Tony Halik Tony Halik 180 tysięcy kilometrów przygody 1957 – 1961.

Prezentacja na temat: "Tony Halik Tony Halik 180 tysięcy kilometrów przygody 1957 – 1961."— Zapis prezentacji:

1 Tony Halik Tony Halik 180 tysięcy kilometrów przygody 1957 – 1961

2 Biografia Halika Antony Halik, tak na prawdę Mieczysław Sędzimir Antoni Halik, urodził się w Toruniu 24 stycznia 1921 roku. Jego rodzice Zbigniew i Helena (z domu Krasucka) byli właścicielami majątków ziemskich; Tupadło, później Żabin. Swoją przygodę z podróżami Tony Halik rozpoczął w wieku czternastu lat, gdy w czasie wakacji, wbrew woli ojca, popłynął jako flisak na tratwie z Płocka do granic Wolnego Miasta Gdańska. Wyprawa zakończyła się interwencją Straży Granicznej, która pod eskortą odstawiła małoletniego podróżnika do domu. W Płocku Tony Halik ukończył słynną Małachowiankę – najstarszą szkołę w Polsce, istniejące od 1180 roku. Po wybuchu II wojny światowej Tony Halik przedostał się przez Rumunię do Francji i tam wstąpił do Wojska Polskiego. Następnie trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie służył w Royal Air Force i latał w Dywizjonie 201 (Polskich Siłach Powietrznych działających na terenie Wielkiej Brytanii). Tam po raz pierwszy zetknął się z kamerą, filmując samoloty. Zestrzelony został dwa razy przez Niemców. Po raz pierwszy w okolicach kanału La Manche. Nieprzytomnego i przemarzniętego Tony Halika odwieziono wówczas do szpitala w Szkocji. Przymusowa rekonwalescencja dała początek karierze dziennikarskiej – pisane przez niego listy, opisujące jego wojenne losy, kierowane do przyjaciela przebywającego w Londynie, drukowane były w jednym z londyńskich czasopism. Po raz drugi Halik zestrzelony został nad Francją. Schronienia udzieliła mu wówczas pewna dziewczyna – Pierrette Andrée Courtin, która po zakończeniu działań wojennych, w 1946 roku, została jego żoną. W 1943 roku Tony Halik, działający we francuskim ruchu oporu, powrócił przez Hiszpanię do Wielkiej Brytanii. Po wojnie za swoją działalność wojenną i męstwo odznaczony został brytyjskimi i polskimi odznaczeniami wojskowymi a także francuskim Krzyżem Wojennym. Po zakończeniu działań wojennych, jako budowniczy mostów i pomocniczych lądowisk, wysłany został z Anglii do Afryki. To właśnie w Kenii po raz pierwszy zetknął się z „dzikimi” plemionami i powrócił do filmowania. W 1948 roku podpisał kontrakt z prywatną, argentyńską, transportową linią lotniczą i wraz z żoną wyemigrował do Argentyny. W 1952 roku, za zgodą rządu polskiego, przyjął obywatelstwo argentyńskie. W Buenos Aires prowadził m.in. szkołę lotniczą, był również fotografem w ekipie obsługującej ówczesnego szefa państwa, Juana Perona. Jego fascynacja plemionami indiańskimi prowadziła do częstych wyjazdów. Wraz z Pierrette wielokrotnie odbywał podróże do amazońskiej dżungli. Ich pierwszą wędrówką w poszukiwaniu indiańskich plemion była wyprawa żaglówką Halikówka wzdłuż rzeki Parana. Podróż ta zaowocowała m.in. nawiązaniem współpracy z takimi czasopismami jak: Life, Time and Life, Sport Magazine. W 1950 roku Tony Halik rozpoczął swoją współpracę z amerykańską stacją telewizyjną NBC, dla której przygotowywał reportaże. W latach 1955-1956 po raz drugi powrócił wraz z żoną do amazońskiego stanu Mato Grosse (Zielone Piekło). Odłączywszy się od wyprawy myśliwskiej małżonkowie udali się w dół rzeki Araguai, w poszukiwaniu rzeki Rio das Mortes (Rzeki Śmierci). Zamiast niej natrafili jednak na górskie pasmo Serra do Roncador, w którym Tony Halik odkrył system tuneli i jaskiń (jedną z nich nazwał Jaskinią Orła Białego). Po powrocie do domu podróż tę opisał w dwóch książkach: 200 dias de Mato Grosso (200 dni w Mato Grosso) oraz Con cámara y rifle a través del Mato Grosso (Z kamerą i strzelbą przez Mato Grosso).

3 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Trasa, w którą Tony Halik i jego żona Pierrette wyruszyli jeepem, prowadziła przez ruiny prekolumbijskich miast, przez kopalnie szmaragdów i złota, wreszcie przez dżunglę, w której Indianie żyli tak, jak ich przodkowie przed wiekami. Przez świat przepełniony żądzą bogactwa i bogaty duchowo, choć wydawał się dziki. Tony Halik mówił, że jest urodzony dla przygody: „Od dzieciństwa dręczyło mnie to samo pragnienie: zobaczyć, co kryje się za ścianą, za górą, za morzem…” O ich podróży było głośno. Tony i Pierrette Halikowie podjęli odważne wyzwanie, postanawiając przemierzyć obie Ameryki. Tony był wówczas znanym reporterem miesięcznika Life, a pionierską wyprawę zgodziła się sfinansować stacja NBC. Trzeba było jeszcze poszukać odpowiedniego samochodu. Potrzebny nam był mocny silnik, z napędem na cztery koła, byśmy mogli przebywać złe drogi kontynentu, i który jednocześnie zużywałby jak najmniej benzyny. Pojazd musiał być również tani. Po wymianie depesz z zagranicznymi firmami i odwiedzeniu różnych agencji zdecydowaliśmy się kupić miejscowego jeepa z Industrias Kaiser Argentina, którego produkcja właśnie rozpoczynała się w Córdoba – pisał później Tony Halik. Niejeden raz jeep grzązł w błocie, pokonywał wyboje i omijał pnie zwalonych przez wichury drzew, a nawet... schody. W zbudowanym na wzgórzu mieście Cuenca w Ekwadorze większość ulic stanowiły właśnie schody. Halik założył się z burmistrzem, że uda mu się pokonać je jeepem. Dla ułatwienia sobie jazdy po stromych kamiennych stopniach wypuścił nieco powietrza z opon i ruszył. Z włączonym napędem na wszystkie koła i używając dodatkowej przekładni, wolno, na pierwszym biegu, po kwadransie dotarł do domu burmistrza, którego przegrany zakład kosztował sześć butelek szampana. Dziś telefon satelitarny umożliwia kontakt z każdego miejsca na świecie. Wszystkiego można się dowiedzieć, każdą informację zweryfikować. A wtedy? Prasa trzy razy donosiła o tragicznej śmierci małżeństwa podróżników. Pewien poszukiwacz złota zarzekał się, że widział, jak w Boliwii Halikowie tonęli w rwącym nurcie rzeki Coroico. Po artykule na temat swojej śmierci Halik musiał szybko wysyłać listy do przyjaciół ze „sprostowaniami”. Innym razem, gdy na fermie w kolumbijskim mieście Cali łatali swój podziurawiony kulami samochód, usłyszeli przez radio opis wypadku. Dziennikarz donosił, że zostali zaatakowani, na drodze znanej z bandyckich napadów, ich samochód runął w przepaść, a zmasakrowanych zwłok nie można było nawet zidentyfikować. Po raz trzeci świat żegnał Halików, gdy doniesiono, że zginęli w amazońskiej dżungli z rąk Indian Jivaro, którzy obcięli im głowy i spreparowali je jako wojenne trofea. Ale akurat w tej opowieści było ziarnko prawdy. Tony Halik i Pierrette rzeczywiście gościli u Indian, którzy preparowali niegdyś ludzkie głowy, i naprawdę wpadli w tarapaty. Wszystko zaczęło się, gdy w drodze do miasta Santiago w Ekwadorze Tony natknął się na umierającego na górskim szlaku wędrowca. Alfredo był Polakiem, który po wojnie trafił do Nowego Świata, a przez ostatnie lata szukał fortuny w selwie, marząc, że szczęśliwy i bogaty zamieszka w Rio de Janeiro. Teraz samotny, z nogą złamaną i trawioną gangreną, konał wśród skał. Alfredo opowiedział Halikowi o skarbie Złotego Żółwia, którego mieli strzec okrutni Indianie Jivaro mieszkający u podnóża świętego wulkanu Sangay, a z zaplamionego chlebaka wyjął ludzką głowę wielkości pomarańczy – pomarszczoną, z ustami zszytymi czterema nitkami włókna roślinnego curaguata. Należała do poprzedniego białego poszukiwacza skarbu. Halik postanowił odszukać Jivaro. Interesowali go znacznie bardziej niż legendarny skarb. Jivaro mieszkali w dżungli nad górną Amazonką, na pograniczu Ekwadoru i Peru. Już w czasach prekolumbijskich często prowadzili wojny w obronie swojego terytorium. Nie pokonali ich nawet konkwistadorzy. Nazwę Jivaro nadali Indianom biali, określając tak kilka lokalnych grup. Zdaniem niektórych badaczy słowo to miało znaczyć „dziki”, co Indianie Shuar uważają za obraźliwe. Do złej sławy Jivaro przyczyniły się wieści o tsantsa. Zabitych w walce wrogów pozbawiali oni głów, które specjalnie preparowali. Tsantsa to właśnie taka głowa. Sami Indianie mówią o sobie Shuar – ludzie. Shuar to człowiek znający tradycje, ten, który słucha głosu przodków, zwierząt i roślin, które mają wielką moc wpływania na ludzi, bo ich egzystencja, tak samo jak ludzka, ma wymiar zarówno fizyczny, jak i duchowy. Rytuał preparowania głów jest związany z kultami rolniczymi. Tsantsa to nie były trofea wojenne, jak początkowo sądzili biali, ale obiekty rytualne, które wpływały na płodność ziemi i zwierząt. Przez dziesiątki lat przybywali do Jivaro żądni sensacji podróżnicy. Za narzędzia i strzelby zaczęli skupować ludzkie głowy, które odsprzedawali kolekcjonerom kuriozów. W latach 30. XX w. za tsantsa płacono około 25 dolarów. Ten handel zaczął się Indianom opłacać, a wyprawy wojenne coraz częściej stawały się wyprawami za chlebem. Na kolekcjonerskim rynku szybko pojawiły się też fałszywki – powstawały z głowy małpy i kozich skór (dziś Indianie masowo robią takie kopie dla turystów) albo przez inne plemiona. Zdarzało się, że wykonywali je preparatorzy zwierząt, robiono je nawet z ciał wykupionych z kostnic lub kradzionych z cmentarzy. Znawcy przedmiotu zawsze sprawdzali m.in., czy głowa, którą kupują jako autentyczną tsantsa, ma włosy w nosie oraz czy zmniejszone ucho odpowiada kształtem uchu ludzkiemu. Prawdziwe tsantsa trafiały do muzeów na całym świecie.

4 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Shuar nauczyli się, jak korzystać z własnych tradycji, historii i odkryli, jak na tym zarabiać. Duża w tym zasługa salezjan, którzy w XX w. rozpoczęli wśród nich pracę misyjną. Chociaż ten rytuał jest zabroniony, Indianie wykorzystują dzisiaj dawną sławę, przygotowując pobyty ekologiczno-etnograficzne dla turystów. Do położonej w ekwadorskiej dżungli wioski Kapawí można dotrzeć z Quito w 3,5 godziny – samolotem, a następnie łodzią. Nowocześnie wyposażone palmowe domki stoją nad brzegiem rzeki Pastaza. Turyści mają w nich do dyspozycji łazienki i elektryczność (z baterii słonecznych). Mogą podziwiać liczne gatunki ptaków, wybrać się z przewodnikiem do dżungli oraz obejrzeć tradycyjne obrzędy. Duże wrażenie robi pokaz umiejętności szamana, który potrafi nawiązać kontakt z bogami. Swoją wiedzę szamani zdobywają latami. Wiodą w dżungli samotne życie w ascezie, która pomaga w duchowym rozwoju. Pijąc halucynogenne wywary, poznają ducha roślin i uczą się wykorzystywać ich lecznicze właściwości.O resztę troszczą się już przodkowie oraz moc, która w rodzinach szamańskich przekazywana jest z mlekiem matki. Indianie uważają, że kobiety, jako istoty bardziej niż mężczyźni wrażliwe i wyczulone na głosy natury, mogą zyskać szczególną szamańską moc, a nawet stać się niezwykle groźne, dlatego rzadko zezwala im się na ten rodzaj kariery. Ponadto szaman musi odznaczać się samodyscypliną i opanowaniem, a tego, według Indian, kobietom brakuje. Shuar wierzą, że najwyższą istotą we Wszechświecie jest Arutam. To rodzaj kosmicznej energii, duch, który opiekuje się wszystkimi żywymi istotami i obdarza ludzi szczególną mocą i charyzmą. Jej posiadanie specjalne znaczenie miało dla mężczyzn, bo to od ich sił witalnych zależało, czy zdołają zapewnić opiekę mieszkańcom wioski. By zdobyć moc Arutam, człowiek powinien żyć zgodnie z boskimi nakazami, odprawiać obrzędy związane z zapadaniem w trans, pić napoje wywołujące wizje. Zwyczaj preparowania głów związany jest właśnie z wiarą w Arutam. Indianie byli przekonani, że gdy człowiek umiera, jego siłę, która wraca wtedy do boga, można zatrzymać w tsantsa. Wtedy przyczynia się ona do powodzenia całej społeczności, do zwiększenia plonów, płodności zwierząt i do udanych polowań. Im więcej tsantsa, tym większy dobrobyt we wsi. Tony Halik i jego żona związali swój los z Indianami na długie miesiące. Pierrette żuła z kobietami z wioski korzenie manioku, żeby przygotować swemu mężczyźnie fermentowane masato – pożywny napój. Tony tak opisywał jego „produkcję”: Zasadniczym pożywieniem Jivarosów jest masato, które kobiety przygotowują, przeżuwając korzenie manioku i wypluwając papę do garnków (...). Po trzydniowej fermentacji masato jest gotowe jako napój i zarazem danie (...). Indianie podają masato w glinianych naczyniach pomalowanych na czerwono; każda z żon niesie jedną taką czarę i nie wolno odmówić poczęstunku, bo gotowi są potraktować to jako powód do obrazy. Masato jest też orzeźwiające i ma wartości odżywcze. Z kolei Tony miał inne obowiązki: łowił ze swymi gospodarzami ryby, zatruwając strumień korzeniem rośliny zwanej barbasco, i nauczył się używać indiańskiej broni, czyli dmuchawki z zatrutymi kurarą strzałami. Zaczął rozumieć język Jivaro. W końcu musiał wyruszyć na wojenną wyprawę, na którą wzywał Indian uosabiający boga wulkan Sangay. Jedna z przekazanych Halikowi przez gospodarzy historii o zwyczajach ich przodków opowiadała, że jeśli dymił jego krater, znaczyło to, że bóg żąda ofiary, zatem musi umrzeć jakiś człowiek, a jego głowa powinna zostać spreparowana. Teraz dym z krateru unosił się wysoko. W dodatku szaman Hergamauka z sąsiedniej wioski oskarżał szamana Tibiego, że ten czarami wywołał chorobę u jego syna. To była śmiertelna zniewaga. Shuar wierzą, że przyczyną chorób, a nawet śmierci mogą być tsentsak – niewidzialne magiczne strzały. Każda śmierć z nieznanej przyczyny jest wyjaśniana ich działaniem. Tsentsak trafiają w ciało i zabijają je natychmiast lub powoli (wtedy niszczy je choroba). Strzały te są w posiadaniu szamanów zwanych uwishin, którzy sprawują nad nimi kontrolę i przekazują je młodym adeptom swej sztuki. Wielu Shuar wierzy, że chorobę może wywołać uwishin, którego ktoś wynajmie, by wysłał tsentsak w ciało jego wroga. Gdy człowiek zachoruje, udaje się do szamana, żeby ten go wyleczył.

5 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Przed wyprawą trzeba było wprowadzić się w trans za pomocą halucynogennych napojów. Jednym z nich jest ayahuasca. Mikstura zawiera pnącza ayahuasca (Banisteriopsis caapi) i liście chacruny (Psychotria viridis), często z dodatkiem bielunia i czystego tytoniu z dżungli. Gotuje się ją przez 10– 12 godzin. W tym czasie szaman dmucha poświęconym dymem tytoniowym w stronę wywaru i ponad nim. Gotowa mikstura jest mętnym, gorzkim płynem. Picie takich napojów jest ważnym elementem wszystkich ceremonii, z których ludzie czerpią siłę i które dają światu porządek. Podczas wizji, transu, a nawet snu człowiek opuszcza ziemską egzystencję, przenosi się do wymiaru duchowego, gdzie spotyka swoich przodków. Kontaktuje się też z tymi, którzy nie mają języka – roślinami i zwierzętami. Dzięki tym wizjom może się wzmocnić, doskonalić. Tony Halik nie byłby sobą, gdyby nie spróbował wywaru maikua, który wojownicy mieli pić podczas wojennej narady. Opisywał ją później jako jedno z najbardziej widowiskowych zebrań, które zdarzyło mu się oglądać. Znowu rozległy się krzyki mężczyzn i strzały. Naczynie z maikua znów krążyło z rąk do rąk. Kiedy doszło do mnie, chciałem tylko udawać, że piję, ale oczy wszystkich były utkwione we mnie. Musiałem wypić drugi łyk. Nie byłem przyzwyczajony do narkotyku… Potem bardzo mało rozumiałem z tego, co się działo. (…) Pamiętam, że krzyczałem i tańczyłem z innymi wokół ogniska. (…) Wszyscy wojownicy składali mi jakąś przysięgę i deklarowali swą wierność i pomoc aż do śmierci. Dopiero potem zdołałem się dowiedzieć, że podczas tej ceremonii wszyscy wystąpili przeciwko przeklętemu Hergamauce, przy czym każdy rościł sobie prawo do jego głowy. Być może maikua sprawiła, że stałem się bardzo elokwentny, wobec czego odstąpili mi ów wielki za-szczyt zostania chapeicu (tym, który musi zabić) – wspomina podróżnik. Halik został wybrany na wodza wojennej wyprawy. Niestety, nie mógł się już wycofać, więc musiał znaleźć jakieś wyjście z sytuacji. Ruszył do wioski Hergamauki, gdzie wojownicy szybko obezwładnili białego przybysza. Ten wyjaśnił, że jest szamanem, który przybywa w pokojowych zamiarach i pragnie przywrócić zdrowie choremu chłopcu. Halik opisuje, jak udekorował się wszystkimi błyszczącymi przedmiotami, jakie miał pod ręką, po czym miotając się konwulsyjnie wokół ogniska i zapalając magnezję, śpiewał choremu oberka, tańczył tango i boogie-woogie. Wreszcie ukradkiem przygotował i wstrzyknął mu dawkę penicyliny. Teraz trzeba było już tylko czekać, aż lek zacznie działać. Moc białego człowieka pomogła – chłopiec wyzdrowiał. W tym czasie przyjaciele Halika uznali go za zmarłego i wycofali się, odkładając zemstę na następny rok. Jednak skoro przeżył, a został wybrany chapeicu, prawo wymagało, by zdobył głowę nieprzyjaciela. Na szczęście tę ludzką mogła zastąpić głowa pewnego gatunku leniwców. Gdy Tony zastrzelił zwierzę, krater wulkanu Sangay przestał na chwilę dymić. Bóg przyjął ofiarę. Po trzech dniach głowa leniwca została spreparowana i stała się tsantsa. Jako biały Indianin Tony Halik poznał Amerykę również od tej drugiej, białej strony, zafascynowanej blaskiem złota. Mit El Dorado, który pochłonął miliony istnień, zanim okazał się ułudą, nadal miał swoją moc. W „krainie wuja Lucyfera” (tak Boliwijczycy nazywają kopalnie złota w Tipuani) podróżnik poczuł siłę metalu, który ludzi zamienia w „dobrowolnych niewolników”. Od świtu do nocy atakowani przez moskity, często głodni gambusinos stoją po pas w wodzie i płuczą złoty piasek w drewnianych naczyniach zwanych batidami. Czasem pod koniec dnia trafi się parę gramów kruszcu. Zamiast bogactwa znajdują śmierć od tropikalnych chorób, wyczerpującej pracy w nieznośnym upale i wilgoci, albo jako ofiary napadów. Chciałem się naocznie przekonać, ile prawdy jest w przekleństwie, które spada na ludzi wydobywających „okruchy potu słońca”, jak to określają w swych wierzeniach Inkowie – pisał Halik. W Tipuani spędził dwa tygodnie. Wspominał, że ceny żywności były tam tak zawrotne, że sam musiał wziąć batidę i poszukać złota, by nie umrzeć z głodu.

6 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Przed wyprawą trzeba było wprowadzić się w trans za pomocą halucynogennych napojów. Jednym z nich jest ayahuasca. Mikstura zawiera pnącza ayahuasca (Banisteriopsis caapi) i liście chacruny (Psychotria viridis), często z dodatkiem bielunia i czystego tytoniu z dżungli. Gotuje się ją przez 10–12 godzin. W tym czasie szaman dmucha poświęconym dymem tytoniowym w stronę wywaru i ponad nim. Gotowa mikstura jest mętnym, gorzkim płynem. Picie takich napojów jest ważnym elementem wszystkich ceremonii, z których ludzie czerpią siłę i które dają światu porządek. Podczas wizji, transu, a nawet snu człowiek opuszcza ziemską egzystencję, przenosi się do wymiaru duchowego, gdzie spotyka swoich przodków. Kontaktuje się też z tymi, którzy nie mają języka – roślinami i zwierzętami. Dzięki tym wizjom może się wzmocnić, doskonalić. Tony Halik nie byłby sobą, gdyby nie spróbował wywaru maikua, który wojownicy mieli pić podczas wojennej narady. Opisywał ją później jako jedno z najbardziej widowiskowych zebrań, które zdarzyło mu się oglądać. Znowu rozległy się krzyki mężczyzn i strzały. Naczynie z maikua znów krążyło z rąk do rąk. Kiedy doszło do mnie, chciałem tylko udawać, że piję, ale oczy wszystkich były utkwione we mnie. Musiałem wypić drugi łyk. Nie byłem przyzwyczajony do narkotyku… Potem bardzo mało rozumiałem z tego, co się działo. (…) Pamiętam, że krzyczałem i tańczyłem z innymi wokół ogniska. (…) Wszyscy wojownicy składali mi jakąś przysięgę i deklarowali swą wierność i pomoc aż do śmierci. Dopiero potem zdołałem się dowiedzieć, że podczas tej ceremonii wszyscy wystąpili przeciwko przeklętemu Hergamauce, przy czym każdy rościł sobie prawo do jego głowy. Być może maikua sprawiła, że stałem się bardzo elokwentny, wobec czego odstąpili mi ów wielki za-szczyt zostania chapeicu (tym, który musi zabić) – wspomina podróżnik. Halik został wybrany na wodza wojennej wyprawy. Niestety, nie mógł się już wycofać, więc musiał znaleźć jakieś wyjście z sytuacji. Ruszył do wioski Hergamauki, gdzie wojownicy szybko obezwładnili białego przybysza. Ten wyjaśnił, że jest szamanem, który przybywa w pokojowych zamiarach i pragnie przywrócić zdrowie choremu chłopcu. Halik opisuje, jak udekorował się wszystkimi błyszczącymi przedmiotami, jakie miał pod ręką, po czym miotając się konwulsyjnie wokół ogniska i zapalając magnezję, śpiewał choremu oberka, tańczył tango i boogie-woogie. Wreszcie ukradkiem przygotował i wstrzyknął mu dawkę penicyliny. Teraz trzeba było już tylko czekać, aż lek zacznie działać. Moc białego człowieka pomogła – chłopiec wyzdrowiał. W tym czasie przyjaciele Halika uznali go za zmarłego i wycofali się, odkładając zemstę na następny rok. Jednak skoro przeżył, a został wybrany chapeicu, prawo wymagało, by zdobył głowę nieprzyjaciela. Na szczęście tę ludzką mogła zastąpić głowa pewnego gatunku leniwców. Gdy Tony zastrzelił zwierzę, krater wulkanu Sangay przestał na chwilę dymić. Bóg przyjął ofiarę. Po trzech dniach głowa leniwca została spreparowana i stała się tsantsa. Jako biały Indianin Tony Halik poznał Amerykę również od tej drugiej, białej strony, zafascynowanej blaskiem złota. Mit El Dorado, który pochłonął miliony istnień, zanim okazał się ułudą, nadal miał swoją moc. W „krainie wuja Lucyfera” (tak Boliwijczycy nazywają kopalnie złota w Tipuani) podróżnik poczuł siłę metalu, który ludzi zamienia w „dobrowolnych niewolników”. Od świtu do nocy atakowani przez moskity, często głodni gambusinos stoją po pas w wodzie i płuczą złoty piasek w drewnianych naczyniach zwanych batidami. Czasem pod koniec dnia trafi się parę gramów kruszcu. Zamiast bogactwa znajdują śmierć od tropikalnych chorób, wyczerpującej pracy w nieznośnym upale i wilgoci, albo jako ofiary napadów. Chciałem się naocznie przekonać, ile prawdy jest w przekleństwie, które spada na ludzi wydobywających „okruchy potu słońca”, jak to określają w swych wierzeniach Inkowie – pisał Halik. W Tipuani spędził dwa tygodnie. Wspominał, że ceny żywności były tam tak zawrotne, że sam musiał wziąć batidę i poszukać złota, by nie umrzeć z głodu.

7 „180 tysięcy kilometrów przygody”.. Szmaragdy to wyjątkowo cenne kamienie szlachetne – te najczystsze są droższe od diamentów. Klarowne, jubilerskie odmiany występują zaledwie w kilku miejscach na świecie. Najbardziej zasobne złoża są z Kolumbii, m.in. właśnie w Peña Blanca. Musiało minąć sporo czasu, zanim Halik zdobył zaufanie poszukiwaczy szmaragdów na tyle, by pozwolili robić sobie zdjęcia. W kopalni utkwił na trzy miesiące. Ale odejść stamtąd też nie było łatwo, ponieważ na tych, którym dopisało szczęście, czekali przy drodze bandyci. Podróżnik wyruszył z Peña Blanca pieszo – jego muły zostały zjedzone, gdy w pewnym okresie zabrakło żywności. I znów dżungla i jej mieszkańcy przyjęli go jak swojego. Tym razem także zaczęło się od przypadkowego spotkania. Błądząc po porzuconych przez Majów ruinach, Halikowie, którzy podróżowali już wtedy z urodzonym po drodze synkiem Ozaną, usłyszeli płacz. To zrozpaczona matka niosła do szamana swoje umierające od jadu węża dziecko. Nie byli w stanie go uratować, nie mieli już surowicy, a od najbliższego miasta dzieliło ich kilka dni drogi. W tej sytuacji mogli zrobić tylko jedno: pomóc kobiecie jak najprędzej dotrzeć do świątyni węża, której strzegł jej ojciec, szaman Mateo Viejo. I choć wydawało się to niemożliwe, święty dym z płonącej żywicy (kopalu) i mikstura przygotowana zgodnie z pradawną medyczną wiedzą ocaliły chłopcu życie. A Halikowie zostali zaproszeni do wsi na ucztę, podczas której kosztowali indiańskiego przysmaku – pieczeni z czarnej małpy saraguate. Indianie Lacandón do dziś pozostają najbardziej wyizolowaną społecznie i kulturowo grupą Indian w Meksyku. Żyją w niewielkich wsiach rozsianych w dżungli w stanie Chiapas na granicy z Gwatemalą. Mają długie włosy i noszą lniane tuniki. Mówią o sobie Hach Winik, czyli „prawdziwi ludzie”, i uważają się za bezpośrednich potomków Majów. Uwierzyli w to również podróżnicy, którzy zetknęli się z nimi w latach 40. XX w., ponieważ codzienne życie tych Indian przypominało to przedstawione w zachowanej do dziś sztuce starożytnych mieszkańców półwyspu Jukatan, a język, którym się posługują, należy do tej samej grupy co mowa Majów. Pod koniec XIX w. małym dzieciom nadal bandażowali głowy, tak jak robili to Majowie, by czaszka wydłużała się, przybierając arystokratyczny kształt. Jeszcze na początku XX w. podczas polowań używali łuków i strzał z kamiennymi grotami. Dziś taką broń sprzedają jako pamiątki turystom. W pobliżu ruin starożytnych świątyń do niedawna palono kadzidła z aromatycznego kopalu, który płonąc, stawał się pokarmem dla bogów. Natomiast na ołtarzach zamiast krwawych ofiar Indianie kładli wykonane z lateksu i pomalowane na czerwono sokiem z owocu annatto figurki, tortille oraz balché, piwo warzone z kory drzewa balché i miodu. Indiańscy pielgrzymi odprawiali tam rytuały, z których wiele, np. puszczanie krwi z naciętego lub przekłutego ucha, nawiązywało do religijnych praktyk Majów. Badania prowadzone przez historyków dowiodły jednak, że chociaż Indian Lacandón wiele łączy z cywilizacją sprzed tysiąca lat, nie są bezpośrednimi potomkami Majów. Ich korzeni trzeba szukać wśród uciekinierów z nizinnych części terytorium, którzy w lesistych górach schronili się przed konkwistadorami i zmieszali się z tamtejszymi społecznościami. Powstało w ten sposób kilka grup etnicznych, wśród nich Lacandón. Aż do XIX w. Indianie ci żyli odcięci od reszty świata nieprzebytą dżunglą. Właśnie wtedy ów gęsty las, pełen mahoniowców i tropikalnych cedrów, odkryły kompanie drzewne, które rozpoczęły jego dziką eksploatację, spławiając cenne drewno rzekami, a potem eksportując je w świat. W ciągu niespełna 50 lat zniknęło bezpowrotnie prawie 90 proc. lasu. Śladem drwali wyruszyli farmerzy i hodowcy bydła, którzy zajmowali ziemie po wyrębie. Zginęły nie tylko drzewa. Indianie Lacandón zaczęli handlować z drwalami i farmerami, sprzedając im bawełnę, owoce, kakao, skóry zwierząt w zamian za ubrania, narzędzia, sól, a także broń. Niestety, zetknęli się wówczas także z nieznanymi sobie dotąd chorobami. Epidemię żółtej febry na początku XX w. przeżyło zaledwie 100 osób.

8 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Indianie Lacandón, którzy aż do XIX w. zachowali własną kulturę i religię, z czasem zaczęli przyjmować chrześcijaństwo, adaptując je jednak w osobliwy sposób. Do panteonu ich bogów dołączył Hesuklistos, syn Äkyantho’, boga cudzoziemców. Lacandón mówią, że ma jasną skórę, nosi kapelusz i strzelbę. Chociaż akceptują boskie pochodzenie Hesuklistosa, nadają mu niewielkie znaczenie. Dziś niewielu już Indian Lacandón z gór, gdzie ewangelizacja nie do końca się udała, przynosi bogom ich pokarm do ukrytych w lesie świątyń. Zaobserwowano, że w ciągu czterech lat od pojawienia się odbiorników telewizyjnych liczba osób praktykujących tradycyjną religię ograniczyła się do dwóch rodzin. Indianie z nizin w większości są protestantami. Po wyjeździe Tony’ego Halika wiele zmieniło się w życiu Indian Lacandón. W 1971 r. prezydencki dekret dał im prawa do eksploatacji 614 321 ha lasu tropikalnego w stanie Chiapas. Jednocześnie przesiedlono ich do komunalnych wsi Metzabók, Najá i Lacanjá Chan Sayab. Dziś Indianie ci żyją podobnie jak pozostali Meksykanie. Jeżdżą samochodami, korzystają z nowoczesnych technologii, noszą modne ubrania i kształcą się. Ich wioski są jedną z atrakcji turystycznych Meksyku. Indiańscy przewodnicy zabierają przyjezdnych na wyprawy do dżungli, do wodospadów, jezior i starożytnych ruin. W 1996 r. zmarł Chan K’in Viejo, który przyszedł na świat około stu lat wcześniej. Mieszkał w Najá. Był wielkim szamanem i wodzem. Strzegł tradycji, znał rytuały, przekazywał mitologię, kosmologię, tłumaczył sny. Mateo Viejo, kapłan, którego Tony Halik nazwał ostatnim, rzeczywiście mógł nie mieć już następców. Być może Tony Halik był też ostatnim białym Indianinem. Tygodniami pieszo i łodzią przedzierał się przez dżunglę, by dotrzeć do plemion ukrytych w jej sercu. Swemu synowi dał na imię Ozana – na cześć przyjaciela, Indianina z Mato Grosso, który kiedyś uratował mu życie. Ozana przyszedł na świat 5 stycznia 1959 r., w drugim roku podróży jego rodziców przez obie Ameryki. Lekarz, który powiedział Pierrette, że ma zostać matką, stanowczo odradzał jej dalszą drogę, zwłaszcza gdy dowiedział się, jakie niebezpieczeństwa Halikowie dotychczas przeżyli. Mimo to postanowili jechać dalej. Często nocowali na ziemi i kąpali się w lodowatych rzekach, zdarzało się, że Tony prosił żonę o pomoc przy popychaniu jeepa lub budowaniu mostu nad bagniskiem czy strumieniem. Obliczyli, że dziecko przyjdzie na świat, w Toronto, gdzie mieli przyjaciół. Jednak na trzy dni przed dotarciem do celu, jeszcze na terenie Stanów Zjednoczonych, Pierrette poczuła bóle. Narodziny obieżyświata Halik wspominał potem: Nacisnąłem pedał gazu i skierowałem się do najbliższego miasta. Przy wjeździe zobaczyłem tabliczkę wskazującą drogę do szpitala położniczego. Bez namysłu podążyłem w tamtą stronę i wkrótce znaleźliśmy się przed nowoczesnym szpitalem w Bristol, w stanie Connecticut. Tam jednak okazało się, że niezbędny jest numer rejestracyjny, który przyszłe matki otrzymują na pół roku przed porodem. Tymczasem oni sześć miesięcy wcześniej podróżowali jeszcze po Ameryce Południowej i nie wiedzieli, że będą mieli dziecko! Pierrette czekała w jeepie, a rejestratorka była nieugięta. Zdesperowany Tony wtargnął do gabinetu dyrektora, by wyjaśnić mu sytuację.

9 „180 tysięcy kilometrów przygody”. Indianie Lacandón, którzy aż do XIX w. zachowali własną kulturę i religię, z czasem zaczęli przyjmować chrześcijaństwo, adaptując je jednak w osobliwy sposób. Do panteonu ich bogów dołączył Hesuklistos, syn Äkyantho’, boga cudzoziemców. Lacandón mówią, że ma jasną skórę, nosi kapelusz i strzelbę. Chociaż akceptują boskie pochodzenie Hesuklistosa, nadają mu niewielkie znaczenie. Dziś niewielu już Indian Lacandón z gór, gdzie ewangelizacja nie do końca się udała, przynosi bogom ich pokarm do ukrytych w lesie świątyń. Zaobserwowano, że w ciągu czterech lat od pojawienia się odbiorników telewizyjnych liczba osób praktykujących tradycyjną religię ograniczyła się do dwóch rodzin. Indianie z nizin w większości są protestantami. Po wyjeździe Tony’ego Halika wiele zmieniło się w życiu Indian Lacandón. W 1971 r. prezydencki dekret dał im prawa do eksploatacji 614 321 ha lasu tropikalnego w stanie Chiapas. Jednocześnie przesiedlono ich do komunalnych wsi Metzabók, Najá i Lacanjá Chan Sayab. Dziś Indianie ci żyją podobnie jak pozostali Meksykanie. Jeżdżą samochodami, korzystają z nowoczesnych technologii, noszą modne ubrania i kształcą się. Ich wioski są jedną z atrakcji turystycznych Meksyku. Indiańscy przewodnicy zabierają przyjezdnych na wyprawy do dżungli, do wodospadów, jezior i starożytnych ruin. W 1996 r. zmarł Chan K’in Viejo, który przyszedł na świat około stu lat wcześniej. Mieszkał w Najá. Był wielkim szamanem i wodzem. Strzegł tradycji, znał rytuały, przekazywał mitologię, kosmologię, tłumaczył sny. Mateo Viejo, kapłan, którego Tony Halik nazwał ostatnim, rzeczywiście mógł nie mieć już następców. Być może Tony Halik był też ostatnim białym Indianinem. Tygodniami pieszo i łodzią przedzierał się przez dżunglę, by dotrzeć do plemion ukrytych w jej sercu. Swemu synowi dał na imię Ozana – na cześć przyjaciela, Indianina z Mato Grosso, który kiedyś uratował mu życie. Ozana przyszedł na świat 5 stycznia 1959 r., w drugim roku podróży jego rodziców przez obie Ameryki. Lekarz, który powiedział Pierrette, że ma zostać matką, stanowczo odradzał jej dalszą drogę, zwłaszcza gdy dowiedział się, jakie niebezpieczeństwa Halikowie dotychczas przeżyli. Mimo to postanowili jechać dalej. Często nocowali na ziemi i kąpali się w lodowatych rzekach, zdarzało się, że Tony prosił żonę o pomoc przy popychaniu jeepa lub budowaniu mostu nad bagniskiem czy strumieniem. Obliczyli, że dziecko przyjdzie na świat, w Toronto, gdzie mieli przyjaciół. Jednak na trzy dni przed dotarciem do celu, jeszcze na terenie Stanów Zjednoczonych, Pierrette poczuła bóle. Narodziny obieżyświata Halik wspominał potem: Nacisnąłem pedał gazu i skierowałem się do najbliższego miasta. Przy wjeździe zobaczyłem tabliczkę wskazującą drogę do szpitala położniczego. Bez namysłu podążyłem w tamtą stronę i wkrótce znaleźliśmy się przed nowoczesnym szpitalem w Bristol, w stanie Connecticut. Tam jednak okazało się, że niezbędny jest numer rejestracyjny, który przyszłe matki otrzymują na pół roku przed porodem. Tymczasem oni sześć miesięcy wcześniej podróżowali jeszcze po Ameryce Południowej i nie wiedzieli, że będą mieli dziecko! Pierrette czekała w jeepie, a rejestratorka była nieugięta. Zdesperowany Tony wtargnął do gabinetu dyrektora, by wyjaśnić mu sytuację. Problem przestał istnieć, gdy jakiś dziennikarz zauważył na parkingu jeepa sławnych podróżników. Ozana przyszedł na świat w sterylnych szpitalnych warunkach, ale już po czterech dniach przeniósł się do hamaka w jeepie. Być może to duch indiańskiego imiennika ocalił teraz życie chłopca, na którego miał rzucić się zastrzelony w ostatniej chwili przez Tony’ego jaguar. Bo świat, po którym podróżowali Halikowie, miał wymiar duchowy. Dziś, kiedy u Indian Shuar lądują samoloty, a do osiedli w meksykańskiej dżungli prowadzi asfaltowa droga, ta duchowość stała się turystyczną pamiątką na sprzedaż.

10

11 Podsumowanie podróży Pierrette i Tony Halikowie przebyli 182 624 km(ponad czterokrotna długość równika Ziemi) w ciągu 1 536 dni podróży. Odwiedzili 21 krajów - od Ziemi Ognistej do Alaski. Przekroczyli 140 rzek i bagien. Zbudowali 14 mostów. Znosili temperaturę od 60 stopni powyżej zera do 50 stopni mrozu. Najwyżej dotarli na wysokość 5 200 m n.p.m. Podczas podróży używali namiotu Turin z nieprzemakalną podłogą i podwójnym dachem, który rozbijali 684 razy. Zmienili w swoim jeepie osiem kompletów opon. Wydali ponad 80 tys. dolarów Na zakończenie podróży (w 1962r.), za kręgiem polarnym, wbili w ziemię dwie flagi: polską i argentyńską.