Manipuliści (Translation Studies) Maciej Werner

Przedstawiciele: Głównie holenderski obszar językowy oraz Izrael Jose Lambert Gideon Toury Andre Lefevere Theo Hermans Ria Vandauwera James Holmes Susan Bassnett

Główne założenia: Zamiast dążenia do ekwiwalencji – celowa manipulacja tekstem. Niemal wszyscy przedstawiciele szkoły zajmują się przekładem wyłącznie literackim, a badania wywodzą z literatury porównawczej. Odrzucenie wpływu językoznawstwa na dziedzinę swoich badań.

Pojęcie polisystemu literackiego Szkoła 'manipulacyjna' sięga swoimi korzeniami do pojęcia polisystemu literackiego, wywodzącego się ze szkoły formalistów rosyjskich oraz strukturalistów praskich. Wysunięty został postulat, że literatura w danym społeczeństwie jest zbiorem różnych systemów, systemem systemów, lub polisystemem, w którym różne rodzaje (genres) szkoły i tendencje, stale będące ze sobą w sprzeczności, próbują wysunąć się na prowadzenie i rywalizuja między sobą w walce o czytelnika, a także o prestiż i siłę. Widziana w ten sposób literatura nie stanowi już statecznego fenomenu, lecz zmienia się w strukturę wysoce kinetyczną, w której wszystko stale się zmienia.

Rola przekładu w polisystemie literackim. W polisystemie następują stałe przesunięcia i zmiany oraz wewnętrzne opozycje. Przekład literacki odgrywa w takim wysoce dynamicznym makrosystemie bardzo ważną rolę, pomagając rozprzestrzeniać się takim formom jak np. włoski sonet, francuski klasycyzm. Badacze podkreślają że przekład odgrywał często istotną kreatywną i innowacyjną rolę w polisystemach literackich. W ich podejściu przekład staje się typem tekstu samym w sobie, integralną częścią kultury docelowej, a nie zaledwie reprodukcją innego tekstu. Orientacja na tekst docelowy. "tekst docelowy funkcjonuje jako przekład".

Wypracowali własne zasady, metody i modele teoretyczne: Położenie nacisku na tekst docelowy prowadzi do podejścia opisowego, które otwarcie odrzuca podejście normatywno - oceniające, charakterystyczne dla tradycyjnej, filologicznej teorii przekładu. Uwaga badaczy przesuwa się z procesu przekładu, na przekład rozumiany jako rezultat, a tekst staje się faktem historycznym. Koncentracja przede wszystkim na badaniach empirycznych, opisywanie i analizowanie istniejących przekładów, porównywanie różnych przekładów tych samych dzieł (unikając jednak ocen krytycznych!), badanie odbioru przekładu, prowadzenie szerokich przeglądów historycznych. Zbliżone do konwencjonalnych badań porównawczo - literackich, choć ich tematem są przekłady, a nie dzieła oryginalne.

Hermans przedstawił w swoim programie manipulistów, iż: literatura widziana jest jako kompleksowy i dynamiczny system, zakładający stałe przenikanie się modeli teoretycznych i praktycznych przypadków przekładu. podejście do przekładu literackiego jest opisowe, zorientowane na tekst docelowy, funkcjonalne i systemowe. zakłada się dalsze rozwijanie zainteresowania badaniem norm i ograniczeń, które rządzą produkcją i recepcją przekładu, relacji pomiędzy tłumaczeniami i innymi rodzajami procesowania tekstów oraz miejsca i roli tłumaczenia zarówno wewnątrz danej literatury, jak i w interakcji pomiędzy poszczególnymi literaturami.

Badacze chcą tworzyć ogólną teorię dopiero po przeanalizowaniu możliwie najszerszego spektrum towarzyszących przekładowi zagadnień, tak aby powstał obraz literatury jako 'złożonego, dynamicznego systemu‘, w którym będziemy mieli do czynienia ze stałym nakładaniem się na siebie modeli teoretycznych i praktycznych studiów nad indywidualnymi tekstami. Ma być to podejście, które uwzględni: zasady i ograniczenia w tworzeniu i odbiorze tekstów tłumaczonych. relację pomiędzy przekładem a innymi sposobami przetwarzania tekstów. miejsce i rolę przekładu zarówno w danej literaturze, jak i w interakcji między literaturami.

Wizja dyscypliny naukowej, mającej zastosowanie dla całego kompleksu problemów skupionych wokół zjawiska przekładu i operacji przekładowej (Translation Studies) zaproponowana przez Jamesa Holmesa:

Model opisu relacji pomiędzy tekstami tłumaczonymi a tekstem oryginału (Kitty van Leuven-Zwart): (pozwalający prowadzić porównanie tekstów źródłowych i docelowych) Przy porównaniach tych nie wprowadza się ewaluacji, ale stara się zaobserwować przesunięcia na różnych poziomach językowych, jakich dokonywali tłumacze, określając je za pomocą stworzonego przez siebie systemu kategorii. Model składa się z dwóch części: porównawczej i opisowej.

Część porównawcza: Dotyczy przesunięć mikrostrukturalnych na poziomie zdania czy frazy. Zasadniczym pojęciem jest pojęcie relacji, rozumiane następująco: Dwie jednostki są wobec siebie w relacji, jeżeli istnieją podobieństwa, które je łączą, oraz różnice, które je dzielą. Przy podobieństwach mówimy o aspektach łączności, przy różnicach - o aspektach rozłączności.

Część opisowa: Pozwala na prześledzenie dokonania przesunięć mikrostrukturalnych dla poziomu makrostrukturalnego postaci, wydarzeń, czasu i miejsca akcji oraz innych komponentów tekstowych.

Zestawiane są transemy (translacyjne jednostki posiadające znaczenie), które są porównywalnymi jednostkami tekstu zawierającymi znaczenie i wyłoniony zostaje wspólny mianownik, który może mieć charakter: Semantyczny Pragmatyczny Sytuacyjny Jeżeli ma charakter semantyczny lub pragmatyczny określa się go mianem architransemu i jest on podstawą porównania. Wszystkie transemy porównuje się kolejno z architransemem. Obecność lub nieobecność aspektu rozłączności przy takim porównaniu stanowi punkt wyjścia do stworzenia trzech kategorii przesunięć:

Kiedy jeden z dwóch transemów (tłumaczenia i oryginału) charakteryzuje się aspektem rozłączności, mówimy o modulacji (modulation), dzielącej się dalej na uogólnienie i wyszczególnienie. Uogólnienie następuje gdy rozłączność pojawia się w transemie tekstu oryginału, Wyszczególnienie gdy pojawia się ona w transemie tekstu przełożonego.

Druga główna kategoria przesunięć to modyfikacja (modification). Zdarza się ona, gdy oba transemy charakteryzują się aspektem rozłączności. W tej kategorii aspekt rozłączności dotyczyć może czynników semantycznych, stylistycznych lub syntaktycznych, a więc modyfikacja może mieć charakter semantyczny, stylistyczny i syntaktyczny, a w dalszej kolejności syntaktyczno - semantyczny, syntaktyczno - stylistyczny i syntaktyczno - pragmatyczny.

Trzecia i ostatnia kategoria w części porównawczej to mutacja (mutation), która dotyczy tych wszystkich przypadków, w których niemożliwe jest ustalenie architransemów. Wtrącenia lub opuszczenia fraz czy zdań podrzędnych to przykład przypadków mutacji.

Część deskryptywna modelu dostarcza systematycznego opisu sposobów, w jakie kategorie i subkategorie przesunięć mikrostrukturalnych związane są z funkcjami i poziomami tekstu występującymi w makrostrukturze literackich tekstów prozatorskich. Wyniki analiz i porównań tekstów dokonanych przez van Leuven-Zwart pozwalają przypuszczać, że nawet najsubtelniejsze i najniewinniejsze przesunięcia i zmiany na poziomie mikrostrukturalnym mogą zniekształcić w znaczący sposób istotne i różnicujące cechy tekstu.