1. Obejścia prawa podatkowego nie można uznać za szczególną postać obejścia prawa cywilnego. 2. Obejście prawa podatkowego to bowiem zjawisko występujące na gruncie norm prawa podatkowego i stosunku podatkowoprawnego. 3. Teorie obejścia prawa, formułowane na gruncie prawa cywilnego nie mogą znaleźć zastosowania na gruncie prawa podatkowego. 4. Prawo cywilne i podatkowe to zbiory norm prawnych dla innych podmiotów niż dłużnik i wierzyciel w prawie podatkowym rządzące się zupełnie odmiennymi zasadami. 5. Analiza działań podatnika „obchodzącego” prawo podatkowe powinna być oparta przede wszystkim na ocenie całokształtu okoliczności faktycznych i prawnych wywołujących skutki w prawie podatkowym, a nie skutki w prawie cywilnym. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Doktryny orzecznicze. 2. Klauzula ogólna prawa podatkowego. 3. Podatkowe postępowanie dowodowe. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Podstaw prawnych do odrzucenia dowodów przedstawionych przez podatnika; podstawą odrzucenia tych dowodów jest mieszanka nierzetelności i matactwa cywilistycznego, 2. Rozstrzygnięcia co do właściwego wzorca podstawy opodatkowania; powstaje pytanie czy wzorcem tym może i powinien być: a) ogólny wzorzec podstawowy, czyli ogólne zasady dla danego podatku czy też, b) tzw. klauzula obejścia prawa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

U podłoża potrzeby zwalczania obejścia prawa podatkowego stoi jego obchodzenie za pomocą instytucji prawa cywilnego. Instytucje prawa cywilnego są jednak tylko „zasłoną dymną” dla obejścia prawa podatkowego; czynności prawne i umowy nadają takim konstrukcjom pozory legalności z nieistotną podatkowo ochroną aksjologiczną w postaci zasady swobody umów. Wynikające z czynności prawnych i umów uprawnienia i obowiązki tylko w części są tworzywem stosunku podatkowoprawnego, a przez to umowa jako całość nie powinna stanowić dla opodatkowania żadnej specjalnej ochrony. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Za wyjątkiem podatku od czynności cywilnoprawnych oraz niektórych innych przypadków wyraźnie wskazanych w przepisach rodzaj umowy cywilnoprawnej nie ma takiego znaczenia podatkowego, że umowa jako całość jest przedmiotem opodatkowania i przez to wszystkie jej elementy są składnikami determinującymi treść stosunku podatkowoprawnego. 2. Nie umowa bowiem jako całość ale zdarzenia stanowiące jej niektóre elementy jednocześnie przewidziane prawem podatkowym, skutkujące w szczególności uzyskaniem dochodu, przychodu albo majątku powodują powstanie obowiązku podatkowego. 3. Przedmiotem postępowania dowodowego w powinno być zatem badanie czy podatnik uzyskał dochód (obrót, majątek), nie zaś czy i jaką zawarł umowę. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Zobowiązanie – cywilnoprawne, podatkowo nieistotne, 2. Do przeniesienia własności rzeczy – podatkowo nieistotne, 3. Wydanie rzeczy – podatkowo nieistotne, 4. Zobowiązanie do odebrania rzeczy – podatkowo nieistotne, 5. Zapłacenie ceny – okoliczność faktyczna podatkowo istotna, jedyna i wystarczająca dla powstania zobowiązania podatkowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Zobowiązanie - podatkowo nieistotne bo cywilnoprawne do przeniesienia określonej ilości pieniędzy albo rzeczy – fakt przeniesienia jedynie podatkowo istotny, 2. Możliwość odstąpienia od umowy i odmowy wydania przedmiotu pożyczki – podatkowo nieistotna, 3. Wiedza o złym stanie majątkowym drugiej strony – podatkowo nieistotna, 4. Roszczenie o wydanie przedmiotu pożyczki – podatkowo nieistotne, 5. Nieoznaczenie terminu zwrotu pożyczki – podatkowo nieistotne, 6. Wady rzeczy dającego pożyczkę – podatkowo nieistotne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

a) jeżeli powoduje uzyskanie przychodu (w konsekwencji obrotu lub dochodu) albo majątku, b) a świadectwem generowania przychodów lub majątku są okoliczności faktyczne i prawne stanowiące także składniki czynności cywilnoprawnych, które powodują generowanie przychodu, Z drugiej strony a) nie są jednak dowodami dla postępowania podatkowego uprawnienia i obowiązki cywilnoprawne, które dla uzyskania przychodu nie mają znaczenia, b) a przez to nie czynność c. (umowa jako całość) jest przedmiotem opodatkowania Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

podlegają opodatkowaniu jako te czynności cywilnoprawne, ale dlatego, że: a) powodują uzyskanie przychodu (a w konsekwencji obrotu lub dochodu), b) powodują uzyskanie majątku oraz dlatego, że: c) zastosowanie różnych czynności różnicuje opodatkowanie (podstawę, stawki, ulgi, zwolnienia). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Uprawnienia i obowiązki cywilnoprawne, które określają wzajemne stosunki między stronami oraz związane z nimi roszczenia nie mają znaczenia podatkowego. To są uprawnienia i obowiązki stron umowy a nie obowiązki podatkowoprawne względem wierzyciela podatkowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Debatowanie nad tym czy podatnik obszedł prawo podatkowe za pomocą umowy X, Y czy Z nie wpływa na treść obowiązku podatkowego. Istotne podatkowo jest bowiem to, czy uzyskał przychód albo majątek i w jakiej wysokości. Dlatego obejście prawa powinno się badać na płaszczyźnie dowodów o przedmiocie opodatkowania a nie na płaszczyźnie umów cywilnoprawnych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Mechanizm planowania podatkowego w celu obejścia prawa polega na tym, że poprzez wybór czynności objętych umowami cywilnoprawnymi niepodlegających opodatkowaniu lub zaniżających opodatkowanie dokonuje się wyboru odpowiednich umów wywołujących taki właśnie skutek. 2. Oznacza to, że przesłanką wyboru drogi opodatkowania nie są umowy jako takie lecz zdarzenia podatkowoprawne, które stanowią ich elementy. 3. Umowy stanowią jedynie narzędzia planowania podatkowego, maskują rzeczywiste przedmioty opodatkowania i stanowią swoiste „tarcze cywilistyczne”, które mają chronić, w imię wolności umów, przed podważaniem takich operacji. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Rozstrzygnięcia oparte na doktrynach orzeczniczych odmawiają skuteczności czynnościom z zakresu prawa prywatnego, jeżeli ich celem i rezultatem jest wyłącznie (lub w głównej mierze) obniżenie obciążenia podatkowego albo uniknięcie zapłaty podatku w ogóle. Pełnią rolę przesłanek odrzucenia dowodów w postępowaniu podatkowym. Odmawianie skuteczności czynnościom z zakresu prawa cywilnego jest na gruncie prawa podatkowego zbędne. Dla prawa podatkowego nie o skuteczność relacji cywilnoprawnych chodzi a o istnienie albo nieistnienie w rzeczywistości niektórych elementów tych umów. Do tego nie potrzeba doktryny orzeczniczej lecz wystarczy odrzucenie dowodu zaistnienia zdarzenia, które jednocześnie jest realizacją uprawnienia lub obowiązku wynikającego z umowy. „Reszta” umowy nie ma bowiem znaczenia podatkowoprawnego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Reakcja na „cywilistyczne” obejście prawa podatkowego może i powinna się dokonywać w sferze postępowania dowodowego. Takie postępowanie organów podatkowych nie wymaga żadnej regulacji prawnej. Jest to bowiem zwyczajne odrzucanie dowodów w postępowaniu podatkowym i dowodzenie uzyskania dochodu, przychodu, posiadania majątku. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Przez klauzulę generalną „rozumie się przepis, który w swym sformułowaniu odsyła w jakiejś sprawie do ocen organu stosującego prawo, od których to ocen uzależniona zostaje decyzja danego organu w sprawach określonego rodzaju. Może to być również odesłanie do jakiegoś systemu norm mających uzasadnienie aksjologiczne”. 2. W materialnym prawie podatkowym zastosowanie takiej konstrukcji nie jest jednak uprawnione. Uznawalibyśmy bowiem wówczas, że organ podatkowy może kształtować wysokość zobowiązania podatkowego w oparciu o kryteria oceniające albo w oparciu o system wartości. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Ze względu na treść art. 84 i 217 Konstytucji RP zakresu podmiotowego, przedmiotu opodatkowania, stawek, ulg i zwolnień podatkowych nie można kształtować na podstawie ocen czy systemu wartości. Nie można w oparciu o kryteria ocenne zakwalifikować podatnika podmiotowo ani też w oparciu o system wartości ustalić wielkości liczbowej podstawy opodatkowania. Zastosowanie materialnej klauzuli generalnej dla potrzeb zwalczania obejścia prawa należy zatem wykluczyć. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Jeśli nawet dochodzi do ukrywania prawdziwej natury zdarzeń podatkowych metodami cywilnoprawnymi to nie możemy tworzyć nowego wzorca podstawy opodatkowania w postaci niedookreślonej ogólnej klauzuli obejścia prawa. 2. Klauzula obejścia prawa może mieć charakter proceduralny i służyć jako kryterium oceny dowodów i odrzucania interpretacji narzucanej przez podatnika. 3. To zaś oznacza, że wzorcem podstawy nadal pozostają zasady ogólne danego podatku, a organy podatkowe dokonują wymiaru na podstawie istniejących dowodów tyle, że inaczej interpretowanych niż czyni to podatnik. 4. Powinno tu mieć zastosowanie szacowanie podstawy opodatkowania z wszystkimi rygorami dowodowymi a nie tworzenie nieokreślonych uprawnień do dowolnego wyznaczania wysokości podatku. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Nie istnieje nadrzędność i konieczność respektowania umów cywilnoprawnych w prawie podatkowym. 2. Ani prawo cywilne ani stosunek prawny prawa cywilnego nie są nadrzędne odpowiednio w stosunku do prawa podatkowego i stosunku prawnopodatkowego. 3. Nietrafny jest na przykład taki sposób myślenia, że jeśli umowa cywilnoprawna uznana jest za nieważną, to ponieważ nie może wywoływać skutków prawnych w postaci przepływu środków finansowych, to i nie może powodować opodatkowania dochodu. Rozumowanie takie jest nieprawidłowe. 4. Brak opodatkowania wynika bowiem w takim przypadku z braku dochodu, bo umowa nie realizuje takiego skutku, a nie z tego powodu, że umowa nie jest ważna. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Jedynym racjonalnym wyjaśnieniem zdaje się być to, że w toku postępowań podatkowych eksponowano umowy i czynności cywilnoprawne, które służyły dwojakim celom. Po pierwsze zamaskowaniu rzeczywistych zdarzeń podlegających opodatkowaniu. Po drugie umocnieniu argumentacji podatnika, który powoływał się na swobodę umów. Organy podatkowe i przeciwnicy takich cywilistycznych manewrów koncentrowali się na ustalaniu czy organy podatkowe mają prawo do pomijania treści umów. Dlatego na tym też skupiła się w dużej mierze dyskusja wokół obejścia prawa podatkowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

1. Stosunek podatkowo-prawny obowiązku podatkowego jest następstwem zdarzeń a nie umów, czyli konfiguracji uprawnień i obowiązków stron umowy cywilnej. 2. To nie umowa jest dowodem ale niektóre zdarzenia, które składają się na rodzaj umowy. 3. Umowa to źródło dowodowe ale nie dowód jako całość w sensie materialnym. 4. Dlatego umowy mogą pozostawać w obrocie cywilnoprawnym, a organ podatkowy może pominąć ich treść w postępowaniu dowodowym w całości albo w części. 5. Takie postępowanie nie narusza porządku prawa cywilnego a jednocześnie pozwala na swobodną analizę i ocenę dowodów dla postępowania podatkowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Pierwsza, to klauzula obejścia prawa podatkowego – konstytucyjnie bardzo wątpliwa, Druga, to standardowe postępowanie dowodowe, właściwe dla prawa podatkowego, ewentualnie z zastosowaniem szacunku podstawy opodatkowania. Należy się opowiedzieć za tym drugim sposobem. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Umowy składają się z uprawnień i obowiązków tworzących ich cywilnoprawny charakter. Jednak większość uprawnień i obowiązków cywilnoprawnych nie ma żadnego znaczenia podatkowego. Tylko niektóre zdarzenia będące następstwem realizacji uprawnień i obowiązków rodzą konsekwencje podatkowe. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

Przedmiotem postępowania dowodowego w powinno być zatem badanie czy podatnik uzyskał dochód (obrót, majątek), nie zaś czy i jaką zawarł umowę. Istnienie bądź nieistnienie umowy powinno być zatem zasadniczo podatkowo indyferentne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki