Adam Mickiewicz Adam Mickiewicz urodził się r w Zaosiu, a zmarł r w Konstantynopolu. Ballady i romansezapoczątkowały epokę romantyzmu Po ukończeniu szkoły dominikańskiej udał się na studia filologiczno-historyczne do Wilna. W roku 1822 wydał Ballady i romanse, które zapoczątkowały epokę romantyzmu w Polsce. Marylę Wereszczakównę Działał w tajnej organizacji: Towarzystwie Filomatów i Filaretów, za co siedział w więzieniu, a następnie został zesłany w głąb Rosji. W tym czasie poznał Marylę Wereszczakównę. Niespełniona miłość do niej znacząco wpłynęła na twórczość poety. W kolejnych latach Mickiewicz przebywał w Niemczech, Szwajcarii, Włoszech i Francji. Jego główne utwory to: Dziady, Pan Tadeusz, powieść poetycka Grażyna, Oda do młodości. wieszcza narodowego Zyskał miano wieszcza narodowego, czyli poety natchnionego, odgrywającego znaczącą rolę w życiu swojego narodu.

EPOKA Adam Mickiewicz tworzył w epoce romantyzmu. Czas trwania:  Europa – lata 90-te XVIII w. do lat 40-tych XIX w. Polska – 1822 r. (wyd. „Ballad i romansów” Mickiewicza) do 1863 r. (powstanie styczniowe)  Polska – 1822 r. (wyd. „Ballad i romansów” Mickiewicza) do 1863 r. (powstanie styczniowe) Cechy charakterystyczne: irracjonalizm  irracjonalizm - kierowanie się sercem, intuicją, przeczuciem) ludowość  ludowość - bohater wiejski, moralność ludowa, gatunki ludowe) bohater romantyczny  bohater romantyczny - samotny, niezrozumiany, indywidualista, nieszczęśliwie zakochany, patriota, wrażliwy, często poeta, bywa szalony, ma kontakt z zaświatami fantastyka (zwłaszcza ludowa)  fantastyka (zwłaszcza ludowa) - postaci duchów, nimf, rusałek, elfów, diabłów, aniołków, czarownic, chochlików itp.

To dramat romantyczny Adama Mickiewicza, który powstał w latach Jest powiązany z dramatem antycznym przez: jedność miejsca, czasu i akcji. Został oparty na wierzeniach ludowych. Dziady to uroczystość wywodząca się z czasów pogańskich, obchodzona głównie na Litwie. Jej celem było uzyskanie kontaktu z duchami zmarłych i przyniesienie ulgi duszom cierpiącym, poprzez dostarczenie im jadła i napoju. Akcja Dziadów rozgrywa się w przeddzień Zaduszek w cmentarnej kaplicy. Ukazuje sposób przywoływania duchów i związane z nim obyczaje.

Ludzie Ludzie: Guślarz Guślarz- przewodnik obrzędu, wzywa duchy na uroczystość Dziadów i ofiaruje im pomoc. Gromada wieśniaków Gromada wieśniaków- mieszkańcy wsi którzy przybyli, by świecić święto Dziadów. Chcą dowiedzieć się od duchów, jak postępować, by po śmierci iść do nieba. W zamian maja dla nich posiłek, modlitwę i są gotowi spełnić w miarę możliwości ich wszelkie prośby. Bohaterowie:

Duchy Duchy: Józio i Rózia (duchy lekkie) dwa ziarna gorczycy- namiastkę goryczy życia Józio i Rózia (duchy lekkie) - dwoje małych dzieci, które na ziemi miały rajskie życie. Nie znały zmartwień, głodu, bólu i nieszczęścia, żyły w beztrosce i szczęściu spełniano ich wszystkie zachcianki. Jednak za to spotyka je kara: nie mogą się dostać do nieba. Proszą więc gromadę o dwa ziarna gorczycy- namiastkę goryczy życia. Przed odejściem przekazują żywym przestrogę: „Kto nie doznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie” Ten nie dozna słodyczy w niebie”

Widmo Złego Pana (duch ciężki) Kruka i Sowę Widmo Złego Pana (duch ciężki) – przychodzi do kaplicy o północy w otoczeniu szarpiącego jego ciało drapieżnego ptactwa. Przed śmiercią był dziedzicem – właścicielem wioski. Obecnie cierpi głód i pragnienie, gdyż za życia krzywdził ludzi (m.in. Kruka i Sowę), nie miał dla nich litości i współczucia. Wie, że nie ma dla niego ratunku, nic nie przyniesie mu też ulgi w cierpieniu. Był człowiekiem okrutnym, egoistycznym, bezlitosnym, nieczułym na nieszczęścia innych. Odchodząc udziela zgromadzonym przestrogi: „Kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże” Temu człowiek nic nie pomoże”

Zosia (duch pośredni) Józio Zosia (duch pośredni) – za życia była piękną pasterką, pożądaną przez chłopców. Jednak lekceważyła miłość, którą ci ją darzyli. Nie doceniała szczęścia, jakim obdarzył ją los, była pusta i lekkomyślna. Jeden z jej adoratorów – Józio - zmarł z miłości. W krótkim czasie i ona zmarła, nie zaznając ziemskich rozkoszy. Za karę jej ciało zostało zawieszone pomiędzy niebem i ziemią. Zosia odczuwa pustkę, nudę i samotność. Prosi zgromadzonych, by chłopcy przyciągnęli ja do ziemi, chce jej dotknąć stopami, jednak wiatr jej to uniemożliwia. Guślarz obiecuje, że jej kara wkrótce dobiegnie końca. Dziewczyna zostawia wieśniakom przestrogę: „Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”

Kruk Kruk- za życia ziemskiego był nędzarzem. Pewnego razu z głodu, ukradł kilka jabłek z sadu należącego do Dziedzica. Złapano go i skazano na chłostę, której nie przeżył. Sowa Sowa- była kiedyś ubogą wdową, która po śmierci męża została bez środków do życia. Kiedy w wieczór wigilijny poszła na dwór pana (Dziedzica), poprosić o pomoc, została przepędzona. Zamarzła wraz z dzieckiem na drodze. Zarówno Kruk, jak i Sowa występują w roli oskarżycieli Dziedzica (Widma).

PROBLEMATYKA W II części Dziadów jest reprezentowane przekonanie ludowe, że nie ma winy bez kary, wyrażane przez chór wieśniaków. Ludzie ci wierzą, że cierpiącym duszom można pomóc w osiągnięciu zbawienia. Widma przybywają żeby przestrzec żyjących ludzi, przekazać im prawdy moralne i pouczyć jak mają żyć, by uniknąć ich losu.

Ballada Ballada – utwór, który łączy w sobie elementy epiki (narracyjność), liryki (nastrojowość, śpiewność wiersza) i dramatu (dialogi, akcja). Wywodzi się z ludowego folkloru. Główne cechy ballady to:  ludowość  ludowość (obecność mieszkańców wsi, symbolika ludowa, język ludowy, elementy gwary, przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi);  fantastyka  fantastyka obecność postaci fantastycznych (nimfy, duchy, rusałki); nastrój grozy, tajemniczości, niepokoju;  przyroda jako żywy bohater  przyroda jako żywy bohater. PRZYRODA W BALLADZIE:  jest tłem dla wszystkich wydarzeń,  tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy niezwykły nastrój,  jest siłą sprawczą wydarzeń,  jest surowym trybunałem osądzającym człowieka,  stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.,  jest związana ze światem ludzkim.

Jest to ballada, która opowiada historię dwojga zakochanych w sobie osób, które widują się każdego wieczora nad jeziorem Świteź. Na ich temat nie wiemy zbyt wiele. Młody strzelec obiecuje dziewczynie miłość i wierność, składa jej miłosne przysięgi, wyraża chęć poślubienia jej. Dziewczyna nie będąc pewna, postanawia wystawić go na próbę i sprawdzić tym samym, czy był z nią szczery.

Pewnego wieczoru oczom młodego strzelca ukazuje się piękna nimfa, która namawia go do miłosnych igraszek. Zauroczony rusałką młodzieniec, popełnia grzech niewierności w stosunku do swej ukochanej i udaje się w pogoń za urokliwą zjawą. Gdy chłopiec dociera na środek jeziora, okazuje się, że zwiodła go jego własna dziewczyna (rozpoznaje ją w nimfie-kusicielce). Strzelec za niewierność ukarany ma być śmiercią fizyczną oraz wiecznym potępieniem: „Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną. A dusza przy tym świadomym drzewie Niech lat doczeka tysiąca Wieczne piekielne cierpiąc zarzewie Nie ma czym zgasić gorąca.” Karą, jaka spotyka młodzieńca, jest przemienienie go w modrzew, stojący nad brzegiem jeziora, któremu zapisane jest, iż będzie jęczał z żalu i tęsknoty za utraconym szczęściem.

Bohaterowie: Młody chłopak- strzelec w lesie. Młody, lekkomyślny, beztroski, szybko i pochopnie podejmujący decyzje, rzucający słowa na wiatr, niewierny. Dziewczyna (nimfa wodna)- nieznana, dziwna, tajemnicza; nic nie wiadomo ani o niej, ani o jej pochodzeniu, rodzinie.

PROBLEMATYKA W „Świteziance” został poruszony problem natury moralnej, polegający na odpowiedzialności z dane słowo. Historia kochanków potwierdza ludowe wierzenie, że: „… kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!” Utwór poucza nas, że krzywoprzysięstwo jest grzechem, za który należy się najstraszliwsza kara. Zgodnie z romantycznym przesłaniem ballad: „Nie masz zbrodni bez kary”, wiarołomstwo strzelca zostało surowo ukarane.

Utwór mówi nam o kobiecie, która zabiła swojego męża. Gdy mąż wrócił z wojny jego żona bała się, że zostanie ukarana za niewierność, więc zaciągnęła go do lasu i zabiła. Zwłoki męża zakopała w lesie, a na jego grobie posadziła lilie. Po tym wydarzeniu żona udała się do Pustelnika, bojąc się odkrycia zbrodni. Ten nakazał jej zapomnieć o wszystkim i żyć spokojnie, jej czyn ma nie wyjść na światło dzienne. Mimo to panią wciąż dręczą koszmary, w których widzi duszę zamordowanego.

Po roku od tego zdarzenia z wojny wracają bracia męża, pocieszają oni kobietę nie wiedząc o jej czynie. Wszyscy myślą, że mąż niedługo powróci. Mąż nie wraca, a bracia zakochują się w żonie. Oświadczają się jej obaj. Ta po raz drugi idzie po radę do Pustelnika. Pustelnik każe jej poślubić tego, który zrobi najpiękniejszy wianek. Obaj bracia robią identyczne wianki z lilii i gdy żona wybiera jeden rozpoczyna się sprzeczka o to, który do kogo należy. Wówczas w kościele zjawia się w zbroi duch zamordowanego i twierdzi, że wianek należy do niego, gdyż upleciony jest z lilii z jego grobu. Na końcu utworu cały kościół zapada się pod ziemię, a na jego miejscu wyrastają lilie.

Bohaterowie: Niewierna żona - zabija własnego męża, aby nie dowiedział się o jej zdradzie (za czasów Bolesława Śmiałego zdrada była karana śmiercią). Jest szczęśliwa, że pozbyła się męża, boi się jedynie, że jej czyn wyjdzie na jaw. Kiedy otrzymuje propozycje wskrzeszenia męża, odmawia. Okłamuje ona swoje dzieci i braci męża, że zginął on na wojnie. Jednak za te czyny spotka ją kara: kościół zapadnie się pod ziemię wraz z nią i jej szwagrami. Bracia- zamordowanego mężczyzny. Nie znają prawdy o jego zabójstwie, są okłamywani przez bratową, przez co bezczeszczą zwłoki własnego brata. Na końcu giną, pochłonięci przez ziemię.

Problematyka: Twórcy romantyczni w swoich utworach przekazywali wiedzę o psychice i przeżyciach człowieka. Ich bohaterowie są ludźmi przeżywającymi głębokie emocje, rozpacz, miłość i radość. Bohaterka zabija swego męża w obawie przed jego zemstą za niewierność. Morderstwo jest dla niej psychicznym szokiem, jest przerażona swoim czynem, nie umie ukryć swego zdenerwowania. Strach ciągle w niej narasta, obawia się wydania tajemnicy, nie może stłumić wyrzutów sumienia. Odgłosy starego zamczyska, szum lasu, głosy nocnego ptactwa tłumaczy jako pojawienie się ducha męża. W balladzie tej został ukazany problem ludowej sprawiedliwości. Wyraża go pustelnik następującymi słowami: „Nie masz zbrodni bez kary”. Wiejski lud głęboko wierzył, że idea sprawiedliwości realizuje się już na ziemi. Za wyrządzone zło los karze płacić już za życia. Zakończenie ballady jest właściwie ilustracją tych przekonań. Tuż przed ślubem zbrodniarki zjawia się widmo męża i zabiera ją wraz z osobami znajdującym się w kościele w otchłań ziemską, która otwiera się nagle wokół kościoła. Przyroda w tej balladzie przybiera aktywną rolę. Jest nie tylko tłem wydarzeń, ale i aktywnie oddziaływuje na bohatera. Na początku ballady przyroda jest niemym świadkiem zbrodni. Na końcu utworu staje się sędzią i katem: pochłania zbrodniarkę i niewinnych ludzi.