Fizyka barw w literaturze, czyli o spotkaniach humanistyki z naukami przyrodniczymi Kornelia Rybicka KONFERENCJA NAUKOWA FIZYKA CZĘŚCIĄ KULTURY Rzeszów,

Prezentacja na temat: "Fizyka barw w literaturze, czyli o spotkaniach humanistyki z naukami przyrodniczymi Kornelia Rybicka KONFERENCJA NAUKOWA FIZYKA CZĘŚCIĄ KULTURY Rzeszów,"— Zapis prezentacji:

1 Fizyka barw w literaturze, czyli o spotkaniach humanistyki z naukami przyrodniczymi Kornelia Rybicka KONFERENCJA NAUKOWA FIZYKA CZĘŚCIĄ KULTURY Rzeszów, 24-25 X 2008

2 Fizyka barwy Związki przyczynowo-skutkowe

3 Humaniści i przyrodnicy Goethe Newton MEFISTOFELES... Jam cząstka cząstki dawnej jedni wielkiej, Cząstka ciemności, światła rodzicielki, Butnego światła, które Matce Nocy Odmawia dziś znaczenia, miejsca, mocy, A samo przez to większe się nie stanie: Do ciał przykute, pada tylko na nie, Z ciał promieniuje, ciała zdobi chwałą,... J. W. Goethe, Faust J. W. Goethe, Zur Farbenlehre przyczyna skutek

4 Humaniści kontra przyrodnicy Uczeni Piękno przyrody jest podejrzane. No tak, przepych kwiatów. Nauka dba o pozbawianie nas iluzji. Nawet nie wiadomo, czemu jej tak na tym zależy. (...) „Pycha pawia jest chwałą Boga” – pisał William Blake. Kiedyś cieszyło nam oczy Bezinteresowne piękno, z samego nadmiaru. A co nam zostawili? Tylko rachunkowość Kapitalistycznego przedsiębiorstwa. Czesław Miłosz przyczyna skutek

5 Barwy ze słońca są. A ono nie ma Żadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie. I cała ziemia jest niby poemat, A słońce nad nią przedstawia artystę. Czesław Miłosz, Słońce. Fizyka barw w literaturze przyczyna skutek

6 Popatrzył na ulicę i zauważył ciekawe zjawisko optyczne, a mianowicie światło rozproszone w atmosferze barwiło na czerwonawy kolor fasady budynków, jakby dla każdego z nich słońce w tej chwili właśnie wschodziło. José Saramago, Wszystkie imiona, Poznań 2003, s. 133. Fizyka barw w literaturze Monet, Impresja. Wschód słońca przyczyna skutek

7 Uprzejmość niewidomych Poeta czyta wiersze niewidomym. Nie przewidywał, że to takie trudne. Drży mu głos. Drżą mu ręce. Czuje, że każde zdanie wystawione jest tutaj na próbę ciemności. Będzie musiało radzić sobie samo, bez świateł i kolorów. (...) Czyta - bo już za późno nie czytać - o chłopcu w kurtce żółtej na łące zielonej, o dających się zliczyć czerwonych dachach w dolinie, Wisława Szymborska Fizyka barw w literaturze przyczyna skutek

8 Nim powstała sztuka ilustracji, na świecie panowały ciemności – zapadają one również wtedy, gdy sztuki tej zabraknie. Dzięki kolorom, farbom, sztuce i miłości przypominamy sobie, że Allah rozkazał nam: „Patrzcie!”. „Wiedzieć” znaczy „pamiętać, że się widziało”. „Widzieć” znaczy „wiedzieć bez odwoływania się do pamięci”. Tak więc malarstwo jest nieustannym przypominaniem o istnieniu ciemności. Wielcy mistrzowie, którzy miłowali sztukę malarską i uważali, iż kolor i zmysł wzroku wyłoniły się z czerni, pragnęli powrócić do owych pierwotnych Boskich ciemności za pomocą kolorów. Orhan Pamuk, Nazywam się Czerwień, s. 117 przyczyna skutek Boskość barw Narodziny Proroka Mahometa 1594 Al-Hariri 1273

9 W zimnym pomieszczeniu skarbca, zdominowanym przez kolor czerwony, jakiego nigdy wcześniej nie widziałem, a który był rezultatem połączenia barwy tkanin i unoszącego się kurzu w kręgu światła świec, czasami głośno się zachwycałem. Wówczas Czarny i karzeł podbiegli do mnie, zaglądali mi przez ramię i patrzyli na niezwykłą stronę trzymaną przeze mnie w rękach. Wówczas, nie mogąc się opanować, objaśniałem im: -Ten czerwony kolor należy do wspaniałego mistrza Mirzy Baby Imamiego z Tabrizu, który jego sekret zabrał ze sobą do grobu. Widnieje on w bordiurze kobierca, na turbanie safawidzkiego szacha i, spójrzcie, jest również na brzuchu lwa oraz kaftanie tego pięknego chłopca. Allah nigdy nie ukazuje takiej czerwieni, z wyjątkiem momentów, gdy jego poddani zaczynają krwawić. Tak więc możemy tylko próbować osiągnąć taki właśnie odcień koloru czerwonego,... Orhan Pamuk, Nazywam się Czerwień, s. 448-449 Boskość barw przyczyna skutek

10 Słońce już się przetaczało na zachód i jakby rozżarzone biegiem szalonym, czerwieniło się kołem ogromnym i zsuwało za czarne, wysokie lasy. Mrok gęstniał i pełzał już po polach; sunął bruzdami, czaił się po rowach, wzbierał w gąszczach i z wolna rozlewał się po ziemi, przygaszał, ogarniał i tłumił barwy, że tylko czuby drzew, wieże i dachy kościoła gorzały płomieniami. Władysław Reymont, Chłopi, tom I, Warszawa 1952, s. 14. Wojciech Weiss "Promienny zachód słońca", 1901-02 Barwy przyrody skutek

11 Z Kasprowego Wierchu Brązowozłotym liściem błyszczą się skorusze głęboko w zagęstwionej Wierchcichej dolinie; wkoło gładkich uboczy olbrzymie pustynie, okryte przez pożółkłozłotej trawy plusze. (...) A od północy błękit krysztalno-przejrzysty, cud błękitu! w mgieł wpłynął sine fijolety i objął w blask dalekich gór złociste grzbiety. Kazimierz Przerwa-Tetmajer Barwy przyrody skutek

12 Świt Zazieleniło się stalowe niebo - porosło trawą brzegiem widnokręgu. Zza gór wypełzły smoki granatowe i popłynęły, kędy wzrok nie sięga. A po nich wielkie szafirowe ptaki swe długie skrzydła rozwiały w przestrzeni. Zaś naprzeciwko świat był szaro-ciemny i jak sień pusty bez kształtów ni cieni. Gwiazda świeciła mocna i rzęsista, pacierza czarnej nocy ciche amen. Spod ziemi barwa żółta wykwitała - w powietrzu pachniał jak gdyby cyklamen. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Barwy przyrodyskutek

13 Barwy przyrodyskutek Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz

14 Kiedy rozumne, gromowładne czoło Zgiąłem przed Panem jak chmurę przed słońcem: Pan je wzniósł w niebo, jako tęczy koło, I umalował promieni tysiącem (...) Adam Mickiewicz, Rozum i wiara Bo gdy nawet aż w Cyprze wieści rozgłosiły, Że Grecy na okrętach niosą bój pod Troję, Tym on darem królowi okazał chęć swoje: Dwadzieścia pasów sztuczna w nim dała robota Z cyny, dziesięć ze stali, dwanaście ze złota; Trzy modre widać węże po obydwu bokach, Tak się one wydają, jak tęcza w obłokach, Znak pamiętny dla ludzi na niebie wyryty. Homer, Iliada, Księga XI, Kraków 2001. Barwy tęczy

15 Bo to widzisz... do hełmu tęczę tę uczepić, Co się nazywa sławą... (...) Tęcza ta siedmioro Ma kolorów... kościelna sława – fiolety... Różaną jest... chcąc wiecznie trwać w sercu kobiety, Juliusz Słowacki, Zawisza Czarny Lećcie u zorzy Prosić purpury, Pereł u róży, Szafiru u chmury, U nieba błękitu, A złota u świtu; A może gdzie zawieszona Na niebie tęczowa nić, To tęczę wziąć na wrzeciona, I wić, i wić, i wić! Juliusz Słowacki, Balladyna Barwy tęczy Dobrze tęczy się zielenić, Błękitnawić i czerwienić, Tej Wielmożnej Pani!... Kamil Cyprian Norwid, Do Józefa Bohdana Zaleskiego. RACHEL Ensemble jak z feerii, z bajki, ach, ta chata rozśpiewana, jakby w niej słowiki dźwięczą, i te stroje ukąpane tęczą. Stanisław Wyspiański, Wesele

16 "Wtem (...)z głębi jeziora czarnych dymów i białych par wynurza się do pół figury jakiś człowiek. Ma krótko ostrzyżone włosy, śniadą twarz, (...) i ogromne czerwone dłonie." Bolesław Prus, Lalka Gra kolorem „Czarny właśnie wychodził. Pospiesznie zmieniłam niebieski płaszcz na czerwoną, podbitą futrem feradże.” Orhan Pamuk, Nazywam się Czerwień

17 Gdyby dźwięk był kolorem, teatr stałby się kalejdoskopem. Mógłbym wspominać o smutnym błękicie lejącym się z kontrabasu, błękicie i zieleni płynących z altówek i wiolonczeli, żółci i pomarańczy rozlewających się ze skrzypiec. Szczególnie przypadła mi do gustu czerwień i czerń, którymi łkały skrzypce Mortona. Gdyby dźwięk był kolorem, a ja kameleonem, zmieniłbym barwy na zawsze; na zawsze pozostałbym zabarwiony kolorami koncertu ku czci Rankina. Yann Martel, Gdy usłyszałem koncert Johna Mortona ku czci szeregowca Donalda J. Rankina na smyczki i dysonujące skrzypce, [w:] Historia rodziny Roccamatio, Kraków 2004, s. 101. Edvard Munch, Krzyk Gra kolorem

18 POZIOMY FEYNMANA zło, piękno, nadzieja,... człowiek, historia, polityczna konieczność nadzwyczaj złożona organizacja materii własności substancji Fundamentalne prawa fizyki D. Klus-Stańska, Konstruowanie wiedzy w szkole OBSZARY WIEDZY SZKOLNEJ wiedza wyjaśniająca wiedza interpretacyjna myślenie krytyczno-refleksyjne myślenie przyczynowo-skutkowe Wiedza nazewnicza R.P. Feynman, Charakter praw fizycznych

19 2. Zinterpretuj cztery ostatnie wersy wiersza M.Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Oto jest fiolet - drzewa cień idący żwirem, fiolet łączący miłość czerwieni z szafirem. - Tam brzóz różowa kora i zieleń wesoła, a w jej ruchliwej sukni nieb błękitne koła. A we mnie biało, biało, cicho, jednostajnie - bo noszę w sobie wszystkich barw skupioną tajnię. - O, jakże się w białości mojej bieli męczę - chcę barwą być - a któż mnie rozbije na tęczę? 1. Opisz krótko podstawowe zjawiska optyczne, dzięki którym powstaje tęcza na niebie.

20 + Podmiot liryczny, dostrzegając piękno barw świata, zaczyna przypatrywać się sobie. Dostrzega tam jedynie biel, a więc spokój i monotonię. Jako człowiek, podmiot liryczny, jest świadomy siebie jako całości, jako syntezy świata, ale nie potrafi się wyzwolić samemu. W męczarniach oczekuje więc na „kogoś”, fizyczny pryzmat, który pozwoli mu się w pełni zrealizować („tęcza”). Oczekiwanie na drugiego człowieka jest oczekiwaniem na miłość lub przyjaźń. (laureat Olimpiady Literatury i Języka Polskiego) - Pisarka mówi, że w niej jest kolor biały. Kolor ten jest barwą symbolizującą pustkę. Jest samotny, powstał z nicości. Czerwień i szafir tworzą fiolet, zieleń komponuje się z różem, a biel nie tworzy niczego nowego, jest monotonna. Przykłady interpretacji uczniów LO

21 + Podmiot liryczny w wierszu ubolewa nad tym, że nikt wcześniej nie rozbudził uczuć elementarnych, co wiodło ku życiu monotonnemu; tak jak światło białe bodźca do rozszczepienia, tak on potrzebuje kogoś, kto rozbudzi jego/jej uczucia, pozwoli wybuchnąć pełnią życia. - Poetka odwołuje się do zjawiska fizycznego, ponieważ w przyrodzie podstawową barwą jest biel i dopiero od tego koloru powstają inne. Biel jest początkiem wszystkich innych odcieni. Wiersz kończy się pytaniem retorycznym. Przykłady interpretacji studentów filologii polskiej

22 + Ostatnie wersy sugerują możliwości energii podmiotu lirycznego, który nosi w sobie wszystkie barwy, czekając jedynie na kogoś, kto wyzwoli z tej bieli tęczę i da szansę na koloryzujące życie emocje. - Wydaje mi się, że Pawlikowską coś boli, albo raczej cierpi na depresję. - Autorka pisze o wewnętrznej monotonii jej życia, jakby kogoś szukała, kto pomoże ubarwić jej życie. Przykłady interpretacji studentów fizyki

23 Średnie wyniki uzyskane przez uczniów i studentów filologii polskiej i fizyki

24 1. Była wówczas godzina dziesiąta rano. Promienie słońca padały na powierzchnie fal pod dosyć ostrym kątem – i pod dotknięciem ich światła, rozszczepionego przez załamanie się jakby w pryzmacie, kwiaty, skały, odziomki, muszle mieniły się siedmioma kolorami słonecznego widma. Był to cud – owa gra barwnych odcieni, istny kalejdoskop kolorów: zielonego, żółtego, pomarańczowego, fioletowego, niebieskiego i błękitnego; słowem całej palety szalonego kolorysty. Juliusz Verne, 20000 mil podmorskiej żeglugi, Wrocław 2005, s. 133. A. ranna pora → promienie słońca padają na powierzchnię wody B. ostry kąt padania promieni słońca na powierzchnię wody → załamanie promieni słońca C. załamanie promieni słońca → rozszczepienie światła słonecznego D. rozszczepienie światła słonecznego → kalejdoskop kolorów E. rozszczepienie światła słonecznego → załamanie promieni słońca Określanie związków przyczynowo-skutkowych

25 Myślenie przyczynowo-skutkowe - wyniki zad. 1. Poziom istotności statystycznej różnicy 0,01

26 Dziękuję za uwagę FIZYK