PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie.

PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie.
KATEDRA MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE WROCŁAWIU ZAKŁAD PRAWA MEDYCZNEGO Prof. dr hab. Barbara Świątek PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE
1. Od czasów, gdy kształtowały się zawody medyczne, kształtowały się także sposoby i systemy porozumiewania się między osobami wypełniającymi ten zawód a pacjentami i ich rodzinami. Podstawą komunikowania się między lekarzem a pacjentem, służącym przede wszystkim rozpoznaniem i ocenie stanu zdrowia był i jest wywiad.

2. Prawidłowe zebranie pełnego wywiadu jest umiejętnością charakteryzujących dobrych lekarzy; nie można się jej nauczyć bez intuicji i specyficznych zdolności; nie na darmo do obecnych czasów przetrwało określenie „sztuka lekarska”. Prawo, jeszcze do niedawna nie wyznaczało szczegółowych, a ogólnie obowiązujących norm przy komunikowaniu się w medycynie. Pewne jednak zapisy ustawowe.

3. Najważniejsze z nich wpisane zostały w Ustawę o zawodzie lekarza z 1950 roku. Dotyczą one konieczności zachowania tajemnicy lekarskiej (poza ściśle określonymi wyjątkami) oraz konieczności uzyskiwania zgody chorego na dokonanie zabiegu operacyjnego. Nakładała także na lekarza obowiązek zawiadamiania władz powołanych do ścigania przestępstw o przypadkach uszkodzeń ciała „gdy powziął” o nich wiadomość przy wykonywaniu zawodu” (art. 17 i art. 13 i 14).

4. Były to zatem reguły dotyczące styku lekarz - pacjent i lekarz - inne (poza pacjentem) osoby. Stara Ustawa o pielęgniarstwie (1935 r.) regulowała zasady wykonywania zawodu pielęgniarki, z których jedna z zarazem zasadnicza dotyczyła „wykonywania zleceń lekarzy przy chorych” (art. 1), stanowiąc tym samym uregulowanie komunikowania się lekarza z pielęgniarką.

5. Więcej szczegółów o formach komunikowania się lekarzy z pacjentami i ich rodzinami zawartych zostało w Regulaminach Szpitalnych (z 1961 r., obowiązujące do 1991 r.). Była w nich mowa o postępowaniu w razie odmowy pacjenta na zabieg, konieczność „informowania przez lekarza dyżurnego o dalszym sposobie postępowania” chorych „nie zakwalifikowanych do leczenia szpitalnego”, obowiązku informowania posterunku MO o przyjęciu „chorych w następstwie wypadku” a rodziny o przyjęciu „niepełnoletniego”, przypadku „nagłym lub ciężkim”, o „znacznym pogorszeniu się stanu chorego lub o jego zgonie” (te ostatnie informacje - „bezzwłocznie”)

6. Tego typu wskazówek co do sposobów komunikowania się jest w regulaminach wiele. Nie zawsze one były zgodne z obowiązkiem zachowania tajemnicy lekarskiej. Szczególnie wyraźnie zaznaczone to było w Regulaminie pracy ordynatora oddziału, który m.in. był obowiązany: „w oznaczone dni i godziny informować osobiście (...) rodziny o stanie zdrowia chorych”, przy czym brak było zastrzeżenia o konieczności zwolnienia ordynatora z tajemnicy lekarskiej przez zainteresowanych chorych.

7. Powyższe regulaminy są już nieaktualne. Według obecnie obowiązujących przepisów Rady Nadzorcze Zakładów Opieki Zdrowotnej tworzą indywidualnie statuty i regulaminy - przyszłość wykaże, czy będą one w miarę spójne, czy też w nowych ustaleniach bardzo różne, choć ich wspólną cechą musi być przestrzeganie obowiązujących przepisów.

8. Rewolucyjne zmiany w regulacji sposobów komunikowania się w medycynie zapoczątkowała nowa ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, następnie Kodeks Etyki Lekarskiej, ustawa o zawodzie lekarza, ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej i wiele innych ustaw oraz rozporządzeń wykonawczych do nich.

9. Analizując zapisy zawarte w obecnie obowiązujących przepisach, na komunikację w medycynie składają się relacje pomiędzy poszczególnymi osobami lub zespołami osób, tworząc zasady porozumiewania się na styku: n lekarz - pacjent, n pielęgniarka - pacjent, n lekarz - pielęgniarka, n lekarz, pielęgniarka - rodzina pacjenta, n lekarz - lekarz, n lekarz - media, n lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione, n lekarz - pacjent nietypowy (chory psychicznie, dawcy narządów i szpiku, pokrzywdzeni, poszkodowani, osoby zatrzymane przez Policję, oskarżony, skazany, zatrzymany w Izbie Wytrzeźwień).

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - pacjent
10. Rewolucyjne zmiany w kontaktach lekarz - pacjent wprowadziła ustawa o zakładach opieki zdrowotnej i jej nowelizacja (1991 i 1997 r.), oraz ustawa o zawodzie lekarza (1997 r.) gdyż w nich po raz pierwszy zostały wpisane przywileje pacjentów nazwane ich prawami. Podstawowe prawa pacjenta to m.in.: n Prawo do informacji o swoim stanie zdrowia i wyrażenie zgody na udzielenie mu określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej informacji (Art. 19 ust. 1.2.).

11. Ustawodawca uznał decydowanie chorego o postępowaniu leczniczym względem siebie za tak ważne, iż niespodziewanie (bez wcześniejszego anonsie w projekcie) w Kodeksie Karnym obecnie obowiązującym znalazł się art. 192 stanowiący o odpowiedzialności karnej za „wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta”). Jakże zatem ważne jest jednoznaczne uzyskiwanie takiej zgody. Trudno sobie wyobrazić by było to możliwe bez rzeczowego partnerskiego porozumienia się lekarza z pacjentem.

12. Ważnym prawnie momentem jest wypisywanie się pacjenta na własne życzenie ze szpitala. Lekarz, gdy pacjent taki nadal wymaga leczenia musi poinformować go „o możliwych następstwach zaprzestanie leczenia w szpitalu” Od sposobu udzielenia takiej informacji zależeć może zdrowie a nawet życie pacjenta.

13. Choć zgłoszenie się pacjenta ze stosownym skierowaniem do szpitala jest utożsamiane z jego zgodą na hospitalizację, to przepisy wymagają by pacjent taką zgodę w stosownej formie wyraził . Uzyskanie takiej zgody jest pierwszym kontaktem lekarza z pacjentem (przytomnym).

14. W trakcie pobytu w szpitalu pacjent winien znajdować się pod stałą opieką lekarza prowadzącego a okresowo przez lekarzy dyżurnych - przebieg hospitalizacji, a zatem także wywiady winny być zbierane i odnotowywane. Także przy wypisie pacjent winien uzyskać informacje co do dalszego postępowania

15. Osobnych ustaleń wymaga uczestniczenie pacjenta w zajęciach dydaktycznych. O ile mają one wyłącznie charakter demonstracyjny pacjent musi na tą czynność wyrazić zgodę. 16. W kontaktach z pacjentem lekarz uzyskuje informacje związane nie tylko ze stanem zdrowia, ale niejednokrotnie staje się powiernikiem innych, osobistych przeżyć i kłopotów. Również te informacje objęte są tajemnicą lekarską. Oczywiście pacjent może zwolnić lekarza z zachowania tajemnicy, nawet, jeżeli lekarz poinformuje go, iż może to nieść dla niego niekorzystne skutki.

17. Nie zawsze kontakty między lekarzem a pacjentem układają się dobrze. I tak jak pacjent może żądać zmiany lekarza leczącego, tak lekarz w pewnych warunkach może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta. Musi jednak wówczas dostatecznie wcześnie uprzedzić go o tym i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej.

18. Najbardziej szczegółowo charakter i rodzaj kontaktów między lekarzem a pacjentem określony został w Kodeksie Etyki Lekarskiej, gdyż określa on nie tylko wymogi merytoryczne i formalne, w tym wpisane w akty prawne, ale także wymogi etyczne. A zatem lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów a relacje między pacjentem a lekarzem powinny opierać się na ich wzajemnym zaufaniu . Te zasady dotyczą niewątpliwie także komunikowania się lekarza z pacjentem, podobnie jak zastrzeżenie, że lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu w innym celu aniżeli leczniczym.

19. Kodeks Etyki Lekarskiej szczegółowo podaje zakres informowania pacjenta - informacja ma być formułowana zrozumiale dla niego (dostosowanie określeń do poziomu intelektualnego pacjenta) i zawierać dane o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanych korzyści, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. Lekarz w razie niepomyślnej diagnozy dla pacjenta winien poinformować go z taktem i ostrożnością; odstąpienie od tej informacji może być uzasadnione przekonaniem lekarza, że wpłynie ona negatywnie na stan pacjenta.Wyjątkowo ważnym zapisem, jakże czasem trudnym do spełnienia, jest powinność lekarza przyznania się pacjentowi do poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań.

20. Moim zdaniem te dwa fakty nie powinny być łączone; pomyłka stanowiąca błąd w leczeniu może nieść poważne, prawne konsekwencje dla lekarza, natomiast powikłania mogą być związane z ryzykiem leczenia i lekarz odpowiedzialności nie ponosi. Przy realizacji tego zapisu lekarz musi niewątpliwie wykazać się dużą znajomością psychologii; jestem jednak pewna, że uprzednie prawidłowe kontakty z pacjentem ułatwiają znacząco porozumiewanie się w takich ciężkich momentach.

21. Powyższy przegląd wymogów prawnych na styku lekarz - pacjent wykazuje, że od minimum wymogów doszliśmy obecnie do szeroko rozbudowanych norm prawnych, ustalających szczegółowo czas, formę i zakres komunikacji między lekarzem a pacjentem.

22. Przepisy należy przestrzegać, jednakże każdy lekarz winien wypracować sobie własny styl kontaktów z pacjentem. Dobre i życzliwe kontakty czynią drobne błędy i niedociągnięcia w trakcie leczenia niezauważalnymi przez pacjenta. Z drugiej strony opryskliwe i nacechowane niecierpliwością traktowanie pacjenta rodzi postawy roszczeniowe. Także pośpieszna i zdaniem pacjenta niepełna informacja staje się niejednokrotnie przyczyną zarzutów o nieprawidłowe postępowanie lekarza.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - lekarz
23. Relacje pomiędzy lekarzami to jeden z najważniejszych czynników, decydujących o prawidłowym funkcjonowaniu oddziału szpitalnego, przychodni czy nawet całego ZOZ-u. Zależą one z pewnością przede wszystkim od kultury osobistej, taktu, umiejętności współżycia z ludźmi, a nawet umiejętności przyznania się do błędu. Żadne przepisy, bez dobrej woli i zalet osobistych lekarzy nie zapewnią prawidłowych pomiędzy nimi tzw. stosunków międzyludzkich. A pacjenci patrzą, słyszą i wyciągają, czasem nawet zbyt pochopne wnioski.

24. W ustawie o zawodzie lekarza tylko w ograniczonym zakresie zapisane są formy komunikacji między lekarzami. Za najważniejsze z nich należy uznać sytuacje, które winny zmuszać lekarza do zasięgnięcia opinii drugiego lekarza np. niespodziewana sytuacja śródoperacyjna, zmuszająca do poszerzenia, bez zgody pacjenta zakresu zabiegu . Również w razie wątpliwości diagnostycznych lekarz nie tylko na wniosek pacjenta, ale także z własnej inicjatywy powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. W tej ostatniej sytuacji lekarz musi przekazać specjaliście niezbędne informacje o pacjencie.

25. Najszerzej o relacjach pomiędzy lekarzami mówi Kodeks Etyki Lekarskiej. Zawiera on oddzielny rozdział III, zatytułowany „Stosunki wzajemne między lekarzami”, którego zapisy kreślą idealny model zawodowego współżycia. A zatem lekarze powinni okazywać sobie wzajemny szacunek. Nie powinni wypowiadać wobec chorego i jego otoczenia, a także wobec personelu asystującego lub publicznie niekorzystnej oceny działalności zawodowej i innego lekarza lub dyskredytować go w jakikolwiek sposób. Ponadto wszelkie uwagi o dostrzeżonych błędach przekazać przede wszystkim nieprawidłowo działającemu lekarzowi, ale poinformowanie Izby Lekarskiej o braku kompetencji i nieetycznym zachowaniu się innego lekarza, nie godzić w „zasady solidarności zawodowej”.

Doświadczeni lekarze winni służyć radą i pomocą mniej doświadczonym, a pełniący funkcje kierownicze mają obowiązek dbać o podnoszenie kwalifikacji podległych im lekarzy. Lekarz kontrolujący pracę innych lekarzy winien to czynić w ich obecności, a uwagi przekazywać im bezpośrednio. Powyższe zasady są klarowne i praktycznie nic nie stoi na przeszkodzie, by je przestrzegać. Jeden z artykułów w starym Kodeksie (nowy obowiązuje od 2 stycznia 2004 r.) wspominał o „solidarności zawodowej”. Pojęcie to funkcjonuje w społeczeństwie ale w negatywnym jego rozumieniu i w nowym kodeksie określenie to zniknęło.

Powszechne jest przekonanie, że lekarz zawsze chroni lekarza, nawet, jeśli ten popełnia karygodne błędy. Przekonanie to potwierdzać może fakt, że rzadko w przypadkach ewidentnego błędu np. leczniczego ordynator zawiadamia o tym prokuratora; czyni to zazwyczaj rodzina, zazwyczaj uświadomiona przez niższy personel szpitala. Z drugiej strony jakże często przyczyną roszczeń pacjenta względem lekarza są nieodpowiedzialne uwagi lekarza o jakości działania poprzedniego lekarza w sferze leczenia czy diagnozowania.

26. Z akt przesyłanych do Zakładów Medycyny Sądowej celem opiniowania wyłania się czasem ponury obraz bezpardonowej rywalizacji, nieżyczliwości, co oczywiście odbija się zawsze na jakości leczenia. Szczególny rodzaj współpracy i wzajemnej komunikacji istnieje pomiędzy lekarzami wypełniającymi poszczególne etapy procedury transplantacji narządów - od komisji stwierdzającej śmierć pnia mózgu, przez zespół lekarzy pobierający narządy, do zespołu dokonującego przeszczepu. Musi tu istnieć i istnieje idealna, określona wymogami czasowymi współpraca, godna idei transplantacji określanej „darem życia”.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - media
27. W przypadkach katastrof, bulwersujących opinię publiczną, zabójstw i innych zdarzeń powodujących obrażenia ciała u ofiar, lekarze leczący są nagabywani przez dziennikarzy o skutki, rodzaje obrażeń, rokowania a nawet osobiste wrażenia czy opinie. Lekarz ma prawo do udzielenia ogólnej informacji, tak sformułowanej by nie była możliwa identyfikacja pacjenta. W innych sytuacjach np. filmowania oddziału w związku z otrzymaną aparaturą ujawnienie danych względnie pokazanie twarzy, umożliwiające identyfikację pacjenta może odbyć się jedynie za jego zgodą.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Pielęgniarka - pacjent
28. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej (1996 r.) uczynił zawód pielęgniarki i położnej zawodami samodzielnymi stanowiąc m.in., iż jednym ze świadczeń przez nie udzielanych jest „samodzielne udzielanie w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych”. Pozycja pielęgniarki z jednoznacznie usługowej wzrosła więc niepomiernie, w wielu bowiem przypadkach samodzielnie wykonuje różne, nawet poważne i dotychczas zastrzeżone wyłącznie dla lekarzy czynności .Tym samym jej kontakt z pacjentem stał się głębszy a komunikowanie się nabrało nowych barw.

29. Pierwszy kontakt pielęgniarki z pacjentem następuje w Izbie Przyjęć szpitala lub przychodni jest bardzo ważny, gdyż to właśnie jej obowiązkiem jest poinformowanie pacjenta o jego prawach. Osobiście uważam, że jakby przy okazji winna poinformować go o możliwości zgłoszenia sprzeciwu co do wykonania w razie jego śmierci sekcji patomorfologiczne. Jest to informacja, którą pacjent musi uzyskać, a która jest niewątpliwie bardzo trudna do przekazania. Najmniej szokująca będzie, jeśli pielęgniarka połączy ją z innymi, przysługującymi pacjentowi prawami. Z formalnych obowiązków pielęgniarkę należy obarczyć także uzyskaniem od pacjenta przy przyjęciu informacji kogo należy zawiadomić w razie „pogorszenie się stanu zdrowia chorego, powodującego zagrożenie życia lub w razie jego śmierci”.

30. Pielęgniarka i położna udziale także pacjentowi informacji o jego stanie zdrowia ale w zakresie „koniecznym do spowodowania opieki pielęgnacyjnej”. Szczególny kontakt pielęgniarki z pacjentem zachodzi, gdy wykonują one samodzielnie świadczenia zaliczane do „świadczeń zapobiegawczych a obejmujących np. prowadzenie różnego rodzaju poradnictwa dla niepełnosprawnych i ich rodzin, psychoedukację, dietetykę, opiekę nad dziećmi z grup dyspanseryjnych. Podobny zakres uprawnień dotyczy położnej i jest on jeszcze poszerzony o opiekę nad położnicą i noworodkiem. Również duży zakres świadczeń rehabilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarki i położne może być przez nie realizowany jedynie przy życzliwym, pełnym zrozumienia ale także merytorycznym kontakcie z pacjentem.

31. Powyższe uprawnienia, poszerzające znacząco kontakt pielęgniarki i położnej z pacjentami to niewątpliwie przywileje, ale także obowiązki, których niedopełnienie może powodować odpowiedzialność prawną. Z tych powodów odchodzenie od określenia „błąd lekarski” na określenie „błąd medyczny” jest coraz bardziej uzasadnione.

32. Niezależnie od uregulowań prawnych pielęgniarka jest osobą, która ma najczęstszy i znacznie ściślejszy niż lekarz kontakt z pacjentem. Od jakości tego kontaktu zależy nie tylko ocena prawidłowości opieki nad pacjentem, ale niejednokrotnie jego życie i zdrowie.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Pielęgniarka - lekarz
33. Uzyskanie przez pielęgniarkę i położną dużej samodzielności,zmieniło zasadniczo relacje pomiędzy nimi a lekarzami. Oczywiście nadal jednym z podstawowych obowiązków pielęgniarki i położnej jest „realizacja zleceń lekarskich w procesie diagnostyki leczenia i rehabilitacji, czyli działanie, które przez wiele lat stanowiło jedyny cel ich zawodu. Zlecenia wyrażane są przez lekarza ustnie bądź pisemnie, mogą być zmieniane doraźnie.

34. Pielęgniarka uzyskała jednak prawo do oceny tych zleceń, a nawet wnoszenia wątpliwości co do ich zasadności. Artykuł ustawy stanowi, że „w przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka, położna ma prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę wykonania tego zlecenia a „w wyjątkowych przypadkach pielęgniarka, położna ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego, podając niezwłocznie przyczyny odmowy na piśmie”. Podobne prawo do informacji i ewentualnej odmowy wykonania zlecenia ma pielęgniarka, położna - przy eksperymencie medycznym. Powyższe artykuły tworzą nieznany dotychczas rodzaj kontaktów między lekarzem a pielęgniarką i położną.

35. Kontakty te wymagają z obu strony wyjątkowego taktu i umiaru, jako, że każdy człowiek jest omylny i najmniejsza wątpliwość musi być wyjaśniona dla dobra pacjenta. Oczywiście podstawową zasadą jest wyjaśnianie powyższych wątpliwości poza salą chorych; na sali chorych nie wolno wypowiadać elementów podważających autorytet i kompetencje lekarza leczącego. Zmianę zlecenia, o ile było wadliwe należy dokonać w sposób nie nasuwający u pacjenta podejrzenia pomyłki. Źle i publicznie rozegrana kontrowersja może bowiem stać się powodem późniejszych roszczeń pacjenta.

36. W poprzednim rozdziale była mowa o samodzielnym wykonywaniu przez pielęgniarkę, położną wielu świadczeń, w tym leczniczych. Świadczenia te mogą być przez nie realizowane także w zakładach opieki zdrowotnej, w której zawsze są przecież lekarze. Jedynym warunkiem jaki muszą spełnić pielęgniarki i położne po samodzielnym zrealizowaniu jakiegoś świadczenia jest poinformowanie o tym „bez zbędnej zwłoki” lekarza. Takie działanie pielęgniarki, położnej może, moim zdaniem doprowadzać do nieporozumień pomiędzy nimi a lekarzami. Zgodna z prawem będzie bowiem sytuacja, że położna przyjmie ciężarną, zbada, odbierze poród fizjologiczny (musi przewidzieć, że właśnie taki będzie poprzez kolejne okresy) i dopiero wówczas „bez zbędnej zwłoki” zawiadomi lekarza dyżurnego.

37. Prawidłowe kontakty między lekarzami a pielęgniarkami i położnymi to podstawa prawidłowego funkcjonowania oddziału. To pielęgniarka bowiem jest łącznikiem pomiędzy pacjentem a lekarzem, od jej prawidłowej obserwacji pacjenta i reakcji na każdą nieprawidłowość (powiadomienie lekarza) zależy tok i efekt postępowania leczniczego.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione
38. Choć niewątpliwie najważniejszym partnerem lekarza jest pacjent i od jego woli zależy postępowanie lekarza, to istnieją sytuacje prawne, gdy niezależnie od woli pacjenta lekarz musi wchodzić w zawodowe relacje z osobami lub organami tzw. upoważnionymi. Takimi upoważnionymi do informacji o pacjencie organami są organa ścigania i wymiaru sprawiedliwości, reprezentowane przez funkcjonariuszy Policji, prokuratora, sędziego.

39. Zgodnie z art. 15 Kodeksu Postępowania Karnego „wszystkie instytucje państwowe, samorządowe i społeczne są obowiązane w zakresie swego działania do udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne” (jest to policja wykonująca polecenia sądu i prokuratora), a ponadto zgodne z rozporządzeniem Rady Ministrów policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mogą żądać od instytucji państwowych niezbędnej pomocy a instytucje te mają obowiązek jej udzielenia jeżeli wykonanie tego obowiązku nie zakłóci ich funkcjonowania.

40. Powyższe przepisy oznaczają, że lekarz musi upoważnionemu policjantowi udzielić informacji o pacjencie. Dotyczy to zazwyczaj informacji o ofiarach wypadków drogowych, usiłowania zabójstwa i ciężkich pobić. W takich bowiem przypadkach stan zdrowia w/w osób zwanymi pokrzywdzonymi decyduje o rodzaju czynności, jakie muszą podjąć organa ścigania (np. decyzja o zatrzymaniu podejrzanego).

41. Lekarze są obowiązani nie tylko do udzielenia informacji, ale także do przeprowadzenia badania osób zatrzymanych przez Policję. Obowiązek ten istniał zawsze. Policja zatrzymująca osobę, co do której zachodzi uzasadniona obawa, że „znajduje się w stanie zagrażającym jej życiu lub zdrowiu” jest obowiązana doprowadzić ją do „zakładu opieki zdrowotnej, położonej najbliżej jednostki Policji dokonującej zatrzymania i lekarz tej jednostki winien dokonać stosownych badań, w celu określenia czy istnieją „przeciwwskazania medyczne do zatrzymania”. Nowością w obowiązującym rozporządzeniu jest uzależnienie badania od wyrażenia lub nie zgody przez zatrzymaną osobę.

Kontakt lekarza z osobą zatrzymaną może być i zazwyczaj jest bardzo trudny, tym bardziej, że osoby te są niejednokrotnie w stanie nietrzeźwym. W interesie takiej osoby jest przedstawienie w wywiadzie swego stanu zdrowia jako wyjątkowo ciężkiego; bardzo często podawane są schorzenia, których badaniem wyłącznie fizykalnym nie można wykluczyć (np. padaczka, nowotwór). Oczywiście osoby te nie posiadają zazwyczaj przy sobie dokumentacji lekarskiej potwierdzających wywiad. Należy zatem z pełnym krytycyzmem odnieść się do wywiadu i skupić wyłącznie na wynikach aktualnego badania.

42. W ramach obowiązującej lekarzy ZOZ-u współpracy z Policją dochodzi często w praktyce do konieczności doraźnego badania osób pokrzywdzonych np. zgwałconej kobiety, czy pobitej osoby. Lekarz ma obowiązek zbadać taką osobę w kierunku wskazań do hospitalizacji, natomiast wywiad ograniczyć do stanu zdrowia. Ustalanie przebiegu zdarzeń nie leży w gestii lekarza badającego.

43. Do szczególnej sytuacji dochodzi, gdy Sąd lub Prokurator jako upoważnione organa powołują lekarza na świadka, w związku z udzielonymi przez niego konkretnej osobie świadczeń zdrowotnych. Lekarz, jako świadek nie może odmówić wyjaśnień dotyczących pacjenta. Stosowne zapisy w kodeksach określają w jakich warunkach i w jakim zakresie lekarz jest wówczas zwolniony z tajemnicy lekarskiej.

44. Podobna sytuacja zachodzi, jeżeli lekarz jest wezwany do wyjaśnień przez rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Kolejną sytuacją, w której lekarz jest zobowiązany nawiązać kontakt z organami ścigania jest konieczność zawiadomienia o przestępstwie. Obecnie obowiązująca ustawa o zawodzie lekarza nie zawiera stosownego artykułu („stara” ustawa miała ten obowiązek wpisany), pozostają zatem inne zapisy: Każdy obywatel, a zatem i lekarz, mając wiarygodną wiadomość o zabójstwie lub usiłowaniu zabójstwa, ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu powołanego do ścigania przestępstw.

W przypadku innych przestępstw ściganych z urzędu (a zatem m.in. uszkodzeń ciała naruszających czynność narządów ciała lub rozstrój zdrowia na czas powyżej dni siedem) obowiązek zawiadomienia spoczywa na instytucjach państwowych lub samorządowych, a zatem na ZOZ-ach, natomiast w stosunku do obywateli obowiązek ten jest określany jako społeczny. Od poczucia społecznego obowiązku zależy zatem, czy lekarz gabinetu prywatnego, do którego zgłosi się zraniony pacjent zawiadomi, czy też nie, Policję.

45. Do kontaktów z upoważnionymi i wskazanymi przez stosowne przepisy lekarz obowiązany jest w przypadkach rozpoznania chorób zakaźnych i wenerycznych, zgonu z powodu zatrucia i nowotworu, zgonu okołoporodowego matki lub noworodka. Przepisy i sposoby kontaktowania się w powyższych przypadkach są bardzo szczegółowe , określone w stosownych rozporządzeniach.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - pacjent nietypowy
46. Pacjent nietypowy to pacjent chory psychicznie, dawca narządów do przeszczepów oraz osoba zatrzymaną w areszcie i pacjent w stanie upojenia alkoholowego. Do chwili wejścia w życie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (brak było w naszym ustawodawstwie przepisów regulujących tryb postępowania z chorym psychicznie; traktowany on był niejednokrotnie jako osoba ubezwłasnowolniona i o wszystkim, za niego, decydowała rodzina i lekarz. Za najważniejsze postanowienie ustawy uważam przyjęcie możliwości podejmowania przez takiego chorego decyzji np. wyrażania zgody na badanie czy przyjęcie do szpitala psychiatrycznego.

Do lekarza należy ocena stanu psychicznego chorego, jego zdolności co do wyrażania takiej zgody, ale także oceny, czy z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób bądź nie jest zdolna do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych. Powyższe przesłanki likwidują bowiem konieczność uzyskania zgody.

47. Badanie osoby chorej psychicznie jest zatem trudne, uwzględniać musi wywiad, obserwację zachowania chorego, rozmowę z jego bliskimi. Jest to tym ważniejsze, że w stosunku do tych chorych, w szczególnych przypadkach można zastosować przymus bezpośredni, który jest działaniem przeciwko wolności i postępowaniem wyjątkowym na styku lekarz - pacjent. Sądzę, że uzasadnione jest stwierdzenie, że komunikowanie się personelu służby zdrowia z chorymi psychicznie należy uznać za wyjątkowe, odbiegające od powyżej opisywanych norm.

48. Ustawa tzw. transplantacyjna stworzyła podstawy prawne transplantacji narządów i m.in. dopuściła możliwość pobierania w celu przeszczepiania komórek, tkanek i narządów od żywego człowieka . Względem potencjalnego dawcy lekarz musi spełnić szereg wymogów, wśród których szczególnie obszerny zakres ma informacja. Zakres tej informacji, obejmujący m.in. możliwe negatywne następstwa zarówno dla dawcy jak i biorcy jest szczegółowo podany w ustawie. Umiejętność kontaktu lekarza z potencjalnymi żywymi dawcami ma zasadnicze znaczenie przy podejmowaniu przez nich decyzji; lekarz oczywiście nie może np. przez namowę wpływać na tę decyzję. Zastanawiający jest fakt, że w Polsce dawcy żywi są bardzo nieliczni, nawet w przypadku dawstwa rodziców na rzecz dziecka.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W MEDYCYNIE Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina pacjenta
49. W powszechnym odczuciu społecznym rodzina, jako osoby najbliższe pacjentom mają prawo współuczestniczyć w procesie jego leczenia, być na bieżąco informowani o stanie jego zdrowia a nawet współdecydować o poważniejszych decyzjach (np. operacjach). Żądają zatem informacji o swoich matkach, żonach i dzieciach, które są dorosłe. Należy jednoznacznie stwierdzić, że uregulowania prawne nigdy nie dawały rodzinie pacjenta szczególnych uprawnień, o ile pacjent ten był dorosły, przytomny i nie ubezwłasnowolniony. W zasadzie jedynym przywilejem wpisanym w ustawę było prawo (nie obowiązek) rodziny do pochówku zmarłej, bliskiej osoby.

Wszelkie uprawnienia rodziny zależą od świadomej decyzji chorego - może on upoważnić każdą osobę, a zatem i członka rodziny do udzielania im informacji przez lekarza, pielęgniarkę i położną. Powyższą decyzję pacjenta należy ściśle przestrzegać, mimo iż może to narażać personel szpitala na bardzo nieprzyjemne kontakty z kuzynami, ciociami i przyjaciółmi pacjenta, tym bardziej że zawinione złamanie tej zasady rodzi samo z siebie (nawet przy braku negatywnego skutku odpowiedzialność cywilną.

50. Upoważnienie pacjenta musi mieć formę oświadczenia pisemnego zawartego w historiach - ta forma ułatwia w sposób znaczący kontakty personelu z rodziną; może jednak wzbudzić agresywne zachowanie się pominiętego członka rodziny względem pacjenta. Powyższe zasady z trudem zdobywają prawa obywatelstwa w codziennej praktyce medycznej. Wydaje się, że są one trudne do zaakceptowania przez obie strony tj. rodziny i personel lekarski. Niestety źle by było, gdyby dopiero pierwsze procesy o odszkodowania zmieniły tradycyjnie otwarte relacje między lekarzami, pielęgniarkami i położnymi a rodzinami pacjentów. Otwartość i pełen kontakt tak, ale wyłącznie za zgodą pacjenta.

51. Jeden moment w kontaktach lekarza z pacjentem budzi niepokój. Dotyczy sytuacji, gdy pacjent nie wskaże osoby, upoważnionej do informacji o jego stanie zdrowia. Ponieważ jak stanowi ustawy i Kodeks Etyki Lekarskiej lekarza obowiązuje tajemnica, również po śmierci pacjenta, w opisanej sytuacji lekarz winien odmówić informacji o przyczynie śmierci pacjenta a kartę zgonu uczynić dokumentem poufnym. Byłaby to sytuacja wyjątkowo trudna i zupełnie niezrozumiała dla rodziny. Nadal zatem informuje się rodzinę o przyczynie zgonu, niezależnie od woli pacjenta, wyrażanej za życia.

52. Istnieją jeszcze w praktyce dwie sytuacje, kiedy lekarze uzależniają swe czynności od woli rodziny, mimo iż prawo tego nie wymaga. Pierwszą sytuacją jest decyzja o wykonaniu sekcji patomorfologicznej. Lekarze zapominają bądź nie znają stosownych przepisów - decyzja o wykonaniu sekcji patomorfologicznej zwłok zależy bowiem wyłącznie od lekarza i jego oceny pewności ustalonego rozpoznania klinicznego.Ani sprzeciw rodziny ani nawet sprzeciw pacjenta wyrażony za życia nie ma w określonych sytuacjach znaczenia prawnego. Kontakt lekarza z rodziną winien więc być rzeczowy i podparty obowiązującymi przepisami.

53. Druga sytuacja dotyczy uzyskiwania zgody rodziny potencjalnego dawcy na pobranie narządów do przeszczepów. Stosowna ustawa uzależnia pobranie narządów wyłącznie od tzw. zgody domniemanej , podobnie Kodeks Etyki Lekarskiej. Zgoda domniemana oznacza, że na życia konkretny człowiek nie wyraził w żaden określony w ustawie sposób swego sprzeciwu co do bycia dawcą narządów pompa śmierci. Rodzina nie ma zatem prawa do wyrażania sprzeciwu. W praktyce jednak, mimo braku sprzeciwu osoby zmarłej lekarze procedury związane z transplantacją zaczynają od rozmowy z rodziną co do sytuacji zdrowotnej ich bliskiego i istocie śmierci pnia mózgu, w której się znajduje (i jest to słuszne), muszą także zapytać czy ich bliski nie wyraził ustnie sprzeciwu przy wcześniejszym czasowo przyjęciu bądź pobytu w szpitalu.

Prawdziwości oświadczenia rodziny w tym zakresie nie można zweryfikować. Zdarzają się jednak i to nierzadko sytuacje gdy lekarze od zgody rodziny uzależniają pobranie narządów. Lekarze postępowanie swe uzasadniają obawą przed nieodpowiedzialną reakcją rodziny w razie odrzucenia ich odmowy.

54. Sytuacja prawna rodziny jest tylko wówczas jasna, gdy jej członkowie są w przypadku małoletniego lub osoby ubezwłasnowolnionej przedstawicielami ustawowymi pacjenta. Wówczas wszelkie decyzje, które podejmuje pacjent i o których była mowa powyżej przejmują te osoby (z pewnymi wyjątkami współdecydowanie przez osoby powyżej 16 - go roku życia), o czym była mowa w innym rozdziale.

55. Podsumowując relacje między personelem medycznym a rodziną pacjenta nie można pominąć pozytywnej jej roli w procesie leczniczym, oczywiście w przypadkach gdy członkowie rodziny są osobami życzliwymi dla pacjenta i darzą go prawdziwym uczuciem. Nie zawsze jednak takie walory cechują bliskich pacjenta i niejednokrotnie bardziej korzystnym dla niego jest ograniczenie przez lekarza (za aprobatą zainteresowanego) kontaktów rodzinnych.

PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "PRAWO MEDYCZNE Podstawy prawne komunikowania się w medycynie."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres