Droga rozwoju pojęć ku myśleniu III dr Genowefa Janczewska- Korczagin

Jak dokonuje się przejście? Od jednego stopnia w rozwoju znaczenia do drugiego? Czy nowa struktura anuluje strukturę poprzednią i zmienia ją doprowadzając do likwidacji wcześniejszej pracy myśli? Jeżeli jest to tak, to przejście do nowego stopnia nie może oznaczać niczego innego, jak kształcenie na nowo wszystkich wcześniej istniejących w innej sferze znaczenia słów. To syzyfowa praca.

Badania Wygotskiego pokazują Że przejście to dokonuje się inną drogą! Dziecko tworzy nową strukturę uogólnienia najpierw na niewielu pojęciach, przeważnie od początku nabywanych, uzyskiwanych, np. w procesie nauczania, gdy ono opanuje nową strukturę wszystkich wcześniejszych pojęć, ono poprzez to przebudowuje, przetwarza strukturę wszystkich wcześniejszych pojęć. I tym sposobem nie przepada wcześniejsza praca myśli, pojęcie nie powstaje, nie tworzy się od nowa na każdym nowym stopniu, każde nowe znaczenie nie powinno samo z siebie pokonywać całej pracy na przebudowę struktury.

To dokonuje się Jakby poza strukturą operacji myślenia, drogą opanowania nowych zasad na niewielu pojęciach, które potem rozprzestrzeniają się i przenoszą się w zgodzie z regułą praw struktury na całą sferę pojęć w całości.

A nowa struktura uogólnienia Do której dochodzi dziecko w drodze nauczania, tworzy możliwość przejścia jego myśli w bardziej wysoki plan operacji logicznych. (A jak to jest w praktyce?) Stare pojęcia, wciągając się w te operacje myślenia wyższego typu w porównaniu z wcześniejszym, same sobą zmieniają się w procesie budowania konstrukcji.

Ale jeszcze badanie Realnych pojęć dziecka doprowadziło Wygotskiego do rozwiązania jeszcze jednego bardzo ważnego problemu postawionego przed teorią myślenia. Wiadomo że to nie związki asocjacyjne określają ruch i przebieg myśli, kierunek, więź i spójność myśli (sprzęganie, zazębienie?).

Udowodniono Że zapamiętywanie i odtworzenie myśli nie dokonuje się wg reguł asocjacji ale więzi i sensu. Te związki były tłumaczone np.: jako związki celu i środków do jego realizacji. Próbowano je tłumaczyć jako związki struktur-ale ta definicja przedstawia dwa niedostatki: A.-Związki myślenia okazują się przy tym zupełnie analogicznymi związkami: spostrzeżeń, pamięci i innych funkcji, które w równej mierze z myśleniem podporządkowane są prawom struktury, w następstwie związki, więzi myślenia nie zawierają w sobie niczego nowego, wyższego i specyficznego w porównaniu ze związkami spostrzeżenia i pamięci i staje się niezrozumiałe jakim sposobem w myśleniu możliwy staje się ruch i sczepianie pojęć innego rodzaju, typu niż strukturalne sczepienie spostrzeżeń i obrazów pamięci?

W istocie- c. d. punktu A. Psychologia strukturalna powtarza w całości błąd psychologii asocjacyjnej, ponieważ wychodzi z identycznych więzi spostrzeżeń, pamięci i myślenia i nie widzi specyfiki myślenia w szeregu tych procesów, zupełnie jak stara psychologia powstawała z tych samych dwu reguł, zasad: nowe powstaje tylko w tym, że reguła asocjacji została zamieniona na regułę struktury, jednakowoż sposób wyjaśniania jest poprzedni, stary. W stosunku do tego strukturalizm cofnął się do wcześniejszych poglądów, nawet poza wcześniej wymienione, że myślenia nie są identyczne z powodu pamięci i że myślenie w konsekwencji przedstawia sobą działalność rozmaitego rodzaju, podporządkowanego swoim własnym prawom.

Myślenie Nie jest wynikiem działania praw, które rządzą w sferze spostrzeżeń i pamięci. B- Sprowadzenie więzi w myśleniu do więzi strukturalnych i identyfikowania ich ze związkami spostrzeżeniowymi i pamięcią zupełnie wyłączając wszelką możliwość rozwoju myślenia i rozumienia myślenia jako wyższej specyficznego rodzaju działalności i świadomości w porównaniu ze spostrzeganiem i pamięcią. To identyfikowanie reguł ruchu myśli z prawami sczepiania obrazów pamięci znajduje się w nieprzejednanej sprzeczności z ustanowionymi faktami przez Wygotskiego, powstawania na każdym nowym stopniu rozwoju pojęć nowych i wyższych wg rodzaju związków między myślami.

W pierwszym stadium Autonomicznej mowy dziecięcej jeszcze nie istnieje więź relacji wspólnych między pojęciami, zgodnie z tym między nimi możliwe są tylko te związki, które mogą być ustanowione tylko poprzez spostrzeganie, to jest, w tym stadium okazuje się w ogóle niemożliwe myślenie jako samodzielna i niezależna od spostrzeżeń działalność. W miarę rozwoju struktury uogólnienia i ciągłego powstawania coraz bardziej złożonych relacji wspólnych między pojęciami- staje się możliwe myślenie, jako takie i stałe stopniowe rozszerzenie tworzących jego połączeń i relacji, jak i przejście ku nowym, wyższym rodzajom łączenia i przejścia między pojęciami, wcześniej niemożliwymi. Strukturalizm tego nie jest w stanie wyjaśnić, i ten fakt to niewystarczający dowód dla tego aby go odrzucić.

Jakie specyficzne dla myślenia związki określają ruch i łączenie pojęć? Co to takiego związek wg sensu? Aby udzielić na te pytania odpowiedzi należy przejść od badania pojęcia, izolowanego pojęcia jako oddzielnej komórki do badania tkanki myślenia. Wtedy odkryje się, że pojęcia związują się nie zgodnie z rodzajem agregatu, urządzenia, asocjacyjnymi nitkami i nie według reguły struktur spostrzeżeniowych albo przedstawianych obrazów, ale według samej istoty swojej przyrody, wg reguły relacji ze wspólnotą.

Wszelka operacja myśli Definicja pojęcia, porównanie i rozróżnienie pojęcia, ustanawianie logicznych relacji między pojęciami, itd.- dokonuje się, jak pokazały badania, nie inaczej jak tylko w zgodzie z liniami związującymi pojęcia między sobą relacjami wspólnymi i określającymi w ogóle możliwe drogi od pojęcia do pojęcia. Definicja pojęcia bazuje na prawie ekwiwalentności pojęcia i zakłada możliwość takiego ruchu od jednych pojęć do drugich, przy którym należąca do definiowanego pojęcia długość i szerokość, jego miara wspólności definiująca zawarty w pojęciu akt myśli i jego stosunek do przedmiotu (obiektu), może być wyrażana, wyrażać sczepienie pojęć innej długości i szerokości, inną miarą wspólną zawierających inne akty myśli i inny rodzaj wiązania przedmiotu, które jednakowoż w całości przejawiają się w długości i szerokości ekwiwalentnymi w stosunku do definiowanego pojęcia.

Uwaga Porównanie i rozróżnienie pojęć koniecznie zakłada ich uogólnienie, ruch po linii relacji wspólnej do wyższego pojęcia, podporządkowującemu sobie obydwa porównywane pojęcia. Tak samo ustalenie logicznych relacji między pojęciami w sądach i wnioskach niezbędnie wymaga ruchu po tych samych liniach relacji wspólnych w pionie i poziomie całego systemu pojęć.

Oto wyjaśnienie Na podstawie produktywnego myślenia, pokazano, że sylogizm (to wnioskowanie pośrednie na podstawie schematu w procesie implikacji-to forma skomplikowanego sądu tworzonego z prostych sądów przy pomocy związku „jeżeli to…”,( pierwsza część to założenie, druga…), który jest przytaczany w podręcznikach logiki formalnej, nie należy do rodzaju produktywnej myśli. Dochodzi do tego co było wiadome na początku.

Wniosek Nie zawiera w sobie niczego nowego w porównaniu do przesłanki (to element wnioskowania, wyjściowe sądy, które razem z innymi wyjściowymi sądami, przesłankami- są podstawą do wprowadzania nowego sądu).

Aby powstał Produktywny akt myślenia, prawdziwy, doprowadzający myśl do nowego punktu, do odkrycia „aha-przeżywania”, niezbędnym jest żeby X tworzący problem naszego myślenia i wchodzący w strukturę A, nieoczekiwanie wszedł w strukturę B. W następstwie zburzył strukturę w której od początku powstał problematyczny punkt X i przeniósł ten punkt w zupełnie inną strukturę, i przejawił się podstawowym warunkiem produktywnego myślenia.

Ale jak to możliwe? Jest to aby X wchodzący w strukturę A, wszedł jednocześnie w strukturę B? W tym celu, widocznie, niezbędne jest wyjście poza granice strukturalnych zależności, wyrywając problematyczny punkt z tej struktury, w której on jest dany naszej myśli i włączyć go w nową strukturę.

Badania pokazują Że to realizuje się drogą ruchu po liniach relacji wspólnoty, poprzez wyższą miarę wspólnoty, poprzez wyższe pojęcie, które stoi nad strukturami A i B i podporządkowuje je sobie. My jakby unosimy się nad pojęciem A i potem opuszczamy się do pojęcia B. To jest specyficzne pokonanie strukturalnych zależności, ono staje się możliwe tylko w obecności określonych relacji wspólnych między pojęciami.

My wiemy Że każdej strukturze uogólnienia odpowiada swój specyficzny system relacji wspólnych, w wyniku tego, że uogólnienia różnej struktury nie mogą znajdować się w różnym systemie relacji wspólnych między sobą. Za tym, każdej strukturze uogólnienia odpowiada i swój specyficzny system możliwych, przy danej strukturze logicznych operacji myślenia. To jedno z najważniejszych praw psychologii pojęcia oznacza w istocie jedność struktury i funkcji myślenia, jedność pojęcia i możliwych dla niego operacji. To są wyniki badania Wygotskiego.

A teraz wyjaśnienie Jak w świetle tych rezultatów, odkrywa się różnorodna natura życiowych i naukowych pojęć? Uwzględniając wszystko wyżej powiedziane, można sformułować ten centralny punkt: to nieobecność, brak albo istnienie systemu.

Poza systemami Pojęcia stoją w innych relacjach do przedmiotu, niż kiedy one wchodzą w określony system. Relacja słowa „kwiatek” z przedmiotem u dziecka nie znającego jeszcze słów „róża” i „fiołek”, „konwalia” - i u dziecka znającego te słowa, okazują się zupełnie innymi.

Uwaga Poza systemem w pojęciach możliwe są tylko związki ustanowione między samymi przedmiotami, t.j. związki empiryczne. Stąd panowanie logiki działania, czynności i więzi synkretycznych, na podstawie wrażeń wczesnego dzieciństwa.

Razem z systemem Powstają relacje pojęć z pojęciami, upośrednione relacje pojęć z przedmiotami, poprzez które ich relacje z innymi pojęciami, powstaje w ogóle inny stosunek pojęcia do przedmiotu, w pojęciach stają się możliwe nadempiryczne więzi, związki.