Organy procesowe.

Prezentacja na temat: "Organy procesowe."— Zapis prezentacji:

1 Organy procesowe

2 Organy procesowe - definicja
Organy procesowe zalicza się do kategorii uczestników postępowania karnego. Organem procesowym w postępowaniu karnym jest organ państwa mający określoną przez właściwe przepisy strukturę organizacyjną oraz wyposażony przez te przepisy w określone uprawnienia i obowiązki. Spośród innych uczestników procesu wyróżnia je ich pozycja w procesie – jako podmioty prowadzące postępowanie uprawnione są do wydawania decyzji procesowych, mają więc zasadniczy wpływ na wszczęcie postępowania, jego przebieg i wynik. W zależności od stadium procesu wyróżnia się: Organy postępowania przygotowawczego Organy postępowania jurysdykcyjnego Organy postępowania wykonawczego

3 Organy postępowania przygotowawczego
Prokurator (dominus litis) Policja Straż Graniczna, ABW, CBA, inne organy przewidziane w przepisach szczególnych

4 Organy postępowania przygotowawczego
Art. 298 k.p.k. § 1. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom. § 2. Określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd.  Ustawa kreuje prokuratora jako podstawowy organ prowadzący i nadzorujący postępowanie przygotowawcze (art. 298 § 1 in princ.). Prokurator prowadzi postępowanie przygotowawcze w formie śledztwa (art. 311 § 1). Może on powierzyć Policji prowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonania poszczególnych czynności (art. 311 § 2 in princ.). Z racji swych kompetencji oraz zajmowanej pozycji prokurator w postępowaniu przygotowawczym występuje w roli „pana procesu” (dominus litis). Policja prowadzi postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia, chyba że ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator postanowi o prowadzeniu w sprawie własnego dochodzenia (art. 325a § 1). Uprawnienia procesowe Policji do prowadzenia dochodzeń przysługują również - w zakresie ich właściwości - organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Celnej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Żandarmerii Wojskowej (art. 312 pkt 1) oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych (art. 298 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 312 pkt 2). Inne organy państwowe mogą prowadzić postępowanie przygotowawcze tylko wówczas, gdy na mocy szczególnych przepisów są do tego uprawnione. Na podstawie delegacji ustawowej z art. 325d Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym organom (Dz. U. Nr 108, poz z późn. zm.). UWAGA! Z uwagi na likwidację trybu uproszczonego, do którego odnosi się obecne rozporządzenie, ustawa nowelizująca modyfikowała upoważnienie zawarte w art. 325 d i przewiduje konieczność wydania nowego, którego przedmiotem ma być określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji (już w trybie zwyczajnym, a nie uproszczonym, ale nadal tylko w pierwszej instancji)

5 Prokurator nie jest stroną postępowania przygotowawczego, skoro - jako organowi je prowadzącemu - przysługują mu uprawnienia władcze. Jeśli jednak w toku postępowania przygotowawczego określonych czynności dokonuje sąd, prokuratorowi przysługują prawa strony w tych czynnościach (art. 299 § 3). Rozwiązanie to jest zrozumiałe w związku z tym, że w przypadku incydentalnych postępowań sądowych toczących się w czasie postępowania przygotowawczego (np. w postępowaniu w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania albo w postępowaniu w przedmiocie odwołania listu żelaznego), prokurator jest zainteresowany ich wynikiem. Rozwiązanie takie jest podporządkowane zasadzie kontradyktoryjności i równości stron, natomiast niewątpliwie łączy się z ograniczeniem pozycji prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, jako jego organu kierowniczego.

6 Organy postępowania jurysdykcyjnego
Konstytucja RP art.175 1.Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe art. 177 Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. art. 173 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. art. 45 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

7 Ustrój sądów powszechnych reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r
Ustrój sądów powszechnych reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych: Art. 1. § 1. Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne. § 2. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. Sądy powszechne: rejonowe okręgowe apelacyjne Sądy wojskowe: wojskowe sądy garnizonowe wojskowe sądy okręgowe Sąd Najwyższy – Izba Karna, Izba Wojskowa, Cywilna, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

8 Znaczenie pojęcia „Sąd”
jako instytucja państwowa, której zadaniem jest wymierzanie sprawiedliwości np. art. 24 k.p.k. jako synonim składu orzekającego w danej sprawie np. art. 28 k.p.k., 42 § 4 k.p.k. – należy jednak odróżnić to pojęcie od innych wewnątrzsądowych organów – prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego, upoważnionego sędziego.

9 Pojęcie i rodzaje właściwości sądu
Właściwość sądu rzeczowa upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w I instancji miejscowa upoważnienie sądu do rozpoznawanie danej sprawy ze względu na jego siedzibę oraz miejsce zdarzenia, które dla tej sprawy ma znaczenie funkcjonalna uprawnienie sądu do dokonywania określonych czynności postępowania karnego łączna właściwość ta zakłada łączne rozpoznanie związanych ze sobą w ustawowo określony sposób spraw z delegacji polega na przekazaniu sprawy zawisłej przed sądem właściwym do rozpoznania innemu sądowi ze względu na szczególne okoliczności wskazane w ustawie. Pojęcie i rodzaje właściwości sądu upoważnienie dokonywania przez ten organ określonej czynności procesowej lub określonego rodzaju czynności procesowych. Upoważnienie to jest najczęściej zarazem obowiązkiem.

10 ZE WZGLĘDU NA CIĘŻAR GATUNKOWY DOMNIEMANIE WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU REJONOWEGO
Właściwość rzeczowa WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA Sądu okręgowego art. 25 § 1 k.p.k. o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych ZE WZGLĘDU NA CIĘŻAR GATUNKOWY o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art , art. 148 § 4, art. 149, art. 150 § 1, art , art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1-3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art. 287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego np. art. 43 i 44 ustawy – Prawo prasowe Sądu rejonowego art. 24 § 1 k.p.k. orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu DOMNIEMANIE WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU REJONOWEGO

11 Właściwość funkcjonalna
Przepisy o tej właściwości odnajdujemy zarówno w k.p.k. jak i w ustawach szczególnych np. ustawa o świadku koronnym (art. 5 - postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego). W przeciwieństwie do właściwości rzeczowej, kodeksowe unormowania dotyczące właściwości funkcjonalnej są zazwyczaj umiejscowione poza rozdziałem II – tu jedynie fragmentarycznie i ogólnie (np. art. 24§2 – sąd rejonowy, 25§3 – sąd okręgowy, art. 26-sąd apelacyjny, art. 27-Sąd Najwyższy). Wyliczenie wszystkich czynności podejmowanych w ramach właściwości funkcjonalnej wykraczałoby poza ramy wykładu. Chodzi tu jednak o następujące grupy czynności: Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądu I instancji Rozpoznawanie nadzwyczajnych środków zaskarżenia Dokonywanie czynności w postępowaniu przygotowawczym – art. 329 k.p.k., art. 316 § 3 k.p.k. Rozpoznawanie kwestii incydentalnych w toku postępowania jurysdykcyjnego np. stosowanie środków zapobiegawczych, orzekanie o wyłączeniu sędziego, stosowanie kar porządkowych Czynności w ramach współpracy międzynarodowej np. wydawanie Europejskiego Nakazu Aresztowania

12 Właściwość miejscowa Obowiązują tu trzy reguły: pierwsza – podstawowa, druga i trzecia – pomocnicze
REGUŁA I art. 31§1 k.p.k. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo (forum delictii commissi) O miejscu popełnienia przestępstwa decydują przepisy Kodeksu karnego. Zgodnie z art. 6 § 2 k.k. za miejsce czynu zabronionego uważa się zarówno miejsce, w którym sprawca działał, jak i miejsce, w którym zaniechał działania, do którego był obowiązany, a także miejsce, w którym skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił, jak i miejsce, w którym skutek według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Gdy przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, zgodnie z art. 31 § 3 k.p.k. właściwy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (zasada wyprzedzania) W sytuacji gdy art. 31 § 1 k.p.k. nie może mieć zastosowania, a przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym poza terytorium Polski, właściwy jest sąd macierzystego portu statku (art. 31 § 2 k.p.k. ).

13 REGUŁA II REGUŁA III art. 32§1 k.p.k.
Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu: 1)   ujawniono przestępstwo, 2)   ujęto oskarżonego, 3)   oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał - zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (czyli gdy jest tu zbieg co najmniej dwóch kryteriów – zasada wyprzedzania). Regułę tą stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za granicą. REGUŁA III Art. 32§3 k.p.k. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów poprzedzających, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy Reguły zawarte w art. 31 i 32 k.p.k. nie mają zastosowania przy ustalaniu właściwości miejscowej sądu, który orzeka w sprawach nienależących do jego właściwości rzeczowej jako sąd I instancji, np. art. 246 § 2, art. 554 § 1 k.p.k., art. 569 k.p.k.

14 Właściwość łączna (z łączności spraw)
Można mówić o łączności: Podmiotowej – art. 33 (podmiot łączy sprawy – ta sama osoba, kilka przestępstw) Przedmiotowej - 34§1 (przedmiot łączy sprawy różnych osób) Mieszanej (podmiotowo-przedmiotowej) - 34§2 Łączność przewidziana w art. 34 § 1 i 2 nie ma charakteru bezwzględnego, stąd też przy trudnościach w łącznym rozpoznaniu sprawy możliwe jest wyłączenie do odrębnego postępowania spraw poszczególnych osób lub spraw o poszczególne czyny (§ 3). Do trudności tych można też zaliczyć ukrywanie się jednego ze współoskarżonych (zob. w SA w Katowicach, II AKz 20/91, OSA 4/1991, poz. 20). Sprawa wyłączona rozpoznawana jest w sądzie, który jest - według zasad ogólnych (art. 24, 25 i 31-32) - rzeczowo i miejscowo właściwy. Na postanowienie o wyłączeniu do odrębnego postępowania sprawy poszczególnych osób lub o poszczególne czyny (art. 34 § 3), zażalenie nie przysługuje, jest to bowiem powrót do ogólnych zasad właściwości sądu.

15 Właściwość z delegacji
Regulują ją art. 25§2, 36, 37 i 43 k.p.k. – wyjątek od ogólnych reguł właściwości rzeczowej (art. 25§2 k.p.k.) lub miejscowej (art. 36,37,43 k.p.k.) Szczególna waga lub zawiłość sprawy – ruchoma właściwość rzeczowa – art. 25§2 k.p.k. Sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy. Sąd apelacyjny nie jest związany oceną sądu rejonowego co do znaczenia okoliczności mających przemawiać za przekazaniem sprawy sądowi okręgowemu ze względu na wagę lub zawiłość. Może więc odmówić uwzględnienia wniosku, zwłaszcza wówczas, gdy pod te pojęcia podciąga się przede wszystkim wydźwięk społeczny danej sprawy, szczególne zainteresowanie środków przekazu, zawodowe czy polityczne sugestie ocen zdarzenia czy znaczne obciążenie sprawami danego sądu. Postanowienie sądu apelacyjnego o odmowie uwzględnienia wniosku wiąże sąd rejonowy i nie podlega zaskarżeniu. Sąd apelacyjny Sąd okręgowy Sąd rejonowy wniosek przekazanie

16 Sąd właściwy miejscowo
b. Ekonomika procesowa – art. 36 k.p.k. Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli - większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego - wezwanie dotyczy rozprawy, a nie posiedzenia - chodzi wyłącznie o osoby wezwane, a nie zawiadomione o terminie Sąd wyższego rzędu Inny sąd równorzędny Sąd właściwy miejscowo wniosek przekazanie

17 Sąd właściwy miejscowo i rzeczowo
c. Dobro wymiaru sprawiedliwości – art. 37 k.p.k. Sąd Najwyższy może z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Chodzi tu o sytuacje, które mogą wywierać wpływ na swobodę orzekania lub stwarzać przekonanie o braku warunków do rozpoznania danej sprawy w obiektywny sposób. Sam fakt podważania przez oskarżonego autorytetu konkretnego sądu i nieuzasadnione zarzuty pod adresem sędziów i prokuratora, w tym pomawianie ich, nie mogą stanowić przesłanki do przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu Niemniej brak jest właściwych warunków do rozpoznania w sądzie właściwym w sposób obiektywny zarzucanego oskarżonemu przestępstwa, gdy zajmował on stanowisko prokuratora w okręgu tego sądu. Sąd Najwyższy Inny sąd równorzędny Sąd właściwy miejscowo i rzeczowo wniosek przekazanie

18 d. Niemożność rozpoznania sprawy ze względu na wyłączenie sędziów – art. 43 k.p.k.
Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu. Sytuacja, gdy indywidualne wyłączenie poszczególnych sędziów, doprowadza w rezultacie do niemożności utworzenia jakiegokolwiek składu orzekającego zgodnego z obowiązującymi przepisami. Na postanowienie wydane w omawianym trybie przez sąd wyższego rzędu zażalenie nie przysługuje. Przyjmuje się nadto, że sąd wyższego rzędu może przekazać sprawę nie tylko sądowi równorzędnemu mającemu siedzibę w okręgu sądu wyższego rzędu, ale także poza tym okręgiem. W świetle poglądu Sądu Najwyższego, przekazanie sprawy w trybie art. 43 nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, a więc sąd, któremu przekazano sprawę do rozpoznania, może, jeżeli ustały przyczyny przekazania mu tej sprawy, przekazać ją sądowi miejscowo właściwemu

19 Badanie właściwości art. 35 k.p.k.
Sąd rozpoznający sprawę z urzędu jest zobowiązany do badania swej właściwości, przy czym niewłaściwość rzeczowa musi być brana pod uwagę w toku całego postępowania, gdyż naruszenie właściwości sądu wyższego rzędu przez sąd niższego rzędu stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia wyroku. Stwierdzenie przez sąd przed rozprawą braku właściwości miejscowej obliguje do przekazania sprawy sądowi właściwemu miejscowo (§ 1). Natomiast ustalenie tej okoliczności dopiero na rozprawie głównej lub ustalenie, że właściwy jest sąd niższego rzędu, uprawnia do przekazania sprawy innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy (§ 2). Konieczność odroczenia rozprawy to nie sam fakt odroczenia, lecz realne istnienie okoliczności, które wskazują na brak przesłanek do uznania za wystarczającą przerwę w rozprawie. Postanowienie w kwestii właściwości sądu, o którym mowa w art. 35 § 3, to orzeczenie wydane na podstawie art. 35 § 1 lub 2, w którym sąd stwierdza niewłaściwość albo nie uwzględnia wniosku o jej stwierdzenie. Ze względu na to, że na postanowienie w przedmiocie właściwości przysługuje zażalenie, postanowienie o stwierdzeniu niewłaściwości sądu podlega wykonaniu dopiero wtedy, gdy się uprawomocni.

20 Spory o właściwość mają miejsce tylko między sądami równorzędnymi!!!
Art. 38 k.p.k. Spory o właściwość mają miejsce tylko między sądami równorzędnymi!!! Nie jest możliwy spór o właściwość między sądem a organem pozasądowym, podobnie jak między sądem powszechnym i wojskowym z uwagi na odmienną regulację z art. 39 k.p.k. Nie jest dopuszczalny spór o właściwość pomiędzy sądami różnego rzędu, ponieważ orzeczenie sądu wyższego rzędu wiąże sąd niższego rzędu. Zatem gdy sąd niższego rzędu stwierdzi swą niewłaściwość i przekaże sądowi wyższego rzędu, a ten też uzna się za niewłaściwy to nie ma sporu – sąd wyższego rzędu zwraca sprawę, a sąd niższego rzędu musi ją rozpoznać. Spór może być pozytywny (oba sądy uznają się za właściwe) lub negatywny (oba sądy uznają się za niewłaściwe). W praktyce znaczenie ma ten drugi. Do sporu dochodzi gdy sąd uznaje się za niewłaściwy, wydaje postanowienie o niewłaściwości i przekazuje innemu sądowi, ale dopiero po jego uprawomocnieniu. Jeśli po przekazaniu ten drugi sąd też uzna się za niewłaściwy, wydaje postanowienie o wystąpieniu do sądu wyższego rzędu o rozpoznanie sporu (postanowienie to jest niezaskarżalne). Spór rozstrzyga sąd wyższego rzędu nad tym, który wystąpił z tym postanowieniem – również w formie postanowieniem, które nie jest zaskarżalne. Istnienie obok sądownictwa powszechnego również sądownictwa wojskowego powoduje, że powstawać mogą spory kompetencyjne o właściwość podmiotową sądów. Zapobiec ma temu przepis art. 39 k.p.k., który w formule ujętej w tym przepisie ustanawia prymat decyzji sądu wojskowego w sytuacjach spornych. Przekazanie sprawy przez sąd wojskowy, jak i nieprzyjęcie sprawy przez ten sąd wiąże bowiem sąd powszechny i obliguje go do rozpoznania sprawy.

21 Konsekwencje naruszenia przepisów o właściwości sądu
Rozpoznanie sprawy przez sąd niewłaściwy, pomimo stwierdzenia niewłaściwości PRZED rozpoczęciem rozprawy głównej rodzaj właściwości skutek naruszenia właściwość rzeczowa sąd rejonowy rozpoznał sprawę należącą do właściwości sądu okręgowego bezwzględna przyczyna odwoławcza art. 439 § 1 pkt 4 sąd okręgowy rozpoznał sprawę należącą do właściwości sądu rejonowego względna przyczyna odwoławcza art. 438 pkt 2 sąd powszechny rozpoznał sprawę należącą do właściwości sądu szczególnego (i odwrotnie) bezwzględna przyczyna odwoławcza art. 439 § 1 pkt 3 właściwość miejscowa Rozpoznanie sprawy przez sąd niewłaściwy, pomimo stwierdzenia niewłaściwości NA rozprawie głównej brak uchybienia art. 35 § 2

22 Skład sądu Problematyka składu sądu wiąże się z orzekaniem sądu:
rozprawie głównej na posiedzeniu w postępowaniu odwoławczym Dział II Rozdział 1 „Właściwość i skład sądu” nie reguluje omawianej problematyki w sposób wyczerpujący - sposób wyznaczenia składu (351 k.p.k.), skutki procesowe niewłaściwej obsady (439 § 1 pkt 2 k.p.k.).

23 Sąd rejonowy Sąd I instancji Sąd odwoławczy rozprawa posiedzenie
jeden sędzia (zasada) art. 28 § 1 jeden sędzia (zasada) art. 30 § 1 jeden sędzia (zasada) art. 30 § 2 trzech sędziów zawodowych albo jeden sędzia i dwóch ławników (gdy sąd tak postanowi ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę) art. 28 § 3 trzech sędziów zawodowych (chyba, że ustawa stanowi inaczej, albo jeśli prezes sądu tak zarządzi ze względu na szczególną zawiłość lub wagę sprawy) art. 30 § 1 trzech sędziów zawodowych (gdy zaskarżone orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowym, chyba, że ustawa stanowi inaczej) art. 30 § 2 Sąd okręgowy trzech sędziów art. 29 § 1 jeden sędzia i dwóch ławników (w sprawach o zbrodnie) art. 28 § 2 trzech sędziów zawodowych (chyba, ze ustawa stanowi inaczej, albo jeśli prezes sądu tak zarządzi ze względu na szczególną zawiłość lub wagę sprawy) art. 30 § 1 trzech sędziów zawodowych (gdy zaskarżone orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowym) art. 30 § 2 dwóch sędziów i trzech ławników (w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności) art. 28 § 4 Sąd apelacyjny Trzech sędziów zawodowych (zasada) art. 29 § 1 pięciu sędziów (w sprawach w których wniesiono apelację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności) art. 29 § 2

24 Wyłączenie sędziego Instytucja uregulowana w art k.p.k., stosuje się je odpowiednio do referendarzy sądowych i ławników (art. 44). Podstawą do wyłączenia jest istnienie uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sędziego (art.41§1 k.p.k.). Rozmaite przyczyny, te które mają charakter kwalifikowany są wymienione w art k.p.k. – w wypadku ich zaistnienia sędzia jest wyłączony ex lege niezależnie od określonych okoliczności sprawy. W pozostałych przypadkach wyłączenie sędziego następuje na mocy art. 41§1 k.p.k., który pozwala na większą uznaniowość.

25 Wyłączenie sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis)
Wyliczenie przyczyn zawartych w art. 40 k.p.k. jest taksatywne. Przez udział w sprawie (pojęcie utrwalone w piśmiennictwie i judykaturze) należy rozumieć nie tylko orzekanie w sprawie czy prowadzenie rozprawy, ale także wydawanie wszelkich postanowień i zarządzeń w jej toku w danej instancji. Trzy kategorie przyczyn: zagrożenie dla bezstronności wynikające ze związku sprawy z interesem prywatnym sędziego lub interesem bliskiej mu osoby (pkt 1-3) sytuacje, gdy sędzia miał kontakt z daną sprawa, ale w innej roli niż organ orzekający (pkt 4,5,10) sędzia wydał w sprawie rozstrzygniecie które zostało zaskarżone (pkt 6,7,9 i §3)

26 Iudex inhabilis sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio - nie tylko, gdy jest on stroną czy uczestnikiem postępowania (np. pokrzywdzonym), ale także gdy jej wynik może wpłynąć na jego interesy (np. z zakresu prawa cywilnego), jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób, jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli, był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły - był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy - zarówno w rozumieniu faktycznym, jak i procesowym brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze - przez "prowadzenie postępowania przygotowawczego" należy rozumieć nie tylko bezpośrednie prowadzenie śledztwa (dochodzenia), ale również sprawowanie nad nim procesowego nadzoru, z wyłączeniem czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie - celem przepisu § 1 pkt 6 było uniknięcie takich przypadków, kiedy to sędzia sam kontrolowałby w wyższej instancji uprzednio przez siebie wydaną decyzję. Chodzi przy tym nie tylko o branie udziału przy wydawaniu orzeczenia lub wydanie zarządzenia w instancji bezpośrednio niżej, ale także na każdym późniejszym etapie postępowania odwoławczego, zarówno w tzw. instancji pionowej, jak i poziomej

27 Iudex inhabilis brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone - celem przepisu art. 40 § 1 pkt 7 jest wyeliminowanie z procesu orzekania sędziego, który ma już wyrobiony pogląd w konkretnej sprawie (por. wyr. SN z r., V KK 359/08, OSNwSK 2009, Nr 1, poz. 340). W myśl § 1 pkt 7 "udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone", to - lege non distinguente - udział w wydaniu wyroku lub postanowienia co do głównego przedmiotu procesu, jak również i udział w wydaniu orzeczenia co do kwestii rozpoznawanej w tzw. postępowaniu incydentalnym, zaś sędzia zostaje wyłączony od udziału w sprawie w razie jej ponownego rozpoznania brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw - Obowiązujący k.p.k. przewiduje sprzeciw od wyroku nakazowego (art. 506 § 1 k.p.k.) prowadził mediację - w związku z tym, iż sędzia nie może prowadzić postępowania mediacyjnego (art. 23a § 3 k.p.k.), przyczynę wyłączenia z § 1 pkt 10 należy odnieść przede wszystkim do ławnika. Możliwa wydaje się w praktyce sytuacja, w której sędzia prowadził mediację przed objęciem stanowiska sędziego, która to okoliczność wyłącza go ipso iure od udziału w sprawie. §3 - Brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji: - nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji, - sformułowanie przepisu art. 40 § 3 dotyczy orzekania co do merytorycznej zasadności kasacji, jak również wydawania orzeczeń "blokujących" jej rozpoznanie, czy też co do dopuszczalności skargi kasacyjnej (np. postanowienie o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania, czy odwrotnie - przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem w celu wniesienia kasacji).

28 Wyłączenie sędziego z mocy postanowienia sądu (iudex suspectus)
sędzia ulega wyłączeniu (z przyczyny względnej), jeżeli "istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w konkretnej sprawie". Okoliczności te w przeciwieństwie do 40 k.p.k. są badane w okolicznościach konkretnej sprawy, a nie generalnie. Przesłanka ocenna, doprecyzowana w orzecznictwie: przypadki wskazujące na powiązania personalne między sędzią a uczestnikiem postępowania (przyjaźń, niechęć, wrogość, zbieżność lub rozbieżność interesów itp.), ale już nie zwykła znajomość wynikająca np. z faktu samego współistnienia (bytowania) w określonym środowisku czy miejscu (np. zamieszkiwanie oskarżonego i sędziego przy tej samej ulicy czy w jednym bloku) uzewnętrznienie przez sędziego poglądu na sprawę przed wydaniem orzeczenia, i to zarówno w wypowiedzi na sali sądowej, jak i poza salą, w sposób świadczący o realnym niebezpieczeństwie jego stronniczości orzekanie w innych sprawach w oparciu o ten sam materiał dowodowy- w przypadku, gdyby materiał dowodowy, na podstawie którego orzeczono w przedmiocie odpowiedzialności karnej jednego ze sprawców czynu, miał stanowić podstawę dowodową orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności karnej także innego współsprawcy (podżegacza lub pomocnika) tego samego czynu, sędzia, który dokonał oceny dowodów w odniesieniu do jednej z tych osób, powinien być wyłączony od udziału w sprawie dotyczącej pozostałych w piśmiennictwie procesowym rozważa się również problematykę wyłączenia sędziego z uwagi na jego zapatrywania polityczne, religijne czy społeczne. Nie wchodząc w szczegóły tej problematyki, która zależna jest zawsze od konkretnych realiów danej sprawy, trafna wydaje się konstatacja, że o ile poglądy sędziego w powyższych kwestiach co do zasady nie stanowią podstawy do wyłączenia go na podstawie art. 41 § 1, to jednak sędzia staje się sędzią podejrzanym o stronniczość, jeżeli jego poglądy lub co więcej uprzedzenia rzutują lub mogą rzutować na jego stosunek do jednej ze stron (np. w postaci sympatii lub nieprzychylności).

29 Iudex suspectus NIE SĄ PODSTAWĄ do wyłączenia sędziego:
Sam fakt, że biorący udział w sprawie sędzia, który pełniąc niegdyś obowiązki prokuratora oskarżał oskarżonego w innej sprawie, podobnie jak sam jedynie fakt rozstrzygania zupełnie innej sprawy oskarżonego przez tego samego sędziego, nie stanowią same przez się okoliczności powodujących wątpliwość co do bezstronności tego sędziego w aktualnie prowadzonym postępowaniu Uznać również należy, że sam fakt uprzedniego rozpoznawania przez sędziego środka odwoławczego, które skutkowało uchyleniem orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji, nie uzasadnia jego wyłączenia na podstawie art. 41 § 1 od udziału w sprawie i rozpoznawania kolejnego środka odwoławczego wniesionego tym razem od orzeczenia wydanego w postępowaniu ponownym Nie można przyjąć, by fakt, iż sędziowie stykają się z adwokatem przy wykonywaniu zawodowych zajęć, uzasadniał wyłączenie sędziów od rozpoznania sprawy nawet wówczas, gdy adwokat jest bezpośrednio stroną

30 Tryb wyłączenia sędziego
Iudex inhablis wniosek strony oświadczenie sędziego Iudex suspectus żądanie sędziego wniosek strony postanowienie sądu

31 Iudex inhabilis tryb wyłączenia
W związku z tym, że wyłączenie następuje z mocy ustawy, w postępowaniu dochodzi jedynie do jego stwierdzenia. Jest to wiec akt deklaratoryjny potwierdzający skutki które istnieją z mocy art. 40 k.p.k. W przypadku tych przyczyn sędzia ma obowiązek stwierdzić swoje wyłączenie przez złożenie oświadczenia na piśmie do akt sprawy (art. 42 § 2 k.p.k.). Złożenie oświadczenia przewidzianego przez art. 42 § 2 jest obowiązkiem sędziego. Jest oświadczeniem wiedzy sędziego o podstawach do wyłączenia go w określonej sprawie. Nie podlega ono kontroli sądu. Sędzia składając oświadczenie na piśmie do akt, wyłącza się sam od udziału w sprawie ("samowyłączenie"). Wyłączenie sędziego na podstawie art. 40 k.p.k. w omawianej sytuacji następuje ipso iure i nie wymaga wydania jakiejkolwiek decyzji procesowej. Jeśli sędzia nie złoży oświadczenia, to wyłączenie sędziego stwierdza postanowieniem (niezaskarżalnym) sąd (art. 42 § 4 k.p.k.) – z urzędu lub na wniosek strony (przyjmuje się, że w sytuacji braku oświadczenia sędziego, gdy jednak wpłynął wniosek strony o wyłączenie sędziego od udziału w sprawie z uwagi na okoliczności wymienione w art. 40, również wyłączenie następuje "z urzędu", ponieważ art. 40 nie przewiduje formalnego wniosku o wyłączenie. Nie oznacza to jednak, by decyzja sądu przyjęta na podstawie art. 42 § 4 nie mogła wynikać z impulsu procesowego opartego na przepisie art. 9 § 2.

32 Iudex inabilis tryb wyłączenia
wyłączenie następuje zawsze z mocy orzeczenia sądu - na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony żądanie sędziego nie jest wnioskiem o wyłączenie, lecz wskazaniem przez niego okoliczności mogących usprawiedliwić jego wyłączenie na wniosek strony. Żądania sędziego nie należy utożsamiać z oświadczeniem składanym do akt sędzia ma obowiązek powiadomić o okoliczności, o której mowa w art. 41 § 1, przez złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie. Nie do sędziego należy bowiem ocena, czy znana mu okoliczność stanowi podstawę wyłączenia, tylko do sądu, który rozpoznaje jego żądanie wniosek o wyłączenie sędziego musi być skonkretyzowany zarówno co do podstaw, jak i co do osoby sędziego. Kodeks nie przewiduje dopuszczalności złożenia wniosku o wyłączenie wszystkich sędziów danego sądu lub wydziału ani wyłączenia sędziów in abstracto wniosek może być złożony WYŁĄCZNIE do rozpoczęcia przewodu sądowego (termin prekluzyjny – po upływie terminu pozostawiany jest bez rozpoznania), chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu. Ta ostatnia okoliczność musi być wykazana przez wnioskodawcę, w przeciwnym wypadku wniosek należy pozostawić bez rozpoznania. Termin ten nie ma zastosowania do wniosku, którego podstawą jest przyczyna z art. 40 – może być złożony w każdym czasie

33 skutki procesowe niewyłączenia sędziego podlegającego wyłączeniu
Iudex inhabilis Iudex suspectus Orzekanie wbrew zarzutowi z art. 40 k.p.k. stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, określoną w art. 439 § 1 pkt 1 Rozpoznawanie sprawy przez sędziego, wobec którego uzasadnione jest zastosowanie art. 41 § 1 k.p.k., stanowi względną przyczynę odwoławczą (art. 438 pkt 2)

34 Wyznaczanie składu orzekającego art. 351 k.p.k.
Zasadą obowiązującą przy wyznaczaniu składu orzekającego jest powierzanie spraw w kolejności, w której wpływają one do sądu i rejestrowane są w repertorium wydziału oraz sędziom według kolejności imiennej listy sędziów danego sądu czy w praktyce - wydziału (§ 1) Pominięcie sędziego w wyznaczeniu według kolejności (§ 1) spowodowane może być jedną okolicznością wyraźnie określoną w ustawie - chorobą sędziego - oraz innymi ważnymi przeszkodami. Choć sposób sformułowania tego przepisu nakazuje przyjąć, że chodzi o okoliczność tej samej co najmniej rangi, co choroba sędziego i zbliżoną swoim charakterem do tej okoliczności, to jednak do takich okoliczności zaliczyć trzeba np.: urlop, wyjazd służbowy, wykonywanie innych czynności urzędowych, w tym przede wszystkim orzekanie w innych sprawach Wniosek o wyznaczenie sędziego w drodze losowania złożyć może tylko prokurator albo obrońca oskarżonego (uprawnienie takie nie przysługuje samemu oskarżonemu). W tej sytuacji wniosku takiego nie może złożyć oskarżyciel posiłkowy, także ten wnoszący akt oskarżenia w trybie określonym w art. 330 § 2 w zw. art. 55 § 1, ani powód cywilny. Termin 7 dni do złożenia wniosku o wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania (identyczny dla prokuratora i obrońcy oskarżonego, choć odmiennie liczony) nie jest terminem zawitym (art. 122 § 2), nie jest też terminem instrukcyjnym, lecz terminem stanowczym. Złożenie więc wniosku w tym przedmiocie po upływie tego terminu jest bezskuteczne i wyznaczenie składu orzekającego nastąpi w trybie określonym w art. 351 § 1. Przyjęcie trybu szczególnego, przewidzianego w art. 351 § 2, po upływie 7-dniowego terminu, nie jest uzasadnione nawet w wypadku zgodnego stanowiska w tym względzie prokuratora i obrońcy Czynności procesowej losowania składu orzekającego dokonuje prezes sądu (przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia). W tym celu nie wyznacza się posiedzenia, a jedynie wyznacza termin i miejsce tej czynności, o czym zawiadamia się prokuratora i obrońcę (obrońców) oskarżonego (oskarżonych), bez względu na to, kto złożył wniosek. Przebieg czynności losowania, w tym udział w niej protokolanta i pracownika sekretariatu dokonującego czynności technicznej losowania, określają przepisy § 4-6 rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości. Niestawiennictwo prawidłowo zawiadomionych prokuratora i obrońcy nie stoi na przeszkodzie dokonaniu losowania.

35 kompetencje referendarza sądowego w postępowaniu karnym
Instytucja referendarza sądowego w Polsce uregulowana została ustawowo w 1985 r. (Ustawa z r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, tekst jedn.: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm). Referendarz sądowy był od tego czasu wyższym urzędnikiem sądowym, wykonującym czynności administracyjne oraz czynności z zakresu nadzoru nad pracą sekretariatów sądowych. Nie miał on jednak kompetencji merytorycznych, co powodowało, że wymagania stawiane kandydatom na to stanowisko nie były wysokie. Referendarzem sądowym mogła zostać osoba, która posiadała jedynie pięcioletnią praktykę na stanowisku sekretarza sądowego. Ustawa z r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadziła instytucję referendarzy jako wyodrębnioną grupę pracowników sądowych o szerokim zakresie kompetencji w zakresie podejmowania decyzji procesowych. I tak stosownie do: – art. 2 PrUSP zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie (§ 1), a zadania z zakresu ochrony prawnej w sądach wykonują także referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi (§ 2); – art. 151 § 1 PrUSP w zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach

36 Zgodnie z treścią art. 149 Prawa o ustroju sadów powszechnych, na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto: posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; jest nieskazitelnego charakteru; ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra prawa lub zagraniczne uznane w Polsce; ukończył 24 lata; zdał egzamin sędziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki lub radcowski.

37 W postępowaniu cywilnym referendarze sądowi wykonują czynności procesowe już od dnia 1 stycznia 1998 r. Aktualnie zakres tych czynności określa art. 471 k.p.c. Przepis ten stanowi, że „Referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności referendarz sądowy ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej.” Zadania referendarzy w postępowaniu karnym precyzuje art. 93a k.p.k. Przewiduje on, że „Polecenia, a w wypadkach wskazanych w ustawie także postanowienia i zarządzenia może wydawać referendarz sądowy”. Od postanowień i zarządzeń referendarza sądowego określonych może być wniesiony sprzeciw. W razie wniesienia sprzeciwu postanowienie traci moc. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu jedynie wówczas, gdy wniesiony zostanie po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. Sprzeciw ma charakter kasatoryjny i wzorowany jest na instytucji sprzeciwu od wyroku nakazowego – art. 506 § 1 – 3 k.p.k.

38 Kodeks postępowania karnego powierzenie referendarzom sądowym zadań z zakresu ochrony prawnej w następujących grupach tematycznych: a) wydawanie postanowień o charakterze obligatoryjnym, a więc w przedmiocie umorzenia postępowania wskutek odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia (art. 57 § 2 KPK), odstąpienia prokuratora od oskarżenia w sprawie z oskarżenia prywatnego (art. 60 § 4 KPK) i śmierci oskarżyciela prywatnego (art § 2 KPK), a także w przedmiocie przekazania powództwa cywilnego sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 68 KPK); b) wydawanie postanowień i zarządzeń w kwestiach dotyczących udziału obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu karnym, niezastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu (80a, 81, art. 84 § 2, art. 87a § 1, art. 378 § 1, 451 KPK); c) wydawanie postanowień w przedmiocie kosztów procesu, które nie rozstrzygają ostatecznie, kto ma je ponosić, a więc w przedmiocie zwolnienia od wyłożenia kosztów podlegających uiszczeniu przy wnoszeniu pisma procesowego (art. 623 KPK) oraz ustaleniu wysokości koszów, o których orzekł sąd (art. 626 § 2 KPK); d) nadawanie klauzuli wykonalności (art. 107 § 1, 3 i 4, art. 293 § 5 KPK); e) wydawanie zarządzeń dotyczących biegu sprawy, nieingerujących w jej końcowe rozstrzygnięcie (art. 120 § 1 i 2, art. 338 § 1, art. 422 § 3 KPK); f) wykonywanie czynności i podejmowanie decyzji procesowych w sprawach z oskarżenia prywatnego w zakresie, w jakim nie mogą być one traktowane jako wymierzanie sprawiedliwości: prowadzenie posiedzeń pojednawczych (art. 489 § 1 KPK), umarzanie postępowania w razie pojednania stron (art. 492 § 1 KPK), zarządzanie zwrotu uiszczonych przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanych wydatków (art. 622 KPK); g) wykonywanie innych zadań: – wydawanie poleceń Policji i innym organom w zakresie postępowania karnego (art. 15 § 1 KPK); – kierowanie spraw do postępowania mediacyjnego (art. 23a § 1 KPK); – zarządzanie wydawania kserokopii i uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy (art. 156 § 2 i 3 KPK); – wykonywanie czynności w ramach pomocy prawnej: sprawdzanie okoliczności faktycznych niewymagających przeprowadzenia dowodu (art. 97 KPK); – wydawanie zarządzeń w przedmiocie nadania biegu sprawom o odtworzenie akt (art. 162 i art. 163 § 1 KPK); – podejmowanie decyzji w przedmiocie dowodów rzeczowych, dotyczących: złożenia rzeczy do depozytu albo oddania osobie godnej zaufania (art. 231 § 1 KPK), sprzedaży rzeczy ulegających szybkiemu zepsuciu i innych wymienionych w art. 232 § 1 KPK, zarządzenia zniszczenia na wniosek prokuratora przedmiotów lub substancji określonych w art. 232a § 2 KPK. Przewiduje się przy tym, że wymienione w tych przepisach czynności referendarz będzie podejmował tylko w postępowaniu sądowym (235 KPK) Uprawnienie referendarza do podejmowania czynności procesowych wymaga, aby również do niego miały zastosowanie przepisy o wyłączeniu sędziego; służy temu proponowana zmiana brzmienia art. 44 k.p.k. O wyłączeniu referendarza orzeka sad w składzie jednego sędziego.

39 KAZUS Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Krakowie skazał oskarżonego Jana J. za dwa czyny z art. 148 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. Tym samym wyrokiem skazał również Wojciecha W. za to, że działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (Andrzejem A.), udzielił Janowi K. pomocy do popełnienia czynu z art. 270 § 1 k.k. Jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego sprawa Andrzeja A. (współsprawcy czynu zarzucanego Wojciechowi W.) została wyłączona do odrębnego postępowania, a następnie wobec niemożności ujęcia oskarżonego zawieszona przez prokuratora. Już po prawomocnym zakończeniu sprawy Jana J. i Wojciecha W., prokurator podjął postępowanie przeciwko Andrzejowi A., oskarżając go o to, że działając wspólnie i w porozumieniu z Wojciechem W. udzielił pomocy Janowi J. do popełnienia czynu z art. 270 § 1 k.k. Powołując się na wcześniej toczące się postępowanie przed Sądem Okręgowym, wniósł do tegoż sądu akt oskarżenia przeciwko oskarżonemu Janowi J. Czy prokurator postąpił prawidłowo?