STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA 1.Od miast – państw Sumeru do imperium perskiego – powstawanie i rozpad organizmów państwowych starożytnego Bliskiego Wschodu 2.Osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu w epoce brązu i początkach epoki żelaza 3. Państwo perskie największe imperium Bliskiego Wschodu

ludność i suwerenne władze PODSTAWOWE POJĘCIA PAŃSTWO – jest organizacją polityczną, mającą suwerenne władze i określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją przymusową.[…] państwo, by istnieć, musi spełniać trzy warunki: mieć określone terytorium, ludność i suwerenne władze IMPERIUM – (łac. władza najwyższa) wielkie państwo, mocarstwo dominujące w świecie lub jakimś regionie, często podporządkowujące sobie inne kraje czy terytoria. CYWILIZACJA – poziom kulturalnego i społecznego rozwoju ludzkości, w którym istnieją Miasta i pismo, powstaje organizacja państwowa

MEZOPOTAMIA Mezopotamia ( międzyrzecze) położona między dwoma wielkimi rzekami Tygrysem i Eufratem. Obszar międzyrzecza nazywano także „żyznym półksiężycem”, urodzajne gleby zachęcały wielu ludów do osiedlania się na tych ziemiach. Rzeki te wylewają nieregularnie, w sposób nieprzewidziany. Na północy krainy obfite deszcze powodują, że rolnictwo obywa się bez systemów nawadniających, im dalej na południe tym rolnictwo bardziej uzależnione było od rzeki i kanałów irygacyjnych. Mezopotamia jest krainą nizinną bez znaczniejszych naturalnych zasłon, od zachodu otacza ją step a od północy i wschodu pasma górskie. Brak naturalnych barier umożliwiał koczownikom i najeźdźcom łatwy dostęp do terytorium rolników. Jednocześnie ten żyzny kraj pozbawiony jest bogactw naturalnych jak rudy metali czy kamienie szlachetne, ludność międzyrzecza zmuszona była na handel z ludami ościennymi.

SUMEROWIE- (sumeryjskie sag-gi-ga- „ciemnogłowi”) Lud nieznanego pochodzenia W IV tysiącleciu zasiedlił południową część Mezopotamii Prowadzili oni osiadły tryb życia, zajmując się uprawą ziemi, hodowlą bydła, rybołówstwem, handlem i rzemiosłem. Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych.

USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – MIASTA PAŃSTWA Sumerowie nie stworzyli scentralizowanego państwa, a jedynie sieć miast - państw Państwo-miasto było miastem posiadającym własną, niezależną administrację, sądy, kulturę i obyczaje Tworzono je wokół miejsc kultu. Otoczone były murami obronnymi, a ich umowną granicę wyznaczały sieci irygacyjne (każde miasto miało własną), bagna, linie rzek bądź pasma ziemi nieuprawianej Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy, uprawiający okoliczne tereny, ale także rzemieślnicy, parający się garncarstwem, budownictwem, tkactwem, odlewnictwem brązu, oraz kupcy Najbardziej znane państwa-miasta sumeryjskie Uruk i Lagasz

USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – SYSTEM TEOKRATYCZNY Najważniejsze miejsce w porządku społecznym w Sumerze zajmował kapłan-władca zwany ensi (pan, który zakłada fundament świątyni).Ensi uważany był za zastępcę boga miasta-państwa i podlegały mu wszystkie dziedziny życia. Około połowy III tysiąclecia p.n.e. ensi zdobył władzę nad większą liczbą miast i świątyń, nazwano go wtedy lugal - wielki człowiek, czyli król. Podlegało mu całe państwo i społeczeństwo. Nie podlegał on prawu, które sam stanowił. Był najwyższym ustawodawcą, wodzem, kapłanem, sędzią. (ok. 2500 r. oddzielono władzę świecką od duchowej) Diorytowa statua Gudei (król Lagasz 2141-2122) British Museum

Centralne miejsce każdego miasta – świątynia ( ziggurat)

Tzw. „Sztandar z Ur” pochodzący z ok 2500 r. p.n.e. Społeczeństwo Sumeru Społeczeństwo sumeryjskie dzieliło się na ludzi wolnych i niewolnych. W społeczności ludzi wolnych można wyróżnić trzy grupy: 1)arystokracja, kapłani, wyżsi urzędnicy królewscy i wojownicy, 2) członkowie gmin, będący właścicielami działek, rzemieślnicy, kupcy i drobni urzędnicy 3)Grupę trzecią stanowili ludzie wolni, ale zależni ekonomicznie od świątyń lub osób prywatnych. Obok ludzi wolnych istniała grupa pozbawiona wolności osobistej i wszelkich praw: niewolnicy. Tzw. „Sztandar z Ur” pochodzący z ok 2500 r. p.n.e.

wierzenia Sumerów, politeistyczne i antropomorficzne, oparte m. in wierzenia Sumerów, politeistyczne i antropomorficzne, oparte m.in. na kulcie sił przyrody i ciał astralnych. Religia Sumerów, ukształtowana w ciągu III tysiącl. p.n.e., powstała z połączenia kultów istniejących w poszczególnych miastach-państwach. Według wierzeń Sumerów z przedwiecznego morza kosm. wyłoniły się bóstwa stworzyciele świata: An (niebo) i Ki (ziemia) z ich związku powstał bóg atmosfery Enlil (pan powietrza), który oddzielił An od Ki i uczynił nad ziemią sklepienie niebieskie. Trzecie z bóstw-stworzycieli Enki, bóg mądrości, ukształtował ziemię wg planów-praw Enlila; utrzymanie ładu ziemskiego powierzono licznym bóstwom niższego rzędu. Z atmosfery i ziemi powstały bóstwa astralne, m.in. Utu (słońce), Nanna (księżyc) i Inan/n/a (planeta Wenus). An – bóg nieba

OSIĄGNIĘCIA CYWILZACYJNE SUMERÓW – PISMO KLINOWE Kamienna tabliczka z miasta Kisz w Sumerze, IV tysiąclecie p.n.e. ( najwcześniejsze znaki pisma klinowego)

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - LITERATURA – np. Mit o Gilgameszu Rzecze doń [Siduri] [...], do Gilgamesza: Gilgameszu! Na co ty się porywasz? Życia, co go szukasz, nigdy nie znajdziesz! Kiedy bogowie stwarzali człowieka, śmierć przeznaczyli człowiekowi, życie zachowali we własnym ręku. Ty, Gilgameszu, napełniaj żołądek, dniem i nocą obyś wciąż był wesół, codziennie sprawiaj sobie święto, dnie i noce spędzaj na grach i pląsach! Niech jasne będą twoje szaty, włosy czyste, obmywaj się wodą, patrz, jak dziecię twej ręki się trzyma, kobiecą sprawę czyń z chętną niewiastą: tylko takie są sprawy człowieka! Gilgamesz trzyma poskromionego lwa

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - KOŁO GARNCARSKIE I TRANSPORTOWE

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - wóz bojowy - żuraw - zegar słoneczny - system dziesiętny - ujednolicony system miar i wag (system sześćdziesiątkowy) - pozycyjny system zapisywania liczb - potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi - budowa wodociągów - brąz uzyskany ze stopy miedzi i cyny

imperium podbił całą południowej Mezopotamii, część Syrii, AKAD – 2340-2200 r. p.n.e. SARGON WIELKI ok. 2334-2279 pne i był jednym z pierwszych na świecie budowniczym wielkiego imperium podbił całą południowej Mezopotamii, część Syrii, Anatolię i Elam (zachodni Iran). Założył pierwszą w regionie dynastię semicką

AKAD – 2340-2200 Postać króla Naramsina na Steli zwycięstwa, NARAMSIN umocnił państwo po licznych buntach miast Sumeru i Elamu. Godność władcy nabrała w Akadzie wielkiego znaczenia, posiadał on scentralizowaną administrację i stałą armię, która odnosiła sukcesy dzięki nowej broni: łukowi i oszczepowi.

Akadowie przejęli osiągnięcia cywilizacji sumeryjskiej AKADO - SUMER Akadowie przejęli osiągnięcia cywilizacji sumeryjskiej (część z nich udoskonalili np. pismo o znaki fonetyczne) Kres świetności Akadu położył Najazd Gutejczyków ok. 2200 r. p.n.e. Tabliczka z "Eposem o Gilgameszu" opisująca potop

Okres starobabiloński (2004-1531 p.n.e.) Hammurabi (ok. 1792-ok. 1750 p.n.e.), władca Babilonii od 1792 p.n.e. Twórca potęgi politycznej, gospodarczej i kulturalnej państwa.

PAŃSTWO HAMMURABIEGO Hammurabi prowadził liczne zwycięskie wojny, rozszerzając granice Babilonii (opanował miasta sumeryjskie Isin, Uruk, Ur, podporządkował sobie Larsę, rządzoną przez Elam, walcząc z Mari, Asyrią i Esznuną zagarnął całą Mezopotamię).

BABILONIA HAMMURABIEGO Otaczał opieką rolnictwo (regulacja Eufratu i sieci kanałów), hodowlę i handel. Rozbudowywał miasta i przyczyniał się do zwiększenia ich obronności (mury). Dbał o dawne świątynie i budował nowe (szczególnie dla boga Marduka).

HAMMURABI - PRAWODAWCA Intencją Hammurabiego jako prawodawcy było spisanie wszystkich panujących zwyczajów i praw oraz ustanowienie jednolitych norm ułatwiających rozwój społeczno-gospodarczy Mezopotamii oraz zacierających różnice pomiędzy południem a północą rozległego kraju (pomiędzy Sumerami i Akadami). § 1 Jeśli ktoś kogoś oskarżył i rzucił nań podejrzenie o zabójstwo, zaś tego mu nie udowodnił, ten, kto go oskarżył, poniesie karę śmierci. § 102 Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę bezprocentową, a on tam, gdzie poszedł, poniósł stratę, zwróci kupcowi kapitał. § 103 Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko, co niósł, przed bogiem przysięgnie i będzie uwolniony. § 195 Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu. § 196 Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu. § 282 Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem, zaś pan dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho. Tablica (tzw. stella) z wyrytym Kodeksem Hammurabiego (Luwr)

Aszur Niniwa ASYRIA -1850-612 p.n.e. Asyria, w starożytności państwo semickie (pocz. II tysiącl.–612 p.n.e.) w północnej Mezopotamii (ob. północny Irak); gł. m.: Aszur (kolebka państwa), Niniwa, Kalchu, Durszarrukin; państwo o ustroju teokratycznym; ludność — Asyryjczycy; po rozkwicie (przeł. XIX i XVIII w.) uzależniona od Hurytów, po upadku ich państwa — Mitanni stała się potęgą militarną; Aszur Niniwa

SAGRON II 722-705 ASSURBANIPAL 668-627 POTĘGA ASYRII 909-612 p.n.e. Państwo asyryjskie łączyło religię z wojskowością. Władzę sprawował król, jednak z uwagi na przyjęty ustrój - teokrację - był on nie tylko władcą świeckim, ale również kapłanem. Najważniejsze funkcje w państwie pełnili również kapłani-urzędnicy. Władza króla nie była absolutna, ponieważ w podejmowaniu decyzji pomagali mu członkowie rady królewskiej oraz duchowni. Rada królewska gromadziła osoby świeckie, przeważnie wojowników, ale wywodzących się z bogatych rodów asyryjskich.

PODBOJE ASYRII

centrum pozycji bojowej zajmowały rydwany bojowe, Armia asyryjska centrum pozycji bojowej zajmowały rydwany bojowe, na skrzydłach natomiast ustawiała się piechota w hełmach, zbrojach i z tarczami oraz oddziały pomocnicze. Sprowadzani od 1200 r. p.n.e. kowale hetyccy do produkcji broni zastosowali żelazo, podczas gdy inne cywilizacje nadal używały wyrobów z brązu. Wielkim plusem wojska asyryjskiego była jazda konna, jako pierwsza wprowadzona ok. 875 r. p.n.e. Wielka moc Asyrii tkwiła także w tym, że państwo to posiadało stałą, regularną armię. Ludzie przeznaczeni do walk, przechodzili długoletnie szkolenia wojenne. Nie byli to więc przypadkowi wojownicy Wobec podbitych ludów Asyryjczycy stosowali bezwzględny terror. Masowo mordowali lub przesiedlali ludzi, aby zmniejszyć możliwość wszczynania buntów. Wbijali jeńców na pal lub obdzierali ze skóry. W czasie tylu podbojów naturalnie wojownicy zgrabili wiele bogactw, a część z nich oddana była na utrzymywanie armii, dworu, rozbudowę i upiększanie miast.

SZTUKA ASYRYJSKA Lamassu ( skrzydlate byki o ludzkich twarzach) z portalu pałacu Sargona II (Luwr)

Assurbanipal podczas polowania relief z Niniwy SZTUKA ASYRYJSKA Assurbanipal podczas polowania relief z Niniwy

PAŃSYWO NOWOBABILOŃSKIE – 626-539 Nabuchodonozor II (604-562 p.n.e.), zręczny dyplomata, doprowadził państwo do rozkwitu

PAŃSTWO NOWOBABILOŃSKIE

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA Babilon w czasach Nabuchodonozora II( potrójny mur -18 km)

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA Brama do świątyni Isztar

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA Wiszące ogrody Semiramidy ( zbudował je Nabuchodonozor dla żony Amytis)

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA O Etemenanki (sum. Dom fundamentu nieba i ziemi) - świątynia w formie zigguratu, znajdująca się w Babilonie, w bezpośrednim sąsiedztwie Drogi Procesyjnej, według powszechnej opinii poświęcona bogu Mardukowi, jedno z najważniejszych sanktuariów państwa babilońskiego. Zdaniem niektórych badaczy budowla stanowiła inspirację dla biblijnej opowieści o Wieży Babel. Ok. 90 m. wysokości

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA Według przekazu biblijnego wieża Babel była budowlą wznoszoną przez prawnuków Noego z ziemi do nieba, jako znak, dzięki któremu ludzie „nie rozproszą się”. ... Zniszczona w 689 r. pn.e. Odnowiona przez Nabuchodonozora II Zniszczona przez króla perskiego Kserksesa od 1915 identyfikuje się ją częściej z 90-metrowym zigguratem Etemenanki Wieża Babel (1563) Pieter Bruegel (starszy)

MITANNIA 1600-1300 Państwo Mitanni zostało założone przez plemiona indoeuropejskie po podboju Hyksosów w XVI wieku p.n.e. za panowania Parsatara. Mitanni podbiło Asyrię, Syrię, Palestynę a nawet sięgało swymi wpływami do Armenii i Azji Mniejszej. W 1. poł. XIV w. p.n.e. Mitanii została podbita przez Hetytów (zniszczenie stolicy), a po upadku państwa hetyckiego dostała się pod władzę Asyrii.

PERSJA 558-332 R. p.n.e. Cyrus II Starszy, zwany Wielkim (? - 529 p.n.e.), z dynastii Achemenidów. Od 550 król perski. Twórca potęgi państwa perskiego na terytorium prawie całej Azji Mniejszej. Podbił Medię, Armenię, Lidię, państwo nowobabilońskie. Pokonany przez Scytów.

PERSJA 558-332 R. p.n.e Kambyzes II, Kanbuzhiya (?-522 p.n.e.), król perski od 529 p.n.e., pochodzący z dynastii Achemenidów, syn Cyrusa Starszego. Po podboju Babilonii przez ojca (538 p.n.e.) został oficjalnie uznanym następcą tronu. W 525 p.n.e. pokonał pod Peluzjum armię egipską Psametyka III i zajął Egipt. Próbował bez powodzenia zagarnąć Etiopię.

Scytyjscy posłowie przed Dariuszem I PERSJA 558-332 R. p.n.e Dariusz umocnił hegemonię perską w Azji obalając bunt Babilonii oraz Powstanie jońskie. Powiększył też tereny imperium, przyłączając Gandharę, Dolinę Indusu, Chorezm, Pamir, kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego i Trację. Narzucił zwierzchnictwo królowi Macedonii. Jego imperium sięgało po Indus, Morze Śródziemne, Zatokę Perską, Półwysep Arabski, Egipt i Kaukaz. Scytyjscy posłowie przed Dariuszem I

Kserkses I (Chszajarsza, PERSJA 558-332 R. p.n.e Kserkses I (Chszajarsza, ur. ok. 517 p.n.e., zm. 465 p.n.e.) Nieudana wyprawa na Grecję Kserkses karzący chłostać morze

PERSJA 558-332 R. p.n.e

Król Kserkses Ustrój polityczny Monarchia despotyczna (wielki król, król królów) charakter teokratyczny – władca reprezentantem bogów, rządził w ich imieniu Tron dziedziczny Stolica administracyjna Suza; religijną Persepolis „Wielkiemu Ahuramaździe, który jest przywódcą bogów, który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo. Z łaski Ahuramazdy, Dariusz jest królem. Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj, który piękny jest, w dobre konie i dzielnych mężówbogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza króla, nie lęka się nieprzyjaciela. Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i kłamstwa. Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy. Jam jest Dariusz, wielki król, król królów, król krajów licznych” Król Kserkses

Ustrój polityczny Kraj podzielony na okręgi administracyjne zwane satrapiami (granice najczęściej pokrywały się z granicami podbitych państw) Na czele satrapii stał namiestnik(satrapa)- podlegał bezpośrednio królowi organizowanie poboru podatków zapewnienie spokoju w kraju dowództwo nad lokalnym garnizonem piastował inny urzędnik satrapowie kontrolowani przez specjalnych wysłanników królewskich Satrapie połączone z Suzą siecią dróg – umożliwiały przesyłanie wiadomości Imperium było zlepkiem różnych ludów i kultur duży zakres swobód podbitych ludów tolerancja w sprawach obyczajowych i religijnych poddani musieli płacić podatki(rozsądne) i służyć w wojsku współpraca z lokalnymi elitami potrafili brutalnie reagować na przejawy nieposłuszeństwa

ARMIA PERSKA – „Jedz dobrze, strzelaj prosto i mów prawdę”  Wojska perskie tworzone były przez armię stałą oraz oddziały piechoty, jazdy i okręty wystawiane przez poszczególne satrapie. Podstawę większości zakończonych powodzeniem wypraw wojennych stanowiła armia stała. Jej trzonem było 10000 "Nieśmiertelnych

Ruiny pałacu Dariusza I w Persepolis SZTUKA PERSKA Ruiny pałacu Dariusza I w Persepolis

SZTUKA PERSKA Sfinks z pałacu w Suzie

SZTUKA PERSKA Brama w Persepolis

SZTUKA PERSKA Kapitel kolumny z pałacu Artakserksesa II w Suzie z rekonstrukcją belek stropowych. (Luwr, Paryż)