Wyrównanie poziome dochodów jednostek samorządu terytorialnego („janosikowe”) - stan obecny i perspektywa prof. dr hab. Wiesława Miemiec Katedra Prawa Finansowego WPAE UWr

Źródła prawa Ustawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 kwietnia 1997 r. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (dalej: u.d.j.s.t.)

„Bogatsze” jednostki samorządu terytorialnego Część równoważąca (regionalna) subwencji ogólnej dla „biedniejszych” jednostek samorządu terytorialnego Wypłata wyrównawcza wypłata wyrównawcza

wpłaty wyrównawcze budżet państwa część równoważąca (regionalna) Kryteria - art , art. 70a u.d.j.s.t. Kryteria - art. 21a, art. 23a, art. 70b u.d.j.s.t.

Kryteria dokonywania wypłat wyrównawczych liczba mieszkańców i ponad przeciętne dochody podatkowe gminy, w których wskaźnik G jest większy niż 150% wskaźnika Gg (art. 29 ust. 1 u.d.j.s.t.) powiaty, w których wskaźnik P jest większy niż 110% wskaźnika Pp (art. 30 ust. 1 u.d.j.s.t.) województwa, w których wskaźnik W jest większy niż 125% wskaźnika Ww (art. 70a ust. 1 u.d.j.s.t.) 2015 r. Gg = 1.435,20 zł G max. = ,60 zł G min. = 343,97 zł 2015 r. Pp = 184,45 zł, P max. = 505,48 zł P min. = 61,70 zł 2015 r. Pp = 184,45 zł P max. = 505,48 zł P min.= 61,70 zł

Kryteria określania beneficjentów części równoważącej (regionalnej) subwencji ogólnej Gminy (art. 21a ust. 1 u.d.j.s.t.) 50% - rozdzielane między gminy miejskie na podstawie kryterium wysokości wydatków na dodatki mieszkaniowe 25% - rozdzielane między gminy wiejskie i gminy miejsko- wiejskie na postawie kryterium wysokości wydatków na dodatki mieszkaniowe 25% - rozdzielane między gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie na podstawie kryterium wysokości dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku rolnego i z podatku leśnego

Kryteria określania beneficjentów części równoważącej (regionalnej) subwencji ogólnej Powiaty (art. 23a ust. 1 u.d.j.s.t.) 9% - wydatki na rodziny zastępcze7% - powiaty, w których nie działa powiatowy urząd pracy30% - długość dróg powiatowych30% - długość dróg wojewódzkich i krajowych 24% - kwota planowanych dochodów powiatu na rok budżetowy jest niższa od kwoty planowanych dochodów powiatu w roku bazowym

Kryteria określania beneficjentów części równoważącej (regionalnej) subwencji ogólnej Województwa (art. 70b ust. 3 i 5 u.d.j.s.t.) 52% - województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% średniej stopy bezrobocia w kraju 48% - województwa, w których dochody podatkowe są niższe niż 125% wskaźnika Ww

Dochody jednostek samorządu terytorialnego w Konstytucji RP (art. 167) 1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań 2. Dochodami jednostek samorządy terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych

Orzecznictwo TK w sprawie „janosikowego” 1) orzeczenie z 23 października 1996 r. (K 1/96) 2) wyrok z 25 lipca 2006 r. (K 14/11) oraz postanowienie z 26 lutego 2013 r. (S 1/13) 3) wyrok z 4 marca 2014 r. (K 13/11)

Orzeczenie TK z dnia 23 października 1996 r. (K 1/96) „Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego z art. 73 Małej Konstytucji wynika z jednej strony pozytywny obowiązek ustawodawcy ustanowienia regulacji zapewniających gminom dochody własne w sposób rzeczywisty. Z drugiej strony konsekwencją tego obowiązku jest zakaz dokonywania takich zmian w ustawodawstwie, które prowadziłyby do faktycznego przekreślenia dochodów własnych gmin.”

Wyrok TK z 25 lipca 2006 r. (K 30/04) Warunki konstytucyjności „janosikowego”: 1) regulacja ustawowa 2) celowy charakter 3) nie mogą pozbawiać JST dochodów własnych w takim stopniu, aby dochody te straciły swój podstawowy charakter 4) charakter uzupełniający wobec źródeł dochodów określonych w art. 167 ust. 2 Konstytucji RP

Wyrok TK z 31 stycznia 2013 r. (K 14/11) oraz postanowienie sygnalizacyjne z 26 lutego 2013 r. (S 1/13) Wady (dysfunkcje) „janosikowego”: 1. selektywny dobór kryteriów określania JST zobowiązanych do dokonywania wpłat wyrównawczych 2. selektywny dobór kryteriów określania JST będących beneficjentami części równoważącej (regionalnej) subwencji ogólnej 3. brak mechanizmu korygującego wysokość wpłat wyrównawczych 4. obowiązkowe wpłaty przewyższają potrzeby wyrównawcze

Postanowienie sygnalizacyjne z 26 lutego 2013 r. (S 1/13) „Brak podjęcia stosownych działań legislacyjnych i dalsze pogłębianie się negatywnych dla finansów jednostek samorządu terytorialnego skutków działania mechanizmu nie wyklucza podjęcia przez Trybunał Konstytucyjny (na podstawie stosownego wniosku) ponownej oceny krytykowanych regulacji z punktu widzenia ich konstytucyjności.”

Wyrok TK z 4 marca 2014 r. (K 13/11) Art. 31 oraz art. 25 u.d.j.s.t. w zakresie, w jakim nie gwarantują województwom zachowania istotnej części dochodów własnych dla realizacji zadań własnych, są niezgodne z art. 167 ust. 1 i 2 w związku z art. 166 ust. 1 Konstytucji RP Brak nawiązania w art. 31 ust. 1 oraz art. 25 u.d.j.s.t. do pełnej sytuacji finansowej województw, z uwzględnieniem zarówno strony dochodowej, jak i potrzeb wydatkowych, uzasadnia stwierdzenie niezgodności tych przepisów z art. 167 ust. 1 i 2 w związku z art. 166 ust. 1 Konstytucji RP

Realizacja wyroku TK z 4 marca 2014 r. (K 13/11) Ustawa z dnia 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego uchylenie art. 25 i 31 u.d.j.s.t. i wprowadzenie regulacji tymczasowej dotyczącej województw obowiązującej tylko w roku 2015 (art. 70a - 70c u.d.j.s.t.) Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego przedłużenie mechanizmu tymczasowego na rok 2016

Regulacja tymczasowa (art. 70a - 70c u.d.j.s.t.) Podwyższenie progu, od którego mają być dokonywane wpłaty wyrównawcze ze 110% na 125% Kwota rocznej wpłaty nie może przekroczyć 35% dochodów podatkowych województwa z roku poprzedzającego rok bazowy (próg ostrożnościowy) Nowe kryteria podziału części regionalnej subwencji ogólnej - stopa bezrobocia i dochody podatkowe

Czy regulacja tymczasowa spełnia wymogi wyroku TK z 4 marca 2014 r. (K 13/11) Wprowadzenie progu „ostrożnościowego” Ukształtowanie jednolitych kryteriów ustalania jednostek zobowiązanych do dokonywania wpłat wyrównawczych oraz będących ich beneficjentami Kryteria te powinny obejmować zarówno potencjał dochodowy, jak i potrzeby wydatkowe jednostek samorządu terytorialnego Zmiana kryterium ludnościowego Odejście od stosowania danych historycznych

Co dalej? Po wyroku z 4 marca 2014 roku do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły wnioski powiatów w sprawie zbadania konstytucyjności mechanizmu wyrównywania poziomego również dla tego szczebla samorządu terytorialnego 11 wniosków zostało połączonych i będzie rozpatrywane pod wspólną sygnaturą K 33/14

Dziękuję za uwagę