System finansowy gospodarki Ćwiczenia 1: System finansowy gospodarki i Pieniądz ©2015; Dr Małgorzata Olszak Zakład Bankowości i Rynków Finansowych WZ UW

System finansowy Definicja Elementy: Pojęcia : zasób, strumień, płynność – ryzyko - dochód wymagalność i zapadalność

System finansowy gospodarki - elementy Rynki finansowe [kapitałowe – akcje i obligacje, pierwotne i wtórne, regulowane giełdowe i pozagiełdowe, pieniężne i kapitałowe] Pośrednicy finansowi [depozytowo- kredytowi, contractual savings institutions – zu, fe; fundusze inwestycyjne – regulowane i alternatywne] Podmioty gospodarcze – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, rząd Instrumenty finansowe

System finansowy gospodarki - pojęcia Zasób ---- strumień Płynność –ryzyko-dochód Wymagalność - zapadalność

Tabela. Aktywa światowego systemu finansowego

System finansowy gospodarki Tabela 1. Aktywa systemu finansowego gospodarki w relacji do PKB Źródło: NBP, 2011, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2015.

Źródło: NBP, 2015, Rozwój systemu finansowego w Polsce. Tabela 2. Aktywa instytucji finansowych w Polsce w latach 2002 – 2010 (w mld PLN) Źródło: NBP, 2015, Rozwój systemu finansowego w Polsce.

Tabela 3. Struktura podmiotowa aktywów systemu finansowego w Polsce Źródło: NBP, 2011, Rozwój systemu finansowego w Polsce.

Pieniądz Co jest pieniądzem?

Pieniądz „W ekonomii niewiele znajdziemy rzeczy, które by się wiązały ze sferą spraw nadprzyrodzonych. Ale jedno niezrozumiałe zjawisko intrygowało wielu ludzi. Gdy patrzyli na prostokątny kawałek papieru – często nie najlepszego gatunku …. to narzucało się pytanie: dlaczego coś równie bezwartościowego w swej istocie jest w sposób oczywisty tak bardzo pożądane? Co – w przeciwieństwie do podobnej garści włókien celulozowych odciętych z wczorajszej gazety – daje mu siłę dysponowania towarami, angażowania usług, budzenia zachłanności, rodzenia skąpstwa, pobudzania do zbrodni? Niewątpliwie wchodzi tu w grę jakaś czarna magia.” Galbraith (1982) „Pieniądzem jest to wszystko, co powszechnie akceptuje się jako zapłatę za dobra i usługi, a także jako środek spłaty długu” Mishikin (2002, s.85), „Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych”

Ekonomiczne funkcje pieniądza Pośrednik wymiany – środek wymiany Jednostka rozrachunkowa - Środek płatniczy Środek przetrzymywania majątku [środek tezauryzacji, środek odroczonych płatności] Podział Prof. Górskiego[2015] Pośrednik wymiany Środek płatniczy Środek przetrzymywania majątku Miernik wartości

Pieniądz – problem liczby cen w gospodarce barterowej Mishkin, 1989, s.25 Wzór na liczbę cen w gospodarce barterowej: x=N(N-1)/2

Powstanie i ewolucja pieniądza Prawidłowość w ewolucji pieniądza – ciągły proces jego dematerializacji „Pieniądz towarowy” – towar funkcjonujący jako pieniądz (tj. środek wymiany, jednostka rozrachunkowa, środek tezauryzacji) miał walory użytkowe, niezależnie od funkcji jaką pełnił jako pieniądz – przykłady na podstawie tekstu do ćwiczeń Pieniądz metalowy – metale szlachetne znane już w czasach antycznych; podaj przykłady z tekstu – co mówi o pieniądzu Kopernik; bimetalizm i monometalizm;

Powstanie i ewolucja pieniądza Prawidłowość w ewolucji pieniądza – ciągły proces jego dematerializacji 3. „Pieniądz papierowy” – materializacja wartości – pieniądz ten przeszedł długą drogę, zanim doszło do jego upowszechnienia. Powstał na skutek praktyki złotników, którzy w zamian za przechowywane złoto wydawali papierowe kwity, potwierdzające złożenie w depozyt złoto. Posiadacze kwitów – kupcy – mogli bez ryzyka przewozić je ze sobą i regulować za ich pomocą długi. Złotnicy zauważyli, że można wydać kwity, na które nie ma pełnego pokrycia w złocie. Rozpoczęcie przez nich takiej praktyki połączonej z przyjmowaniem depozytów pieniężnych i wypłatą odsetek, przekształciło złotników w bankierów. Kwity stały się wekslami bankowymi / notami bankowymi – stąd nazwa banknot. Emisja weksli bankowych była emisją pieniądza z niczego – działalnością dochodową, jeśli tylko utrzymywano odpowiednie rezerwy pieniądza w banku potrzebne do bieżących wypłat. Pieniądz papierowy – [1. Chiny od ok. 812 roku naszej ery] banki centralne Anglii i Szwecji pod koniec XVII w. pierwsze eksperymenty z pieniądzem papierowym; Obecnie banki centralne mają przywilej emisyjny Pieniądz papierowy a pieniądz kruszcowy (metalowy) – idea wymienialności pieniądza na kruszec – (1) pełna wymienialność; (2) system sztabowo-złoty [banki wymieniały złoto w sztabkach tylko na duże sumy]; (3) system dewizowo – złoty [rezygnacja w wymiany wewnętrznej, a gwarancja, że pieniądze danego kraju przedstawione prze podmioty zagraniczne, będą zawsze miały pokrycie w złocie]

Powstanie i ewolucja pieniądza Prawidłowość w ewolucji pieniądza – ciągły proces jego dematerializacji 4. Pieniądz bezgotówkowy – depozytowy 5. Pieniądz elektroniczny

Cechy Rzadkość w ekonomicznym sensie Trwałość, odporność na zniszczenie Podzielność i łatwość w transporcie

Rodzaje Naturalny Kredytowy Dekretowy Współczesny pieniądz dekretowy występuje w formie papierowego pieniądza niewymienialnego, emitowanego jako banknoty i monety przez banki centralne państw lub unii walutowych

Pieniądz – relacja między wartością nominalną i substancjalną Pełnowartościowy (N=S) Nadwartościowy (N<S) Podwartościowy (N>S) PRAWO – Kopernika, Oresme, Greshama

Pieniądz – formy współczesnego pieniądza 1. Gotówkowy banknoty i monety waluta i bilon 2. Bezgotówkowy [RoR i rachunki oszczędnościowe] 3. Elektroniczny

Pomiar ilości pieniądza – Podaż pieniądza (money supply) W praktyce gospodarczej podaż pieniądza mierzy się za pomocą tzw. agregatów pieniężnych M0, M1, M2, M3

Pieniądz – agregaty pieniężne M1 = gotówka w obiegu + depozyty bieżące M2 = M1 + depozyty terminowe z terminem pierwotnym do dwóch lat włącznie M3 = M2 + operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z terminem powyżej 2 lat

Kreacja pieniądza przez sektor bankowy Podmioty biorące udział w kreacji pieniądza [bank centralny, deponenci, banki, kredytobiorcy i inne podmioty] Koncepcja bazy monetarnej [B=G+R; B – baza monetarna, G – gotówka w obiegu (poza kasami banków; R – kwota rezerw obowiązkowych utrzymywanych przez banki] Koncepcja mnożnika kreacji pieniądza m= 1/[ro+b - ro·b] gdzie: m- mnożnik kreacji pieniądza ro – stopa rezerw obowiązkowych b - wskaźnik preferencji płynności [udział gotówki w obiegu w agregacie M1 lub M2 lub M3]

Poziom agregatów pieniężnych w Polsce w mln zł [Źródło: NBP]

Udział gotówki w obiegu w agregatach pieniężnych w Polsce [źródło: NBP]

Proces kreacji podaży pieniądza Przykład [w odrębnym pliku]

Pieniądz – interpretacja wybranych wskaźników - parametr b [skłonność do utrzymywania gotówki] i współczynnik k [stopień monetyzacji gospodarki; 1/k (V) szybkość obiegu pieniądza]

Pieniądz – determinanty popytu i podaży pieniądza Ujęcie teoretyczne

Determinanty podaży pieniądza

Determinanty podaży pieniądza – pamiętaj uwzględniaj determinanty kierując się zasadą ceteris paribus Stopa rezerw obowiązkowych [ujemna zależność] Baza monetarna – np. wzrost bazy jako efekt operacji otwartego rynku – reverse repo, skutkuje wzrostem podaży pieniądza i vice versa przy transakcji repo [dodatnia zależność] Stopa oprocentowania kredytu w banku centralnym – jeżeli stopa ta wzrasta, wzrasta koszt kredytu w banku centralnym, stąd spada poziom kredytów zaciąganych w banku centralnym i vice versa [ujemna zależność] Udział gotówki w agregacie M1 – depozyty a’ vista podlegają procesowi kreacji pieniądza, podczas gdy gotówka nie podlega. Stąd wzrost udziału gotówki w M1 prowadzi do spadku podaży pieniądza [ujemna zależność] Oczekiwany odpływ depozytów – jeżeli banki spodziewają się nagłych wypłat gotówki, będą dążyć do zwiększenia poziomu dodatkowych rezerw niezbędnych na pokrycie ryzyka braku płynności. Wzrost poziomu dodatkowych rezerw oznaczać będzie spadek poziomu środków, które banki przekażą na udzielanie kredytów lub zakup papierów wartościowych, co z kolei przyczyni się do zmniejszenia skali kreacji pieniądza [ujemna zależność] Rynkowe stopy procentowe – wzrost tych stóp oznacza wzrost dochodów z działalności inwestycyjnej banki (tj. na udzielaniu kredytów i emisji papierów wartościowych), a więc wzrasta koszt alternatywny utrzymywania dodatkowych rezerw, które zazwyczaj przy wzroście stóp procentowych spadają, co skutkuje wzrostem podaży pieniądza [ dodatnia zależność]

Determinanty podaży pieniądza – zmiany udziału gotówki w M1 Przyczyny zmian tego wskaźnika można wskazać na gruncie teorii popytu na aktywa [theory of asset demand] Czynniki oddziałujące na popyt na gotówkę / depozyty Zasoby finansowe jednostki społecznej – bogactwo Oczekiwana stopa zwrotu na jednym rodzaju aktywów w odniesieniu do innego rodzaju aktywów Poziom niepewności lub ryzyka związanego ze stopą zwrotu generowaną przez dany rodzaj aktywów w porównaniu z innym rodzajem aktywów Płynność danego rodzaju aktywów w porównaniu z innym rodzajem aktywów

Determinanty podaży pieniądza – zmiany udziału gotówki w M1 Zasoby finansowe jednostki społecznej – bogactwo – gotówka jest znacznie częściej używana przez ludzi o niskim dochodzie lub bogactwie. Wzrost bogactwa skutkuje wzrostem udziału depozytów w całym zasobie finansowym społeczeństwa i w efekcie spadkiem wskaźnika b. Oczekiwana stopa zwrotu na jednym rodzaju aktywów w odniesieniu do innego rodzaju aktywów; należy wyodrębnić trzy czynniki (1) oprocentowanie depozytów [wskaźnik b jest ujemnie powiązany z tą stopą], (2) paniki bankowe – kryzys w sektorze bankowym, (3) działalność niezgodna z prawem – szara strefa [dodatnia zależność] Poziom niepewności lub ryzyka związanego ze stopą zwrotu generowaną przez dany rodzaj aktywów w porównaniu z innym rodzajem aktywów [wzrost ryzyka innych inwestycji przyczyni się do wzrostu popytu na gotówkę] Płynność danego rodzaju aktywów w porównaniu z innym rodzajem aktywów [spadek płynności innych aktywów powoduje wzrost popytu na gotówkę]

Popyt na pieniądz Teorie popytu na pieniądz: Klasyczna – ilościowa teoria pieniądza Keynesowska Monetarystyczna

Popyt na pieniądz – ilościowa teoria pieniądza Zasadnicze twierdzenie tej teorii: Poziom cen towarów zależy od ilości pieniądza w obiegu Wzór wyrażający to twierdzenie zaproponował Irving Fisher w 1911 roku [jest to tzw. równanie wymiany] M ∙ V = P ∙ T Gdzie: M – ilość pieniądza, V – szybkość krążenia pieniądza, P – przeciętna cena jednej transakcji, T – liczba dokonywanych transakcji. Założenie tej teorii: w krótkim okresie V i T są stałe, stąd zmiany cen są prostą funkcją ilości pieniądza w obiegu. Modyfikacje do tej teorii wprowadzili Pigou i Marshall z Uniwersytetu Cambridge, zwrócili m.in. Uwagę na możliwy wpływ stóp procentowych na popyt na pieniądz i wyprowadzili wzór na współczynnik k=1/V = M/PKB.

Popyt na pieniądz – teoria preferencji płynności Johna M. Keynesa Zasadnicze twierdzenie tej teorii w odniesieniu do popytu na pieniądz przedstawione w 1936 roku w Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza: Szybkość krążenia pieniądza nie jest stała, ale ulega dużym zmianom Podaż pieniądza nie ma charakteru niezależnego, ale zależy od popytu na niego. Keynes wprowadził kategorię preferencji płynności, czyli skłonności utrzymywania części dochodu jako majątku w postaci płynnej (pieniężnej) Podaż pieniądza zależy od decyzji banku centralnego, a popyt na pieniądz uzależniony jest od trzech czynników: Motywu transakcyjnego [im wyższy dochód, tym wyższe salda transakcyjne] Motywu przezornościowego [popyt zależy od oszacowania ryzyka, np.. Zmienności przyszłych dochodów] Motywu spekulacyjnego [istotna rola stopy procentowej, im wyższa stopa procentowa, tym wyższa część dochodów zostaje zaoszczędzona w postaci aktywów finansowych, tj. obligacji]

Popyt na pieniądz – monetarystyczna teoria pieniądza M. Friedmana Zasadnicze twierdzenie tej teorii: Podaż pieniądza i popyt na pieniądz są od siebie niezależne, podaż pieniądza nie dostosowuje się do popytu na pieniądz i jest czynnikiem zewnętrznym, a inflacja jest zjawiskiem tylko pieniężnym, Friedman wprowadza pojęcia dochodu trwałego [permanent income], czyli średniego poziomu dochodu jednostki w długim okresie [obejmuje on majątek (obejmujący również aktywa finansowe) i tzw. kapitał ludzki, tj. zdolność do otrzymywania dochodów]. Dochód trwały i spodziewany poziom cen determinują popyt na pieniądz. Najważniejsza wytyczna monetarystów dla polityki pieniężnej: Podaż pieniądza powinna być stabilna i dostosowana do tempa wzrostu produkcji (tj. PKB)

Funkcja popytu na pieniądz – współczesne ujęcie –(Burda, Wypłosz, 2000, s.252) M/P = L(Y[+], i[-], c[+]) gdzie: M – nominalny zasób pieniądza (M1, M2) P – poziom cen, Y – realny PKB, i – nominalna stopa procentowa, c – przeciętny koszt zamiany aktywów na pieniądz M/P – realna wartość pieniądza

© 2015; dr M. Olszak; Zakład Bankowości i Rynków Finansowych Dziękuję za uwagę © 2015; dr M. Olszak; Zakład Bankowości i Rynków Finansowych