Gospodarka polska i sektor przetwórstwa rolno-spożywczego w okresie kryzysu II Forum Rynku Spożywczego, Warszawa, 23 listopada 2009 r. Departament Analiz Makroekonomicznych i Sektorowych Dariusz Winek Główny Ekonomista Banku, Dyrektor Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Sektorowych

2 Źródła: GUS, MFW, prognoza Bank BGŻ Kryzys dotknął polską gospodarkę jednak rozwija się ona szybciej niż większość krajów europejskich Pomimo kryzysu gospodarka Polski rozwija się relatywnie lepiej niż inne kraje UE. Wzrost PKB w pierwszej połowie 2009 wyniósł 1% r/r, a w całym 2009 r. jest prognozowany na 1,1% r/r przy dalszej poprawie w roku 2010 r. Pomimo kryzysu gospodarka Polski rozwija się relatywnie lepiej niż inne kraje UE. Wzrost PKB w pierwszej połowie 2009 wyniósł 1% r/r, a w całym 2009 r. jest prognozowany na 1,1% r/r przy dalszej poprawie w roku 2010 r. Największym obecnie czynnikiem ryzyka jest szybko pogarszający się stan finansów publicznych. Niepokoi również nadal rosnące bezrobocie oraz istotne ograniczenie działalności inwestycyjnej przez sektor prywatny. Silnym wsparciem dla gospodarki są transfery środków unijnych (w 2009 r. transfery unijne netto mogą przekroczyć 5 mld EUR). Średnio w ,2% r/r

3 Prognozy (na koniec okresu) Kryzys finansowy wywołał silną deprecjacją waluty krajowej, jednak obserwowane w gospodarce światowej coraz liczniejsze oznaki końca kryzysu pozwalają oczekiwać stopniowej aprecjacji złotego. Czynnikami wspierającymi polską walutę pozostaną dysparytet stóp procentowych względem euro oraz napływ kapitałów do Polski, m.in. w wyniku procesów prywatyzacyjnych. Jednak na skutek silnego pogarszania stanu finansów publicznych tempo aprecjacji będzie wolniejsze od obserwowanego przed kryzysem czy w drugim kwartale br. Można spodziewać się, że wolumen kredytów udzielanych w walutach obcych, będących jednym z istotnych determinantów szybkiej aprecjacji przed kryzysem w kolejnych latach pozostanie na relatywnie niskim poziomie. Kryzys finansowy wywołał silną deprecjacją waluty krajowej, jednak obserwowane w gospodarce światowej coraz liczniejsze oznaki końca kryzysu pozwalają oczekiwać stopniowej aprecjacji złotego. Czynnikami wspierającymi polską walutę pozostaną dysparytet stóp procentowych względem euro oraz napływ kapitałów do Polski, m.in. w wyniku procesów prywatyzacyjnych. Jednak na skutek silnego pogarszania stanu finansów publicznych tempo aprecjacji będzie wolniejsze od obserwowanego przed kryzysem czy w drugim kwartale br. Można spodziewać się, że wolumen kredytów udzielanych w walutach obcych, będących jednym z istotnych determinantów szybkiej aprecjacji przed kryzysem w kolejnych latach pozostanie na relatywnie niskim poziomie. Spodziewamy się, że chociaż zwiększony deficyt w 2010 roku został już zapowiedziany, informacje o skali deficytu finansów publicznych za 2009 r. wpłyną na wyhamowanie aprecjacji polskiej waluty na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2010 r. Spodziewamy się, że chociaż zwiększony deficyt w 2010 roku został już zapowiedziany, informacje o skali deficytu finansów publicznych za 2009 r. wpłyną na wyhamowanie aprecjacji polskiej waluty na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2010 r. Oczekujemy, że stan finansów publicznych uniemożliwi przyjęcie euro przed 2015 rokiem (wejście do ERM2 w 2012 r.). Spodziewamy się, że kurs parytet centralny wyniesie około 3,50 EUR/PLN, przy czym istnieje duże prawdopodobieństwo, że sam kurs konwersji będzie niższy, tzn. ok. 3,20 EUR/PLN. Oczekujemy, że stan finansów publicznych uniemożliwi przyjęcie euro przed 2015 rokiem (wejście do ERM2 w 2012 r.). Spodziewamy się, że kurs parytet centralny wyniesie około 3,50 EUR/PLN, przy czym istnieje duże prawdopodobieństwo, że sam kurs konwersji będzie niższy, tzn. ok. 3,20 EUR/PLN. Mimo istotnych czynników ryzyka średniookresowe perspektywy dla kursu złotego są korzystne Prognoza przedziałowa EUR/PLN ( 90% przedziałem ufności*) Q4 09Q1 10Q2 10Q3 10Q4 10 EUR/PLN4,174,023,983,873,80 USD/PLN2,802,642,522,412,33 CHF/PLN2,702,582,542,452,40 * - na podstawie modelu Garch (1,1) Przyjęcie euro

4 Stopniowe łagodzenie kryzysu na rynku kredytowym Źródło: Bank BGŻ AM, NBP. Duże przedsiębiorstwa Małe i średnie przedsiębiorstwa kredyty krótkoterminowekredyty długoterminowekredyty krótkoterminowe kredyty długoterminowe Według ankiety NBP z przełomu września i października 2009 r.: Według ankiety NBP z przełomu września i października 2009 r.:  W III kw r. kryteria udzielania kredytów dla firm – generalnie – po raz kolejny zostały zaostrzone. Skala ich zaostrzenia była jednak mniejsza niż w poprzednich kwartałach, a większość banków nie zdecydowała się na dokonanie zmian w tym zakresie.  Decyzje o zaostrzeniu kryteriów udzielania kredytów dla firm w III kw r. w części przypadków nie były zgodne z zapowiedziami banków z II kw r. Generalnie „odsetek” (procent netto) banków, które zaostrzyły kryteria kredytowania, był niższy niż „odsetek” banków przewidujących takie działania.  Z zapowiedzi wynika, że w IV kw. niewielka część banków złagodzi kryteria udzielania kredytów krótkoterminowych dla firm, a z drugiej strony niewielka część banków zaostrzy kryteria udzielania im kredytów długoterminowych. Większość banków (ponad 80% w przypadku każdej kategorii kredytów) nie planuje zmian w zakresie przyznawania kredytów dla tej grupy klientów. Zmiany kryteriów udzielania kredytów dla przedsiębiorstw Procent netto banków łagodzących kryteria Procent netto banków zaostrzających kryteria przewidywania realizacja Odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery rozwoju – dostępność kredytów  W III kw r. zaobserwowano nieco zaskakujący, duży spadek odsetka przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery rozwoju w postaci dostępności kredytów (wrześniowy monitoring NBP).

5 Oczekiwane dalsze pogorszenie jakości portfela należności w sektorze bankowym Udzial należności zagrożonych w należnościach ogółem banków od: RealizacjaPrognoza I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 Osoby prywatne 3,46%3,91%4,64%4,90%5,19%5,61%5,79%5,66% Przedsiębiorcy indywidualni 6,90%7,60%8,48%11,14%12,60%13,36%14,18%13,67% Przedsiębiorstwa7,99%10,20%11,00%11,75%12,38%12,74%13,02%12,35% Rolnicy indywidualni 3,46%2,79%2,81%2,90%3,25%3,60%3,63%3,55% Źródło: Bank BGŻ AM, NBP. Należności zagrożone (opóźnienia w spłacie pow. 3 m-cy, a w przypadku należności z tytułu kredytów i pożyczek detalicznych pow. 6 m-cy) Źródła: NBP, prognoza Bank BGŻ

6 Ryzyko finansowania sektora przetwórstwa rolno-spożywczego przed kryzysem ( ) było na przeciętnym poziomie 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 31 Produkcja mebli 15 Produkcja obuwia 22 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja artykułów spożywczych i napojów 16 Produkcja wyrobów z drewna z wyłączeniem mebli 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 33 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 14 Produkcja odzieży 28 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana PKDBRANŻE W RAMACH SEKTORA SPOŻYWCZEGORYZYKO 10.1Przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz produkcja wyrobów z mięsa podwyższone 10.2 Przetwarzanie i konserwowanie ryb, skorupiaków i mięczakówpodwyższone 10.3 Przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzywprzeciętne 10.4 Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcegoprzeciętne 10.5 Wytwarzanie wyrobów mleczarskichniskie 10.6 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowychprzeciętne 10.7 Produkcja wyrobów piekarskich i mącznychprzeciętne 10.8 Produkcja pozostałych artykułów spożywczych i produkcja wyrobów tytoniowych podwyższone 10.9 Produkcja gotowych paszy i karmy dla zwierzątniskie 11 Produkcja napojówniskie 46.3 Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowychpodwyższone Źródło: Bank BGŻ AM

7 Produkcja sprzedana w mln PLN Przetwórstwo rolno-spożywcze stosunkowo odporne na kryzys W wyniku kryzysu w pierwszym półroczu 2009 roku wartość produkcji sprzedanej zarówno w przemyśle ogółem, jak i przetwórstwie przemysłowym, obniżyła się w relacji rocznej. W wyniku kryzysu w pierwszym półroczu 2009 roku wartość produkcji sprzedanej zarówno w przemyśle ogółem, jak i przetwórstwie przemysłowym, obniżyła się w relacji rocznej. Jednakże, w dziale Produkcja artykułów spożywczych oraz Produkcja napojów odnotowano wzrost wartości produkcji sprzedanej, przy czym największą dynamikę zaobserwowano w przypadku Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (+21% r/r) oraz Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych (+18,5% r/r). Jednakże, w dziale Produkcja artykułów spożywczych oraz Produkcja napojów odnotowano wzrost wartości produkcji sprzedanej, przy czym największą dynamikę zaobserwowano w przypadku Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (+21% r/r) oraz Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych (+18,5% r/r). Wyszczególnienie I-VI 2007I-XII 2007I-VI 2008I-XII 2008I-VI 2009 Dynamika I-II 2008-I-II 2009 Przemysł ogółem , , , , ,5-6,53% Przetwórstwo przemysłowe , , , , ,2-9,39% Produkcja artykułów spożywczych i napojów , , , , ,202,38% Przetwarzanie i konserwowanie mięsa13 019, , , , ,17,41% Przetwarzanie i konserwowanie ryb1 688,73 546,81 719,63 706,22 142,024,56% Przetwarzanie i konserwowanie owoców5 600, ,05 332, ,44 977,6-6,65% Produkcja olejów i tłuszczów1 372,43 051,21 740,13 825,41 933,611,12% Wytwarzanie wyrobów mleczarskich9 223, ,69 808, ,29 134,5-6,87% Wytwarzanie produktów przemiału zbóż1 450,03 090,11 760,73 366,62 124,420,66% Produkcja gotowych paszy3 595,87 373,14 187,07 787,23 221,3-23,06% Źródło: Bank BGŻ AM na podstawie GUS

8 Mimo odporności na kryzys przetwórstwo rolno-spożywcze nadal wykazuje niższą rentowność Wyszczególnienie 2007 I-XII 2008 I-III 2008 I-VI 2008 I-IX 2008 I-XII 2009 I-III 2009 I-VI Wskaźnik rentowności ze sprzedaży w % Produkcja artykułów spożywczych i napojów 5,13,44,24,6 5,8* W przemyśle ogółem 6,97,36,86,65,87,16,8 Udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w % Produkcja artykułów spożywczych i napojów 83,972,671,571,773,974,1 *78,9 * W przemyśle ogółem 82,070,472,171,773,364,869,2 Wskaźniki rentowności ze sprzedaży w branży przetwórstwa spożywczego są generalnie niższe niż dla przemysłu ogółem. Niemniej udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw branży przetwórstwa spożywczego jest wyższy niż w przypadku przemysłu ogółem. Wskaźniki rentowności ze sprzedaży w branży przetwórstwa spożywczego są generalnie niższe niż dla przemysłu ogółem. Niemniej udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw branży przetwórstwa spożywczego jest wyższy niż w przypadku przemysłu ogółem. Dane za pierwsze półrocze br. wskazują na poprawę wyników branży przetwórstwa spożywczego. Zmniejszył się dystans pomiędzy wartością wskaźnika ROS w przetwórstwie spożywczym i przemyśle ogółem. Ponadto, udział przedsiębiorstw osiągających zyski netto w branży przetwórstwa spożywczego w ogólnej liczbie przedsiębiorstw działających w tej branży był znacznie wyższy niż miało to miejsce w przemyśle ogółem. Dane za pierwsze półrocze br. wskazują na poprawę wyników branży przetwórstwa spożywczego. Zmniejszył się dystans pomiędzy wartością wskaźnika ROS w przetwórstwie spożywczym i przemyśle ogółem. Ponadto, udział przedsiębiorstw osiągających zyski netto w branży przetwórstwa spożywczego w ogólnej liczbie przedsiębiorstw działających w tej branży był znacznie wyższy niż miało to miejsce w przemyśle ogółem. *Produkcja artykułów spożywczych bez napojów Źródło: GUS

9 Poprawa wyników większości branż przetwórstwa spożywczego Wyniki branży przetwórstwa spożywczego w pierwszym półroczu 2009 roku poprawiły się w stosunku do analogicznego okresu w ub.r. Wskaźniki rentowności obrotu netto obniżyły się jedynie w przypadku branż produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Wyniki branży przetwórstwa spożywczego w pierwszym półroczu 2009 roku poprawiły się w stosunku do analogicznego okresu w ub.r. Wskaźniki rentowności obrotu netto obniżyły się jedynie w przypadku branż produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Poprawiła się również zdolność firm do regulowania zobowiązań bieżących. Wskaźniki płynności finansowej II stopnia pogorszyły się jedynie w przypadku branż przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw, produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Poprawiła się również zdolność firm do regulowania zobowiązań bieżących. Wskaźniki płynności finansowej II stopnia pogorszyły się jedynie w przypadku branż przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw, produkcja olejów i tłuszczów oraz produkcja gotowych paszy. Wyszczególnienie Wskaźnik rentowności obrotu netto w % Wskaźnik płynności finansowej II stopnia w % 2007 I-XII 2008 I-VI 2008 I-XII 2009 I-VI 2007 I-XII 2008 I-VI 2008 I-XII 2009 I-VI Przetwórstwo przemysłowe5,55,32,94,197,297,790,695,1 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 4,23,22,64,3*83,585,382,8100,6* Przetwarzanie i konserwowanie mięsa2,31,31,01,476,171,071,275,8 Przetwarzanie i konserwowanie ryb2,72,92,54,189,666,598,8104,6 Przetwarzanie i konserwowanie owoców i…3,12,40,52,666,289,055,978,2 Produkcja olejów i tłuszczów2,36,84,53,249,188,330,976,4 Wytwarzanie wyrobów mleczarskich3,30,40,83,597,5102,8104,2113,1 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż7,13,12,04,854,462,957,088,2 Produkcja gotowych paszy3,73,82,33,4137, ,2111,0 *Produkcja artykułów spożywczych bez napojów Źródło: GUS

10 Ograniczenie inwestycji i popytu na kredyt Zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów zarówno krótkoterminowych, jak i długoterminowych w przypadku przemysłu ogółem w końcu czerwca 2009 roku wzrosły o ok. 14% w relacji rocznej. Zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów zarówno krótkoterminowych, jak i długoterminowych w przypadku przemysłu ogółem w końcu czerwca 2009 roku wzrosły o ok. 14% w relacji rocznej. W przypadku zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek działu Produkcja artykułów spożywczych i Produkcja napojów odnotowano ok. 7% spadek r/r. Podczas gdy zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów długoterminowych obniżyły się zaledwie o 0,5%, zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów krótkoterminowych spadły o ok. 12 % r/r. Jednocześnie odnotowano wzrost zobowiązań z tytułu dostaw i usług o ok. 8% r/r. W przypadku zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek działu Produkcja artykułów spożywczych i Produkcja napojów odnotowano ok. 7% spadek r/r. Podczas gdy zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów długoterminowych obniżyły się zaledwie o 0,5%, zobowiązania z tytułu pożyczek i kredytów krótkoterminowych spadły o ok. 12 % r/r. Jednocześnie odnotowano wzrost zobowiązań z tytułu dostaw i usług o ok. 8% r/r. Dynamika zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek (okres poprzedni, dane na koniec miesiąca=100) Dynamika r/r nakładów inwestycyjnych Źródło: Bank BGŻ AM na podstawie GUS

11 Podsumowanie Kryzys dotknął polską gospodarkę jednak rozwija się ona szybciej niż większość krajów europejskich.Kryzys dotknął polską gospodarkę jednak rozwija się ona szybciej niż większość krajów europejskich. Mimo istotnych czynników ryzyka średniookresowe perspektywy dla kursu złotego są korzystne.Mimo istotnych czynników ryzyka średniookresowe perspektywy dla kursu złotego są korzystne. Stopniowe łagodzenie kryzysu na rynku kredytowym.Stopniowe łagodzenie kryzysu na rynku kredytowym. Oczekiwane dalsze pogorszenie jakości portfela należności w sektorze bankowym.Oczekiwane dalsze pogorszenie jakości portfela należności w sektorze bankowym. Ryzyko finansowania sektora przetwórstwa rolno-spożywczego przed kryzysem ( ) było na przeciętnym poziomie.Ryzyko finansowania sektora przetwórstwa rolno-spożywczego przed kryzysem ( ) było na przeciętnym poziomie. Przetwórstwo rolno-spożywcze stosunkowo odporne na kryzys.Przetwórstwo rolno-spożywcze stosunkowo odporne na kryzys. Mimo odporności na kryzys przetwórstwo rolno-spożywcze nadal wykazuje niższą rentowność.Mimo odporności na kryzys przetwórstwo rolno-spożywcze nadal wykazuje niższą rentowność. Poprawa wyników większości branż przetwórstwa spożywczego.Poprawa wyników większości branż przetwórstwa spożywczego. Ograniczenie inwestycji i popytu na kredyt.Ograniczenie inwestycji i popytu na kredyt.