Współczesna gospodarka światowa Wykład 2 Współczesna gospodarka światowa

to system trwałych powiązań ekonomicznych, włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym to historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, o różnych poziomach rozwoju społeczno-gospodarczego włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Podejście do gospodarki światowej pozytywne normatywne

pozytywne to próba wyjaśnienia zjawisk i odpowiedzi na pytania: Jak funkcjonuje system gospodarki światowej? Jakie są tego konsekwencje? Jak kształtują się podstawowe kategorie ekonomiczne?

normatywne to wartościująca ocena faktów ekonomicznych i polityki gospodarczej z punktu widzenia przynoszonych korzyści

Gospodarka światowa kategoria ekonomiczna charakter historyczny charakter dynamiczny pojęcie umowne nie jest prostą sumą elementów składowych (podmiotów) są to podmioty + nawiązywane i utrzymywane przez nie międzynarodowe stosunki ekonomiczne

Niektóre teorie ekonomiczne uznawały już gospodarki starożytnego Rzymu i Grecji za gospodarkę światową. Argumenty za: handlowały z całym sobie znanym światem żeglarze docierali do nawet dosyć odległych części świata Argumenty przeciw: współpraca ta obejmowała tylko 25% ludności świata brak regularności w wymianie gospodarki w miarę samowystarczalne handlowano ewentualnymi nadwyżkami handel głównie artykułami luksusowymi brak pieniądza światowego, wartości międzynarodowej i ceny światowej brak oddziaływania koniunktury w jednej części świata na sytuację w innej słabo rozwinięty transport duże zagrożenie w czasie transportu produkcja oparta o surowce krajowe

ATRYBUTY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ masowy, towarowy charakter produkcji podobne techniki wytwarzania specjalizacja produkcji i wymiany oddziaływanie wzajemne gospodarek krajów poprzez wymianę handlową rozwój transportu wartość międzynarodowa, cena światowa i pieniądz światowy wzajemne oddziaływanie koniunktury uczestnictwo wszystkich krajów świata trwałe więzi ekonomiczne powodujące powstanie zintegrowanej całości

Gospodarka światowa to: ok. 6 mld ludności 45 mln km2 powierzchni około 200 państw

Cztery aspekty pojęcia gospodarka światowa Geograficzny Ekonomiczny Systemowy Czasowy

ASPEKT GEOGRAFICZNY granice centra gospodarki światowej strefy pośrednie i peryferyjne ASPEKT EKONOMICZNY interakcje wynikające z warunków: produkcji (naturalne, techniczne) handlu (w tym: finansowania obrotów, transportu, ubezpieczeń) spożycia (popytu światowego)

ASPEKT SYSTEMOWY gospodarka światowa, jako wielki system społeczny, w którym istnieje wiele odrębnych, suwerennych podmiotów objętych jednym podziałem pracy ASPEKT CZASOWY zmienność wszystkich elementów w poprzednich płaszczyznach w czasie najszybsze zmiany następują w płaszczyźnie ekonomicznej

REDEPLOYMENT Zjawisko przenoszenia całych gałęzi wytwarzania w inne rejony świata

DEETATYZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ zmiana roli państwa w gospodarce światowej – sprzeczność między umiędzynarodowieniem gospodarki a podziałem na państwa

Proces REGULACJI proces wycofywania się państw z pełnienia pewnych funkcji i przekazywania ich rynkowi

GŁÓWNE OKRESY W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Lata 1945-1960 - głębokie przeobrażenia - nowe koncepcje USA oparcia MSE na organizacjach międzynarodowych - dekolonizacja - odbudowa - integracja - demilitaryzacja - opanowanie inflacji (popytowej) - modernizacja

Lata 1960-1973 - pomyślny rozwój - niskie ceny surowców i energii - wysoka stopa wzrostu gospodarczego - niska inflacja - niskie bezrobocie - stabilny system walutowy sprzyjał rozwojowi handlu - wzrost znaczenia gospodarki niemieckiej

Lata 1973-1980 - załamanie dynamiki rozwojowej z krótszymi lub dłuższymi okresami ożywienia - kryzys surowcowo-energetyczny - kryzys walutowy - spadek koniunktury + wzrost bezrobocia + wzrost stopy inflacji - STAGFLACJA

Lata 1980-1995 - etap restrukturyzacji - wypieranie branż tradycyjnych - tzw. drabina rozwoju (państwa rozwinięte tracą konkurencyjność w przemyśle) wzrost roli usług kryzys zadłużeniowy - rozpad bloku socjalistycznego - odzyskanie niepodległości przez byłe republiki ZSRR

Lata 1996-2002 - etap załamania i recesji - kryzys gospodarki japońskiej kryzys azjatycki walka konkurencyjna o charakterze biologicznym (BSE, pryszczyca, GMF) - terroryzm (11.09.2001 - WTC) - recesja w gospodarce światowej - bankructwo Argentyny

Lata 2003-2016 kryzys finansowy w USA 2008-2009 (Bank Lehman Brothers ogłasza największą upadłość w historii USA) kryzys w Unii Europejskiej wzrost znaczenia krajów BRICS

PODMIOTY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ przedsiębiorstwa krajowe (narodowe) przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe) gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne międzynarodowe organizacje gospodarcze

PRZEDSIĘBIORSTWA KRAJOWE (NARODOWE) przedsiębiorstwa działające w ramach określonej gospodarki narodowej Przedsiębiorstwa krajowe stają się podmiotami gospodarki światowej tylko wówczas, gdy: w związku ze swoją działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania - międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej.

Rodzaje powiązań przedsiębiorstwa narodowego z zagranicą: handlowe np. eksport własnych produktów, import niezbędnych surowców i materiałów, eksport lub import różnego typu usług, produkcyjne np. kooperacje z zagranicznymi partnerami w produkcji określonych wyrobów bądź ich elementów, technologiczne np. korzystanie z zagranicznych licencji lub odstąpienie innym własnych technologii, współpraca naukowo-techniczna, finansowo-kredytowe i kapitałowe korzystanie z obcych kredytów lub udzielanie kredytów zagranicznych partnerom, wchodzenie w związki np. produkcyjno-kapitałowe, tworzenie wspólnych przedsięwzięć, podejmowanie wspólnych inwestycji.

Proces umiędzynarodawiania się przedsiębiorstw krajowych: umiędzynaradawianie sfery wymiany pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe na rynek zagraniczny (międzynarodowy) globalizacja

Umiędzynaradawianie sfery wymiany Dokonuje się to zazwyczaj poprzez eksport własnych produktów bądź import niezbędnych do produkcji surowców, materiałów, półfabrykatów itp. W ten sposób przedsiębiorstwo krajowe chociaż jest usytuowane w konkretnej gospodarce narodowej (kraju), włącza się w system międzynarodowych powiązań i zależności.

Pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe na rynek zagraniczny następuje poprzez podjęcie za granicą produkcji towarów lub podjęcie tam innej bezpośredniej działalności gospodarczej. Na tym etapie przedsiębiorstwo przestaje być już przedsiębiorstwem krajowym, a staje się przeważnie przedsiębiorstwem międzynarodowym (korporacją transnarodową).

Globalizacja tzn. całkowite umiędzynarodowienie i przedsiębiorstwa i jego działalności, pełne przestawienie się na działanie w skali rynku międzynarodowego (światowego), tzn. globalny zasięg działalności, globalna strategia, np. produkcyjna i handlowa, globalna polityka itd.

KORPORACJE TRANSNARODOWE przedsiębiorstwo prowadzące działalność produkcyjną, usługową itp. w co najmniej 2 krajach oraz posiadające - również w co najmniej 2 krajach swoje filie bądź oddziały będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działające pod jego kontrolą.

Z punktu widzenia struktury własności można wyróżnić 2 rodzaje korporacji: takie, w których wszystkie aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego, lecz zlokalizowane są w kilku - co najmniej 2 - krajach (korporacje transnarodowe) takie, w których przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów korporacji, w części zaś - np. w filiach zorganizowanych w formie joint-ventures - są one także własnością innych zagranicznych przedsiębiorstw (korporacje wielonarodowe).

GOSPODARKI NARODOWE poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa są tradycyjnie uznawane za ważny (lub nawet najważniejszy) podmiot gospodarki światowej. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę, w której sumuje się działalność gospodarcza przedsiębiorstw krajowych, a także tych korporacji transnarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądź jej określone działy w sferę swego działania. Instytucja państwa - istota państwa polega m.in. na tym, że spełnia ono określone funkcje organizacyjne i regulacyjne - np. w sferze polityki, bezpieczeństwa, w sferze społecznej, gospodarczej - oddziałując w większym lub mniejszym stopniu na każdą z tych sfer oraz kształtując zasady ich funkcjonowania, ich strukturę, charakter itp..

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE Pod pojęciem międzynarodowego ugrupowania integracyjnego należy rozumieć powstanie wyraźnie wyróżniającego się na tle otoczenia względnie jednolitego, nowego organizmu gospodarczego, obejmującego 2 lub więcej krajów. Np. Unia Europejska, ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej), NAFTA (Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu), APEC (Współpraca Ekonomiczna Azji-Pacyfiku), MERCOSUR (Wspólny Rynek Ameryki Południowej)

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE spełniają w gospodarce określone funkcje regulacyjne oraz kontrolne prowadzą też bezpośrednią działalność, polegającą m.in. na udzielaniu krajom członkowskim różnego rodzaju pomocy, np. pomocy społecznej, humanitarnej (ONZ i jej agendy FAO, UNICEF, WHO), pomocy w rozwoju handlu (WTO, UNCTAD), pomocy w rozwoju technicznym, gospodarczym, pomocy finansowej, kredytowej (UNIDO, BŚ)

ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych FAO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa UNICEF – Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci WHO – Światowa Organizacja Zdrowia WTO – Światowa Organizacja Handlu UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju UNIDO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego BŚ – Bank Światowy MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy

W gospodarce światowej można wyodrębnić różne grupy krajów. Obok podmiotowej struktury gospodarki światowej można wyróżnić również regionalną strukturę gospodarki światowej. W gospodarce światowej można wyodrębnić różne grupy krajów.

STRUKTURA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ WG ONZ KRAJE I TERYTORIA ROZWINIĘTE KRAJE TRANSFORMUJĄCE SIĘ KRAJE I TERYTORIA ROZWIJAJĄCE SIĘ

KRAJE I TERYTORIA ROZWINIĘTE Andora, Australia, Gibraltar, Islandia, Izrael, Japonia, Kanada, Liechtenstein, Monako, Norwegia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Unia Europejska (Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia,Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugala, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy), Wyspy Owcze.

KRAJE TRANSFORMUJĄCE SIĘ Europa Południowo-Wschodnia: Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Serbia, Czarnogóra Wspólnota Niepodległych Państw: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan

KRAJE I TERYTORIA ROZWIJAJĄCE SIĘ Do tej grupy należą wszystkie kraje Europy, Azji, Afryki oraz Ameryki Północnej i Południowej niewymienione powyżej. W obrębie tej grupy wyróżnia się dodatkowo 48 krajów zaliczanych do grupy krajów najsłabiej rozwiniętych: Afganistan, Angola, Bangladesz, Benin, Burkina Faso, Burundi, Czad, Dżibuti, Erytrea, Etiopia, Gambia, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Haiti, Jemen, Kambodża, Kiribati, Komory, Demokratyczna Republika Konga, Laos, Lesoto, Liberia, Madagaskar, Malawi, Mali, Mauretania, Mozambik, Myanmar, Nepal, Niger, Republika Środkowoafrykańska, Ruanda, Samoa, Senegal, Sierra Leone, Somalia, Sudan, Tanzania, Timor-Leste, Togo, Tuvalu, Uganda, Vanuatu, Wyspy Salomona, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Zambia.

Klasyfikacja krajów wg Banku Światowego DOCHÓD NARODOWY BRUTTO per capita (stanowi sumę produktu krajowego brutto i dochodów pierwotnych netto z zagranicy). Kraje o niskim dochodzie – DNB per capita nie większy niż 995 USD Kraje o niższym średnim dochodzie - od 996 USD do 3945 USD Kraje o wyższym średnim dochodzie – od 3945 USD do 12 195 USD Kraje o wysokim dochodzie - DNB per capita nie mniejszy niż 12 196 USD

HDI (Human Development Index) Wskaźnik Rozwoju Społecznego jest jednym z podstawowych wskaźników zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych gospodarek. HDI liczony jest na podstawie czterech danych: oczekiwana długość życia oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych DNB per capita. Wskaźnik przyjmuje wartość od 0 do 1, przy czym im wyższy tym bardziej rozwinięta gospodarka czyli lepsza jakość życia w tym kraju z punktu widzenia opieki zdrowotnej, edukacji i zarobków, które wyrażone są w parytecie siły nabywczej.

Wskaźnik HDI dla wybranych krajów 2015 Norwegia 0,944 (1 miejsce) Australia 0,935 (2) Szwajcaria 0,93 (3) Niemcy 0,916 (6) USA 0,915 (8) Szwecja 0,90 (14) Finlandia 0,883 (24) Polska 0,843 (36) Rosja 0,798 (50) Chiny 0,727 (90)

BRICS – Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA Kraje BRICS zajmują łącznie 26 % powierzchni lądów Ziemi, a ich łączna populacja wynosi ponad 3 mld ludzi. Gospodarki pięciu krajów BRICS wytwarzają ok. 1/5 PKB całego świata. Najbardziej dynamicznie rozwijają się Chiny i Indie. Wzrost gospodarczy Chin to 7,5% PKB, zaś Indii 5,4% PKB. Pozostałe kraje BRICS rozwijają się w tempie nie przekraczającym 2,5 % - RPA 2,4%, Brazylia 1,7 %, Rosja 1,3 %.

Poszczególne kraje BRICS to potęgi swoich regionów Poszczególne kraje BRICS to potęgi swoich regionów. Kraje te są zróżnicowane rozwojowo. Przykładowo zgodnie z klasyfikacją Banku Światowego Brazylia, Rosja i RPA należą do krajów o wyższym średnim dochodzie (DNB per capita od 3946 do 12195 USD), natomiast Chiny i Indie do krajów o niższym średnim dochodzie (DNB per capita od 996 do 3935 USD). Organizacja Narodów Zjednoczonych zalicza kraje BRICS do grupy krajów i terytoriów rozwijających się. Międzynarodowy Fundusz Walutowy klasyfikuje je jako gospodarki rozwijające się.

Ludność (mln) PKB USD (bln) Brazylia 202 2,246 bln Rosja 143,5   Ludność (mln) PKB USD (bln) Brazylia 202 2,246 bln Rosja 143,5 2,097 bln Indie 1267 1,877 bln Chiny 1370 9,240 bln RPA 52,52 350,6 mld RAZEM 3035,02 15,81

HDI w Chinach Miernik HDI dla Chin wyniósł w 2013 roku 0,719. W porównaniu z rokiem 1980 oznacza to wzrost o 70%. Przeciętny roczny wzrost wskaźnika pomiędzy 1980 rokiem a 2013 rokiem wynosił 1,62%. http://hdr.undp.org/en/countries