Metody finansowania poprawy sytuacji materialnej w gospodarstwach domowych oraz czynniki decydujące o ich wyborze. Marta Seweryniak Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Seminarium na Wydziale Fizyki 19 października 2010 r. 1

PLAN PREZENTACJI: Wprowadzenie. Źródło danych. Regresja logistyczna. Regresja logistyczna -ocena dopasowania modelu. Oszczędzanie-teorie. Model oszczędzania- wyniki. Zdolność kredytowa-teoria. Model kredytowania-wyniki. 2

WPROWADZENIE Porównanie definicji ekonomicznych, opisujących czynniki wpływające na: Oszczędzanie i konsumpcję Zaciąganie kredytu z wynikami uzyskanymi z regresji logistycznej na podstawie danych zebranych w trakcie badań sondażowych, przeprowadzonych przez CBOS. Do oceny modelu regresji wykorzystano krzywe ROC oraz wykres wrażliwości i specyficzności. 3

ŹRÓDŁO DANYCH: Odpowiedzi uzyskane w trakcie badań sondażowych pt. "Warunki życia społeczeństwa polskiego - problemy i strategie", przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej w okresie wrzesień - listopad 2007. Dane zawierają odpowiedzi z 24 745 mieszkań. Wybrano 94 zmiennych niezależnych. Odpowiedzi na zadane pytania zostały ponumerowane. Im wyższa wartość tym mniej pozytywna odpowiedź. Zmienna zależna to odpowiedź na pytanie sondażowe: Ludzie stosują różne sposoby, żeby poprawić swoją sytuację materialną. A jak postępuje się w Pana(i) gospodarstwie domowym, czy Pan(i) lub ktoś z Państwa stosuje następujące sposoby: Ograniczam wydatki, oszczędzam Zaciągam kredyty, pożyczki Dodatkowo, przed modelowaniem zmienne zależne zostały pozbawione braków danych oraz uporządkowane poprzez przyjęcie, że: Wartość 1- jest odpowiedzią twierdzącą na pytanie, Wartość 2- jest odpowiedzią przeczącą. 4

Źródło danych Celem zrealizowanego przez CBOS badania było zebranie informacji o warunkach życia ludności w Polsce. Jednostkami badania były gospodarstwa domowe oraz osoby w wieku 18 lat i więcej wybrane do wywiadu w tych gospodarstwach. 5 5

ŹRÓDŁO DANYCH: 6

Zmienna zależna może przyjmować tylko dwie wartości np : 1 lub 2. REGRESJA LOGISTYCZNA Zmienna zależna może przyjmować tylko dwie wartości np : 1 lub 2. Zmienne niezależne mogą być jakościowe lub ilościowe. Funkcja logistyczna (warunkowa wartość oczekiwana) przyjmuje postać: Przydatnym przekształceniem jest funkcja logitowa (transformacja), zdefiniowana jako: 7

Krzywa ROC ( y=wrażliwość, x=1-specyficzność). REGRESJA LOGISTYCZNA- ocena dopasowania modelu Krzywa ROC ( y=wrażliwość, x=1-specyficzność). Miarą dopasowania modelu regresji logistycznej jest wartość pola pod krzywą ROC (AUC). Im jego wartość jest bliższa jedności tym lepszy jest model. 8

REGRESJA LOGISTYCZNA- ocena dopasowania modelu Wrażliwość = prawdopodobieństwo przewidzenia sukcesu, pod warunkiem, że rzeczywiście nastąpił sukces. Specyficzność = prawdopodobieństwo przewidzenia porażki jeśli ona rzeczywiście wystąpiła. 9

Oszczędzanie to liniowa funkcja dochodu: OSZCZĘDZANIE-TEORIE Zjawisko oszczędzania pozwalają opisać m.innymi: a) teoria dochodu absolutnego (J.M. Keynes'a), Oszczędzanie to liniowa funkcja dochodu: 10

OSZCZĘDZANIE-TEORIE b) teoria cyklu życia ( Alberta Ando i Franco Modigliani): W modelu wyróżniono dwa okresy życia: czas pracy i emeryturę. Jednostka kumuluje swój majątek przez cały okres swojego życia aby zabezpieczyć się na starość. Pozwala to utrzymać odpowiedni standard w przyszłości, pomimo osiągania w późniejszym okresie niższych dochodów. 11

OSZCZĘDZANIE-TEORIE c) teoria permanentnego dochodu (Miltona Friedmana) Według Friedmana nieoczekiwany wzrost dochodu bieżącego (wzrost Yb) nie wpływa znacząco na poziom konsumpcji, a raczej zostanie zaoszczędzony. Natomiast wzrost permanentnego dochodu przekłada się na istotny wzrost konsumpcji. Friedman twierdził, że jeśli gospodarstwa domowe przewidują wzrost swego permanentnego dochodu w przyszłości, to zwiększają w bieżącym czasie konsumpcję, zmniejszając jednocześnie oszczędności. 12

MODEL OSZCZĘDZANIA Aby zredukować liczbę zmiennych w trakcie modelowania danych regresją logistyczną, wykorzystano jako metodę doboru automatycznego: selekcję krokową: ocena rozpoczyna się od modelu wyłącznie ze stałą, dołącza do modelu zmienną najbardziej istotną, następnie wyklucza zmienną, dla której poziom istotności jest poniżej określonego kryterium, pomimo, że wcześniej została włączona do modelu. Dla odpowiedzi twierdzącej przy: ograniczam wydatki, oszczędzam poziom bazowy dla zmiennej zależnej = 1 (odpowiedź twierdząca) 13

MODEL OSZCZĘDZANIA-WYNIKI Charakterystyka Ocena Błąd standardowy Chi-kwadrat Walda Pr > chi kw.. Dochód_gospodarstwa -0.00006 0.000016 13.2406 0.0003 Dochód_respondenta -0.00007 0.000019 0.0006 Bardzo niezadowolony ze stanu swojego zdrowia -0.2396 0.0873 0.0061 Raczej zadowolony ze swoich dochodów -0.2617 0.0593 19.4499 <.0001 Nie udzielił/ła komuś pomocy rzeczowej -0.2814 0.0448 39.4672 Bardzo zadowolony ze stanu swojego zdrowia -0.2896 0.0732 15.6449 Jak długo byliby Państwo w stanie żyć ze zgromadzonych zasobów finansowych, nie obniżając dotychczasowego poziomu życia?-Jeszcze dłużej -0.3680 0.1330 0.0057 Bardzo zadowolony ze swoich dochodów -0.5188 0.1132 20.9972 Sposób gospodarowania pieniędzmi -Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania -1.1441 0.0640 319.3235 Sposób gospodarowania pieniędzmi -Żyjemy bardzo dobrze – możemy pozwolić sobie na pewien luksus -1.4744 0.2186 45.4783 14

MODEL OSZCZĘDZANIA-WYNIKI Charakterystyka Ocena Błąd standardowy Chi-kwadrat Walda Pr > chi kw.. Liczba osób w gospodarstwie domowym. W wieku 18 lat i więcej 0.1276 0.0278 21.0516 <.0001 Raczej zadowolony z miejscowości zamieszkania 0.1534 0.0607 0.0115 Raczej trudne znalezienie innej pracy dającej podobne dochody 0.1710 0.0668 0.0105 Bardzo trudne znalezienie innej pracy dającej podobne dochody 0.3033 0.0931 0.0011 Typ gminy- gminy post PGRowskie 0.3372 0.1373 0.0141 Sposób gospodarowania pieniędzmi-Żyjemy skromnie - musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 0.3829 0.0566 45.7761 Typ gminy-Gminy zacofane 0.4278 0.1460 0.0034 15

MODEL OSZCZĘDZANIA​​​​​​​-WYNIKI Model wyjaśnia w 20 % procentach zmienność zmiennej zależnej. Dodatkowo na postawie testu zgodności Hosmera i Lemeshowa dla którego Pr>chi kw< 0.4332 można uznać, że wartości oszacowane i zaobserwowane są sobie równe, co pozwala stwierdzić, że model jest dobrze dopasowany. Ponadto wykresy krzywej ROC oraz wrażliwość vs specyficzność, potwierdzają tezę, że model jest dopasowany w wystarczającym stopniu. 16

MODEL OSZCZĘDZANIA​​​​​​​-WYNIKI Punkt odcięcia dla zmiennych wynosi 0.81. 17

ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA-TEORIA Zgodnie z Rekomendacją T (Rekomendacja 11) elementami, które bank powinien uwzględniać przy ocenie zdolności kredytowej są: dochody netto klienta z tytułu: a) wynagrodzenia za pracę, b) emerytury i renty, innych stabilnych świadczeń społecznych, c) prowadzonej działalności gospodarczej, d) posiadanego majątku trwałego (czynsze uzyskiwane z wynajmu lokali, dzierżawy posiadanych gruntów itp.), e) dochodów kapitałowych (np. odsetki, przychody z operacji finansowych, dywidendy). wszystkie wydatki osób zobowiązanych do spłaty zaciąganego zobowiązania, wydatki i zobowiązania osób niezobowiązanych do spłaty kredytu, lecz obciążających gospodarstwo domowe. 18

MODEL KREDYTOWANIA Aby zredukować liczbę zmiennych w trakcie modelowania danych regresją logistyczną, jako metodę doboru automatycznego wykorzystano także selekcję krokową: - ocena rozpoczyna od modelu wyłącznie ze stałą, - dołącza do modelu zmienną najbardziej istotną, -następnie wyklucza zmienną, dla której poziom istotności jest poniżej określonego kryterium, pomimo, że wcześniej została włączona do modelu. Dla odpowiedzi twierdzącej przy: zaciągam kredyty, pożyczki Poziom bazowy dla zmiennej zależnej = 1 ( odpowiedź twierdząca) 19

MODEL KREDYTOWANIA-WYNIKI Charakterystyka Ocena Błąd standardowy Chi-kwadrat Walda Pr > chi kw.. Nie udzielił/ła komuś pomocy rzeczowej -0.1806 0.0393 21.0690 <.0001 Raczej zadowolony ze swoich perspektyw na życie -0.1817 0.0460 15.6301 Sposób gospodarowania pieniędzmi-Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania -0.3379 0.0645 27.4505 Jak długo byliby Państwo w stanie żyć ze zgromadzonych zasobów finansowych, nie obniżając dotychczasowego poziomu życia?-Jeszcze dłużej -0.4310 0.1301 0.0009 Nie zaciągał/ła kredytu w zakładzie pracy lub zakładowej kasie samopomocowej -0.6417 0.0699 84.2284 Sposób gospodarowania pieniędzmi -Żyjemy bardzo dobrze – możemy pozwolić sobie na pewien luksus -0.7195 0.2200 0.0011 Nie ma do spłacenie kredytu/pożyczki/długi -1.9145 0.3922 23.8300 Gminy post-PGRowskie 0.5137 0.1114 21.2759 Kredyty, pożyczki zaciągnięte w bankach 2,257 0.9040 0.0125 20

MODEL KREDYTOWANIA-WYNIKI Model wyjaśnia w 51 % procentach zmienność zmiennej zależnej. Dodatkowo na postawie testu zgodności Hosmera i Lemeshowa dla którego Pr>chi kw< 0.155 można uznać, że wartości oszacowane i zaobserwowane są sobie równe, co pozwala stwierdzić, że model jest dobrze dopasowany. Ponadto niżej przedstawiony wykresy krzywej ROC oraz wrażliwość vs specyficzność, potwierdzają tezę, że model jest dobrze dopasowany. 21

MODEL KREDYTOWANIA-WYNIKI Natomiast punkt odcięcia wynosi 0.51. 22

LITERATURA 1. dr. Barbara Liberda, Oszczędzanie w gospodarce polskiej, teorie i fakty, Dom Wydawniczy Bellona, 2000 r. Daniel T. Larose, Odkrywanie wiedzy z danych, PWN, 2006 r. Daniel T Larose, Metody i modele eksploracji danych, PWN, 2008 r. Katarzyna Kopczewska, Tomasz Kopczewski, Piotr Wójcik, Metody ilościowe w R, Aplikacje ekonomiczne i finansowe, cedewu.pl, 2009 r. Opinie i diagnozy nr 9. Jak się nam żyje? Część I, CBOS, 2008 r. Rekomendacja T dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych, Komisja Nadzoru Finansowego, luty 2010 r. http://www.ads.org.pl/ http://www.knf.gov.pl/index.html 23

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 24