Frédéric Bastiat: wielki nieobecny w nauczaniu ekonomii

Prezentacja na temat: "Frédéric Bastiat: wielki nieobecny w nauczaniu ekonomii"— Zapis prezentacji:

1 Frédéric Bastiat: wielki nieobecny w nauczaniu ekonomii
Witold Kwaśnicki

2 Bastiat … … nieobecny w podręcznikach Mikro i Makroekonomii
… z rzadka wspominany w podręcznikach historii myśli ekonomicznej Pytanie do kilku nauczycieli akademickich o Bastiata  ‘kto to taki?’ Sam proponuję studentom (i krótko omawiam) Bastiata: Co widać i czego nie widać, Petycja. Bastiat znany pośrednio poprzez Ekonomię w jednej lekcji, Henrego Hazlitta William Graham Sumner (1883), Zapomniany człowiek (Forgotten man). Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

3 Wacław Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej (PWE, 2000 s
Wacław Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej (PWE, 2000 s , 2007 s. 142) „Na zakończenie tego przeglądu postaci związanych z ekonomią postricardiańską warto jeszcze przypomnieć poglądy francuskiego ekonomisty Bastata. Claude Frédéric Bastiat ( ) zapisał się jako skrajny liberał i apologeta istniejącego ustroju, który zapewnia pełną harmonię interesów klas i warstw społecznych. W sposób typowy dla doktrynera zwalczał wszelkie koncepcje interwencji państwa i oczywiście – programy socjalistów. Swoje wywody prezentował często w formie zjadliwych, ironicznych felietonów, zdobywając olbrzymią popularność. Krótkotrwały rozgłos przyniosła mu rozprawa Harmonie Ekonomiczne (Les Harmonies économiques, 1848), w której przedstawił wręcz sielski obraz społeczeństwa wymieniającego różne usługi. Zamiast zysku z kapitału Bastiat widzi procent pobierany za szczególną usługę – odłożenie (odroczenie) konsumpcji. Nawet renta jest usprawiedliwioną nagrodą za pierwotne nakłady i usługę w postaci udostępniania urodzajnej gleby. Praca staje się po prostu pewnym procesem psychicznym, w którym egoizm wytwórców przeistacza się harmonię konsumentów.” Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

4 W rozdziale ‘Polska myśl ekonomiczna w I połowie XIX w.’, s. 222:
Janusz Górski, Zarys historii ekonomii politycznej, Warszawa, Książka i Wiedza, 1984 (wyd. drugie rozszerzone) W rozdziale ‘Polska myśl ekonomiczna w I połowie XIX w.’, s. 222: „Szczególnie jednak ostrą polemikę z koncepcjami socjalistycznymi i demokratycznymi podejmuje ekonomia krajowa. Nie tylko tłumaczy się w tym okresie prace najbardziej wulgarnych i apologetycznych ekonomistów burżuazyjnych (M. Chevalier, H. Baudrillard, J. Drozd, F. Bastiat), ale także powstaje wiele prac wymierzonych przeciwko myśli socjalistycznej. Należą do nich przykładowo: L. Skorupski Ekonomia polityczna i socjalizm (Kraków, 1852), oraz J. Mittelstedta Zarys ekonomii politycznej zgodnej z religią chrześcijańską. Wystarczy spojrzeć na tytuły, ażeby zdać sobie sprawę z kierunku podjętego w nich ataku. Oczywiście, ich pozytywny wkład w rozwój rozumowania ekonomicznego był niewielki. Wyrażały one po prostu dążenia grup zainteresowanych w utrzymaniu istniejącego stanu posiadania.” Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

5 Schumpeter o Bastiacie
W „Historii analizy ekonomicznej” (1954) „to zwykły przypadek kąpiącego się zwykle na płyciźnie, który nagle postanawia wypłynąć na głębszą wodę i tonie. … Nie twierdzę, że Bastiat był złym teoretykiem. Twierdzę, że nie był nim wcale.” „But it is simply the case of the bather who enjoys himself in the shallows and then goes beyond his depth and drowns. … A strong free trader and laissez-faire enthusiast, he rose into prominence by a brilliantly written article, ‘De l’influence des tariffs français et anglais sur l’avenir des deux peuples’ (Journal des économistes, 1844), which was grist to the mill of the small group of Paris free traders who then tried to parallel Cobden’s agitation in England. … Admired by sympathizers, revealed by opponents, his name might have gone down to prosperity as the brilliant economic journalist who ever lived. But in the last two years of his life (his hectic career only covers the years ) he embarked upon work of different kind, a first volume of which, the Harmonies économiques, was published in … Personally, I even think that Bastiat’s exclusive emphasis on the harmony of class interests is, if anything, rather less silly than is exclusive emphasis on the antagonism of class interests. Nor should it be averred that there are no good ideas at all in the book. Nevertheless, its deficiency in reasoning power or, at all events, in power to handle the apparatus of economics, puts it out of court here, I do not hold that Bastiat was a bad theorist. I hold that he was no theorist … Since I cannot see scientific merit in the Harmonies in any case, this question is of no importance for his book.” Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

6 Hazlitt: ‘Bastiat wielki’
Osąd Bastiata zawarty w Historii analizy ekonomicznej jest o tyle nierozważny i ograniczony, o ile ograniczonym jest szydzić z jabłoni, że nie rodzi bananów. Rzecz jasna Bastiat nie był nowatorskim teoretykiem ekonomii. Był przede wszystkim pamflecistą ekonomicznym, największym tropicielem błędów w nauce ekonomii, wreszcie najbardziej znanym na starym kontynencie zwolennikiem wolnego handlu. Nawet Schumpeter (chociaż ledwie mu się to wymknęło) przyznaje, że gdyby Bastiat nie napisał był Harmonii Ekonomicznych, „jego imię przeszłoby do potomności jako imię najbardziej błyskotliwego dziennikarza ekonomicznego, jaki kiedykolwiek żył.” Nie wiem skąd słowo „przeszłoby,” skoro właśnie przeszło. Ale każdy, kto kiedykolwiek przeczytał i zrozumiał Bastiata, musi być zaszczepiony przeciw protekcjonistycznej chorobie, lub fatamorganom państwa dobrobytu, z wyjątkiem jego najbardziej zawoalowanych i trudnych do wykrycia form. Bastiat walczył z każdym przejawem protekcjonizmu i socjalizmu poprzez ich ośmieszanie. Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

7 Inni o Bastiacie Alfred Marshall: „klarowny pisarz, ale niezbyt głęboki myśliciel”. Mark Blaug: „Jako teoretyk ekonomii był trzeciorzędny”. Henry Dunning MacLeod (1896): „the brightest genius who ever adorned the science of economics.” Dlaczego Mises tylko mimochodem wspomina Bastiata dwa razy w Ludzkim działaniu? 6 J. Salerno, The Neglect of French Liberal School in Anglo-Amer: Marks określił Bastiata jako „najbardziej płytkiego i dlatego osiągającego największe sukcesy przedstawiciela ekonomii wulgarnej” ican Economics, „Review of Austrian Economics”, t. 2, nr. 1, s usunąlem Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

8 The French laissez-faire school
M. Rothbard, An Austrian Perspective on the History of Economic Thought, 1995 The French laissez-faire school Frederic Bastiat: the central figure (4 strony) The influence of Bastiat in Europe (5 stron) Bastiat and laissez-faire in America (3 strony) „Particularly suffering from historical neglect is the most famous of the French laissez-faire economists, Claude Frederic Bastiat ( ), to whom the two-volume Dictionnaire d'Economie Politique (1852) was respectfully and affectionately dedicated.” „While often praised as a gifted popularizer, Bastiat has been systematically derided and undervalued as a theorist.” Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

9 Na stronie edukacyjnej nbportal.pl
Bastiat wystepuje w czterech dokumentach Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

10 "Niech żyje wolność gospodarcza
"Niech żyje wolność gospodarcza! Niech żyje wolna konkurencja", czyli poglądy klasyków francuskiej szkoły ekonomicznej „Podsumowując poglądy Fryderyka Bastiata można powiedzieć, że wysunięcie przez niego teorii maksymalizacji zaspokojenia potrzeb społeczeństwa (jako celu może nie najistotniejszego, ale jednego z ważniejszych) było jak najbardziej ideą słuszną. Problem w tym, że Bastiat nie zawsze zdawał sobie sprawę z tego, że owa wolna konkurencja, którą tak bardzo hołubił i która miała przyczynić się do osiągnięcia sukcesu, nie zawsze jest w stanie podołać z tak szczytnym celom, jakim było np. dobro ogółu społeczeństwa. W każdym bądź razie nie zawsze podawał precyzyjną receptę, jak ten cel zrealizować. Jednak z całą pewnością należy go uznać za liberała, który wskazywał na absurdy socjalizmu…” Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

11 Nie znalazłem ani jednego tekstu odwołującego się do Bastiata!
Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

12 Bastiat  Mistrz eksperymentów myślowych (jak Albert Einstein czy Richard Feynman w fizyce):
Polemika Proudhon-Bastiat na łamach ‘Głosu ludu’ (5 listów dostępne na mises.pl) Załóżmy, że pożycza mi Pan na rok 1000 franków, czy też narzędzie pracy lub dom warty tyle samo. Ja, a nie Pan, będę korzystał w czasie trwania pożyczki z ewentualnych zysków, których dostarczy mi owoc Pańskiej pracy, nie mojej. Czy wobec tego zwrot Pańskiej wartości będzie wystarczający do uznania powyższej transakcji za usługę równoważną i wzajemną? Proszę uważać: jeżeli Pańska odpowiedź na to pytanie jest pozytywna, rezerwuję sobie prawo do bycia zawsze pożyczkobiorcą, nigdy pożyczającym! Jest to pozycja bardzo wygodna, dzięki niej byłbym w stanie mieć darmowy dach nad głową przez całe życie, pod warunkiem, że znalazłbym kogoś, kto udzieliłby mi takiej pożyczki. W takim systemie byłoby to zadanie niełatwe, albowiem kto budowałby domy, które wynajmowałby następnie bez opłat, za cenę jedynie późniejszego zwrotu nieruchomości? Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

13 Bastiat  Mistrz eksperymentów myślowych (jak Albert Einstein czy Richard Feynman w fizyce):
Niestety, ponieważ nie jestem w stanie objaśnić teorii kapitału w tak krótkim artykule, będę zmuszony do wyjaśnienia tego, co mam na myśli, poprzez poniższą anegdotę. Wyobraźmy sobie, że znajdujemy się w początkowej epoce kształtowania się cywilizacji i nie istnieje jeszcze żaden kapitał. Jaka byłaby wówczas wartość (mierzona ludzką pracą) dowolnego majątku – pary skarpetek, worka ziarna, kanapy, książki, itp.? Inaczej mówiąc, jaką pracę musiałby wykonać ówczesny człowiek, aby móc kupić te towary? Odpowiedź na to pytanie brzmi: nieskończoną; żadne dobro nie byłoby dla nikogo dostępne. Nikt nie byłby wtedy w stanie wyprodukować nawet pary skarpet pracując przez sto czy tysiąc dni. Proszę mi powiedzieć, czy w dzisiejszej Francji znajdziemy robotnika, który nie mógłby zakupić pary skarpetek za swoją dniówkę? Oczywiście, że nie, a to dzięki kapitałowi, współdziałającemu przy produkcji tego produktu. Geniusz ludzkiego umysłu wytworzył narzędzia, zmuszające siły natury do darmowej kooperacji. Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

14 Bastiat vs. Proudhon – o darmowym kredycie: List drugi
Jakże typowy dla obecnych czasów jest entuzjazm, z jakim rzesze Francuzów zgłębiają problemy ekonomiczne, w porównaniu do niezrozumiałej obojętności bogatszych sfer naszego społeczeństwa na te zagadnienia. Podczas gdy periodyki z tradycjami trzymają się kurczowo tak bezproduktywnego i sterylnego tematu jak polityka, gazety przeznaczone dla mniej zamożnych usiłują odpowiedzieć na pytania dotyczące podstaw życia społecznego. Niestety, niepoprawny tok rozumowania najczęściej doprowadza redakcje drugiej grupy pism do złych konkluzji. Ale czyż mogło być inaczej? Należą im się słowa uznania za samo choćby poszukiwanie prawdy; prędzej czy później stanie się ona rekompensatą tychże poszukiwań. Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

15 Frédéric Bastiat: World-Class Economic Educator
Robert L. Formaini, Senior Economist Economic Insights, Volume 3, Number 1, 1999, Federal Reserve Bank of Dallas Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

16 Federal Reserve Bank of Dallas
Na stronie FED w Dallas ok. 20 dokumentów w których wspomina się Bastiata Najwiecej o Bastiacie w: 1994 Annual Report, "The Service Sector: Give It Some Respect" Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

17 1994 Annual Report, "The Service Sector: Give It Some Respect"
Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

18 1994 Annual Report, "The Service Sector: Give It Some Respect,"
Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

19 1994 Annual Report, "The Service Sector: Give It Some Respect,"
Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

20 Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

21 PRZEMOWA TŁOMACZA Gdyby mi kto, lat kilka temu, powiedział, że ekonomią polityczną kiedykolwiek zajmować się będę, nigdybym temu nieuwierzyła, tak dalece nauka ta wydawała mi się suchą, zimną i nudną. Wykładom dopiero P. Korzybskiego, Professora Szkoły Głównej w Warszawie w roku 1864, na które chwilowo uczęszczałam, zawdzięczam, że naukę tę znalazłam nie tylko dostępną i jasną, lecz nadto i nader zajmującą. Żałuję jednak, że okoliczności nie pozwoliły mi korzystać dłużej z tych wykładów; byłam bowiem zaledwie na kilkunastu lekcyach, chociaż i to dostateczném było do rozbudzenia mego ducha i zachęcenia mię do poważniejszego czytania — do pracy, z czego wynikło, że ekonomia polityczna, tak dawniej dla mnie niezrozumiała — dziś świeci mi jak jasna gwiazda, jak jedna z najważniejszych czynników cywilizacyjnych — a nawet jako korona wszystkich nauk, gdyż ona je wszystkie w sobie łączy, godzi i potęguje. Z pomiędzy zaś ekonomistów, Bastiat najwięcej przemówił do rozumu i serca mego praktycznością swych poglądów, a jasność, jaka w jego Harmoniach ekonomicznych, z każdego słowa tryska, zachęciła mię do przełożenia dzieła tego na język polski dla pożytku uczącej się młodzieży, jako też dla kobiet, bo nawet te z nich, które nie lubią czytać dzieł poważniejszych, z przyjemnością odczytywać będą Harmonie ekonomiczne; tu bowiem nauka podana jest w pięknej, interesującej i najdostępniejszej formie. Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

22 Declaration of War against the Professors of Political Economy (1847, Le Libre échange)
…memorandum to the Minister of Public Education: "Do you realize what you are doing, sir? You want to introduce the teaching of political economy into the university curriculum! But then it is a foregone conclusion that our privileges are to be brought into disrepute! "If any maxim is venerable, it is certainly this: In all countries education must be in harmony with the system of government. Do you think that at Sparta or Rome the public treasury would have paid professors to declaim against the loot taken in war or against slavery? And in France you would permit them to discredit restrictions on trade! Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

23 Declaration of War against the Professors of Political Economy (1847, Le Libre échange)
When the Holy Inquisition at Rome deemed it bad that Galileo had made the earth turn, that great man did not hesitate to make it motionless. He even made his declaration on his knees. It is true that on arising he murmured, it is said: E pur si muove. ('And yet it moves.') Let our professors also declare publicly and on their knees that freedom is worthless, and we shall pardon them if they mutter, provided it is under their breath: E pur è buona. ('And yet it is good.') "The best thing is to proscribe, once and for all, economics and economists, and to return to the wise traditions of the Empire. Instead of creating new chairs of political economy, simply do away with those, fortunately few in number, that still remain. "What need is there to teach them the laws of labor and exchange? Rome teaches them to despise labor, servile opus, and not to recognize as legitimate any other exchange than the vae victis! ('Woe to the conquered!'), the cry of the warrior slaveowner. In this way we shall prepare our youth well for life in our modern society. "Quick—a gag, two gags, three gags!" Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

24 Milton Friedman każdy ekonomista jest właściwie w pewnym sensie schizofrenikiem - cierpi na swoiste rozdarcie, które polega na tym, że z jednej strony hołdując szkole Adama Smitha, opowiada się za poglądem, że najlepszym regulatorem jest rynek, z drugiej strony natomiast, gdy pojawia się okazja zarobienia pieniędzy, skłania się ku afirmacji interwencjonizmu państwowego (interwencja państwa daje bowiem pracę ludziom, w tym także ekonomistom). Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

25 Podsumowanie warto czytać Bastiana bo pokazuje, że problem z socjalizmem to nie tylko współczesność. Potrzebujemy także posła Bastiata w Polsce tak jak Ameryka ma swojego Rona Paula Ekonomia jest nauką zbyt prostą dla wysublimowanych umysłów (intelektualistów) Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

26 Konsument przede wszystkim
Bardzo wielu myślicieli (co najmniej od XVIII wieku) zajmujących się analizą procesu gospodarczego powtarza stale, że „interes konsumenta jakiegokolwiek dobra powinien zawsze przeważać nad interesem producenta” (Gustave de Molinari, 1849). Richard Cantillon (( )) David Hume ( ) Adam Smith 1723 – 1790 Anne-Robert-Jacques Turgot (1727 – 1781) Frédéric Bastiat ( ) Gustave de Molinari ( ) Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

27 „Claude Frédéric Bastiat (1801–1850) is one of the greatest economists ever.”
JÖRG GUIDO HÜLSMANN Witold Kwaśnicki (INE, UWr)

28 Dziękuję!