1

Substancje, które ze względu na swe właściwości chemiczne są w stanie doprowadzić do zmian strukturalnych lub funkcjonalnych w żywym organizmie, przejawiających się przede wszystkim w: postrzeganiu zmysłowym, świadomości, nastroju, zachowania... 2

 Prekursor (substancje służące do otrzymywania właściwych środków odurzających, substancji psychotropowych)  Środek zastępczy (trucizna/środek szkodliwy, używany zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak środek odurzający lub substancja psychotropowa ): dopalacze! 3

 Fizyczne (uzależnienie organizmu od substancji) : przyjmowany wielokrotnie środek odurzający wywołuje w organizmie zmiany fizjologiczne, stając się istotnym składnikiem procesów metabolicznych; brak tego środka skutkuje głodem narkotycznym (zespołem abstynenckim) - stany niepokoju, depresja - drżenie ciała, bóle mięśni, kończyn, wymioty, zapaść 4

 Psychiczne koncentracja uwagi na używaniu/zdobywaniu środka z uwagi na jego właściwości (np. wprawianie w stan euforii), ale też dla uniknięcia głodu narkotycznego  Społeczne zażywanie „przepustką” do członkostwa, uczestnictwa w grupie [subkulturowej]  Krzyżowe (zarazem od narkotyków i alkoholu) 5

 Tolerancja – prowadzi do niej zażywanie niektórych środków odurzających: 1. dodatnia – odczuwane działanie środka jest słabsze przy tej samej dawce; występuje potrzeba jej zwiększenia (opiaty, amfetamina, kokaina) 2. ujemna – aby uzyskać ten sam efekt wystarczy mniejsza dawka (typowe dla alkoholu)  Eskalacja – używanie coraz mocniejszych środków 6

 Opiaty/opoidy (opium, morfina, heroina, kodeina, metadon (methadon); szybko wywołują uzależnienie fizyczne i psychiczne oraz zjawisko tolerancji dodatniej, mają wyraźną dawkę śmiertelną;  Barbiturany (pochodne kwasu barbiturowego i barbituropodobne środki nasenne: luminal, relanium); niebezpieczne zwłaszcza przy zmieszaniu z alkoholem, który zresztą do tej grupy jest zaliczany; szybko uzależniają psychicznie, potem także fizycznie 7

 Amfetamina i jej pochodne (amfetaminy halucynogenne, tzw. ecstasy): szybko wywołują uzależnienie psychiczne i prowadzą do tolerancji dodatniej  Kokaina (pochodna liści krzewu koka; podobnie jak amfetamina szybko wywołuje silną zależność psychiczną i tolerancję dodatnią; szczególnie niebezpieczną formą konsumpcji jest palenie tzw. cracku, popularne w USA i Ameryce Płd. 8

 Cannabis - narkotyk znany pod postacią marihuany, tj. ziela konopi („trawka”) i haszyszu, czyli żywicy konopi; może wywołać lekką zależność psychiczną, nie wywołuje uzależnienia fizycznego; bywa też jednak uznawany za wstęp do narkomanii (wg niektórych badań 90 proc. heroinistów zaczynało od cannabis);  Halucynogeny - nie wywołują uzależnienia fizycznego, niekiedy tylko psychiczne (LSD, meskalina, psylocybina) 9

 Khat – wywołuje zależność psychiczną i zjawisko tolerancji dodatniej, nie uzależnia fizycznie; w Polsce prawie niespotykany  Inhalanty – substancje syntetyczne, pierwotnie o innym przeznaczeniu (chemia gospodarcza, przemysł i rzemiosło), używane jako substytuty innych środków; mają silne właściwości toksyczne, dlatego są bardzo szkodliwe dla zdrowia (ich wdychanie może wywołać trwałe uszkodzenia mózgu, np. niedotlenienie); 10

11 Sposób działania narkotyku i związek z przestępczością depresanty Środki redukujące aktywność fizjologiczną i umysłową. Obniżają pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Zaliczają się do nich: opiaty, barbiturany; podkulturę biorców określa się jako podkulturę wycofania, choć zdarza się, że popełniają oni przestępstwa, aby pozyskać środki na narkotyki halucynogeny Środki zmieniające percepcję, np. LSD, pejotl, meskalina; w stanach psychotycznych zażywający mogą być zdolni do zachowań agresywnych stymulanty Środki pobudzające aktywność organizmu, wśród nich m.in.: kokaina, amfetamina, kofeina; pobudzeni, nerwowi – biorcy są częściej niż inni narkomani zdolni do przestępstw z użyciem przemocy

 1. Wzmocnienie motywacji do działalności przestępczej; człowiek zażywa, aby: - pozbyć się lęku przed podjęciem czynności o charakterze przestępczym (pozbyć się lęku przed ewentualną karą) - pobudzić się do działania (zyskać większą sprawność, wydolność – jak w sporcie...) 12

 2. Środek odurzający jako modyfikujący zachowanie; człowiek nie jest świadomy lub ma ograniczoną świadomość wpływu owego środka na zachowanie w postaci: - czynnej napaści - zabójstwa - gwałtu - naruszenia porządku publicznego - spowodowania wypadku komunikacyjnego 13

 3. Środek odurzający jako bezpośredni motyw czynu przestępczego (przestępstwo związane bezpośrednio z pozyskaniem środka odurzającego) : - kradzież środka odurzającego - fałszowanie recept - szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie się przemocą w celu zdobycia środka odurzającego - samowolna produkcja środka, handel, przemyt… 14

1. Zależność - najpierw upadek (fizyczny, psychiczny, społeczny), spowodowany używaniem/nadużywaniem środków odurzających, potem (wtórnie) czyny przestępcze 2. Zależność - najpierw (pierwotnie) zachowania przestępne, potem (lub równolegle) używanie środków odurzających 15

 To substancja prowadząca do upośledzenia wielu wyższych czynności mózgu  Można ją uznać za czynnik wyzwalający zachowania agresywne, choć nie samoistnie, a jedynie w kontekście społeczno-sytuacyjnym  W odróżnieniu do narkotyków – w większości państw jest legalną substancją odurzającą 16

Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący napięcie, odprężający Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od nużącej rzeczywistości Kontaktywny – „protowarzyski”, ośmielający do kontaktów z innymi, przełamywania dystansu międzyludzkiego 17

Heroiczny – dodający odwagi, zapewniający poczucie mocy Samobójczy – to topienie smutków w alkoholu w przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że na to nie zasługujemy 18

 Działanie na ośrodkowy układ nerwowy i, w zależności od stężenia alkoholu: - polepszenie samopoczucia z osłabionym samokrytycyzmem - zakłócenie szybkości reakcji i spostrzegawczości - poczucie pewności siebie - osłabienie hamulców moralnych - zachowania agresywne 19

 Statystyki przestępstw dotyczą jedynie tych komunikacyjnych; reszta to szacunki lub tzw. fakty dowodowe (stwierdzone w trakcie śledztwa i stwierdzające, czy sprawca pił przed popełnieniem przestępstwa, czy nie): 20 Wysoki odsetek sprawcówNiski odsetek sprawców Zabójstwo Znęcanie się nad najbliższymi Czynna napaść na funkcjonariusza Kradzież mienia Kradzież z włamaniem

21 Alkohol Jako czynnik kryminogenny Prowadzi do przełamania hamulców ludzkich, ułatwia wzrost poziomu agresji, przez co może prowadzić do zachowań przestępczych Jako czynnik wyzwalający Agresja łączy się tu z pewnym stylem życia, w którym alkohol odgrywa istotną rolę jako czynnik umożliwiający pojawienie się wyuczonych wcześniej zachowań agresywnych Jako czynnik wiktymogenny Wielokrotnie, w momencie popełniania czynu zabronionego, pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale również ofiara dotknięta czynem zabronionym

 Zakłócenie normalnego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie (niemożność pełnienia wielu ról społecznych)  Dysfunkcja rodziny osoby nadużywającej alkohol  Problemy z wykonywaną pracą prowadzące często do zwolnienia i niemożności znalezienia innego zatrudnienia  Obniżenie poczucia własnej wartości, problemy emocjonalne  Powodowana powyższymi czynnikami degradacja społeczna może prowadzić do kolizji z prawem (zwłaszcza przy zdobywaniu środków na alkohol) 22