Oświecenie

Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789.

Światło rozumu-rozum jako światło „Odważ się być mądrym”… I.Kant

Główne pojęcia związane z epoką Empiryzm Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną.  Deizm Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.  Ateizm Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego.    Libertynizm Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych. Racjonalizm Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego sformułowanie: „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe. .

Najważniejsze wydarzenia historyczne Europa 1715 – zmarł Ludwik XIV (Król Słońce) 1789 – początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1793 – ścięcie Ludwika XVI 1799 – Napoleon Bonaparte konsulem Francji 1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francji 1812 – Napoleon wyrusza na podbój Rosji Polska 1735-1763 – Stanisław Leszczyński królem Polski 1764-1795 – panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 1768-1772 – konfederacja barska 1772 – kasata zakonu jezuitów; I rozbiór Rzeczypospolitej 1788-1792 – Sejm Wielki 1791 – Konstytucja 3 maja 1792 – konfederacja targowicka 1793 – II rozbiór Polski 1794 – insurekcja kościuszkowska 1795 – III rozbiór Polski 1797 – powstanie Legionów we Włoszech 1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego

Wydarzenia w epoce oświecenia Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy Rewolucja Francuska. Idea republiki rządzonej przez wybranych w wolnych wyborach stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie. Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis - dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju. W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.

Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy: Fazy oświecenia w Polsce. wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764 dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795 schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie postanisławowskie) – 1795-1822

Architektura

W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa. Powstają zarówno kościoły, jak i teatry. Te pierwsze są najczęściej okrągłe z kopułą znajdującą się w centralnym miejscu. Inspiracją dla architektury było budownictwo antyczne, dlatego też budynki były symetryczne i proste. Pomieszczenia przestrzenne, malowane na biało, z dużymi oknami. Na polskim gruncie osobliwością są dworki.

Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm).

Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach – Warszawa (klasycyzm)

PAŁAC SANS SOUCI Rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie (280 hektarów) 1745r.—1747r.

Fryderyk II

Sans souci to po francusku „bez trosk” Sans souci to po francusku „bez trosk”. Pałac leży jednak w niemieckim Poczdamie, a nie we Francji. Był letnią rezydencją króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim oraz Starym Frycem. Jak arcytrafnie napisał Antoni Piskadło w „100 najsłynniejszych budowli” jest to prawdziwe „zwierciadło beztroskiego klimatu życia towarzyskiego osiemnastowiecznej arystokracji”. Postawiony w latach 1745-1747 rokokowy pałac jest budowlą niezwykle lekką i ozdobną. Nie miał być rezydencją zwalającą z nóg. Fryderyk, który własnoręcznie naszkicował ogólny schemat budowli, mawiał o niej „moja mała winnica” i odrzucał propozycje uczynienia pałacu bardziej imponującym

Przed budynkiem rozciąga się właśnie owa winnica, czyli sześć tarasów z winoroślami. To jedynie drobniutki fragment całego 280-hektarowego parku, który otacza Sanssouci. Oprócz ogrodów i drzew są w nim również liczne budowle, w tym dużo większy Nowy Pałac, ale to Sanssouci jest sercem całego założenia. Charakterystyczną ozdobą pałacu są wyrastające z pilastrów rzeźby bachantów i bachantek, które – udając, że podtrzymują dach budowli – pełnią rolę kariatyd i atlantów

Rzeźba

Wolfgang Wolfgang

RZEŹBA Inspiracją dla twórców oświecenia były rzeźby antyczne, dlatego też artyści XVIII stulecia przedstawiali nagą lub tylko lekko przysłoniętą postać ludzką, której twarz wyrażała błogi spokój. Najczęściej uwieczniano postaci z mitologii lub osoby, które ówcześnie pełniły znaczące funkcje w państwie. Najpopularniejszymi twórcami byli:

Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r.

Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie.

Malarstwo

W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami oświeceniowymi byli:

Marcello Bacciarelli

Jednym z ważniejszych wydarzeń oświecenia, związanych z tą dziedziną życia artystycznego, była reforma opery. Ponadto nastąpiła ekspansja muzyki instrumentalnej oraz operowej. Wśród słuchaczy szerzyła się moda na koncerty w specjalnie przygotowanych salach, a także w domach prywatnych , kościołach lub na dworach). Znani kompozytorzy oświecenia to:

Ludwig van Beethoven

Wolfgang Amadeusz Mozart

Johann Christian Bach

Literatura

* Literatura miała charakter dydaktyczny i moralizatorski.

Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze. Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa, Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych. Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne). Ignacego Krasickiego Bajki, Satyry, Myszeida;

W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki : - klasycyzm - sentymentalizm - rokoko Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję dydaktyczną.

Oświecenie w Polsce W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu. Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem katolickim.

Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku.

Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa. Cechy klasycyzmu: wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach) chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku statyka zamiast dynamizmu oszczędność wyrazu spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności obraz idealistyczny kształt ważniejszy niż barwa tematyka moralizatorska, często propagandowa używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa)

SENTYMENTALIZM Czuję, więc jestem. „Żyć- to dla nas znaczy czuć. Odczuwanie niewątpliwie poprzedza rozum. Już mamy uczucia, zanim zdobyliśmy pojęcia” Jan Jakub Rousseau

W pasterskim kostiumie motyw Arkadii (malownicza kraina na Peloponezie, zamieszkana przez ubogich pasterzy-uchodziła za świat idealny, wcielenie pierwotnej szczęśliwości miasto –miejsce fałszu, pozornych wartości- niszczy naturalne walory człowieka

Rokoko – nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury. Uważany czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajął wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwił się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi skłaniał się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczał się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.

„Huśtawka” (Francja 1767r.)

Bratysława-wnętrze kościoła

Madame de Pompadour

Toaleta Diany Luwr 1742r. Toaleta Diany, Luwr 1742r.

Sala Teologii –klasztor w Strahowie(Czechy)

Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii). Cechy stylu sentymentalistycznego nasilenie pierwiastka uczuciowego, poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne, w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów, stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości, nastroje religijne, smutek i melancholia, wprowadzenie uczuć litości i empatii, wprowadzenie folkloru, naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

CZŁOWIEK SENTYMENTALNY Charakterystyka człowieka sentymentalnego: czuły patrzy na świat przez pryzmat miłości powinien analizować własne przeżycia powinien bywać na łonie natury nie powinien korzystać ze zdobyczy cywilizacji najlepiej żeby był pasterzem lub pasterką (kostium pasterski) Poglądy Jeana Jacques'a Rousseau: uczucie jest podstawową cechą kultury ludzkiej kultura i cywilizacja niszczą w człowieku to co dobre człowiek jest rozdarty między czułością, dobrocią, a wymaganiami jakie stawia mu cywilizacja człowiekowi dają szczęście uczucia takie jak miłość, przyjaźń, życie w zgodzie z samym sobą, z głosem serca

STYL SENTYMENTALNY nasilenie pierwiastka uczuciowego, poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne, w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów, stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości, nastroje religijne, smutek i melancholia, wprowadzenie uczuć litości i empatii, wprowadzenie folkloru, naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

FILOZOFIA

Nie pytam, jakie są prawa, ale jacy są sędziowie” Nie pytam, jakie są prawa, ale jacy są sędziowie”. „Kto biegnie za przyjemnością, chwyta cierpienie”. - Monteskiusz

Jean-Jakub Rousseau „Żyć to dla nas znaczy czuć”.

Wszystka wiedza pochodzi z doświadczenia Wszystka wiedza pochodzi z doświadczenia. Doświadczenie jest produktem rozumu”. „Czyń tak, jak gdyby zasada twojego postępowania miała się dzięki twojej woli stać powszechnym prawem natury”. Immanuel Kant

KONWENCJA LITERACKA POETYKA NORMATYWNA-zawierała zasady, przepisy dotyczące np. zasad wyboru tematu ,gatunku literackiego, kompozycji dzieła oraz stylu.

„Sztuka poetycka” Nikolasa Boileau(błalo)- oświecenie ”List do Pizonów” Horacego, „Sztuka poetycka” Nikolasa Boileau(błalo)- oświecenie „Poetyka”Arystotelesa,

Konwencja literacka w epoce oświecenia

ŻAGARY (1931-34r.) * intuicyjne przewidywanie katastrofy *głos wyobraźni *lęk i niepokój *wizjonerstwo

MOTYWY ogień popiół dym i pogorzelisko zagłada totalna Apokalipsa