SKŁADNIKI ODŻYWCZE W POKARMACH

Cele lekcji Uczeń: Wymienia pokarmy będące źródłem poszczególnych składników pokarmowych. Określa funkcje poszczególnych składników pokarmowych w organizmie człowieka. Określa rolę poszczególnych składników mineralnych, witamin i wody w organizmie człowieka. Cele sformułowane w języku ucznia: Na lekcji dowiesz się: Jakie składniki odżywcze wchodzą w skład pokarmów i jaka jest ich rola w organizmie człowieka? Nzcobezu (co uczniowie będą potrafili po lekcji): Po lekcji będziesz potrafił: Wymienić pokarmy będące źródłem białek, cukrów, tłuszczów, witamin i soli mineralnych, Określić funkcje poszczególnych składników pokarmowych w organizmie człowieka.

Treści lekcji: Podział pokarmów ze względu na pochodzenie. Składniki odżywcze i ich rola w organizmie. 3. Źródła białek i ich funkcje w organizmie. 4. Źródła cukrów i ich funkcje w organizmie. 5. Źródła tłuszczów i ich rola w organizmie. 6. Witaminy – źródła i ich funkcje w organizmie. 7. Sole mineralne – rola w organizmie. 8. Woda – funkcje w organizmie.

PODZIAŁ POKARMÓW ZE WZGLĘDU NA ŹRÓDŁO POCHODZENIA PODZIAŁ POKARMÓW ZE WZGLĘDU NA ŹRÓDŁO POCHODZENIA Ze względu na pochodzenie pokarmy spożywane przez człowieka możemy podzielić na roślinne i zwierzęce. Przykłady produktów pochodzenia roślinnego: owoce, warzywa, pieczywo, olej roślinny, ryż, słonecznik ,dynia, miód. Przykłady produktów pochodzenia zwierzęcego: mięso, mleko, sery, jajka, śmietana, tran, masło.

2. SKŁADNIKI ODŻYWCZE I ICH ROLA W ORGANIZMIE W pokarmach wyróżniamy następujące składniki odżywcze:

3. ŹRÓDŁA BIAŁEK I ICH FUNKCJE W ORGANIZMIE Źródła białka dla organizmu człowieka: mleko i jego przetwory (śmietana, sery, kefir, masło), drób (kaczki, gęsi, indyki, kury), ryby (łosoś, tuńczyk, makrela, śledź), jaja, mięso i wędlina (wołowina, wieprzowina), rośliny strączkowe (soja, groch, fasola, bób).

W skład białek wchodzi 20 różnych aminokwasów W skład białek wchodzi 20 różnych aminokwasów. Białka różnią się między sobą przede wszystkim kolejnością ułożenia aminokwasów, czego konsekwencją są różnice w ich właściwościach. Białka spożyte wraz z pokarmem zostają rozłożone przez enzymy trawienne przewodu pokarmowego do prostych składników-aminokwasów. Z nich organizm tworzy własne białka, które pełnią różne funkcje: budują komórki i tkanki naszego organizmu, wchodzą w skład enzymów, czyli związków chemicznych regulujących przebieg reakcji biochemicznych w komórkach (np. trawienie), budują przeciwciała niezbędne w zapewnieniu odporności organizmu, budują hemoglobinę odpowiedzialną za transport gazów, wchodzą w skład hormonów – związków regulujących szereg procesów zachodzących w organizmie człowieka, w sytuacji niedoboru cukrów i tłuszczy białka mogą być źródłem energii (spalanie 1 g białka dostarcza około 4 kcal ).

4. ŹRÓDŁA WĘGLOWODANÓW I ICH ROLA W ORGANIZMIE. Główne źródła węglowodanów: owsianka pełnoziarniste płatki na mleko pełnoziarniste pieczywo słodycze pełnoziarnisty makaron rośliny strączkowe ( w tym fasola, groszek) kasza ( w tym kasza gryczana, quinoa,  kuskus) warzywa i owoce

Węglowodany są pobierane wraz z pokarmem i rozkładane przez enzymy trawienne przewodu pokarmowego do cukrów prostych. W wątrobie różne cukry proste są przekształcane w glukozę. Glukoza stanowi podstawowy składnik wykorzystywany w oddychaniu wewnątrz komórkowym. Jej rozkład zapewnia organizmowi odpowiedni poziom energii, która jest konieczna do wykonywania wszystkich czynności życiowych. Glukoza niewykorzystana w oddychaniu wewnątrzkomórkowym jest magazynowana w wątrobie i mięśniach w postaci wielocukru – glikogenu. Węglowodany w organizmie człowieka: stanowią główne i tanie źródło energii (ze spalenia 1 g cukrów organizm uzyskuje 4 kcal (kilokalorie) są łatwo przyswajalne przez organizm pełnią funkcje strukturalne – niewielka ilość węglowodanów wchodzi w skład komórek i tkanek są źródłem włókna pokarmowego oddziałują na zmysły – biorą udział w tworzeniu smaku, barwy, konsystencji, struktury produktów spożywczych warunkują prawidłową i racjonalną gospodarkę białkami i tłuszczami końcowe produkty ich przemiany (dwutlenek węgla, woda) są łatwe do usunięcia z organizmu.

5. ŹRÓDŁA TŁUSZCZÓW I ICH ROLA W ORGANIZMIE Tłuszcze dzielimy na roślinne i zwierzęce. Źródłami tłuszczów roślinnych są: olej roślinny orzechy włoskie orzechy laskowe migdały margaryna Źródłami tłuszczów zwierzęcych są: mięso wieprzowe smalec masło wędlina słonina śmietana

Tłuszcze pobrane wraz z pokarmem są rozkładane przez enzymy trawienne do postaci kwasów tłuszczowych i glicerolu. Strawione tłuszcze są wykorzystywane w komórce jako: źródło energii materiał do budowy błon komórkowych oraz do produkcji niektórych hormonów. Glicerol i kwasy tłuszczowe, które nie zostały wykorzystane w organizmie w tej postaci , są z powrotem przekształcane w cząsteczki tłuszczów i magazynowane w organizmie, np. pod skórą (w tkance tłuszczowej). Rola tłuszczów: chronią narządy wewnętrzne np. gałki oczne, nerki przed czynnikami mechanicznymi stanowią warstwę izolacyjną, zabezpieczają organizm przed utratą ciepła.

6.WITAMINY- ŹRÓDŁA I ICH FUNKCJE W ORGANIZMIE Głównym źródłem witamin są: świeże owoce i warzywa wątróbka ryby drożdże. niektóre witaminy np. K i B są wytwarzane przez bakterie przewodu pokarmowego. Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy witamin: rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K rozpuszczalne w wodzie: witaminy z grupy B oraz witamina C. Funkcją witamin jest regulowanie procesów biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka.

Tabela 1 Witaminy – ich funkcje, źródła występowania oraz skutki niedoboru Nazwa witaminy Funkcje Źródło występowania Skutki niedoboru Witamina A zapewnia prawidłowe widzenie, wpływa na wzrost i funkcje tkanki nabłonkowej i kostnej wątroba, tran, jaja, barwnik zawarty m.in. w marchwi i pomidorach – karoten jest w jelitach przekształcany w witaminę A zaburzenia widzenia o zmierzchu podatność skóry na łuszczenie się Witamina D ułatwia organizmowi przyswajanie soli mineralnych, zwłaszcza soli wapnia zapewnia właściwą strukturę kości wątroba, tran, żółtko jaja, pełne mleko, ryby deformacje kości krzywica u dzieci Witaminy z grupy B stanowią przede wszystkim składnik enzymów biorących udział w różnych procesach komórkowych drożdże, wątroba, ziarna zbóż, mięso, zielone warzywa liściowe, sery, mleko, rośliny strączkowe, czekolada, orzechy, ryby, ziemniaki choroby skóry choroby przewodu pokarmowego choroby układu nerwowego anemia wypadanie włosów osłabienie wzroku Witamina C konieczna do utrzymania odporności organizmu wpływa na zdrowie dziąseł, zębów, naczyń krwionośnych warzywa zielone, ziemianki, pomidory, truskawki, cytrusy, porzeczki, kiszona kapusta, ogórki trudno gojące się rany, choroby dziąseł, spadek odporności organizmu

7. SOLE MINERALNE – ROLA W ORGANIZMIE Sole mineralne należą do grupy związków nieorganicznych. Organizm człowieka potrzebuje około 20 różnych pierwiastków. Ze względu na ich zapotrzebowanie dzieli się je na: Makroskładniki (makroelementy) – potrzebne w dużych ilościach np.: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, sód, potas, wapń, fosfor, magnez. Mikroskładniki (mikroelementy) – potrzebne w niewielkich ilościach np.: żelazo, jod, fluor, miedź, mangan, kobalt, cynk. Pierwiastki śladowe np.: srebro, złoto. Funkcje: regulujące budulcowe. Budują głównie kości i zęby. Utrzymują odpowiednie ciśnienie krwi i regulują równowagę kwasowo – zasadową.

8. WODA - ROLA W ORGANIZMIE Woda jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania wszystkich tkanek. Ze względu na swoje właściwości fizyczne i chemiczne woda jest: dobrym rozpuszczalnikiem wielu związków stanowi środek transportu produktów przemiany materii, substancji odżywczych, hormonów, witamin, enzymów niezbędna do przebiegu większości reakcji metabolicznych Woda jest głównym składnikiem moczu, z którym są usuwane z organizmu substancje szkodliwe.

Podsumowanie Człowiek jako organizm cudzożywny dostarcza organizmowi składniki odżywcze w spożywanym pokarmie. Składnikami odżywczymi są: białka cukry tłuszcze 3. Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędne są: składniki mineralne witaminy woda

4. Każdy ze składników pokarmu spełnia w organizmie określoną funkcję.

Praca domowa Wskaż źródła białek, cukrów i tłuszczów oraz podaj funkcje, jakie pełnią w organizmie każdego człowieka. Wymień nazwy podstawowych witamin i krótko je scharakteryzuj. Wyjaśnij, dlaczego woda i składniki mineralne są niezwykle ważne dla organizmu. Dla chętnych: Na czym polega prawidłowe odżywianie? - referat.

ŹRÓDŁO „Ciekawa biologia cz. 2” Wydawnictwo WSIP Internet Alicja Ulanicka