brutalizacja Gdybym nawet zdołał mu o tym powiedzieć, nie uwierzyłby, przecież nikt go nigdy nie uderzył tym pejczem; gdybym nawet zdołał... Ale nie potrafiłem niczego, poza wykrzykiwaniem „Tato, nie bij!"; choć później, za drugim czy trzecim razem, za drugim czy trzecim seansem wychowawczym już tylko „Nie bij!"; a później za dwudziestym czy trzydziestym razem, już tylko „Nie!". (Wojciech Kuczok „Gnój”)

Poza czasem - neologizmy Izmiraidy na wyciągnięcie ręki, 70 dni od perilevium, burza za 112 godzin. "Rozmaryn" już prawie zrównał wektor prędkości z ich wektorem, widać Katedrę, mam ją na suficie, obraz czasu rzeczywistego. Zamykam i otwieram oczy i spada na mnie drapieżnym ptakiem, chuda szyja, rozłożone szeroko skrzydła wież, kościste szpony, szkielet korpusu. Zażyłem podwójną dawkę stupaka, głowa mi pęka w nieważkości. [...] Na łąkach komputacyjnych Centrum Astronomicznego w Lizonne żywokryst tych równań rozrósł się na blisko hektar, a mimo to nie ma stuprocentowo pewnego wyniku. (Jacek Dukaj „Katedra”)

Język partyjnej propagandy - Towarzysze! - kwiczał głośno - chyba nie sądzicie, mam nadzieję, że my zjadamy jabłka i mleko, bo jesteśmy samolubni i żądamy przywilejów? Tak naprawdę, wielu z nas nie lubi ani jednego, ani drugiego. Sam nie przepadam za jabłkami. Naszym jedynym celem jest zachowanie zdrowia. Mleko i jabłka (dowiodła tego nauka, towarzysze) zawierają substancje niezbędne dla dobrego samopoczucia świń. My, świnie, pracujemy bowiem umysłami. Całe zarządzanie folwarkiem i jego organizacja spoczywają na naszych głowach. Dzień i noc trwamy na straży waszego dobrobytu. To dla własnego dobra pijemy mleko i zjadamy jabłka. Czy wiecie, co by było, gdybyśmy zaniedbali obowiązki? Wróciłby Jones! Tak, wróciłby Jones! Czy aby na pewno, towarzysze - kwiczał Squealer niemal z nutą błagania w głosie, kiwając się z boku na bok i szybko poruszając ogonkiem - czy aby na pewno nie ma wśród was nikogo, kto chciałby powrotu Jonesa? (G. Orwell „Folwark Zwierzęcy”)

Język internetu Zapożyczenia z angielskiego (full, boss, help, cool), Ekspresywizmy, nadużywanie tych samych słów, np. fajnie, wow, super (uleganie modzie językowej), Niechlujstwo językowe, wulgaryzacja języka, Prosta składnia, częste kłopoty z ortografią i interpunkcją, nieużywanie znaków diakrytycznych, błędy językowe. Humor (dzięks, dżampreza, spox, spoxon; pozdroofki, plażing, spacering), Bogactwo synonimów (ekstra, mega, super, wypas, megawypas), Akronimy (np. LOL, OMG), Derywaty od zapożyczeń angielskich (sorki, afterek).

Korpolangłydż Akronimy, np. ASAP – zrób to na już (od As Soon As Possible) Neologizmy, ponglish: mieć esajment – mieć zadanie do wykonania pracować na stendbaju – pracować bez przerwy przez długi czas pracowniczy bekap – praca na zastępstwo resetować się w weekend – odpoczynek w sobotę i niedzielę (ewentualnie zakrapiana alkoholem impreza w sobotni lub piątkowy wieczór) Branżowo: jutiuber (youtuber)– użytkownik serwisu YouTube dżob spek (job speck) wstępny zakres treści oferty pracy

Jest fajnie, czyli ubóstwo? Jeszcze trzydzieści lat temu mówiłem, że nie zabraniam nikomu mówić, że coś jest fajne, bo sam też takiego słowa używam. Tylko po pierwsze, trzeba wiedzieć kiedy, a po drugie, mogliby zobaczyć, że ta koleżanka jeszcze może być: miła, sympatyczna, zdolna, koleżeńska, a nie załatwiać to jednym – „fajna”. Pod tym względem dzisiejsze dwudziestolatki są bogatsze, bo u nich „fajnie” przegrywa z „super”, „ekstra”, „mega” i z „wypasem”. A są jeszcze, „mega wypas”, „megawypasik”, „juice, „odlot”, „odjazd”. Tych słów jest dzisiaj więcej. Tylko, na miły Bóg, niech oni to przeplatają. Niech nie uczepiają się tego, że wszystko jest „super”. A może jest „ekstra”. (Jan Miodek „Jestem za ekstraodlotem”)

Co jest ukryte pod językiem? KONTEKSTY Epokowe Historyczne Literackie Biograficzne Filozoficzne Polityczne Społeczne Intertekstualność Kultura Estetyka Religia Topos Archetyp Motyw

Językowy palimpsest znaczeń https://www.mediarodzina.com.pl/igrzyska/ podstrona.php?a=wywiad&b=1 Opis przeżyć wewnętrznych. Mowa pozornie zależna. Opis sytuacji (dynamizacja). Zmiana narracji (introspekcja, pozorna obiektywność).

Co widzę, a co rozumiem? Lecimy. Boso. Ogrodową. Barykada. Przeciskamy się. Do Solnej. Pali się po drodze. Huczy. Lecą belki. Szum. Spadają w ogień. Z dudnieniem. Lecimy Solną. Do Elektoralnej. Barykada. Przeciskamy się. I dalej. Elektoralną. Do placu Bankowego (tam, gdzie dziś Dzierżyńskiego, tylko mniejszy i trójkątny). Pali się po prawej stronie. Cały dom – jeden płomień. Prask! (M.Białoszewski „Pamiętnik z Powstania Warszawskiego”)

Czy tekst mną steruje? Perswazja i manipulacja Wyrazy wieloznaczne Retoryka wojenna, potop Uogólnienia, stereotypy, generalizacje Powszechnie uznawane wartości Pytania retoryczne „Autorytety” i quasi-empatia Gra słów, frazeologia Zaimki w 1 osobie liczby mnogiej Słownictwo oceniające i wartościujące Eufemizmy Hiperbole Prawdy niesprawdzalne i slogany Stopień wyższy przymiotników i przysłówków

Gdzie jeszcze potrzebny jest język? Grzeczność (stosowność) Etyka (skuteczność aktu mowy) Kultura języka (poprawność językowa) Zapożyczenia (ekonomia języka, moda, kompleksy) Kulturotwórcza (frazeologia) Perswazja (reklamy)

Wartościowanie, neologizmy, absolutyzmy, frazeologia

goo.gl/WTfLGQ - prezentacja Źródła https://www.cke.edu.pl/images/_EGZAMIN_MATURALNY_OD_2015/Materialy/20141026_Polski_ustny_Zbi%C3%B3r_za da%C5%84.pdf http://www.edisonteam.pl/sztuka_skutecznej_prezentacji.pdf http://www.regiopraca.pl/portal/rynek-pracy/wiadomosci/ponglish-w-pracy-czyli-slownik-korpo-mowy goo.gl/Nw5vm3 - zbiór goo.gl/WTfLGQ - prezentacja