Praktyka stosowania art. 10 u.k.w.h.

Prezentacja na temat: "Praktyka stosowania art. 10 u.k.w.h."— Zapis prezentacji:

1 Praktyka stosowania art. 10 u.k.w.h.
Ewa Stawicka Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Legitymacja czynna i bierna w procesie, z uwzględnieniem aspektu współuczestnictwa Zakres związania sądu treścią żądania pozwu w sprawach z art. 10 ukwh Skutki prawnorzeczowe wytoczenia powództwa z art. 10 ukwh Praktyka stosowania art. 10 u.k.w.h.

2 Art. 10. 1. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. 2. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

3 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? (Z uzasadnienia uchwały SN 7 s. z 15 marca 2006 r., III CZP 106/05) Wprawdzie trudno zgodzić się z twierdzeniem, że jest to zawsze roszczenie typu rzeczowego (actio in rem), ponieważ przeciwko niemu przemawia okoliczność, iż w księdze wieczystej mogą być ujawnione nie tylko prawa rzeczowe, ale także - wyjątkowo - prawa osobiste i roszczenia, to jednak nie można podważyć tezy, że chodzi tu o roszczenie sui generis, będące jednym z uprawnień, które wynikają z tych praw podmiotowych, jakie mogą być ujawnione w księdze wieczystej. Najczęściej jest to roszczenie wynikające z prawa rzeczowego podmiotu uprawnionego, ale może to być także roszczenie stanowiące uprawnienie wynikające z przysługującego mu prawa osobistego lub roszczenia obligacyjnego, podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej. W piśmiennictwie akcentuje się przede wszystkim, że jest to roszczenie typu rzeczowego zbliżone do powództwa windykacyjnego lub negatoryjnego. Podkreśla się dwie istotne cechy roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej; że nie może być ono samodzielnie przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 k.c.) i może być zbyte tylko razem z samym prawem (np. własnością nieruchomości) z którego wynika, oraz że roszczenie to nie ulega przedawnieniu, gdyż art. 223 § 1 k.c., wyrażający zasadę, iż roszczenia rzeczowe wynikające z własności nieruchomości nie ulegają przedawnieniu, ma zastosowanie także do roszczenia o uzgodnienie. Niektórzy autorzy uważają, że art. 10 ust. 1 u.k.w.h. przewiduje roszczenie materialnoprawne, inni, nie podzielając poglądu, iż jest to powództwo zastępujące oświadczenie woli, trafnie zwracają uwagę, że postępowanie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pozostaje w ścisłym związku z prowadzeniem ksiąg wieczystych.

4 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r. II CSK 665/10 3. Okoliczność, że powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest szczególną postacią powództwa o ustalenie i musi być odczytywane w powiązaniu z przepisami normującymi uprawnienie do składania wniosków o wpis w księgach wieczystych nie oznacza, że niezgodność stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, powstała wskutek stwierdzenia nieważności umowy, będącej podstawą dotychczasowego wpisu, może być usunięta tylko na podstawie orzeczenia wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h.

5 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2011 r. II CSK 493/10 Oddalenie powództwa o uzgodnienie stanu prawnego księgi wieczystej założonej dla określonej nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz ze zm.) nie stwarza stanu powagi rzeczy osądzonej w sprawie wytoczonej na podstawie art. 189 k.p.c. o ustalenie, że powód jest właścicielem tej nieruchomości. (z uzasadnienia): Skoro więc źródłem legitymacji procesowej przy powództwie o ustalenie (art. 189 k.p.c.) jest interes prawny powoda w ustaleniu prawa, które według jego twierdzeń mu przysługuje, natomiast w przypadku powództwa wytoczonego na podstawie art. 10 u.k.w.h. chodzi o prawo obrazujące stan prawny nieruchomości w szerokim tego słowa znaczeniu, a więc obejmujący także roszczenia przewidziane w art. 16 u.k.w.h., to nie może budzić wątpliwości, że przedmiot żądań, z jakimi powód występuje, wytaczając powództwo na podstawie art. 189 k.p.c. oraz w oparciu o art. 10 u.k.w.h. różni się w sposób zasadniczy. Oba powództwa różni nie tylko przedmiot sporu oraz podstawa prawna i funkcje procesu. Z powołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., mającej moc zasady prawnej, wynika, że krąg osób legitymowanych do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest ograniczony, może bowiem je wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art § 5 k.p.c.). Powództwo, którego podstawę stanowi art. 189 k.p.c. może wytoczyć każdy kto ma interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego lub prawa. Zakres podmiotowy spraw wytoczonych na podstawie art. 10 u.k.w.h. oraz art. 189 k.p.c. jest zatem także różny. Powaga rzeczy osądzonej, na którą Sąd Apelacyjny powołał się odrzucając pozew zachodzi, jeśli w sprawie wcześniej osądzonej prawomocnym wyrokiem oraz w sprawie później wniesionej występuje tożsamość stron oraz identyczność przedmiotów rozstrzygnięcia w związku z podstawami obu powództw.

6 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003 r. V CKN 1614/00 1. Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie, ale powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia typu rzeczowego (actio in rem), przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, lecz także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej. 2. Oferta darowizny nieruchomości (udziału w nieruchomości) ma charakter prawa majątkowego, wobec czego oferta taka skierowana do osoby, która przed złożeniem oświadczenia co do jej przyjęcia zmarła, wchodzi do spadku po tej osobie (art. 922 § 1 k.c.), chyba że oferta jest "ściśle związana" z osobą, do której została skierowana; wówczas oferta taka wygasa wraz ze śmiercią tej osoby i nie należy do spadku po niej (art. 922 § 2 k.c.), czego konsekwencją jest, że nie może być przyjęta przez spadkobierców tej osoby. O tym, czy oferta jest ściśle związana z osobą, do której została skierowana, świadczy przede wszystkim wola osoby składającej ofertę, podlegająca ustaleniu na podstawie treści samej oferty oraz okoliczności sprawy.

7 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2003 r. III CKN 1137/00 (z uzasadnienia): Nie negując także odrębności obu powództw, w szczególności co do podstawy prawnej, funkcji i rozszerzonej prawomocności wyroku wydanego na podstawie art. 10 powołanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece, nie można pominąć wspólnej dla obu powództw przesłanki interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości. Celem postępowania o uzgodnieniu treści księgi wieczystej jest usuniecie istniejącej niezgodności. Jest to akcja związana z funkcję ustrojową ksiąg wieczystych, mającej zapewnić bezpieczeństwo obrotu. Artykuł 189 k.p.c. poprzez ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa (stosunku prawnego) zmierza do udzielenia ochrony podmiotowi spełniającemu wymagania w tym przepisie przewidziane, które powódka wykazała. Nie istnieją więc podstawy do wysuwania zarzutu o konieczności dokonania - w okolicznościach tej sprawy - wpisu korygującego w księdze wieczystej.

8 1. Istota roszczenia z art
1. Istota roszczenia z art. 10 ukwh – szczególny rodzaj powództwa o ustalenie czy actio in rem? Oleszko Aleksander artykuł Rejent Uzgodnienie stanu prawnego w dziale drugim księgi wieczystej a rzeczywiste stosunki prawnorzeczowe nieruchomości. Teza nr 2 Skuteczność wyroku z art. 10 u.k.w.h. odnosi się tylko do stron procesu. Jeżeli zatem nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 195 § 2 k.p.c. i sąd nie wezwie do udziału w sprawie rzeczywistego właściciela, wówczas powództwo ulegnie oddaleniu. Oddalenie powództwa oznacza tylko tyle, że żądanie powoda było nieuzasadnione. Nie przesądza to jednak zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Zakres kognicji sądu w postępowaniu z art. 10 u.k.w.h. nie pozwala sądowi nakazać wpisania (wykreślenia) prawa co do osoby, która nie była stroną tego postępowania. Wniosek ten odnosi się także do wpisów dokonanych poza działem drugim, jeżeli powstała niezgodność w tych właśnie działach przez pozostawienie dotychczasowego wpisu, mimo zmiany wpisu w dziale drugim zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

9 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art. 189 kpc Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 grudnia 1994 r. III CZP 158/94 W procesie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym sąd ustala samodzielnie istnienie dobrej lub złej wiary nabywcy nieruchomości, jako przesłanki skuteczności jej nabycia. (z uzasadnienia): Jeżeli podzieli się pogląd, a zdaniem składu rozstrzygającego zagadnienie prawne w niniejszej sprawie jest on trafny, że nieruchomością jest teren stanowiący własność jednego podmiotu otoczony od zewnątrz gruntami innych podmiotów bez jakiegokolwiek nawiązania do ksiąg wieczystych, to należy dojść do wniosku, że z chwilą, gdy decyzja administracyjna o wywłaszczeniu stała się ostateczna ("uprawomocniła się") doszło do cywilnego podziału nieruchomości w rozumieniu art. 10 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości i do powstania dwóch odrębnych nieruchomości. W takim wypadku nie można mówić o sporze co do obszaru nieruchomości stanowiącej własność małżonków Ł., a obecnie pozwanych, lecz o wadliwości (błędności) wpisu w dziale II księgi wieczystej (…) Kw nr 414 w dacie zawierania umowy przenoszącej własność na rzecz pozwanych, (…) , którego usunięcia domaga się strona powodowa przez wykreślenie tej nieruchomości z Kw nr 414 i wpisanie jej do księgi KW nr 2502 założonej dla nieruchomości Skarbu Państwa.

10 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art. 189, art. 618 kpc, Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1993 r. III CZP 175/92 Przekazanie sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sądowi rozpoznającemu sprawę o dział spadku jest dla tego sądu wiążące. Dotyczy to również sytuacji, gdy postanowienie o przekazaniu wydane zostało po wydaniu wyroku zaocznego, a przed rozpoznaniem sprzeciwu. Sąd rozpoznający sprawę o dział spadku oddalając wniosek - po ustaleniu, że nieruchomość ujawniona w księdze wieczystej nie była przedmiotem własności (współwłasności) spadkodawcy i że nie ma innego majątku podlegającego podziałowi - uchyla wyrok zaoczny i umarza postępowanie. (z uzasadnienia): Odmienna sytuacja będzie występować w razie bezpodstawnego przekazania sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej sądowi "działowemu" (co w świetle ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy zdaje się mieć miejsce w niniejszej sprawie). Sąd, nie mogąc rozpoznawać sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym tylko z udziałem uczestników postępowania działowego, bez udziału innych osób wpisanych do księgi wieczystej oraz tych, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały dotychczas ujawnione, i będąc związany postanowieniem o przekazaniu, powinien w takim wypadku sprawę przekazaną traktować jako odrębną i rozpoznać ją w trybie właściwym (spornym), postępując tak, jak gdyby rozpoznawał sprzeciw od wyroku zaocznego przez siebie wydanego. W tym wypadku mógłby ewentualnie zawiesić postępowanie w sprawie działowej na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.

11 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art. 31 ust. 2 ukwh Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2014 r.        II CSK 411/13 Tytuł: Wykazanie interesu prawnego w wystąpieniu z powództwem opartym na podstawie art. 10 u.k.w.h. Ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego (art § 2 k.p.c.) oraz ograniczony katalog dokumentów, które mogą stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej, powoduje, że interes prawny w wystąpieniu z powództwem opartym na podstawie art. 10 u.k.w.h. jest stosunkowo łatwo wykazać. Charakterystyczne jest zresztą, że z katalogu przesłanek decydujących o możliwości uzyskania zabezpieczenia omawianego powództwa ustawodawca wyeliminował konieczność wykazania, że powód ma interes prawny w udzieleniu mu zabezpieczenia i w efekcie dla uzyskania zabezpieczenia roszczenia wystarczy, że zostanie ono uwiarygodnione (art. 10 ust. 2 zdanie drugie u.k.w.h.). Osoba powołująca się na niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma interes prawny w wystąpieniu z powództwem opartym na art. 10 u.k.w.h., gdy nie dysponuje dokumentami mającymi cechy określone w art u.k.w.h., pozwalającymi na wpisanie prawa mającego jej przysługiwać w miejsce prawa osoby, o której mowa w art. 34 u.k.w.h. W podobny sposób należy oceniać interes prawny w żądaniu nakazania wykreślenia wpisu oraz założenia księgi wieczystej i dokonania w niej stosownych wpisów.

12 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art. 31 ust. 2 ukwh Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r. II CSK 665/10 1. W celu usunięcia w trybie art. 31 ust. 2 u.k.w.h. niezgodności, o jakiej mowa w tym przepisie wystarczy orzeczenie wykazujące tę niezgodność. 2. Wyrok sądu stwierdzający nieważność umowy, na podstawie której ujawniono w księdze wieczystej prawo własności nieruchomości jest orzeczeniem wykazującym niezgodność, o której mowa w art. 31 ust. 2 u.k.w.h. i może stanowić podstawę wpisu potrzebnego do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, jeżeli w chwili rozpoznawania wniosku o wpis (wykreślenie dotychczasowego wpisu) rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest zgodny ze stanem wynikającym z wpisu dokonanego przed zawarciem tej umowy. W przypadku uchylenia podstawy prawnej wpisu (nieważnej umowy), powodującego, że stan prawny nieruchomości jest taki, jaki był przed zawarciem umowy, nie zachodzi konieczność wytoczenia powództwa na podstawie art. 10 u.k.w.h. w celu usunięcia niezgodności stanu prawnego księgi wieczystej z jej rzeczywistym stanem prawnym. 3. Okoliczność, że powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest szczególną postacią powództwa o ustalenie i musi być odczytywane w powiązaniu z przepisami normującymi uprawnienie do składania wniosków o wpis w księgach wieczystych nie oznacza, że niezgodność stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, powstała wskutek stwierdzenia nieważności umowy, będącej podstawą dotychczasowego wpisu, może być usunięta tylko na podstawie orzeczenia wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h.

13 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art. 27 ukwh i art par. 2 kpc Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2006 r. V CSK 284/06 Dział I-0 księgi wieczystej nie jest przeznaczony do wpisów praw lecz do wpisywania danych faktycznych. Wpisy w tym dziale nie są objęte domniemaniem prawdziwości z art. 3 u.k.w.h. i mogą być sprostowane w trybie art § 2 k.p.c. z urzędu lub na wniosek albo - w razie niezgodności danych katastru nieruchomości z oznaczeniem nieruchomości - na podstawie art. 27 u.k.w.h.. Jednakże, jeżeli oznaczenie w dziale I-0 księgi wieczystej jest tego rodzaju, że obejmuje część gruntu lub innej rzeczy będącej przedmiotem wpisanego prawa nie należącą do uprawnionego z księgi wieczystej lecz stanowiącą przedmiot cudzego prawa to żądanie wykreślenia wpisu w dziale I-0 nie dotyczy tylko sprostowania danych faktycznych lecz zmierza do ustalenia zakresu prawa przysługującego uprawnionemu w celu uzyskania zgodności pomiędzy stanem prawnym wynikającym z wpisu w dziale II księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, którego przedmiot i zakres wyraża dział I-0. W takim przypadku wykreślenie oznaczenia ujawnionego w dziale I-0 danej księgi wieczystej musi być postrzegane jako dotyczące praw osoby wpisanej w dziale II tej księgi wieczystej oraz praw osoby trzeciej dotychczas w księdze wieczystej nieujawnionej i nie może być wynikiem sprostowania w trybie art § 2 k.p.c. lub art. 27 u.k.w.h., lecz wymaga uzgodnienia na podstawie art. 10 w/w ustawy.

14 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Art par. 2 kpc Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1986 r. III CZP 70/85 Nabycie od Skarbu Państwa przez małżonka, którego współmałżonek jest cudzoziemcem, lokalu mieszkalnego bez zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych wymaganego przy nabywaniu nieruchomości przez obywateli państw obcych (art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców - jednolity tekst Dz. U. z 1933 r., Nr 24, poz. 202) rodzi skutki prawne z art. 32 § 1 k.r.o(obecnie 31 § 2) i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków. Ujawnienie w księdze wieczystej prawa tego współmałżonka następuje na podstawie orzeczenia sądu wydanego w sprawie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 31 ust. 2 w związku z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147).

15 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r. III CSK 146/10
2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym art kpc Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r. III CSK 146/10 Obalenie przewidzianego w art. 3 u.k.w.h. domniemania jest możliwe w każdym innym - poza procesem o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.h.w.h.) - postępowaniu sądowym jako przesłanka rozstrzygnięcia, w tym także w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie.

16 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym art kpc Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1969 r. III CZP 11/69 W procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ustalenie, jako przesłanki wyroku, że powód nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie, nie jest dopuszczalne.

17 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym art. 94, art. 100 ukwh Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1998 r. I CKN 885/97 Po wygaśnięciu wierzytelności zabezpieczonej hipoteką i odmowie dokonania przez wierzyciela czynności umożliwiającej wykreślenie hipoteki, dłużnik może domagać się wykreślenia wpisu w drodze powództwa (art. 10 w zw. z art. 100 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). ( z uzasadnienia:) Artykuł 94 ustawy (będący powtórzeniem art. 221 Prawa rzeczowego z 1946 r.) stanowi, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zdarzeniem, które w obrocie najczęściej pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki (i na które powołują się powodowie) jest zapłata, czyli właściciel (użytkownik wieczysty), będący zarazem dłużnikiem osobistym, zaspokaja wierzyciela hipotecznego. Z chwilą wygaśnięcia wierzytelności wygasa - jak stanowi art hipoteka, a treść księgi wieczystej, w której taka hipoteka formalnie nadal figuruje, jest - od chwili wygaśnięcia wierzytelności - niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym. W tej sytuacji właściciel może żądać od wierzyciela usunięcia tej niezgodności (art. 100 i 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Jeżeli wierzyciel hipoteczny nie wyrazi zgody na wykreślenie hipoteki, dłużnik może wytoczyć powództwo na podstawie art. 10 tej ustawy. Powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, mające na celu usunięcie rozbieżności w tym przepisie wskazanej, nie jest ograniczone tylko do wypadku, gdy wpis był od początku nieprawdziwy, lecz ma zastosowanie także wówczas, gdy w następstwie zaspokojenia wierzytelności wygasła hipoteka, a wierzyciel nie dokonał czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej (art. 100 ustawy). W piśmiennictwie i orzecznictwie dominujący jest pogląd, że powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest szczególną postacią powództwa ustalającego

18 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym art. 222 k.c. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2011 r. I CSK 340/10 1. Usunięcie rozbieżności między stanem nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej i jej rzeczywistym stanem prawnym jest dopuszczalne tylko na drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h. Powództwo to ma złożony charakter, bo chociaż w jego konstrukcji dominują elementy decydujące o zakwalifikowaniu go do powództw zmierzających do ustalenia prawa, to jednak pozwala ono uprawnionemu na doprowadzenie do ujawnienia ustalonego prawa w księdze wieczystej, przez co osiąga on ochronę prawną nie tylko w relacji z przeciwnikiem sporu (jak w sprawie o ustalenie) lecz w relacji z wszystkimi uczestnikami obrotu, w stosunku do których może powoływać się na treść księgi wieczystej i domniemanie z art. 3 u.k.w.h. 2. Żądanie wydania nieruchomości i żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zmierzają do ochrony różnych interesów występującego z nimi podmiotu i już z tej przyczyny powództw będących nośnikami tych żądań nie można traktować, jako wzajemnie zastępowalnych. 3. Istnieje różnica między wpisem deklaratywnym do księgi wieczystej, a wpisem mającym charakter konstytutywny. Do nabycia prawa, którego dotyczy wpis deklaratywny, nie jest potrzebny wpis do księgi wieczystej. Wpis ten, dokonany na podstawie dokumentu zawierającego podstawę materialnoprawną, potwierdza jedynie istniejące prawo. Do powstania prawa objętego wpisem konstytutywnym konieczna jest natomiast zarówno podstawa materialnoprawna (np. umowa), jak i sam wpis w księdze wieczystej. Różnica ta nie może pozostać bez wpływu na sposób, w jaki ma dojść do obalenia domniemania prawdziwości wpisu prawa jawnego z księgi wieczystej. Jeśli bowiem do powstania prawa potrzebny jest wpis, to i do jego wygaśnięcia niezbędne jest wykreślenie wpisu. 4. Do usunięcia niezgodności wpisu konstytutywnego z rzeczywistym stanem prawnym nie jest wystarczające obalenie jego podstawy materialnoprawnej, natomiast jest konieczne samo obalenie wpisu, a wyrok wydany w procesie windykacyjnym do takiego rezultatu nie prowadzi. Wpis do księgi wieczystej jest orzeczeniem. Prawomocny wpis, jak każde prawomocne orzeczenie, wiąże inne sądy i nie może być obalone w innym postępowaniu jako przesłanka rozstrzygnięcia. 5. Domniemanie zgodności wpisu prawa użytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym może być obalone wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

19 2. Art. 10 ukwh a inne możliwości usuwania na drodze sądowej niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem prawnym Niedokładności, błędy pisarskie, rachunkowe lub inne oczywiste omyłki w orzeczeniach innych aniżeli wpisy, podlegają sprostowaniu w trybie art. 350 w związku z art. 13 § 2. kpc. Błędy powstałe podczas migracji podlegają sprostowaniu w trybie art. 18 "ustawy migracyjnej".

20 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r. II CK 152/04 1. Przepis art. 10 ust. 1 u.k.w.h. zawęża krąg podmiotów czynnie legitymowanych wyłącznie do osób, których prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Tak określony ustawowo krąg uprawnionych do wystąpienia z powództwem przewidzianym w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. wyznacza też kształt możliwego do zgłoszenia w jego ramach żądania. Powód może więc domagać się wpisania swojego prawa, które dotąd nie było wpisane, może żądać poprawnego wpisania swego prawa w miejsce dotychczas błędnie wpisanego prawa, a wreszcie może żądać skorygowania błędnie wpisanego obciążenia lub ograniczenia jego prawa. 2. Przewidziane w art. 10 u.k.w.h. powództwo nie może być traktowane jako uniwersalny instrument prawny służący do regulowania stanu prawnego w nieograniczonym podmiotowo zakresie, a jedynie do usuwania niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co oznacza, że po obu stronach takiego sporu muszą wystąpić podmioty powołujące się na przysługujące im prawo do tej samej nieruchomości lub jej części. 3. Działanie w złej wierze nie jest materialnoprawną przesłanką dochodzenia powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c.

21 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 15 marca 2006 r. III CZP 106/05 Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz ze zm. i art § 5 k.p.c.). (z uzasadnienia:) W orzeczeniach przyjmujących, że uzgodnienia stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, pominięto unormowanie zawarte w art § 5 k.p.c., regulującym legitymację do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym. Podzielenie tego poglądu prowadziłoby do tego, że osoba niewskazana w art. 10 u.k.w.h., a mająca interes w omawianym uzgodnieniu, po uwzględnieniu powództwa nie mogłaby skutecznie wystąpić z wnioskiem o dokonanie na podstawie tego wyroku wpisu w księdze wieczystej.

22 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 r. I CK 701/04 1. Jeżeli doprowadzenie wpisów w księdze wieczystej do stanu zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym ma dotknąć praw wpisanych na rzecz innych osób, to sąd może nakazać usunięcie niezgodności tylko wtedy, gdy osoby te biorą udział w procesie w charakterze pozwanych. Jeżeli w sprawie nie występują po stronie pozwanej wszystkie osoby, których wpis - w następstwie uwzględnienia powództwa - miałby dotknąć, zajdzie konieczność podjęcia czynności, o których mowa w art. 195 k.p.c. Nie zachodzi natomiast konieczność stosowania tego przepisu w sytuacji, gdy po stronie powodowej występuje jeden ze współwłaścicieli nieruchomości, albowiem występując z powództwem na podstawie art. 10 u.k.w.h. zmierza do zachowania wspólnego prawa (art. 209 k.c.). 2. Właściwym postępowaniem, w którym należy zgłosić wniosek o ustalenie nierównych udziałów jest postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej (art. 567 k.p.c.), w którym sąd dokonuje kompleksowego rozliczenia między byłymi małżonkami. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może nastąpić także w procesie o ustalenie (art. 189 k.p.c.). Jeżeli wspólność ustała przed dniem wydania orzeczenia w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, a nie nastąpiło ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, którego domaga się jedno z byłych małżonków, to okoliczność ta - zważywszy na cel postępowania opartego na żądaniu z art. 10 u.k.w.h. - może stanowić "zachętę" do rozstrzygnięcia i tej kwestii, aby wpis był aktualny. 3. Powództwo z art. 10 u.k.w.h. nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie, lecz jest powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia typu rzeczowego (actio in rem), przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia praw lub stosunku prawnego, lecz także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej. W postępowaniu o uzgodnienie ujawnionego w księdze wieczystej stanu prawnego nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym nie jest dopuszczalne ustalenie na podstawie art. 43 § 2 k.r.o. nierównych udziałów w majątku wspólnym (nieruchomości).

23 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r. I CSK 305/10 (…) 3. Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenia, ale powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia typu rzeczowego (actio in rem) przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, lecz także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej. 4. Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Stosownie do treści art § 5 k.p.c., w każdym przypadku tą osoba jest właściciel nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta, którego prawo zostało dotknięte nieistniejącym obciążeniem. Tak należy rozumieć nie tylko ustanowienie użytkowania wieczystego, ale także rozporządzenia tym prawem. W ten sposób podlega istotnej zmianie treść użytkowania wieczystego. Zbycie udziału w użytkowaniu wieczystym ma znaczenie dla sytuacji prawnej właściciela nieruchomości, ponieważ odmiennie kształtuje treść obowiązków i uprawnień wynikających ze stosunku użytkowania lub współużytkowania wieczystego. Strony umowy przeniesienia udziału w użytkowaniu wieczystym należą także do kręgu uczestników postępowania wieczystoksięgowego (art § 2 k.p.c.).

24 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1988 r. III CRN 434/88 Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu tejże księgi do jej rzeczywistego, a więc aktualnego w dacie orzekania stanu prawnego; wymaga zatem wzięcia udziału w sprawie przez wszystkie osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej oraz udziału innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały - bez względu na przyczynę - dotychczas ujawnione (art. 72 § 2 k.p.c.).

25 3. Legitymacja czynna i bierna w procesie
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002 r. III CKN 978/00 1. Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu jej do rzeczywistego, a więc istniejącego w dacie orzekania stanu prawnego, a nie do stanu prawnego, który wprawdzie istniał w przeszłości, lecz w chwili zgłoszenia żądania uzgodnienia nie odpowiada już rzeczywistości. Kryterium niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest bowiem zawsze obecny stan prawny, a nie stan istniejący w przeszłości. 2. Wykluczenie przez art. 63 ust. 3 ustawy z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa możliwości uchylenia lub zmiany aktu własności w postępowaniu administracyjnym nie oznacza, że przy rozstrzyganiu sprawy cywilnej sąd nie jest uprawniony do poddawania tego aktu ocenie prawnej ze względu na jego przedmiot. Przeciwnie, ocena taka może okazać się niezbędna z uwagi na okoliczności sprawy. W szczególności, nie wkraczając w zasadność aktu własności ziemi, sąd władny jest ocenić, jakie skutki prawne wywołuje ostateczne poświadczenie, że dany rolnik stał się z dniem 4 listopada 1971 r. właścicielem gruntu. Skutki te mogą m.in. powstać w sferze stosunków regulowanych innymi ustawami, a w szczególności przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w odniesieniu do składników majątku wspólnego małżonków.

26 4. Zakres związania sądu treścią żądania pozwu w sprawach z art
4. Zakres związania sądu treścią żądania pozwu w sprawach z art. 10 ukwh Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 18 maja 2010 r. III CZP 134/09 W sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym sąd jest związany żądaniem pozwu.

27 4. Zakres związania sądu żądaniem pozwu w sprawach z art. 10 ukwh
Cytaty poglądów komentatorów w oparciu o uzasadnienie uchwały 7s. III CZP 106/05 St. Rudnicki: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece (…) Komentarz, W-wa 2010 s. 96 Sentencja wyroku powinna odpowiadać treści prawidłowo sformułowanego żądania pozwu, które powinno być sformułowane następująco: Właściciel może się domagać uzgodnienia treści księgi wieczystej przez wpisanie go w dziale drugim księgi wieczysxej Kw nr … jako właściciela w miejsce wpisanego Jana Nowaka Wierzyciel hipoteczny przez wpis hipoteki, jeżeli została bezpodstawnie wykreślona, lub jej wykreślenia, jeżeli została bezpodstawnie wpisana Osobą taką jest także wierzyciel, który bez wpisania hipoteki nie może egzekwować swojej wierzytelności bez wpisania dłużnika jako rzeczywistego właściciela. H. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece (…) Komentarz, W-wa 2011 s. 43 (…w praktyce przyjmowane są trzy postacie żądania: 1) uzgodnienia stanu prawnego przez nakazanie sądowi wieczystoksięgowemu wpisu, który skoryguje stan prawny ujawniony w księdze; 2) złożenia przez osobę uprawnioną wg ks. wiecz. odpowiedniego oświadczenia potrzebnego do właściwego ujawnienia odnośnego prawa podmiotowego; 3) żądania, aby sąd w procesie przez samo ustalenie doprowadził do zgodności stanu prawnego wynikającego z ks. wiecz. Z rzeczywistym stanem prawnym. (…) Za najbliższe brzmieniu art. 10 ukwh SN uznał 3). Sentencja wyroku przykładowo powinna brzmieć: uzgadnia stan prawny nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw Nr… przez wpisanie w dziale II w miejsce A jako właścicieli C i B na prawach wspólności ustawowej.

28 5. Skutki prawnorzeczowe wytoczenia powództwa z art. 10 ukwh
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011 r. II CSK 104/11 1. Z treści art. 7 u.w.l. wynika, że wpis prawa własności lokalu, z którym jest związany udział w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu i udział w nieruchomości wspólnej, ma charakter konstytutywny. 2. Do nabycia prawa, którego dotyczy wpis deklaratywny, nie jest potrzebny wpis w księdze wieczystej. Wpis ten, dokonany na podstawie dokumentu zawierającego podstawę materialnoprawną, potwierdza jedynie istniejące prawo. Do nabycia prawa objętego wpisem konstytutywnym (prawo użytkowania wieczystego gruntu, prawo odrębnej własności lokalu) konieczna jest natomiast zarówno podstawa materialnoprawna (przykładowo umowa, jednostronna czynność prawna w formie aktu notarialnego), jak i sam wpis w księdze wieczystej. 3. Jeżeli do powstania prawa potrzebny jest wpis, to i do jego wygaśnięcia niezbędne jest wykreślenie wpisu. Nie jest wystarczające do usunięcia niezgodności wpisu konstytutywnego obalenie jego podstawy materialnoprawnej, konieczne jest bowiem obalenie także samego wpisu.

29 5. Skutki prawnorzeczowe wytoczenia powództwa z art. 10 ukwh
Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 15 lutego 2011 r. III CZP 90/10 Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości. (z uzasadnienia): (…) Przyjęcie nabycia własności gruntu przez Skarb Państwa stanowi jedynie wtórny skutek prawny działania zasady rękojmi przy założeniu jednak potrzeby stworzenia właściwej ochrony prawnej dla użytkownika wieczystego. Ochrona taka aktualizuje się nie tylko w płaszczyźnie samego nabycia prawa użytkowania wieczystego, ale także w sferze odpowiednio ukształtowanej konfiguracji stosunku prawnorzeczowego między użytkownikiem wieczystym i aktualnym - w chwili nabycia prawa w dobrej wierze - właścicielem gruntu. W konsekwencji taka interpretacja art. 5 u.k.w.h., przewidująca dwa skutki prawne, determinuje także sposób ochrony byłego właściciela gruntu, pozostaje mu bowiem roszczenie odszkodowawcze przeciwko Skarbowi Państwa (jednostce samorządu terytorialnego) z racji definitywnej utraty prawa własności gruntu w odpowiednim czasie, tj. w chwili uzyskania przez te podmioty statusu właścicieli gruntu; skutek wtórny działania zasady rękojmi nie eliminuje stanu bezprawności działania Skarbu Państwa w związku z przejęciem gruntu byłego właściciela.