ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE POLSZCZYZNY

Charakterystyczne dla większości języków jest zróżnicowanie terytorialne, geograficzne. Utrudnia ono komunikację między osobami, które posługują się tym samym językiem narodowym, ale różnymi jego dialektami.

Dialekt – terytorialna odmiana języka, obejmująca rozległe obszary, niekiedy całe regiony.

Dialekty polskie (podział schematyczny) [Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1994, s. 413]

W obrębie dialektów wyróżnia się odmiany języka ograniczone do mniejszych obszarów, czyli gwary.

Terytorium Polski dzieli się na pięć dialektów: wielkopolski śląski małopolski mazowiecki kaszubski

Uwaga! Znaczna część językoznawców uważa kaszubszczyznę za odrębny, samodzielny język.

Zjawiska fonetyczne wyodrębniające dialekty polskie: mazurzenie występowanie samogłosek pochylonych wymowa dźwięczna lub bezdźwięczna połączeń wyrazowych wymowa końcówki fleksyjnej – ę wymowa dyftongów twarda wymowa –ly, zamiast –li

charakterystyczne dla dialektu mazowieckiego (stąd jego nazwa) Mazurzenie charakterystyczne dla dialektu mazowieckiego (stąd jego nazwa) występuje w znacznej części dialektu małopolskiego oraz w gwarach północnego Śląska polega na wymowie głosek zębowych tj. „c”, „s”, „z”, zamiast dziąsłowych: „cz”, „sz”, „ż”, „dż” np. zaba, syć, cysty nie mazurzą dialekty: wielkopolski i częściowo śląski

Mazurzenie od prasłowiańskich głosek szumiących miękkich mogło przebiegać drogą typu š´ > š > s lub š´ > s´ > s. Ta druga jest bardziej prawdopodobna, ponieważ przy pierwszej tendencje depalatalizacyjne wyczerpałyby się po pierwszym etapie.

Wymowa samogłosek pochylonych dotyczy prawie wszystkich dialektów pochylonego a nie ma w gwarach pogranicza wschodniego przypuszcza się, że brak samogłosek pochylonych w polszczyźnie kulturalnej jest wynikiem wpływu dawnych polskich gwar kresowych, graniczących z językami: białoruskim i ukraińskim np. ptok, kszok, kuń, wim, tysz

Wymowa w połączeniach międzywyrazowych w wymowie wielkopolskiej, śląskiej i małopolskiej, połączenia wyrazowe typu sad ojca, brat Anny są realizowane dźwięcznie, jako sad ojca i brad Anny spotykana jest też wymowa form czasownikowych typu jezdem, jezdeśmy

Dyftongi – połączenia złożone z dwóch samogłosek. występują w dialekcie wielkopolskim przykłady: kuyń, kuobiyta

Wymowa końcówki fleksyjnej -ę występowanie w dialekcie śląskim końcówki –a, zamiast –ę (np. dej mi ta ręka, ida na szychta)

Wymowa –ly zamiast – li występuje na Mazowszu włącznie z Warszawą wyraźna twarda wymowa połączeń typu Halyna, malyna

Dialekt wielkopolski ma szereg charakterystycznych cech określanych jako ogólnowielkopolskie czy typowo wielkopolskie (choć wyjątkowo nie obejmują niektórych obszarów Wielkopolski i szeroko rozumianego zespołu dialektalnego wielkopolskiego).

1. brak mazurzenia, np. jeszcze, żyto Dwie jego podstawowe cechy fonetyczne odróżniające go od innych dialektów to: 1. brak mazurzenia, np. jeszcze, żyto 2. fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, np. tam dzieź mokre

Pozostałe cechy fonetyczne: dyftongiczna wymowa samogłosek, np. na troułwie samogłoski pochylone, np. ptaok, goura, śnieig wąska i najczęściej rozłożona wymowa samogłosek nosowych, np. płorzundek, widzom, jednom zanik nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi, np. wuchać, gyste archaiczne formy czasownikowe bez kontrakcji, np. graje, znaje

Zjawiska fonetyczne o ograniczonym zasięgu: obniżona artykulacja samogłoski „u”, np. brzuoch, kuora pomieszanie nagłosowego „wo” i „o”, np. łosk, łoknło lub wosk, wokno miękczenie spółgłosek przedniojęzykowych, głównie „n”, np. syjnia, drabinia antycypacja miękkości, np. ciojcia, nojgi

Nagranie - ptaki

Dialekt śląski Realizacja najważniejszych cech decydujących o podziałach na dialekty polskie na terenie Śląska przedstawia się następująco: występowanie mowy udźwięczniającej, np. tag robili, mógbyź mi (pomóc) mazurzenie sziakanie, np. sziano, cziasny występowanie samogłosek pochylonych

inna wymowa samogłosek nosowych, np. pielyngnowali, rzyndzie, pinindze akcent inicjalny

Dialekt małopolski Małopolska jest językowo bardzo zróżnicowana.  Charakterystyczne cechy określane jako ogólnomałopolskie (choć wyjątkowo nie obejmują niektórych obszarów Małopolski) to: mazurzenie fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, np. kod leci szeroka artykulacja przedniego – ę , np. cięazko, panto

rozłożona wymowa samogłosek nosowych, np. oni idom zanik nosowości rozłożona wymowa samogłosek nosowych, np. oni idom rozszerzenie artykulacyjne

Wyróżniają go podstawowe dwie cechy wymowy: Dialekt mazowiecki Wyróżniają go podstawowe dwie cechy wymowy: fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca,np. pomósz mje, jusz należało mazurzenie, np. wjecór, ctery, przeprasam, cuje

Dialekt kaszubski Kaszubi utożsamiają się z Polską dzięki religii – był to czynnik pomocny w przetrwaniu germanizacji, w obecnych realiach natomiast polonizacji.

Cechy kaszubskiego : brak mazurzenia nie ma „e” ruchomego, stąd formy takie jak: łokć, ows „i” oraz „y” brzmią tak samo akcent jest ruchomy bądź inicjalny utożsamiły się dwa szeregi głosek: szumiące i syczące występują charakterystyczne litery