Wykład III Istota wykroczenia

Prezentacja na temat: "Wykład III Istota wykroczenia"— Zapis prezentacji:

1 Wykład III Istota wykroczenia
dr Katarzyna Łucarz

2 Definicja wykroczenia
Wykroczeniem zgodnie z art. 1 § 1 i 2 k.w. jest czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, o znamionach określonych w ustawie, zawiniony i społecznie szkodliwy.

3 Elementy strukturalne pojęcia wykroczenia
czyn człowieka realizacja znamion określonych w ustawie (czyn zabroniony) bezprawność społeczna szkodliwość (karygodność) wina Powyższe elementy stanowią jednocześnie przesłanki odpowiedzialności za wykroczenie.

4 Pojęcie czynu w prawie wykroczeń
Czynem w prawie o wykroczeniach jest fragment zewnętrznego zachowania się człowieka, spójny wewnętrznie i społecznie doniosły w sensie ujemnym. Zależny od wolnej woli, tj. stanowiący wyraz wolnej woli człowieka. Czynem nie są: zachowanie odruchowe (refleksyjne) zachowanie podjęte na skutek przymusu fizycznego zachowanie podjęte w stanie wyłączonej świadomości (napad epileptyczny, sen fizjologiczny) zachowanie podjęte w stanie fizjologicznej niemożności działania (paraliż, utrata przytomności) zachowania zautomatyzowane pierwotnie.

5 Czyn zabroniony Zgodnie z art. 47 § 1 k.w. czynem zabronionym jest zachowanie się człowieka o znamionach określonych w ustawie karnej. Ustawowymi znamionami nazywamy cechy abstrakcyjnego obrazu zachowania się zawartego w dyspozycji przepisu części szczególnej. Elementy treściowe tego wzorca zabronionego zachowania się tworzą typ czynu zabronionego.

6 Podział logiczny znamion czynu zabronionego („jak” ma być opisany czyn zabroniony)
znamiona potoczne – używane w tym samym znaczeniu, w jakim są one używane w języku potocznym, znamiona odsyłające – odwołują się do terminologii używanej w wyspecjalizowanych dziedzinach wiedzy, np. „instytucja państwowa”, „choroba psychiczna”. Do znamion odsyłających należą znamiona normatywne, które czerpią swój sens z rozstrzygnięć zawartych w odpowiednich przepisach, np. „władza rodzicielska”, „bez wymaganego zezwolenia”, „właściciel zwierzęcia” oraz definicje legalne, np. „dokument”, „rzecz ruchoma” – patrz słowniczek wyrażeń ustawowych art. 47 k.w.).

7 znamiona pozytywne – znamiona, które ma posiadać konkretny czyn, aby był zgodny z opisem,
znamiona negatywne – brak pewnych cech w realizowanym czynie decyduje o jego zgodności z typem czynu zabronionego, np. „bez wymaganego zezwolenia”, „wbrew uprawnieniu”. Niektórzy autorzy zaliczają do znamion negatywnych brak okoliczności wyłączających bezprawność czynu.

8 znamiona opisowe (deskryptywne) – nie wymagają ocen od stosującego prawo, posługują się opisem zachowania, jego okoliczności, np. „rzecz ruchoma”, „człowiek”, „pies”, „pojazd mechaniczny”, znamiona ocenne (wartościujące) – odwołują się do pewnych ocen, np. „ze swawoli”, „złośliwie”, „uporczywie”, „nieobyczajny wybryk”.

9 znamiona ostre – z wyraźnie oznaczoną klasą desygnatów, tak że zaszeregowanie do niej jakiegoś przedmiotu lub sytuacji nie nastręcza trudności, np. „kto”, „uszkadza”, „niszczy”. Znamiona ilościowe wyrażone liczbami należą także do tego rodzaju znamion, np. „małoletni”, znamiona nieostre – z mniej lub bardziej wyraźną granicą zakresu, np. „poważne zakłócenia”, „szczególnie ciężki przypadek”.

10 znamiona przedmiotowe – odnoszące się do wszystkiego co w typie czynu zabronionego nie jest podmiotem lub jego przeżyciami psychicznymi, znamiona podmiotowe – odnoszące się do podmiotu, charakteryzujące osobę sprawcy oraz odnoszące się do zjawisk psychicznych – umyślności i nieumyślności, w tym do wiedzy, świadomości, motywów, pobudek czy celu, np. „ w celu”, „celem”, „zataja”, „grozi”, „wyszydza”.

11 Podmiot – sprawca przestępstwa,
Podział strukturalny znamion czynu zabronionego („co musi” zawierać opis typu czynu zabronionego, aby był kompletny) Znamiona określają: Przedmiot- dobro prawne objęte ochroną, Stronę przedmiotową – opis czynności wykonawczej, skutek, przedmiot czynności wykonawczej, określenia modalizujące; Podmiot – sprawca przestępstwa, Stronę podmiotową – przebiegi psychiczne (umyślność, nieumyślność)

12 Przedmiot Przedmiot ochrony (zamachu)- dobro/wartość społeczna, którą chronią przepisy prawa wykroczeń. Nie zawsze wprost ujęta w przepisie części szczególnej. Wówczas pomocny dla jego wyłonienia może być tytuł rozdziału, w którym dany typ czyny zabronionego się znajduje. Ze względu na stopień jego konkretyzacji wyróżniamy: ogólny przedmiot ochrony rodzajowy przedmiot ochrony indywidualny przedmiot ochrony. Inny podział obejmuje: główny i uboczny przedmiot ochrony. Jest on ważny dla ustalenia podobieństwa wykroczeń i przestępstw, które jest przesłanką np. recydywy. Definicja przestępstw i wykroczeń podobnych zawarta jest w art. 47 § 2 k.w. Są nimi wykroczenia i przestępstwa: tego samego rodzaju popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia Popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

13 Strona przedmiotowa sposób zachowania się sprawcy- określenie czynności wykonawczej. Ze względu na sposób opisania znamienia czasownikowego wykroczenia dzielimy na : z działania, z zaniechania, z działania lub zaniechania albo mówimy o utrzymanie jakiegoś stanu rzeczy, trwałe, kwalifikowane, o zbiorowo określonym czynie, skutek – zmiana w układzie elementów przestrzennych różnych względem zachowania się sprawcy. Wyróżniamy tutaj wykroczenia materialne, wykroczenia formalne, z naruszenia lub narażenia na niebezpieczeństwo, związek przyczynowy – umożliwia ustalenie powiązania przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem; chodzi zatem o takie powiązanie zjawisk, z których jedno wynika z drugiego, czyli bez zaistnienia tego pierwszego (przyczyna) drugie by nie nastąpiło (skutek), Przedmiot czynności wykonawczej- rzecz lub osoba, na którą skierowany jest bezpośrednio zamach sprawcy, Okoliczności modalne – czas, miejsce, sytuacja.

14 Podmiot Na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art. 8 k.w.). Oznacza to, że nieletni nie ponoszą odpowiedzialności w trybie przewidzianym przez prawo wykroczeń. Wobec nich sądy rodzinne stosują środki wychowawcze, gdy jest to konieczne aby przeciwdziałać demoralizacji nieletniego oraz środki wychowawcze i poprawcze – w razie popełnienia przez nieletniego „czynu karalnego”. Z uwagi na podmiot wykroczenia dzielimy na: powszechne indywidualne.

15 Odpowiedzialność nieletnich
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.) Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, 2) postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, 3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. § 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) "nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1, 2) "czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako: a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo b) wykroczenie określone w art. 51, 62 , 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.

16 Strona podmiotowa Umyślność
Art. 6. § 1 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Umyślność można podzielić na dwie postacie: zamiar bezpośredni (dolus directus)– gdy sprawca chce popełnić czyn, tj. ma wolę jego popełnienia i świadomość skutku swojego zachowania i dąży do ich wystąpienia. Zamiar bezpośredni stanowi wyższą formę umyślności, a zatem przemawia za wyższą karą zamiar ewentualny (dolus eventualis) – gdy sprawca uświadamia sobie skutek , jaki może spowodować jego zachowanie, bezpośrednio nie dąży do jego wystąpienia - jednak godzi się na to by nastąpił. Zamiar ewentualny towarzyszy zazwyczaj jakiemuś innemu dążeniu, stąd bywa on też określany jako zamiar wynikowy. Jest to niższy stopień umyślności, zatem przemawia za niższym wymiarem kary.

17 Nieumyślność Art. 6 § 2 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Elementy nieumyślnej realizacji znamion czynu zabronionego; brak zamiaru, niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, związek przyczynowy między naruszeniem właściwej reguły ostrożnego postępowania z dobrem prawnym a popełnionym czynem zabronionym, przewidywanie bądź możliwość przewidywania możliwości popełnienia czynu zabronionego.

18 To właśnie na podstawie tej ostatniej przesłanki nieumyślność można podzielić na dwie postacie:
Nieumyślność świadoma - zachodzi gdy sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że przewidywał możliwość popełnienia czynu (sprawca nie zachował wymaganej ostrożności i nie dostosował swojego zachowania do określonej sytuacji). Nieumyślność nieświadoma – jest to forma o niższym stopniu naganności i zachodzi, gdy sprawca w ogóle nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, choć możliwość taką mógł przewidzieć przy zachowaniu niezbędnej ostrożności.

19 Bezprawność Bezprawność jest oceną wyrażającą sprzeczność między faktycznym zachowaniem się człowieka a tym zachowaniem, które ustawa określa jako nakazane (czyli z nakazem prawnym), albo zgodność między faktycznym zachowaniem a tym zachowaniem, które ustawa określa jako zakazane (czyli z zakazem prawnym). Bezprawność zachodzi zatem, gdy to co się zdarzyło (sfera bytu), nie odpowiada temu, co się zdarzyć powinno (sferze powinności).

20 Bezprawność kryminalna oznacza przekroczenie zakazów prawa wykroczeń obwarowanych sankcją w postaci kary kryminalnej. Jednocześnie owo przekroczenie nie zachodzić w okolicznościach, które legalizują czyn wypełniający znamiona jakiegoś typu czynu zabronionego. Te ostatnie bowiem wyłączają jego bezprawność. Powodują one, że czyn odpowiadający ustawowemu opisowi czynu zabronionego nie jest jednak bezprawny. W doktrynie prawa karnego nazywamy je kontratypami. Tak rozumiana bezprawność kryminalna ma charakter złożony, jest bowiem koniunkcją formalnego zakazu karnego i braku kontratypu.

21 Społeczna szkodliwość
Przez społeczną szkodliwość czynu rozumie się całokształt właściwości zarówno obiektywnych jak i subiektywnych czynu, decydujących o jego społecznie ujemnej wartości. Pierwszej oceny w tym względzie dokonuje ustawodawca. W tym ujęciu stanowi ona materialny element czynu zabronionego i odgrywa rolę miernika zasadności zabronienia czynu. Mówiąc o czynie mamy tu na myśli określoną kategorię, a nie konkretny czyn. Na tym więc poziomie rozważań stwierdzenie, że kradzież jest czynem społecznie szkodliwym nie oznacza, że konkretna kradzież ma określony stopień społecznej szkodliwości, lecz to, że kradzież jako pewna kategoria czynów nagannych ma taką społeczną szkodliwość, iż czyny objęte pojęciem kradzieży powinny być zabronione. W konsekwencji pojęcie społecznej szkodliwości wyjaśnia, dlaczego pewne czyny są zabronione, a inne zaś nie.

22 Ta generalna ocena dokonywana przez ustawodawcę nie podlega weryfikacji przez organy wymiaru sprawiedliwości, które w postępowaniu nie badają zasadności dokonanego wyboru. Czym innym jest natomiast ocena społecznej szkodliwości czynu konkretnego czynu, popełnionego przez konkretnego sprawcę w określonym miejscu, czasie i okolicznościach. Taki czyn, należący do kategorii czynów, których społeczna szkodliwość została uznana przez ustawodawcę za uzasadniającą ich zabronienie, charakteryzuje się zindywidualizowaną społeczną szkodliwością, a jej stopień może być rozmaity.

23 Kluczowe znaczenie dla stopnia społecznej szkodliwości in concreto ma art. 47 § 6 k.w. Wymienia on kwantyfikatory (mierniki) stopnia społecznej szkodliwości nawiązując do koncepcji przedmiotowo-podmiotowej. Zaliczamy do nich: rodzaj i charakter naruszonego dobra prawnego, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnionego czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.