Odpowiedzialność prawna młodzieży Rzecznik Praw Ofiar przy Marszałku Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu

Obowiązujące akty prawne  Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( Dz. U. Nr 35, poz. 228 z późniejszymi zmianami )  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny ( Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami )  Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - kodeks wykroczeń ( Dz. U. Nr 12, poz. 114 z późniejszymi zmianami )  Inne ustawy, które zawierają przepisy karne ( np. ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych )

Nieletni to określenie osoby niepełnoletniej, która popełniła czyn karalny, bądź przejawiała zachowania świadczące o demoralizacji. Osobę niepełnoletnią określa się również mianem małoletniego. Małoletni – według art. 10 § 1 i art. 15 Kodeksu Cywilnego (k.c.) małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 lat. Osoba w tym wieku nie posiada zdolności do czynności prawnych lub posiada je w stopniu ograniczonym. Młodociany – art. 115 § 10 Kodeksu Karnego (k.k.) określa młodocianego jako sprawcę, który w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończył 17 lat, a nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania przez sąd w I instancji nie ukończył 24 lat.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich Art. 1. par. 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18. 2) postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, 3) wykonywania środków wychowawczych i poprawczych w stosunku do osób względem, których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.

Dyrektywą stosowania wobec nieletnich środków przewidzianych w ustawie jest dobro nieletniego w tym wypadku osiągnięcie korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego.

 niesystematyczne uczęszczanie do szkoły,  Złe zachowanie w stosunku do nauczycieli i rówieśników,  wagary, inne zaniedbywanie nauki,  niestosowne zachowanie się w szkole i poza szkołą,  dłuższe przebywanie poza domem bez kontroli,  wałęsanie się w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów i łączenie się w grupy,  zachowania agresywne,  wandalizm,  ucieczki z domu,  palenie tytoniu,  picie alkoholu,  używanie narkotyków i innych środków odurzających,  przedwczesne podejmowanie życia seksualnego,  popełnianie czynów zabronionych przez osobę w wieku poniżej 13 lat lub nie uznanych za czyny karalne. Przejawy demoralizacji u nieletnich: Zachowania tego rodzaju będące przejawem demoralizacji (niedostosowania społecznego), znajdą się przedmiotem zainteresowania sądu rodzinnego, jeżeli występują jako zespoły po 2-3 różnego rodzaju, powtarzają się wielokrotnie, przybierając postać systematycznego postępowania.

Najbardziej charakterystyczne cechy młodzieży niedostosowanej społecznie to:  tendencje społecznie negatywne np. złe zachowanie w stosunku do wychowawcy, innego nauczyciela, dyrektora szkoły, kolegów itp.,  odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destrukcyjnej,  podziw i zainteresowanie dla „złych czynów”,  cynizm i brawura,  nieżyczliwy stosunek do człowieka,  kłamanie,  zrzucanie winy,  niechęć do pracy i nauki.

Ustalony dolny próg odpowiedzialności nieletniego (13 lat) oznacza, że popełnienie czynu karalnego przez osoby, które nie osiągnęły tego wieku traktowane będzie jako przejaw demoralizacji i uzasadnia prowadzenie postępowania opiekuńczo-wychowawczego. Ukończenie wieku 13 lat w chwili popełnienia czynu karalnego powoduje pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności i zastosowanie środków wychowawczych lub poprawczych.

 zakłócenie wybrykiem spokoju lub porządku publicznego (art. 51 kw)  niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy (art. 69 kw),  uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu (art. 74 kw),  rzucanie kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu (art. 76 kw),  samowolna zmiana, niszczenie lub uszkadzanie znaków drogowych (art. 85 kw),  prowadzenie pojazdu przez osobę znajdującą się w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub podobnie działającego środka (art. 87 kw),  kradzież lub przywłaszczenie mienia (art. 119 kw),  paserstwo (art. 122 kw),  niszczenie lub uszkodzenie mienia (art. 124 kw),  spekulacja biletami wstępu (art. 133 kw),  utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego (art. 143 kw) Nieletni odpowiada za popełnienie „czynu karalnego”, którym jest przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo wykroczenie określone w:

Środki wychowawcze można podzielić na:  pozostawiające nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym (ppkt. 1, 2, 3, 4, 5 art. 6 u.p.n.),  kierujące nieletniego do placówki lub instytucji przejmującej od rodziców lub opiekunów część obowiązków związanych z wychowaniem (ppkt. 6),  całkowicie zmieniające jego środowisko wychowawcze (ppkt. 9). Sąd może ograniczyć, zawiesić wykonywanie władzy przez jednego lub obojga rodziców, a w uzasadnionych przypadkach nawet całkowicie pozbawić możliwości sprawowania władzy rodzicielskiej.

Wobec nieletnich sąd rodzinny może: 1. udzielić upomnienia, 2.zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia, 3.ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, 4.ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia dla nieletniego,

5.zastosować nadzór kuratora, 6.skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczych, terapeutycznym lub szkoleniowym, 7.orzec zakaz prowadzenia pojazdów, 8.orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo ośrodku szkolno- wychowawczym, 9.orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym, 10.zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Wobec nieletnich sąd rodzinny może:

Sąd ustanawia nadzór odpowiedzialny rodziców, gdy uzna, że prezentowane przez nich postawy wychowawcze, chęć współpracy z sądem i pragnienie ratowania dziecka, którego prawidłowy dotychczas rozwój został zakłócony, pozwalają na rezygnację z bezpośredniej, systematycznej ingerencji sądu. W przypadku braku właściwego nadzoru sąd może ukarać rodziców karą pieniężną, ograniczyć lub pozbawić ich władzy rodzicielskiej. Środkiem najczęściej i najchętniej orzekanym przez sądy rodzinne jest nadzór kuratora. Pozwala to na pozostawienie nieletniego w środowisku rodzinnym, a jednocześnie na ingerencję osoby obcej, wspomagającej pracę wychowawczą rodziców.

 Sąd rodzinny może:  1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno- pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym,  2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.  3) (skreślony).  § 2. Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

 W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do złotych.

 Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Jeżeli nieletni po ukończeniu 15 lat dopuści się popełnienia czynu karalnego stanowiącego przestępstwo opisane w art. 10 § 2 kodeksu karnego:  zamach na życie Prezydenta RP,  zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub kalectwa,  sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia lub mienia w postaci pożaru, rozprzestrzenienia się substancji trujących, duszących lub parzących,  uprowadzenie statku wodnego lub powietrznego,  sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,  zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z innymi osobami,  zamach terrorystyczny,  napad rabunkowy, rozbój, jego sprawę może rozpatrywać sąd karny i może odpowiadać jako osoba dorosła.

Gdy osoba, która ukończyła 17 lat i popełni wykroczenie odpowiada na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń (art. 8 kodeksu wykroczeń) i podlega karom, które on przewiduje:  nagana,  grzywna od 20 do zł,  ograniczenie wolności trwające 1 miesiąc,  areszt od 5 do 30 dni. Osoba, która ukończyła 17 lat i popełniła przestępstwo odpowiada na zasadach określonych w kodeksie karnym (art. 10 § 1 kk) i podlega karom (odpowiedzialności karnej) w nim przewidzianym:  grzywna w wysokości od 100 do zł,  ograniczenie wolności do 1 roku,  pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat,  25 lat pozbawienia wolności,  dożywotnie pozbawienie wolności.

WYBRANE ZAGADNIENIA Z USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII  Zgodnie z przepisami Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w Polsce karane jest: posiadanie każdej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych (art. 48) posiadanie każdej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych (art. 48) wprowadzanie do obrotu środków odurzających (art. 43) wprowadzanie do obrotu środków odurzających (art. 43) udzielanie innej osobie, ułatwianie lub umożliwianie ich użycia oraz nakłanianie do użycia (art. 45 i 46) udzielanie innej osobie, ułatwianie lub umożliwianie ich użycia oraz nakłanianie do użycia (art. 45 i 46) wytwarzanie i przetwarzanie środków odurzających (art. 40) wytwarzanie i przetwarzanie środków odurzających (art. 40)

 Art Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).  2. Organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone. Szczególna ochrona nauczyciela

 Art § 1. Kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego – (nauczyciela) lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,  podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Naruszenie nietykalności nauczyciela Naruszenie - Uderzenie Naruszenie - Uderzenie lub podziałanie na ciało pokrzywdzonego, np. popchnięcie, szarpanie za włosy, oblanie wodą, itp. (bez uszczerbku na zdrowiu) lub podziałanie na ciało pokrzywdzonego,

 Art Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego (nauczyciela) lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,  podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Czynna napaść na nauczyciela

 Art § 2 Karze pozbawienia wolności do lat 3 podlega, kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego (nauczyciela) albo osoby do pomocy mu przybranej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej.  § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 2 jest skutek określony w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, sprawca  podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Wymuszanie Wymuszanie – zachowanie zmierzające do zmuszenia nauczyciela do określonego działania lub zaniechania np.. Wstawienia odpowiedniej oceny.

 Art § 1. Kto znieważa funkcjonariusza publicznego (nauczyciela) lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,  podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Znieważenie nauczyciela Zniewaga – ubliżanie, zachowanie w sposób obraźliwy (wyzwiska, obelgi, gesty, pisma, rysunki)

Art. 4 §1 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. „ Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego właściwego organu, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu”