Elementy Socjologii Tomasz Ochinowski

Tomasz Ochinowski dr psychologii, dr hab. zarządzania pracownik Wydziału Zarządzania UW; trener umiejętności społecznych („Trener roku 2006” zdaniem klientów firmy Institute for International Research. Polska) i doradca biznesowy; historyk historiografii oraz historyk biznesu, wykorzystujący perspektywę historiograficzną do szukania odpowiedzi na pytania o to, co przeszłość robi z organizacjami i ich otoczeniem oraz co organizacje i ich otoczenie robią z przeszłością; poszukujący w tradycjach biznesowych inspiracji dla innowacyjnych działań obecnych firm i instytucji członek redakcji rocznika „Polska Kilo”, Instytut Historii PAN, także wykładowca w Instytucie Historycznym UW serdecznie zapraszam na dyżur: Zakład Socjologii Organizacji i Historii Biznesu, pt. 15.45- 19.15, WZ UW, pokój B533. ochinto@wz.uw.edu.pl

warunki zaliczenia (proste i łatwe jak…) lektura tekstów zadawanych na poszczególne zajęcia; każdy ze studentów ma obowiązek przygotować na zajęcia pisemną odpowiedź na pytania do każdego z tekstów, zawarte w programie zajęć opracowanie studiów przypadków (czasem są to ćwiczenia o charakterze badań terenowych) przewidzianych na poszczególne zajęcia; opracowanie to musi być przygotowane pisemnie (według wskazówek zawartych w programie) w grupach trzyosobowych (zespoły te powinny być stałe na cały semestr) opracowanie i przedstawienie zgodnie z metodyką tak zwanych warsztatów przyszłości pojęć kluczowych dla danych zajęć z podręcznika Anthony’ego Giddensa oraz Philipa W. Suttona Socjologia. Kluczowe pojęcia. Warszawa 2014: PWN. udział w projekcie badawczym, który zostanie zapoczątkowanych na drugich zajęciach; myślę, że najlepiej byłoby, żeby uczestnicy wykonywali zadania badawcze w zespołach trzyosobowych z punktu 2)

Tadeusz Kowalewski (2006). „ Zukunftswerkstätten” jako metoda aktywizująca pracę ze studentami w procesie kształtowania jakości pracy szkoły wyższej, Innowacje w edukacji akademickiej, nr 1, s. 33- 42, 37

Tadeusz Kowalewski (2006). „ Zukunftswerkstätten” jako metoda aktywizująca pracę ze studentami w procesie kształtowania jakości pracy szkoły wyższej, Innowacje w edukacji akademickiej, nr 1, s. 33- 42, 38.

Tadeusz Kowalewski (2006). „ Zukunftswerkstätten” jako metoda aktywizująca pracę ze studentami w procesie kształtowania jakości pracy szkoły wyższej, Innowacje w edukacji akademickiej, nr 1, s. 33- 42, 36.

I zależy, kto co chce… realizacja wspomnianych form uczestnictwa w zajęciach, monitorowane przez prowadzącego, daje 70% oceny przedmiotu. Pozostałe 30% oceny można uzyskać po egzaminie ustnym z lektur obowiązkowych (przewidzianych na poszczególne zajęcia) i ewentualnie dodatkowych minimum na ocenę dostateczną: pisemne odpowiedzi na pytania z pkt. 1 na przynajmniej 5 zajęć; udokumentowanie opracowania studium przypadku na przynajmniej 5 zajęć; czynny udział w prezentacji przynajmniej 2 różnych pojęć (na 2 różnych zajęciach); czynny udział w programie badawczym; zdanie egzaminu ustnego na co najmniej dostateczny maksimum na ocenę bardzo dobrą: przygotowanie pisemne odpowiedzi na pytania z pkt. 1 na przynajmniej 10 zajęć; udokumentowanie opracowania studium przypadku na przynajmniej 10 zajęć; czynny udział w prezentacji przynajmniej 4 różnych pojęć (na 4 różnych zajęciach); czynny udział w programie badawczym; zdanie egzaminu ustnego na co najmniej dobry z uwzględnieniem lektur dodatkowych; spełnienie tych wymogów w standardzie bardzo dobrym (możliwe także inne „zasługi naukowe”)

Dodatkowe lektury (dodatkowo „punktują” na egzaminie… i to bardzo ! ) *Giddens, A. (2012). Socjologia. Wydanie nowe, tł. Siara, O. i in. Warszawa: PWN, rozdz. 1: „Co to jest socjologia ?” (s. 3- 31), rozdz. 2: „Socjologiczne pytania i odpowiedzi”(s. 33- 63); rozdz. 3: „Teorie i perspektywy socjologiczne” (s. 65- 103); rozdz. 4: „Globalizacja i zmieniający się świat”(s. 105- 149); rozdz. 5: „Środowisko”( s. 151- 201); rozdz. 6: „Miasta i życie miejskie” (s. 203- 245) rozdz. 7: Interakcja społeczna i życie codzienne”, punkt „Interakcja w czasie i przestrzeni” (s. 270-279); rozdz. 11: „Stratyfikacja i klasa społeczna” (s. 431- 473), rozdz. 12: „Ubóstwo, wykluczenie społeczne…” (s. 475- 519); rozdz. 13: „Globalne nierówności” (s. 521- 57); rozdz. 18: „Organizacje i sieci”, s. 779- 827.; rozdz. 20: „Praca i życie gospodarcze” (s. 883- 935); punkt: „Teoria aktora- sieci”, s. 813- 815. *Matejko, A. (1994). Socjotechnika zarządzania. Szczecin: Wyd. ZSB.

Aleksander Matejko (1924- 1999) in memoriam

socjologa interesuje funkcjonowanie miejsca pracy „jako organizacji techniczno- ekonomicznej i równocześnie jako społeczności ludzkiej” (wg. A. Matejki, Więź i konflikt w zakładzie pracy. Warszawa: 1969. KiW, s. 210)

Na dzisiaj Lektura: * Kostera, M. i Zawadzki, M. (2015). Zarządzanie dla ludzi, Dziennik Opinii. Krytyka Polityczna, nr 105, 2015, dostępne w : http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/opinie/20150415/kostera-zawadzki-zarzadzanie-dla-ludzi [pobrane 11.02. 2015]. Proszę scharakteryzować dwa ujęcia organizacji przedstawione w tym tekście. *Kostera, M. (2012). Organizations and Archetypes. Chetltenham, Northampton: Edward Elgar, chapter 1. “A humanistic manifesto for sustainable management” , pp. 3- 15. Proszę czytać ten tekst tak, by uzyskać odpowiedź na pytanie: do czego lektura prac socjologicznych może się przydać praktykom zarządzania na przykładzie myśli Zygmunta Baumana, Richarda Sennetta i Georga Ritzera ? Grupa ćwiczeniowa zostanie podzielona na trzy podgrupy. Każda z podgrup zajmie się jednym z wymienionych naukowców. Studium przypadku: *Matejko, A. (1969). Więź i konflikt w zakładzie pracy. Warszawa: KiW, rozdz. VIII: „Społeczny mechanizm zakładu pracy”, s. 210- 223 Proszę na podstawie tego tekstu ułożyć projekt analizy socjologicznej Uniwersytetu Warszawskiego. Pojęcia kluczowe: Organizacja (s. 116- 121), Biurokracja (s. 99- 103) oraz Refleksyjność (s. 61- 65). W: Giddens, A. i Sutton, Ph. W. (2014). Socjologia. Kluczowe pojęcia, tłum. Siara, O. i Tomanek, P. Warszawa: PWN.

Florian Znaniecki (1882- 1958) polski socjolog, większość życia zawodowego spędził w USA T William Thomas (1863- 1947),socjolog i psycholog amerykański współczynnik humanistyczny - wszelkie fakty społeczne, w odróżnieniu od przyrodniczych zawsze wiążą się z działalnością konkretnych ludzi - są faktami „czyimiś, a nie niczyimi” - mieszczą się w zakresie życiowych doświadczeń jednostek ludzkich lub zbiorowości - podmioty (jednostki lub zbiorowości) stykają się z faktami społecznymi, postrzegają je, doznają, przeżywają, interpretują i oceniają = fakty społeczne mają z natury zawarty w sobie „współczynnik humanistyczny” - fakty społeczne można badać tylko z perspektywy ludzi, w których doświadczeniu wspomniane fakty występują - należy postawić się w położeniu wspomnianych ludzi, „patrząc na świat ich oczami, rozszyfrowując ich hierarchie wartości, systemy reguł jakimi się posługują” (P. Sztompka, Socjologia i Społeczeństwo. W: Szlachta, B. [red.], Słownik społeczny. Kraków 2004, s. 1227) - należy badać społeczeństwo zawsze z uwzględnieniem „współczynnika humanistycznego”, „ a nie w drodze oderwanej, zewnętrznej obserwacji” (jak wyżej).

co różni nauki społeczne od przyrodniczych? (według P. Sztompki) Wilhelm Dilthey i Henrich Rickert: kultura rozumienie znaczeń hermeneutyka asymetria wyjaśniania i przewidywania Anthony Giddens: „człowiek zawsze może zachować się inaczej” wiedza społeczna ludzi „refleksyjny” charakter wiedzy społecznej (Giddens)

Aleksander Hertz, (2004). O wielkości Miss Marple Aleksander Hertz, (2004). O wielkości Miss Marple. W: tenże, Późne listy z Ameryki. Warszawa: Wyd. IFiS PAN, s.213-236. „Jeżeli jednak będę tu pisał o sobie, o faktach mego życia, to będę się starał traktować je jako obiekty obserwacji i analizy (…) I na siebie, na swoje życie chciałbym patrzeć oczyma socjologa, oczyma humanisty.” (A. Hertz)

główne podmioty otoczenia społecznego T. Ochinowskiego

trzy metafory społeczeństwa trzy socjologie (Piotr Sztompka) Orientacja systemowa i rozwojowa Auguste Comte (1798- 1857, Francja), Herbert Specner (1820- 1903, Wlk. Brytania) , Talcott Parsons (1902- 1979, USA) metafora biologiczna: społeczeństwo to swoisty organizm, całość złożona z wielu elementów; coś więcej niż cechy jej składników; wykazuje swoiste cechy rozwoju dziś: w analizach i teoriach globalizacji, postępu technologicznego i cywilizacyjnego, modernizacji

trzy metafory społeczeństwa trzy socjologie (Piotr Sztompka) 2. Orientacja indywidualistyczna Max Weber (1864- 1920, Niemcy), Anthony Giddens (ur. 1938, Wlk. Brytania) metafora fizyczna (podejście atomistyczne): społeczeństwo to konglomerat działań jednostkowych; zadaniem socjologii jest ich wnikliwa analiza i „rozumiejąca interpretacja”; prawidłowości i prawa społeczne dotyczą ludzkich działań dziś: badanie zmian społecznych i historycznych, „stawania się” społeczeństwa

Z warszawskich „tradycji” organizacyjnych Leopold Tyrmand „Zły” 18

„Kup Pan cegłę” żródła siły Spółdzielni „Woreczek” 19

Kultura organizacyjna według Scheina stanowi zbiór przekonań podzielanych przez większość członków zespołu/ organizacji na temat tego, co doprowadziło organizację do dotychczasowych sukcesów. Dlatego bardzo trudno ją zmieniać.

3 zakresy tematyczne kultury organizacyjnej kwestie przetrwania organizacji i jej sukcesu kwestie sprawiające, że organizacja stanowi środowisko, w którym ludzie chcą pracować (kwestie integracji) przekonania przyniesione z zewnątrz

przetrwanie Co, według przyjętych w Twojej firmie przekonań, pozwala jej przetrwać i odnosić sukcesy ? misja, strategia i cele sposoby działania organizacji: struktura, systemy, procesy systemy wykrywania i korekty błędów

da się tu pracować Co, według przyjętych w Twojej firmie przekonań, sprawia, iż stanowi ona środowisko, w którym ludzie chcą pracować? wspólny język i sposób myślenia granice grupy: kto jest w grupie, a kto poza nią? jak definiowane są relacje? w jaki sposób przyznawane są nagrody i stanowiska (status)?

przekonania Jakie są przyjęte w Twojej firmie przekonania na temat tego, czym jest rzeczywistość, czas, przestrzeń, prawda, natura człowieka i relacje międzyludzkie? założenia na temat relacji firmy z otoczeniem założenia na temat natury ludzkiej założenia na temat stosunków międzyludzkich jakie są związki międzyludzkie ? założenia na temat czasu założenia na temat przestrzeni

badanie organizacji jako formy ludzkiej ekspresji Kultura jako metafora rdzenna: ucząca się organizacja Monika Kostera wg. Lindy Smircich i innych źródeł badanie organizacji jako formy ludzkiej ekspresji Ludzie nie widzą "świata w ogóle", ale poznają i widzą "swój świat" poprzez specyficzne kulturowo ramy odniesienia. Wszystkie ludzkie działania, choć wydawać się mogą konkretne i realne, są stale kreowane poprzez tworzenie i nadawanie sensu. Symbole są w kulturze jakby najmniejszymi cząstkami, nośnikami sensu w  procesie nadawania życiu sensu. Symbole przyciągają uwagę obserwatora  i przez nie próbuje on czy ona odczytać rzeczywistość, która sama w sobie  jest pozbawiona sensu http://www.kostera.pl/documents/kultura.pdf [26.02. 2016]

biurokracja = racjonalna organizacja marzenie Maxa Webera biurokracja = racjonalna organizacja jej cele i reguły pomagają zwiększyć wydajność oraz pozwalają uniknąć zła, jakie wynika z faworyzowani pracowników na podstawie subiektywnych cech osobistych (wg. R. Kocha)

biurokracja idealna (http://www.netencyclo.com/pl/Biurokracja) „Zatrudnieni w urzędzie podlegają władzy jedynie w zakresie swoich oficjalnych obowiązków o bezosobowym charakterze. Posiadają więc wolność osobistą. Hierarchia urzędów w jakich działają jest jasno zdefiniowana. Każdy urząd odznacza się jasno zdefiniwanym zakresem kompetencji. Sprawowanie urzędu powiązane jest z dobrowolnie zawartą umową. Bardzo istotną rolę przy wyborze kandydata odgrywają jego kwalifikacje zawodowe.

biurokracja idealna c.d. (http://www.netencyclo.com/pl/Biurokracja) Pobory biurokratów odznaczają się ustaloną wysokością, wypłacaną w gotówce, pracownicy nabywają uprawnienia emerytalne. Jednak w niektórych przypadkach organ ma prawo do odwołania mianowanego urzędnika, natomiast ten ma zawsze prawo do rezygnacji. Sprawowany urząd jest traktowany jako jedyne lub główne zatrudnienie danej osoby. Zwierzchnicy mogą urzędnikowi przyznać awans uwarunkowany stażem pracy, osiągnięciami. Urzędnik pracuje w całkowitym oderwaniu od własności środków administrowania i nie ma prawa do "zawłaszczenia" swojego stanowiska. Jest on poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli. ”

Work expands so as to fill the time available for its completion Prawo Parkinsona Pracy przybywa tyle, ile potrzeba do zapełnienia czasu przeznaczonego dla jej wykonania Work expands so as to fill the time available for its completion

Organizacja typu MP3 (Richard Sennett) Procesor (nowa jakość nadzoru) Liczy się wynik : wewnętrzna KONKURENCJA Celowe skrajne nierówności materialne („the winner takes it all”) Peryferia z procesorem łączą transakcje a nie relacje (G.Soros) „Wola korporacji jest realizowana” konsultanci (np. Jeffrey Sachs w Polsce w 1989r.) – unikanie odpowiedzialności Brak więzi powodem trudności z utrzymanie autorytetu nieformalnego (częste zmiany kierownictwa, dystans, „zarządzanie e-mailem”) Dystans : peryferia są „daleko” od centrum Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

Trzy deficyty społeczne I. Mała lojalność wobec organizacji II. Zmniejszanie się zaufania między pracownikami III. Zubożenie wiedzy instytucjonalnej Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

Jak w tym wszystkim znajduje się współczesny człowiek? Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

rzetelny pracownik stracił swoją „widownię” Nowa rzeczywistość...? brak stabilności rzetelny pracownik stracił swoją „widownię” ograniczenie długofalowego planowania na rzecz teraźniejszości „Chcę tu i teraz” - brak gotowości do poświęceń zwycięzca bierze wszystko Lotus Notes – technologia a człowiek zmiana oczekiwań wobec stanowiska Może więc za szybko pogrzebano Webera? Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

Kryzys giełdowy’ 2007 a kształt zasobów ludzkich organizacji w (najbliższej) przyszłości Richard Sennett „Kapitalizm pokazuje światu nową twarz” („Dziennik, 27-28/09/2008) z wykorzystaniem refleksji Leszka Dubickiego gospodarka rynkowa ma charakter sinusoidalny i wszyscy spodziewają się, że nadchodzi okres kryzysu, z czym będzie wiązało się obniżenie popytu i bezrobocie nadchodzi brak miejsc pracy w sektorze bankowym i informatycznym (dotyczy to wyłącznie krajów wysoko rozwiniętych) środowisko naturalne jest ważnym, ciągle niewystarczająco docenianym i niedoinwestowanym obszarem, którym społeczeństwo światowe musi zająć się dużo poważniej, niż robi to dotychczas; tu szanse na miejsca pracy

Zdroworozsądkowa reakcja na kryzys: redukcja kosztów + innowacja a tymczasem… „Szczególnym problemem jest brak innowacyjności wielkich firm, gdy chodzi o miejsca pracy. Przede wszystkim nie zależy im na tym, by podnosić kwalifikacje swoich pracowników. Zatrudnia się byle kogo, a jeśli już ktoś znajdzie się raz na danym stanowisku, firma ani myśli w niego inwestować. 40-50 letni pracownicy odstawiani są na boczny tor, nie korzysta się z ich bogatego doświadczenia” (Sennett) komentarz L. Dubickiego: Owszem, innowacyjność banków była olbrzymia, a nawet zbyt duża, bo pozbawiona refleksji i działająca na zasadzie gry w „czarnego Piotrusia”: przegrywa ten, kto „zostanie z ręką w nocniku”. Ale Sennettowi chodzi raczej o to, że innowacyjnością powinny wykazywać się nie banki, sprzedające spekulacyjne papiery lub złudne obietnice szybkiego awansu społecznego, ale firmy produkujące rzeczywiste dobra. Czy jednak ktoś oprócz rynku może być inicjatorem tej innowacyjności? Czy można wskazywać na Państwo, jako inicjatora zmian?

„odkrywcy codzienności” Georg Simmel (1858- 1918, Niemcy) i Michel de Certeau (1925- 1986, Francja) socjologia życia codziennego: praktyki codzienności Co robią „zwykli ludzie” ?

w ich przedsiębiorstwach) No to co robią, ci „zwykli ludzie” ? Michel de Certeau (1990/ 2008): strategie a taktyki „strategia” = „rachunek sił możliwy z chwilą, gdy w jakimś ‘środowisku’ można wyodrębnić podmiot woli lub władzy” „taktyka” = „taki rachunek, który nie może liczyć na to, co własne”; dążenie do „chwytania” możliwości zysku; rozgrywanie zdarzeń tak, by uczynić z nich „sposobności” pracownicy jako „użytkownicy społecznych kodów” zmieniają je w „metafory i elipsy własnych poszukiwań” „Panujący porządek wspiera owe niezliczone produkcje; uniemożliwiając jednocześnie dostrzeżenie tej twórczości (tak na przykład dzieje się z „szefami’, którzy nie potrafią dostrzec, co innego powstaje w ich przedsiębiorstwach)

Kurczewski, J. (1988), Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica, perspektywa socjologii codzienności w badaniu rzeczywistości organizacyjnej: „zapis i refleksja” identyfikacja faktu społecznego oraz „obarczenie zbiorowości ludzkiej odpowiedzialnością za taki, a nie inny kształt faktu w różnych jego fazach życiowych” Kurczewski, J. (1988), Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica, nr 10, s, 7 - kanoniczne dla tej perspektywy badania w Polsce: „Umowa o kartki”, Kurczewski, J. (red.) (1985/ 2004); - 1984- 1986 seminarium „Pamiętnik życia codziennego” w warszawskim środowisku socjologicznym

główne kategorie socjologii codzienności: fakt społeczny, odpowiedzialność zbiorowości ludzkiej za kształt tego faktu w różnych jego fazach życiowych przestrzeń międzyludzka Perspektywa mająca na celu zaradzenie narzekaniu na oderwanie się socjologii od życia. „Jest w tym (…) oczywiście tendencja dialektyczna. Albo zarzuca się zbyt wiele teorii i spekulacji, albo za dużo detalu bez uogólnień. Tymczasem najlepiej jest dbać o jedno i drugie.” Kurczewski, J. (1988). Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica, nr 10, s. 7.

metafora „przestrzeni międzyludzkiej” (P. Sztompka, za J. Tischnerem) ludzie zawsze żyją i działają w otoczeniu innych, pozostając z nimi w relacjach (realnych/ wyobrażonych/ wirtualnych…) nawet gdy człowiek jest sam, treścią jego życia pozostaje odniesienie do innych (kieruje się „wewnętrzną konwersacją”, Archer) przestrzeń międzyludzka podlega procesowi ciągłego stawania się dzięki coraz to innym konfiguracjom relacji międzyludzkich; zbiorowości zmieniają się, bo sieci relacji w nich bogacą się lub rozpadają, jednostki zmieniają się, bo ich „osobista” sieć włącza nowe elementy, a pozbywa się innych całości społeczne istnieją realnie tylko o tyle i dopóty, o ile i dopóki wypełnia je jakaś przestrzeń międzyludzka

przestrzeń międzyludzka istotne relacje i wzajemne odniesienia między członkami całości społecznych (grup, wspólnot, stowarzyszeń, instytucji, państw narodowych, społeczeństwa globalnego) Peter Worsley: dopiero w naszych czasach ludzkość istnieje naprawdę, a nie tylko w fantazji poetów i filozofów; proces globalizacji umożliwił wytworzenie rzeczywistych relacji, zależności, powiązań między ludźmi ponad wszystkimi granicami „społeczeństwo jest wszystkim tym, co dzieje się pomiędzy ludźmi” (P. Sztompka)

Na następne zajęcia 3. Czy pamiętasz, jak ze mną…? Pamiętanie, zapominanie i przypominanie organizacyjne a poczucie tożsamości Lektura: * Ochinowski, T. (2013). Tradycje przedsiębiorczości w Polsce jako źródło kapitału kulturowego organizacji. Warszawa: Wyd. Naukowe WZ UW, podrozdział 3.1. Znaczenie kultury organizacyjnej i pamięci organizacyjnej dla rozwoju nurtu historycznego w zarządzaniu, s. 86- 90. Uwaga ! Tekst trudny. Proszę przeczytać wskazany podrozdział analitycznie, zaznaczając fragmenty, zdania lub zwroty niezrozumiałe (proszę oznaczyć je „?”), Państwa zdaniem interesujące („I”) oraz ważne dla praktyki zarządzania („P”). Studium przypadku: *Sławecki, B. (2014). Zwalniać po ludzku: Opowieść o polskiej organizacji, która przezwyciężyła kryzys i zawstydziła Amerykę. W: Kostera, M. (red. nauk.). O przedsiębiorczości historie niezwykłe. Studia przypadków z przedsiębiorczości humanistycznej. Warszawa: Difin, s. 86- 99. Proszę odpowiedzieć na pytanie: czy i jeśli tak to na ile w tym studium przypadku ujawniły się mity organizacyjne wyrosłe na ziemiach polskich (zob. Ochinowski, T. [2013]. Tradycje przedsiębiorczości w Polsce jako źródło kapitału kulturowego organizacji. Warszawa: WN WZUW, podrozdział 5.1.: „Kulturowe wzorce przedsiębiorcy powstałe na ziemiach polskich”, s. 161- 181.) ?

Pojęcia kluczowe: Dyskurs (s. 13- 17), Tożsamość (s. 211- 215), Interakcja (s.195- 198) oraz Konstruktywizm społeczny (s. 44- 48). W: Giddens, A. i Sutton, Ph. W. (2014). Socjologia. Kluczowe pojęcia, tłum. Siara, O. i Tomanek, P. Warszawa: PWN.