Polityka migracyjna i azylowa Unii Europejskiej Polityka azylowa dr Piotr Witkowski

Co Twoim zdaniem oznacza prawo azylu? Czy Twoim zdaniem procesy integracyjne w Unii Europejskiej miały wpływ na przyjęcie zasad wspólnej polityki azylowej? Do jakiej polityki prowadzonej przez Unię Europejską Twoim zdaniem zaliczymy politykę azylową?

Wspólna polityka azylowa jest newralgiczną częścią składową polityki imigracyjnej Unii Europejskiej. Państwa europejskie pielęgnują długą tradycję udzielania schronienia osobom prześladowanym. Ochrona podstawowych praw jest kluczowa dla tożsamości Europy.

Definicję pojęcia azyl przyjął w 1950 r. Instytut Prawa Międzynarodowego, zgodnie z którą oznacza on „ochronę udzielaną przez państwo na swoim terytorium lub w innym miejscu osobie poszukującej takiej ochrony”.

Międzynarodowe prawo azylowe (uchodźcze), to normy prawa międzynarodowego, które zawierają prawa lub obowiązki dotyczące azylu, tak jak został on zdefiniowany przez Instytut Prawa Międzynarodowego.

Polityka azylowa Unii Europejskiej obejmująca tworzony od 1999 r. Wspólny Europejski System Azylowy („WESA”), jest integralną częścią celu UE, jakim jest ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, otwartej dla wszystkich, którzy zmuszeni okolicznościami, ze słusznych powodów szukają ochrony. Tej unijnej polityce powinna przyświecać zasada solidarności i sprawiedliwego podziału odpowiedzialności między państwami członkowskimi, w tym także w zakresie skutków finansowych.

Mając na uwadze względy humanitarne - poszanowanie praw podstawowych - Unia Europejska rozwija wspólną politykę w dziedzinie azylu, ochrony uzupełniającej i tymczasowej ochrony, mającą na celu przyznanie odpowiedniego statusu każdemu obywatelowi państwa trzeciego wymagającemu międzynarodowej ochrony oraz mającą na celu zapewnienie przestrzegania zasady non–refoulement.

Zasada non–refoulement to zakaz odsyłania osoby ubiegającej się o międzynarodową ochronę do granicy terytoriów, gdzie jej życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jej rasę, religię, obywatelstwo, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne.

Unijna polityka azylowa zgodna jest z Konwencją genewską z dnia 28 lipca 1951 roku i Protokołem z dnia 31 stycznia 1967 roku dotyczącymi statusu uchodźców, jak również z innymi odpowiednimi traktatami.

Parlament Europejski i Rada od wielu lat podejmują ciągłe starania, aby stworzyć pełny Wspólny Europejski System Azylowy, który w szczególności winien obejmować m. in.: - jednolity status azylu dla obywateli państw trzecich, obowiązujący w całej Unii, - jednolity status ochrony uzupełniającej dla obywateli państw trzecich, którzy nie uzyskawszy azylu europejskiego, wymagają międzynarodowej ochrony, - wspólny system tymczasowej ochrony wysiedleńców, na wypadek masowego napływu (włącznie z przyjmowaniem środków tymczasowych na korzyść państwa członkowskiego, które znajdzie się w nadzwyczajnej sytuacji charakteryzującej się nagłym napływem obywateli państw trzecich), - wspólne procedury przyznawania i pozbawiania jednolitego statusu azylu lub ochrony uzupełniającej.

Zdecydowana większość tych środków została już wprowadzona w życie i jest realizowana. Miało to miejsce w ramach realizacji agendy z Tampere, a więc przed rokiem 2005, opracowano kilka dyrektyw dotyczących azylu.

Cztery najważniejsze akty prawne to: - dyrektywa 2005/85 w sprawie procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy, - dyrektywa 2003/9 ustanawiająca minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl, - dyrektywa 2004/83 w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców oraz zawartości przyznawanej ochrony, - dyrektywa 2003/86 w sprawie prawa do łączenia rodzin.

W zakresie prawodawstwa poczyniono postępy również w innych obszarach m.in. poprzez - określenie państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o objęcie statusem uchodźcy danej osoby, - rejestr danych daktyloskopijnych EURODAC, - przyjęcie dyrektywy 2001/55 w sprawie ochrony tymczasowej.

W dziedzinie współpracy między państwami członkowskimi uruchomiono szereg działań realizowanych w ramach grupy ekspertów krajowych Europejskiej Sieci Praktyków w Dziedzinie Azylu (EURASIL) której przewodniczy Komisja Europejska. Ustanowiono także mechanizm solidarności finansowej, poprzez utworzenie Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców (EFU).

W ramach zewnętrznego wymiaru polityki azylowej poczyniono postępy na takich polach, jak m in. - wsparcie państw trzecich o dużym napływie uchodźców np. poprzez pomoc we wdrażaniu regionalnych programów ochrony (szczególnie w Afryce Północnej i Wschodniej), - przesiedlenia uchodźców wewnątrz UE.

Kontynuację drogi obranej przez program z Tampere w zakresie tworzenia Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego (WESA) zaproponowano także wraz z ustanowieniem programu haskiego osiągnięcie m. in. następujących celów: - ustanowienie jednolitego statusu uchodźcy; - poprawę współpracy między państwami członkowskimi; - uzupełnienie europejskiej polityki azylowej o wymiar zewnętrzny.

W ramach przygotowań do przyjęcia nowych inicjatyw, jeszcze w 2007 r. Komisja opracowała zieloną księgę w celu otwarcia debaty pomiędzy różnymi instytucjami, państwami członkowskimi i społeczeństwem obywatelskim. Nowy impuls Unia w kierunku tworzenia Europejskiego Systemu Azylowego (WESA) dała poprzez europejski pakt o imigracji i azylu z 2008 r.

Europejski Pakt na rzecz Imigracji i Azylu 16 października 2008 Pięć podstawowych zobowiązań: - Organizowanie legalnej imigracji, biorąc pod uwagę priorytety, potrzeby i zdolności przyjmowania określone przez każde państwo członkowskie, i sprzyjanie integracji - Zwalczanie nielegalnej imigracji, zwłaszcza poprzez zapewnienie powrotów cudzoziemców przebywających nielegalnie do państw pochodzenia lub tranzytu

Europejski Pakt na rzecz Imigracji i Azylu 16 października Zwiększenie skuteczności kontroli granicznych - Budowa Europy, która będzie miejscem azylu - Stworzenie globalnego partnerstwa z państwami pochodzenia i tranzytu przez sprzyjanie synergiom między migracją a rozwojem

Istotnym wydarzeniem w zakresie wprowadzenia zintegrowanego Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego (WESA) było przyjęcie w 2010 r. rozporządzenia w sprawie utworzenia agencji unijnej - Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO)

Zgodnie z założeniami Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO) powinien stać się centrum eksperckim w dziedzinie azylu i odpowiadać za ułatwianie, koordynację i zacieśnianie praktycznej współpracy państw członkowskich w zakresie wielu aspektów związanych z azylem, tak aby państwa członkowskie mogły skuteczniej zapewniać ochronę międzynarodową osobom, którym ona przysługuje, a jednocześnie, w stosownych przypadkach, sprawiedliwie i efektywnie postępować z osobami nie kwalifikującymi się do przyznania ochrony międzynarodowej.

Uprawnienia EASO powinny być ukierunkowane na realizację trzech głównych zadań, a mianowicie: a) przyczynianie się do wdrożenia WESA; b) wspieranie praktycznej współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie azylu; c) wspieranie państw członkowskich znajdujących się pod szczególną presją.

Aby służyć szybkim i skutecznym wsparciem operacyjnym państwom członkowskim, których systemy azylowe i systemy przyjmowania znajdują się pod szczególną presją, lub koordynować udzielanie takiego wsparcia, EASO powinien - na wniosek zainteresowanych państw członkowskich - koordynować działania wspierające te państwa członkowskie m. in. przez oddelegowywanie na ich terytoria zespołów wsparcia w dziedzinie azylu, w skład których wchodzą eksperci do spraw azylu.

Jak można utrzymać azyl w Polsce? Jakie warunki należy spełniać? Czy każdy może taki azyl otrzymać?

Status uchodźcy Podstawowymi powodami udzielania azylu jest: - konieczność zapewnienia cudzoziemcowi ochrony przed prześladowaniem ze względów religijnych, politycznych czy naukowych, - za udzieleniem schronienia cudzoziemcowi przemawia ważny interes państwa.

Status uchodźcy Wszczęcie procedury udzielenia azylu w Polsce powoduje złożenie wniosku o azyl do Konsula Rzeczpospolitej w danym kraju bądź komendanta granicznej placówki kontrolnej Straży Granicznej. Wniosek powinien zawierać dane cudzoziemca wraz z danymi małoletnich ubiegających się z nim o azyl, ewentualnie dane małżonka, określenie kraju pochodzenia i określenie przyczyn ubiegania się o azyl.

Status uchodźcy Osoba ubiegająca się o azyl musi być pełnoletnia, ewentualnie być pod opieką osoby pełnoletniej Niezbędne jest spełnienie przez nią następujących warunków: - nie może się wobec niej toczyć postępowanie prawne w kraju zamieszkania, - nie może być podejrzana o terroryzm, przemyt broni, amunicji czy ludzi.

Status uchodźcy W przypadku przyznania azylu do dyspozycji są trzy warianty pobytu w Polsce: - na podstawie ważnego paszportu, którego ważność jest dłuższa niż trzy miesiące od momentu przekroczenia granicy polskiej, - zezwolenie na pobyt czasowy, - zezwolenie na pobyt stały. Procedura przyznawania azylu lub odmowy jego przyznania powinna trwać krócej niż sześć miesięcy.

Ochrona uzupełniająca To forma ochrony przyznawana osobom, w stosunku, do których nie zastosowano statusu uchodźcy. Uznano natomiast, ze w przypadku powrotu do państwa pochodzenia mogły te osoby być faktycznie narażone na ryzyko represji w formie m. in.: - orzeczenie kary śmierci lub egzekucję, - tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, Osobom, których objęto ochroną uzupełniającą przysługują te same prawa, co osobie która uzyskała status uchodźcy.

Zgoda na pobyt tolerowany Przyznana jest osobom, którym odmówiono statusu uchodźcy i ochrony uzupełniającej. Powrót tej grupy osób do państwa pochodzenia jest niemożliwy z przyczyn: - wydalenie jest możliwe jedynie do państwa, w którym zagrożone byłby podstawowe prawa cudzoziemca, takie jak m. in. prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, - wydalenie spowodowałoby naruszenie prawa do życia w rodzinie lub praw dziecka, - wydalenie jest niemożliwe z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu i od cudzoziemca.

Zgoda na pobyt tolerowany Osoba, której udzielono zgody na pobyt tolerowany uzyskuje: - prawo do pobytu w Polsce oraz kartę pobytu na rok, Uzyskują takie same prawa jak uchodźcy i osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą, z wyjątkiem prawa do pomocy integracyjnej oraz prawa do bezpłatnego studiowania na uczelniach wyższych. Ograniczony jest zakres możliwości korzystania z pomocy społecznej. Osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany mogą wyjeżdżać za granicę na takich samych zasadach jak osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą. O zezwolenie na osiedlenie się mogą ubiegać się po 10 latach nieprzerwanego pobytu w Polsce.

Ochrona czasowa Dotyczy cudzoziemców pochodzących z państw objętych m. in. wojnami, konfliktami etnicznymi lub rażącymi naruszeniami praw człowieka. Udzielana jest do momentu, kiedy możliwy staje się bezpieczny powrót do uprzedniego miejsca zamieszkania, jednak nie dłużej niż na rok (istnieje możliwość jej dwukrotnego przedłużenia na okres 6 miesięcy).

Ochrona czasowa Osoba, której udziela się ochrony czasowej uzyskuje m. in.: - kartę pobytu i zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ważne rok, - bezpłatne zakwaterowanie i wyżywienie, - prawo do bezpłatnej opieki medycznej, prawo do pracy - cudzoziemiec może pracować na takich samych zasadach jak obywatel polski - nie potrzebuje specjalnego zezwolenia na pracę, - prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatel polski, prawo do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych oraz wyższych, - możliwość uzyskania polskiego dokumentu podróży, o ile nie posiada innego.

Dziękuję za uwagę