Kłopoty z pamięcią – możliwości prewencyjne Prof. dr hab. Barbara Bień Klinika Geriatrii UMB

Normalne starzenie Granica wydolności poznawczej Przeżywające neurony (%) Wiek (lat) Brumback & Leech 1994 Naturalne tempo wymierania neuronów nie jest wielkie i nie pociąga za sobą uszkodzeń funkcji poznawczych W chorobie Alzheimera tempo wymierania neuronów po 35. roku życia gwałtownie wzrasta WYMIERANIE NEURONÓW CHOLINERGICZNYCH Choroba Alzheimera

Choroba ALZHEIMERA w USA: przeszłość i prognoza

Otępienie (łac. dementia) Definicja WHO, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i ocena. Charakteryzuje się klinicznie licznymi zaburzeniami wyższych funkcji korowych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i ocena. Zaburzeniom tym często towarzyszą lub nawet je poprzedzają zaburzenia emocjonalne, zachowania i motywacji. Zespół objawów wywołany chorobą mózgu Zespół objawów wywołany chorobą mózgu, zwykle przewlekłą lub o postępującym przebiegu.

5 Kryteria diagnostyczne OTĘPIENIA wg ICD-10: Zespół spowodowany przewlekłą lub postępującą chorobą mózgu, która powoduje zaburzenie poznawczych f. korowych (pamięć, myślenie, planowanie, rozumienie, orientacja, liczenie, zdolność uczenia się, język…) Zaburzenie pamięci i innych f. poznawczych, które uległy pogorszeniu w stopniu powodującym zaburzenie funkcjonowania ADL. Zaburzenie pamięci i innych f. poznawczych, które uległy pogorszeniu w stopniu powodującym zaburzenie funkcjonowania ADL. Zachowana „świadomość otoczenia”, czyli brak przymglenia świadomości” [w przypadku nawarstwienia się epizodów zaburzeń świadomości (delirium) rozpoznanie otępienia należy odroczyć]. Zachowana „świadomość otoczenia”, czyli brak przymglenia świadomości” [w przypadku nawarstwienia się epizodów zaburzeń świadomości (delirium) rozpoznanie otępienia należy odroczyć]. Występuje „spadek emocjonalnej kontroli nad motywacją lub zmiana zachowań społecznych”, jak chwiejność emocjonalna, drażliwość, apatia, prymitywizacja; Występuje „spadek emocjonalnej kontroli nad motywacją lub zmiana zachowań społecznych”, jak chwiejność emocjonalna, drażliwość, apatia, prymitywizacja; Objawy ZFP występują od co najmniej 6 miesięcy; Objawy ZFP występują od co najmniej 6 miesięcy; Dodatkowo cz. wzmacniające: afazja lub/i agnozja lub/i apraksja Dodatkowo cz. wzmacniające: afazja lub/i agnozja lub/i apraksja

Co przyspiesza progresję AD?? Choroby naczyniowe mózgu? Choroba z ciałkami Lewy’ego? Inne procesy neurodegeneracji…? Mózg młody Mózg stary

Zmiany patologiczne w chorobach pierwotnie zwyrodnieniowych mózgu Złogi ß-amyloidu Złogi ß-amyloidu (jądro płytki), otoczone mikro-i astroglejem = Płytki starcze - zmiany zewnątrzkomórkowe. Amyloid działa toksycznie na neurony i powoduje zaburzenia fosforyzacji białka tau. Zwyrodnienia włókienkowe większą hydrofilność cytoplazmy i niszczenia neuronów Zwyrodnienia włókienkowe, złożone z nadmiernie ufosforylowanego białka tau. Hiperfosforylacja powoduje większą hydrofilność cytoplazmy i niszczenia neuronów. o ubytek neuronów, o zmniejszenie liczby synaps, o zwiększona reaktywność mikrogleju i astrogleju oraz o rozlane zmiany w istocie białej. o Zaburzenie transmisji cholinergicznej o Zaburzenie transmisji cholinergicznej ze spadkiem liczby neuronów cholinergicznych przy równoczesnym wzroście aktywności acetylocholinesterazy – enzymu rozkładającego acetylocholinę. o Na skutek deficytu energetycznego - nadaktywność /nadmierna stymulacja glutarminergiczna (wzrost stężenia glutaminianów w szczelinie synaptycznej z powodu spadku wychwytu zwrotnego i zwiększonego uwalniania) prowadząca do stanu długotrwałego pobudzenia receptora NMDA, prowadząc do niekontrolowanego napływu Ca ++ do neuronu, zakłóceń fizjologicznych sygnałów, a w końcu do jego uszkodzenia.

8 Czynniki ryzyka Choroby Alzheimera Zaawansowany wiek Niski poziom edukacji Występowanie choroby w rodzinie (ok % przypadków) Uraz głowy, narkozy; Choroby sercowo-naczyniowe, udary; Depresja Depresja (prodromalna faza choroby?) Nosicielstwo genu APO E4 Nosicielstwo wirusa opryszczki zwykłej, chlamydia pneumoniae (?)

9 Łagodne zaburzenia poznawcze [MCI, Mild Cognitive Impairment], Winblad B i wsp., 2004 Nieprawidłowy stan poznawczy, ale NIE otępienie [nie spełnia kryteriów DSM-IV ani ICD10]; Pogorszenie sprawności funkcji poznawczych; [Zgłaszane osobiście i/lub przez osobę trzecią i widoczne w obiektywnych zadaniach poznawczych; i/lub stwierdzanie nasilającego się w czasie pogarszania się sprawności poznawczej przy pomocy testów neuropsychologicznych] Nie zaburzona prosta i/lub niewielkie pogorszenie się złożonej sprawności ADL TYP KLINICZNY: Amnestyczne MCI Uogólnione MCI Wybiórcze MCI (nieamnestyczne) Możliwa etiologia: Zwyrodnieniowa Naczyniowa Metaboliczna Urazowa Psychiatryczna, inna

10 Nasilenie Otępienia wg ICD-10; LEKKIE: zaburzenie pamięci i innych FP, które utrudniają ale nie stanowią istotnych ograniczeń w samodzielnym funkcjonowaniu; UMIARKOWANE: ograniczenie samodzielnego funkcjonowania, co wymaga OKRESOWEGO nadzoru. Chory nie pamięta co ostatnio robił i jak nazywają się bliskie mu osoby. Wymaga pomocy w większości prac domowych, własna aktywność znacznie ograniczona i krótkotrwała; GŁĘBOKIE: całkowicie niesamodzielny, wymaga STAŁEGO nadzoru, nie rozpoznaje najbliższych osób, aktywność nieracjonalna, wymaga całodobowej opieki pielęgnacyjnej.

11 Leczenie Choroby Alzheimera Leki prokognitywne (inhibitory cholinesteraz i receptora NMDA); Wczesne włączanie leków – „wakacje” w leczeniu nie sprzyjają utrzymaniu efektów leczenia; W przypadku braku skuteczności jednego, warto podjąć próbę leczenia innym ICHE; W przypadku otępienia o znacznym nasileniu zaleca się stosowanie memantyny [Ebixa, Axura], również w skojarzeniu; Dawka maksymalna dobrze tolerowana tak długo, jak długo widoczne są efekty w ocenie klinicysty/lub pacjenta/ opiekuna.

Wyniki badań nad zapobieganiem/ leczeniem AD rozczarowują: ograniczony efekt na βA w neurodegeneracji Terapie na modelu transgenicznych myszy: ograniczony efekt na βA w neurodegeneracji; przed objawami AD Obecnie planuje się interwencje w stadiach przed objawami AD (obniżanie βA i białka Tau) by opóźnić pełnoobjawową AD). 12

13

14 Β-amyloid  Synaps BiałkoTau   objętości mózgu  pamięci i FP ObjawyKliniczneotępienia Choroba Alzheimera zaczyna się dekady wcześniej niż ujawnia…

Jak definiować AD wobec jej długiego skrytego przebiegu?? Choroba Alzheimera = faza przedkliniczna+kliniczna p jako proces patofizjologiczny [AD-P], długo przed objawami; k jako jawny proces kliniczny [AD-C]. Brak objawów choroby jej nie wyklucza… rak in situ, miażdżyca przed udarem… Jakie biomarkery?

Hipotetyczna interwencja opóźniająca początek AD o 5 lat spowoduje: o 57%; Redukcję chorych na AD o 57%; Redukcję kosztów leczenia /opieki o niemal 50%. Dzisiaj ryzyko zachorowania dla 65-letniej osoby=10.5%, a obecne badania przesiewowe są w stanie wcześniej wykryć markery choroby i ją leczyć - redukcja liczby chorych o 5.7% 16

Zapobieganie otępieniu jest istotne, ponieważ… NADAL brak skutecznych opcji leczenia; Choroba Alzheimera będzie się rozpowszechniać (starzenie społeczeństw); ale JAK? Modyfikacja stylu życia i wzmacnianie czynników prewencyjnych - ale JAK? kontakty społeczne, aktywność w czasie wolnym, ćwiczenia fizyczne, dieta, HRT,NLPZ,??? 17

Prewencja zaburzeń pamięci – zmiana stylu życia Aktywność fizyczna Aktywność fizyczna redukuje ryzyko demencji! Trening mózgu Trening mózgu – ‚ jogging mózgu’, sudoku, języki, gra na instrumencie, medytacja, słuchanie muzyki poważnej (Mozart) Jakościowa poprawa odżywienia Jakościowa poprawa odżywienia – odwrócona krzywa U między poziomem odżywienia a funkcjami poznawczymi! Lovden M et al. Lifestyle change and the prevention of cognitive decline and dementia: what is the evidence? Current Opinion in Psychiatry, 03/27/2013

Jak ‚naładować’ nasz mózg? Mózg musi mieć energię do pracy - lubi „dobrze zjeść” - wysokiej jakości tłuszcze, antyoksydanty, węglowodany. N Najwytworniejsze i najlepsze pokarmy dla naszego mózgu… 19

Awokado Zaczynaj dzień od mieszanki białka i korzystnych tłuszczów zapewniających energię na cały dzień. Avocado z jajecznicą poprawia krążenie, dostarcza antyoksydantów i pomaga zwalczać cukrzycę, nadciśnienie (olej awokado porównywalny do oliwy z oliwek) 20

Jagody (czarne) Smakowite i najwspanialsze dla mózgu – dużo błonnika, niski indeks glikemiczny: redukują ryzyko AD (?), poprawiają pamięć i zdolność motoryki (u szczurów) i uczenia się, działanie antystresowe 21

Łosoś (dziki) Tuńczyk Bogate w Omega-3 tłuszcze, zasadnicze dla mózgu (korzystne dla poprawy funkcji poznawczych, redukują ryzyko otępienia, poprawiają pamięć, dz. p- depresyjnie, p-lękowe, p-miażdżycowo)

Wszelkie orzechy (włoskie!) Zawierają dużo antyoksydantów – zwalczają uszkodzenia DNA neuronów spowodowane wolnymi rodnikami 23

Ziarna Słonecznik, sezam, len i inne (białko, korzystne tłuszcze, vit.E, Mg, antyoksydanty) 24

Kawa i herbata Kofeina jest dobra dla mózgu, ale i serca. Poprawia funkcję synaps, a zatem wzmaga efekt uczenia się i pamięci. 25

Owsianka Naturalna ‚szczoteczka’ dla p.p. (błonnik), a pośrednio dla mózgu. Białko porównywalne do soi + Omega3 Wzmaga energię i koi rozdrażnienie. 26

Fasolka Nie tylko bogata w błonnik, ale i witaminy, minerały, białka, a śmiesznie tania… Fasola dostarcza powolnego, ale stałego dowozu cukru do mózgu (idealna dla cukrzyków) 27

Czosnek Żadnych substancji odżywczych, ale… Najsilniejsza broń antybakteryjna – jedz tyle, ile Twój partner jest w stanie wytrzymać; Redukuje Cholesterol, silny antyoksydant; Im świeższy tym lepszy 28

Granaty Sok zawiera mniej błonnika Ilość antyoksydantów podobna do czarnych jagód – REDUKUJE STRES! 29

Ryż brązowy Nie zawiera glutenu Poprawia krążenie, wyostrza myślenie! 30

Czekolada Antyoksydanty, ale i kofeina Poprawia nastrój i myślenie! 31

Ostrygi Bogate w selen, magnez, białko Poprawiają nastrój i myślenie! 32

Oliwa z oliwek Mózg jest zbudowany z tłuszczu – dieta niskotłuszczowa pogarsza myślenie i nastrój Wybieraj zdrowe tłuszcze – oliwę, masło orzechowe, tłuste ryby, avocado Unikaj chipsów, zapiekanek, frytek 33

Jajka Zawierają białko i tłuszcze zapewniające energię dla mózgu na wiele godzin, a selen wspomaga nastrój; Nie obawiaj się wzrostu cholesterolu! 34

Szpinak, pomidory, zielone warzywa 35 Pomidory zawierają likopen (zapobiega otępieniu); Szpinak, kapusta włoska, buraki, sałata, i inne zielone jedz codziennie! Bogate w Fe i mangan (zespół niespokojnych nóg, przewlekłe zmęczenie)

36 Dziękuję za uwagę!