KOMIKS W EDUKACJI

DLACZEGO KOMIKS? Kultura współczesna stawia przed szkołą nowe wyzwania. W przekazach skierowanych do odbiorców, którymi często są uczniowie, dominuje obraz. Zadaniem szkoły, nauczycieli, wychowawców i rodziców jest odpowiedni komentarz, polegający na wartościowaniu i hierarchizowaniu różnorodnych tekstów kultury, gdyż bardzo często poruszają one ważne kwestie życia społecznego. Nauczyciel staje się przewodnikiem po wytworach kultury popularnej, zwanej masową. Jednym z takich „tworów” jest komiks. Praktyka edukacyjna ma do komiksu podejście ambiwalentne. Z jednej strony uznajemy komiks za dzieło mało wartościowe, ale mamy również świadomość ogromnego wpływu tegoż gatunku na swoich odbiorców (uczniów). Stąd też pojawiły się próby wykorzystania komiksu w edukacji. Autorzy niektórych podręczników sięgają po ten gatunek widząc narastające zainteresowanie komiksem i szukają w rysunkowej formie przekazu szansy na stworzenie dialogu między nauczycielem a uczniem.

HISTORIA KOMIKSU Początków komiksu można upatrywać już u zarania człowieczeństwa. Prehistoryczne malowidła naskalne, zdobienia na przedmiotach użytku codziennego, malowidła kościelne, średniowieczne żywoty świętych z krótkim komentarzem, zdobienia inkunabułów – trudno się oprzeć wrażeniu, że to prapoczątki komiksu.

Jaskinia Lascaux we Francji. Malowidła liczą 17300 lat. Fot. Wikimedia

http://www.zsmeie.torun.pl/glowna/wazne/w0102/w05.php https://pl.wikipedia.org/wiki/Iluminatorstwo

Zmarły przed sądem Boskim (XV wiek) http://www.quickiwiki.com/pl/Komiks Zmarły przed sądem Boskim (XV wiek)

Grafika satyryczna z czasów angielskiej wojny domowej (1642-49) http://www.quickiwiki.com/pl/Komiks Grafika satyryczna z czasów angielskiej wojny domowej (1642-49)

HISTORIA KOMIKSU Wraz z rozwojem prasy i metod drukarskich, a także zmian socjologicznych w ostatnich latach XIX wieku pojawił się komiks sensu stricto. Najpierw w formie humorystycznych pasków („comic strip” – stąd nazwa), a w miarę popularności w formie książek. http://esnpc.blogspot.com/2014_09_01_archive.html

Komiks jako odrębny gatunek artystyczny ukształtował się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to zaczęły się ukazywać w prasie amerykańskiej pierwsze historyjki obrazkowe („Yellow Kid” – 1894 r.). http://mparaschos.com/Courses/yk.html

http://cartoons.osu.edu/digital_albums/yellowkid/1897/1897.htm

KOMIKS AMERYKAŃSKI http://www.rozwijajsie.pl/artykuly/jak-powstaje-komiks--11 Po sukcesie „żółtego dzieciaka” zaczęły powstawać kolejne komiksy. Lata 30-te XX wieku (czas wojny) zrodziły zapotrzebowanie na superbohatera, i tak powstał Superman, Batman – obdarzeni supermocami i kosmiczną siłą. W latach 60-tych powstały nowe wydawnictwa komiksowe i nowi bohaterowie, m.in.: Iron Man, Spiderman. Kolejne lata (70-80) wzmocniły nurt komiksu dla dzieci, tzw. Cartoon ; do Myszki Miki i Kaczora Donalda dochodzą: Atomówki, Goofy, Kaczor Daffy, Królik Bugs czy Miś Yogi. Pojawia się również X-Men i Teen Titans. Wydawcy walczą o odbiorcę, który ma jeszcze do wyboru kino, telewizję (filmy animowane) i gry komputerowe.

KOMIKS EUROPEJSKI Europa w latach 20-tych wykreowała Tintina. Stworzony przez Georges'a Remi (pseud. Hergé) – Tintin – to młody reporter i podróżnik, który podróżuje po całym świecie. Drugi – 30-lat późniejszy – to Asteriks, wymyślony przez Rene Goscinnego i Alberta Uderzo. Na podstawie komiksu o Asteriksie powstał cykl filmów animowanych, a 40-lecie powstania tej serii francuska kinematografia uczciła pełnometrażowym filmem aktorskim, w którym Gerard Depardieu zagrał Obeliksa.

MANGA – KOMIKS JAPOŃSKI W latach 20. ubiegłego stulecia zaczęły powstawać pierwsze mangi, jednakże rozkwit japońskiej twórczości komiksowej przypada na okres odzyskania pełnej swobody politycznej (1951 rok – zniesienie okupacji amerykańskiej). Większość wydawanych wówczas tytułów powielała wzorce zachodnie, tworząc japońskie odpowiedniki postaci popularnych w Stanach Zjednoczonych i Europie. Komiks fabularny przeżywał w tym czasie prawdziwy boom, a w 1980 r. komiksy stanowiły 27% japońskiej produkcji wydawniczej.

http://czasdzieci.pl/warszawa/wydarzenia/id,90089a7.html Na kształt i kierunek rozwoju komiksu w Japonii decydujący wpływ wywarła twórczość Osamu Tezuki (1928–1989), nazywanego „Japońskim Disneyem”. To on zapoczątkował charakterystyczny sposób rysowania postaci (ogromne oczy, lekko zaznaczone usta) i kompozycji kadrów na stronie opartej na technikach filmowych (np. zbliżenie, oddalenie, nakładanie obrazów i montaż).

KOMIKS W POLSCE W Polsce pierwsze próby tworzenia sekwencyjnych opowieści obrazkowych pojawiły się zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Pierwsza komiksowa historyjka ukazała się w Polsce w lutym 1919 roku we Lwowie na łamach tygodnika satyrycznego "Szczutek" i nosiła tytuł „Ogniem i mieczem, czyli przygody szalonego Grzesia - powieść współczesna” autorstwa Kamila Mackiewicza i Stanisława Wasylewskiego. https://tropyhistorii.wordpress.com/tag/historyjki-obrazkowe/

KOMIKS W POLSCE cd. Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce przyniosła całą serię różnego rodzaju komiksów i krótkich historyjek obrazkowych, wśród najbardziej poczytnych były na przykład ilustrowana historia Koziołka Matołka (1932) autorstwa Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza, gdzie sekwencje obrazków prezentujących akcję były opatrzone słownym komentarzem. http://www.izbaskarbow.pl/wydarzenia/219-koziolek-matolek-ma-80-lat

KOMIKS W POLSCE https://tropyhistorii.wordpress.com/tag/historyjki-obrazkowe/ Stopniowe otwarcie na Zachód nastąpiło w latach 70., ale faktyczne zapoznanie się z dorobkiem europejskich, amerykańskich czy japońskich twórców okazało się możliwe dopiero po 1989 r. Z rodzimych twórców możemy się poszczycić kilkoma nazwiskami autorów, którzy zapisali się w historii komiksu, m.in.: Henryk Jerzy Chmielewski, Janusz Christa, Andrzej Mleczko, Andrzej Czeczot, Grzegorz Rosiński, Szarlota Pawel, Tadeusz Baranowski (…).

JANUSZ CHRISTA (ur. 19 lipca 1934 w Wilnie, zm. 15 listopada 2008 w Sopocie) autor komiksów, rysownik i scenarzysta, z wykształcenia ekonomista. Autor jednej z najpopularniejszych polskich serii komiksów – Kajko i Kokosz. http://www.astrouw.edu.pl/~soszynsk/christa.html

HENRYK JERZY CHMIELEWSKI (ur. 7 czerwca 1923 w Warszawie), ps. Jupiter, po wojnie znany jako Papcio Chmiel – polski grafik, rysownik i publicysta, uczestnik powstania warszawskiego. Szerzej znany z bardzo popularnej, ukazującej się od 1957, serii komiksów „Tytus, Romek i A’Tomek”. https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Jerzy_Chmielewski http://www.tytusromekiatomek.pl/

SZARLOTA PAWEL (właśc. Eugenia Szarlota Pawel-Kroll, ur. 1950). Znana przede wszystkim z autorstwa (scenariusz i rysunek) serii komiksów o Kleksie, Jonce i Jonku, którym zadebiutowała na łamach Świata Młodych w 1973. Zajmowała się również ilustrowaniem książek i czasopism (głównie w "Świecie Młodych" oraz w "Uśmiechu Numeru"). W zakresie rysowania komiksu jej nauczycielem był Henryk Jerzy Chmielewski. http://www.ongrys.pl/bunt.php?strona=szarlota_pawel https://www.lambiek.net/artists/p/pawel_szarlota.htm

ANDRZEJ MLECZKO http://wyborcza.pl/1,76842,11413028,Andrzej_Mleczko__Bog__Humor__Ojczyzna.html (ur. 5 stycznia 1949 w Tarnobrzegu) – polski rysownik, satyryk i scenograf, znany przede wszystkim jako autor publikowanych w prasie rysunków satyrycznych. http://www.ipon.pl/forum/topic/16818-dla-tych-co-kochaj%C4%85-mleczko-i-andrzeja-ma-si%C4%99-rozumie%C4%87/page-2

GRZEGORZ ROSIŃSKI http://komiks.l8r.pl/rysownicy/rosinski.html Grzegorz Rosiński, który jest znanym polskim malarzem, grafikiem oraz rysownikiem komiksowym, urodził się 03.08.1941 roku w Stalowej Woli. W latach 70-tych Rosiński wyjechał do Belgi w celu rozwijania swoich umiejętności. Wkrótce po tym ukazała się pierwsza część komiksu Thorgal tworzonego przez niego i Jeana Van Hamme'a, którego tam poznał. Kolejne części komiksu ukazują się od 1980 roku aż do dziś.

http://www. vectorpolonii http://www.vectorpolonii.com/paryz-wystawa-exposition-thorgal-rosinski/ http://chomikuj.pl/guerretenshi/Powie*c5*9bci+graficzne http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/article?AID=/20120626/POWIAT0303/120629422

ANDRZEJ CZECZOT (ur. 27 października 1933 w Krakowie, zm. 9 maja 2012 w Warszawie), polski grafik i twórca filmów animowanych. Najbardziej znany jako autor rysunków satyrycznych i klasycznych filmów animowanych, ważnym obszarem jego twórczości było również projektowanie grafiki użytkowej. http://culture.pl/pl/tworca/andrzej-czeczot https://www.atticus.pl/?pag=poz&id=91100​

TADEUSZ BARANOWSKI http://chomikuj.pl/AvatarMTVnHD_Tehran/Dokumenty/Tadeusz+Baranowski+-+Anteresolka+Profesora+Nerwsosolka+-+film+dokumentalny+(2010),1529439212.avi(video) (ur. 6 stycznia 1945 w Zamościu) – polski scenarzysta i rysownik komiksów, ilustrator, grafik, twórca reklam. Projektował postacie i dekoracje do pełnometrażowego filmu animowanego Filemon i przyjaciele zrealizowanego w 1991 r. w Se-ma-forze. http://artbazaar.blogspot.com/2009/02/sztuka-komiksu-tadeusz-baranowski.html http://www.relax.nast.pl/1/cipoczt.htm

BOHDAN BUTENKO https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohdan_Butenko (urodził się 8 lutego 1931 roku w Bydgoszczy)- polski rysownik, ilustrator i grafik, autor komiksów oraz książek, scenarzysta, projektant lalek i dekoracji dla teatrów lalkowych. Współpracował z wieloma wydawcami oraz z czasopismami dla dzieci i młodzieży - "Miś", "Płomyczek", "Płomyk", "Świerszczyk". Jego ilustracje pojawiały się także w "Świecie Młodych", a przygody "Gapiszona" zostały zekranizowane. http://kultura.lublin.eu/wydarzenia,0,3320,Spotkanie_z_Bohdanem_Butenko.html?locale=pl_PL

EUROPEJSKA STOLICA KOMIKSU –BRUKSELA (BELGIA) Bruksela jest europejską stolicą komiksu. To właśnie tam znajduje się bardzo wiele szkół kształcących rysowników. Prawdziwą atrakcją miasta są gigantyczne komiksowe malowidła wykonane na ścianach budynków. Jest ich ok. 50 i można je oglądać śledząc specjalny przewodnik. http://pracaikariera.e-magnes.pl/artykuly/belgia/warto-zobaczyc/belgia-miastem-komiksow http://joemonster.org/art/32850

Bruksela stolicą komiksu cd. W Brukseli znajduje się najstarsze Muzeum Komiksu w Europie. Znajdziemy tu wszystkich bohaterów belgijskich komiksów. http://www.podroze.pl/galeria/gdzie-szukac-smerfow-czyli-5-najciekawszych-muzeow-w-brukseli,1406/27512/137880/

Bruksela stolicą komiksu cd. Jeden z twórców Georges Remi (pseud. Hergé)- autor Tintina - doczekał się nawet własnego muzeum. https://en.wikipedia.org/wiki/Mus%C3%A9e_Herg%C3%A9#/media/File:Mus%C3%A9e_Herg%C3%A9.jpg

Bruksela stolicą komiksu cd. Wśród belgijskich rysowników wartym wzmianki jest Pierre Culliford, znany jako Peyo – twórca Smerfów. http://smurfs.wikia.com/wiki/Peyo

Polska i komiks W 2013 roku w Łodzi, w której od ponad 20 lat odbywa się Międzynarodowy Festiwal Komiksu i Gier, powstało Łódzkie Centrum Komiksu. Jest to pierwszy tego typu obiekt nakierowany na działalność dotyczącą komiksu. https://www.google.com/maps/place/%C5%81%C3%B3dzkie+Centrum+Komiksu/@51.7726765,19.4523521,17z/data=!3m1!4b1!4m2!3m1!1s0x471bcad6df2659f7:0xe5d08c29ab0602c0?hl=pl

Rzeszów i komiks W Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie (ul. Okrzei 7) odbywają się coroczne spotkanie w ramach "Rzeszowskiej Akademii Komiksu„. „Rzeszowska Akademia Komiksu (RAK) jest klubem zrzeszającym twórców i fanów komiksu. Pomysłodawcą i organizatorem spotkań jest Wojtek Birek, znany twórca i teoretyk komiksu. Od 1997 roku na spotkaniach RAKu prezentowana jest twórczość naszych rzeszowskich, krajowych i zagranicznych grafików oraz tłumaczenia najbardziej godnych uwagi tytułów z całego świata. Co pewien czas organizowane są mini-konwenty, wystawy, wernisaże, konkursy, czy wspólne wyjazdy na krajowe imprezy komiksowe”.

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z KOMIKSEM Dymek – (chmurka) pole, w którym umieszczany jest tekst wypowiadany przez bohaterów. Końcówką dymku wskazywana jest mówiącą postać. Dymek owalny lub okrągły stosuje się do wypowiedzi zwyczajnych. Dymki kanciaste, przypominające gwiazdę, oznaczają krzyk, gniew lub inne emocje. Dymek pod postacią serii owalnych kształtów, przypominających znaki dymne, oznacza myśl. Dymek nieregularny może oznaczać, iż postać ma trudności z mówieniem.

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z KOMIKSEM cd. Kadr – (klatka) rysunek ilustrujący pojedynczą scenę, przeważnie posiadający obramowanie. Jest podstawowym elementem wszystkich form komiksowych. Plansza – strona komiksu ; może zawierać od jednego do kilkunastu kadrów. Onomatopeja – środek artystyczny stanowiący obok dymków, jeden z najbardziej charakterystycznych wyróżników komiksu np.: bum, womp, zzzzz… (śpi), ziuuu! (rzut), szłap, bęc, chlast.

Komiks jako narzędzie edukacyjne Komiks możemy wykorzystać na większości przedmiotów szkolnych. Podstawa programowa na każdym etapie edukacyjnym pozwala nam na wykorzystanie komiksów w procesie dydaktycznym. Forma komiksu jest również wykorzystywana do przekazywania wiedzy ekonomicznej, ekologicznej, do publikacji o charakterze popularnym w postaci broszur i reklam. http://www.uprp.pl/publikacje-bezplatne/Menu05,670,1,index,pl/ http://www.ceo.org.pl/pl/przedsiebiorczy/news/wykorzystaj-komiks-ekonomiczny-na-lekcji

Programy komputerowe do tworzenia komiksów na lekcjach Do tworzenia komiksów na lekcjach szkolnych można wykorzystać program ToonDoo, StoryJumper, ToonyTool. Bezpłatne szkolenia prowadzi Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu: https://centrumszkolenonline.wordpress.com/tag/toonytool/

Wydawnictwa komiksowe w Polsce. Najbardziej znane i utrzymujące swoją pozycję były dwa wydawnictwa: Egmont Polska i TM-Semic. Obydwa powstały w roku 90-tym XX w. Egmont Polska skupiło się na wydaniach dla najmłodszych dzieci (m. in. Kaczor Donald, Myszka Mickie), natomiast TM-Semic dla starszych i dorosłych (Superman, Spider-Man, Batman i in.). Na lata 2000-2003 przypadał największy „bum” wydawniczy komiksów. Powstało wiele nowych wydawnictw skuszonych sukcesem komiksowych pionierów. Niestety po roku 2003 popyt na tego typu publikacje zmniejszył się na tyle, że wiele wydawnictw upadło, m. in. TM-Semic. Egmont Polska wydaje do dziś prasę dla dzieci, gry i książki dla dzieci i młodzieży.

Bibliografia. Wybór. 1. Komiks / Jerzy Szyłak. Kraków : "Znak", 2000. 2. Komiks w PRL, PRL w komiksie / Marcin Krzanicki. Rzeszów : Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2011. 3. Krótka historia sztuki komiksu w Polsce (1945-2003) / Wojciech Obremski. - Toruń : Adam Marszałek, 2005. 4. Sztuka komiksu : próba definicji nowego gatunku artystycznego / Krzysztof Teodor Toeplitz. - Warszawa : "Czytelnik", 1985.

Dziękuję za uwagę. Beata Bałchan Nauczyciel bibliotekarz Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie