Higiena Psychiczna Higiena psychiczna jest nauką teoretyczną i stosowaną zajmującą się warunkami zdrowia psychicznego jednostki i grupy społecznej, ustaleniem.

Prezentacja na temat: "Higiena Psychiczna Higiena psychiczna jest nauką teoretyczną i stosowaną zajmującą się warunkami zdrowia psychicznego jednostki i grupy społecznej, ustaleniem."— Zapis prezentacji:

1 Higiena Psychiczna Higiena psychiczna jest nauką teoretyczną i stosowaną zajmującą się warunkami zdrowia psychicznego jednostki i grupy społecznej, ustaleniem norm i zasad w dziedzinie zdrowia psychicznego oraz tworzeniem instytucji, metod i środków mających za cel zapobieganie zaburzeniom w zakresie zdrowia psychicznego

2 Higiena Psychiczna W Polsce prekursorem idei higieny psychicznej był Kazimierz Dąbrowski (1902 – 1980), który w 1935 roku w ramach Państwowego Zakładu Higieny utworzył Instytut Higieny Psychicznej, przekształcony następnie w 1946 w Państwowy Instytut Higieny Psychicznej. Bezpośrednim prekursorem Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej była Liga Higieny Psychicznej - społeczna organizacja ruchu psychohigienicznego, działająca w Warszawie w latach , a następnie w konspiracji w czasie wojny. PTHP powstało w 1948 roku jako organizacja naukowo – społeczna przy Państwowym Instytucie Higieny Psychicznej w Warszawie Do głównych celów działania Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej zalicza się: 1. ochronę i rozwój zdrowia psychicznego, moralnego i duchowego jednostki, rodziny i społeczeństwa 2. dążenie do wszechstronnego i wielopoziomowego rozwoju osobowości człowieka przez stworzenie warunków kadrowych, prawnych i socjalnych 3. umacnianie więzi rodzinnych oraz wspólnoty pozytywnych relacji interpersonalnych i postaw prospołecznych drogą wychowania w duchu patriotyzmu, prawdy, suwerenności i szacunku 4. poszanowanie każdej jednostki ludzkiej, szerzenie zasad humanizmu 5. rozwijanie i upowszechnianie właściwej hierarchii wartości, zasad zdrowia moralnego i wzorców życiowych przez publikacje, szkolenie i środki masowego przekazu dla stworzenia ruchu społecznej służby samopomocy.

3 Higiena Psychiczna Zdrowie psychiczne wg Kazimierza Dąbrowskiego to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania , odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego”. Liczne definicje zdrowia psychicznego najczęściej posługują się pojęciami równowagi psychicznej połączonej z pełną sprawnością wszystkich funkcji intelektualnych i emocjonalnych, zapewniających jednostce poczucie spełnienia i zadowolenia.

4 Higiena Psychiczna Zaburzenia psychiczne (rozumiane jako nieprawidłowe czynności psychiczne, zaburzenia zachowania) dzieli się na następujące grupy: 1. zaburzenia psychotyczne (psychozy) – charakteryzujące się zaburzeniami myślenia np. urojenia, postrzegania rzeczywistość – np. omamy wzrokowe, słuchowe, afektu – np. depresja, mania 2. nerwice (reakcje adaptacyjne) 3. zaburzenia psychosomatyczne 4. upośledzenie umysłowe 5. zespoły organiczne 6. zaburzenia osobowości 7. uzależnienia 8. dewiacje seksualne.

5 Higiena Psychiczna Profilaktyka zaburzeń psychicznych możliwa jest na trzech poziomach: 1. profilaktyka pierwszego stopnia ma na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń psychicznych poprzez eliminowanie wszelkich niekorzystnych czy szkodliwych elementów środowiska mogących spowodować zaburzenia psychiczne np. promocja zdrowia psychicznego w postaci popularyzacji technik radzenia sobie ze stresem psychicznym, rozwiązania systemowe mające na celu łagodzenie stresów makrospołecznych – np. system ubezpieczeń społecznych, system wsparcia materialnego, walka z bezrobociem, metody ochrony przed urazami czaszkowo-mózgowymi i zatruciami jako przyczynami dysfunkcji psychicznych 2. profilaktyka drugiego stopnia obejmuje wszelkie działania podejmowane w celu powstrzymania rozwoju zaburzeń psychicznych we wczesnych etapach choroby 3. profilaktyka trzeciego stopnia to działania adresowane do osób, które przebyły proces leczenia zaburzeń psychicznych, mające na celu powrót tych osób do pełnienia wszystkich ról społecznych i zawodowych.

6 Higiena Psychiczna Stres wg Hansa Selye to niespecyficzna reakcja organizmu na dowolne wymagania stawiane mu z zewnątrz lub reakcję organizmu w postaci mobilizacji energii do pokonywania różnorodnych przeszkód, barier, wymagań, bez względu na to czy towarzyszą jej przyjemne czy przykre odczucia. Selye, w zależności od zdarzeń wywołujących stres (negatywnych lub pozytywnych) podzielił go na: - eustres – stres konstruktywny, motywujący, stan zadowolenia pobudzający człowieka do podejmowania wysiłku i dążenia do osiągnięć życiowych - dystres – stres negatywny, osłabiający, stres deprywacji, przeciążenia prowadzącego do choroby, powoduje cierpienie, dezintegracje psychiczną, frustrację i zachowania agresywne.

7 Higiena Psychiczna Selye wyróżnił trzy stadia reakcji stresowej:
1. stadium alarmowe - mobilizacja sił obronnych organizmu, składa się z dwóch faz: a. faza szoku – bezpośrednia reakcja na wpływ czynnika szkodliwego (możliwe reakcje fizjologiczne to np. spadek ciśnienia krwi, spadek temperatury ciała) b. faza przeciwdziałania szokowi – reakcje obronne organizmu z towarzyszącymi zmianami reakcji fizjologicznych np. wzrost ciśnienia krwi, podwyższenie temperatury ciała) 2. stadium odporności to względna adaptacja organizmu do trwającego jakiś czas działania czynników szkodliwych 3. stadium wyczerpania występuje w sytuacji zbyt długiego lub zbyt intensywnego działania czynnika szkodliwego, powoduje to utratę zdolności obronnych organizmu i w konsekwencji rozregulowanie funkcji fizjologicznych (np. bezsenność, brak apetytu, owrzodzenie w przewodzie pokarmowym, nadciśnienie tętnicze, łysienie plackowate), przy dalszym intensywnym działanie stresora może to doprowadzić nawet do śmierci.

8 Higiena Psychiczna Koncepcja stresu wg Thomasa Holmes'a i Richarda Rahe'a. - wyróżnia skalę 43 wydarzeń życiowych, uszeregowanych według tego jak wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie. Każdemu zdarzeniu przyporządkowano określoną liczbę punktów. Obecnie to uszeregowanie znane jest jako skala do mierzenia stresu (SRRS – Social Readjustment Rating Scale).

9 Liczba punktów określających obciążenie Śmierć współmałżonka 100
Zdarzenie Liczba punktów określających obciążenie Śmierć współmałżonka 100 Rozwód 73 Ślub 50 Utrata pracy 47 Pogodzenie się ze współmałżonkiem 45 Przejście na emeryturę Ciąża 40 Nowy członek rodziny 39 Reorganizacja przedsiębiorstwa Zmiana pracy/stanowiska pracy 36 Współmałżonek zaczyna lub kończy pracę 26 Kłopoty z szefem 23 Zmiana godzin lub warunków pracy 20 Urlop 13 Święta 12

10 Higiena Psychiczna Holmes i Rahe swoją skalę opracowali studiując historie chorób i różne wydarzenia życiowe pacjentów leczonych z powodu poważnych chorób lub wypadków. Badacze zauważyli statystyczną zależność pomiędzy stresorami a prawdopodobieństwem zapadnięcia na poważną chorobę: 150 – 199 jednostek stresu = 37% szans choroby w ciągu kolejnych 2 lat 200 – 299 jednostek stresu = 51% szans choroby w ciągu 2 kolejnych lat ponad 300 jednostek stresu = 79% szans choroby w ciągu 2 kolejnych lat.

11 Higiena Psychiczna Transakcyjna teoria stresu według Richarda Lazarusa i Susan Folkman - stres psychiczny to dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem i otoczeniem, która jest oceniana przez jednostkę jako obciążająca, wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości adaptacji. Relacja pomiędzy jednostką a otoczeniem zależy od dwóch czynników: oceny poznawczej sytuacji i umiejętności radzenia sobie z tą sytuacją.

12 Higiena Psychiczna Każda transakcja ze środowiskiem podlega tzw. ocenie pierwotnej i jest rozpoznawana jest jako: - fakt bez znaczenia - zdarzenie korzystne - zdarzenie niekorzystne, wymagające wysiłku adaptacyjnego (stres psychiczny). Zdarzenie będące sytuacją stresową klasyfikowane jest następnie przez jednostkę jako: - krzywda lub strata, które już zaistniały - zagrożenie krzywdą lub stratą - wyzwanie motywujące do wysiłku, walki.

13 Higiena Psychiczna Każda transakcja (relacja) rozpoznana w trakcie oceny pierwotnej jako stresująca podlega ocenie wtórnej- jednostka ocenia własne możliwości fizyczne, psychiczne, społeczne poradzenia sobie z zaistniałą sytuacją. W ten sposób zostaje uruchomiony podstawowy proces adaptacyjny- tzw. proces radzenia sobie ze stresem czyli według definicji „ stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”. Wyróżnia się 4 zasadnicze sposoby radzenia sobie ze stresem psychicznym: 1. poszukiwanie informacji – zdobycie wiedzy niezbędnej do podjęcia właściwych decyzji, ponowna ocena szkody lub zagrożenia 2. bezpośrednie działania – konkretne czynności podejmowane przez jednostkę w celu uporania się ze stresującą transakcją dotyczące zmian zarówno w obrębie tejże jednostki jak i otoczenia 3. powstrzymywanie się od działania- jeżeli w konkretnej transakcji jest to korzystniejsze niż działanie 4. wewnętrzne regulowanie emocji – czyli mechanizmy obronne np. zaprzeczanie, racjonalizacja itp.

14 Higiena Psychiczna Działanie czynnika wywołującego stres ma także odzwierciedlenie w reakcjach fizjologicznych (biologicznych) organizmu – powoduje pobudzenie dwóch głównych systemów biorących udział w reakcji stresowej. Aktywacja części współczulnej układu autonomicznego, wydzielanie amin katecholowych (adrenalina, noradrenalina) przez rdzeń nadnerczy zwiększa sprawność narządów organizmu i pobudza go do bardziej efektywnego reagowania na działający bodziec (przyspieszenie tętna i oddechu, rozszerzenie źrenic). Drugim aktywowanym systemem jest aktywacja osi podwzgórze – przysadka – nadnercza. Podwzgórze wydziela hormon CRH, który pobudza przysadkę do wydzielania ACTH, a ten z kolei pobudza korę nadnerczy do wydzielania glukokortykoidów (kortyzolu).

15 Higiena Psychiczna Stres związany z pracą może mieć bardzo różnorodną genezę. Jedną grupę stanowią czynniki zależne od organizacji i warunków pracy: 1. obciążające czynniki fizyczne - np. niekorzystne temperatury, hałas, wibracje, nieodpowiednie oświetlenie, zła ergonomia miejsca pracy 2. nieodpowiednia organizacja pracy (sztywne procedury, zła komunikacja, mało precyzyjne lub sprzeczne zadania, duża odpowiedzialność za innych, konieczność podejmowania decyzji pod presją czasu lub braku koniecznych informacji,, nieodpowiednie tempo i planowanie pracy, współpraca z osobami o niskich kompetencjach, przestarzałe technologie, nagłe zmiany struktury organizacyjnej, małe lub brak szans rozwoju zawodowego 3. czynniki działające z zewnątrz na środowisko pracy – konkurencja, szybki rozwój technologii informatycznych, sytuacja osobista, sytuacja gospodarcza i polityczna kraju.

16 Higiena Psychiczna Niektóre zawody są szczególnie narażone na stres wynikający z istoty pracy: - praca związana z wyczerpaniem emocjonalnym – np. praca w oddziałach onkologicznych, pediatrycznych hospicjach, w policji, ofiarami brutalnej przemocy - praca wymagająca bardzo długich okresów pełnej koncentracji lub związana z poważnymi konsekwencjami popełnionych błędów – np. personel medyczny, kontrolerzy ruchu lotniczego, sędziowie - praca niebezpieczna – np. górnictwo, przemysł wydobywczy, piloci.

17 Higiena Psychiczna Stres związany z pracą, zwłaszcza o przewlekłym charakterze może powodować tzw. wypalenie zawodowe definiowane jako – „syndrom, na który składają się wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i obniżenie oceny własnych dokonań zawodowych.” Cechy wypalenia zawodowego: 1. wyczerpanie fizyczne – chroniczne zmęczenie, osłabienie, apatia, napięcie i kurcze w obrębie mięśni szyi i ramion, bóle pleców, zmiana zwyczajów żywieniowych i wagi ciała, zwiększona podatność na infekcje, zaburzenia snu i koszmary senne, wzrost przyjmowania leków lub spożycia alkoholu w celu zmniejszenia wyczerpania fizycznego 2. wyczerpanie emocjonalne – uczucie bezradności, przygnębienie, pobudliwość emocjonalna, poczucie osamotnienia, brak chęci do działania, poczucie emocjonalnej pustki 3. wyczerpanie psychiczne – negatywne nastawienie do siebie i pracy, poczucie własnej nieudolności, unikanie lub zerwanie kontaktów z kolegami lub klientami.

18 Higiena Psychiczna Zespół wypalenia zawodowego częściej obserwowany jest u osób o specyficznych cechach osobowości: - perfekcjoniści - osoby spełniające dwie lub trzy role jednocześnie - osoby konserwatywne i dogmatyczne - osoby niepotrafiące odmówić i poświęcające się dla innych - osoby definiujące się jedynie przez pracę - osoby przeceniające szanse na sukces bez realnej oceny sytuacji - osoby niedoceniające własnej pracy i jej wkładu w zadanie, uznające zbyt wiele spraw za ważne, bez dystansu do problemów zawodowych. Podstawowe metody prewencji wypalenia zawodowego to ustalenie własnych priorytetów, odpowiednie zarządzanie czasem (odpoczynek) i asertywny styl zachowania.

19 Higiena Psychiczna Zespołu stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder – PTSD – wyodrębnione w latach siedemdziesiątych XX wieku zaburzenie lękowe, pierwotnie opisane jako wynik przeżyć wojennych. Do najczęstszych przyczyn zalicza się urazy psychiczne spowodowane wydarzeniami takimi jak walka, wojna, atak terrorystyczny, brutalna przemoc, gwałt, wypadki komunikacyjne, rzadziej naturalnymi katastrofami - powódź, huragan, pożar, trzęsienie ziemi. Do najważniejszych cech tego zespołu zalicza się: 1. wystąpienie zaburzeń po niedługim czasie od zadziałania czynnika stresującego 2. nawracające przeżywanie traumatycznej sytuacji w powtarzających się wspomnieniach, snach 3. unikanie bodźców takich jak rozmowy, sytuacje, czynności, ludzie, mogących przypominać wydarzenie 4. nadmierna pobudliwość wegetatywne przejawiająca się w różnej postaci – zaburzenia snu, drażliwość, trudności z koncentracją, nadreaktywność na różne bodźce.

20 Związek stresu ze zdrowiem znany jest od dawna.
Higiena Psychiczna Związek stresu ze zdrowiem znany jest od dawna. Na podstawie badań psychoimmunologicznych stwierdzono, że osoby obdarzone określonymi cechami rzadziej chorują i mają silniejszy układ immunologiczny. Według A. Teisseyre do grupy ośmiu cech decydujących o zdrowiu zalicza się: 1. wrażliwość na sygnały wewnętrzne – zdolność obserwowania siebie i rozpoznawania sygnałów ciała/umysły jak np. dyskomfort, ból, zmęczenie, złe samopoczucie, smutek, gniew, przyjemność, ich rozumienia w kontekście wydarzeń własnego życia i dokonywania koniecznych zmian 2. zdolność do zwierzeń – umiejętność ujawniania uczuć względem siebie i innych

21 Higiena Psychiczna 3. siła charakteru – na która składają się trzy elementy: zaangażowanie – aktywne włączanie się w pracę, twórcze działanie, żywe związki z ludźmi kontrola – poczucie posiadania wpływu na jakość własnego życia, zdrowia i sytuację społeczną wyzwanie – traktowanie sytuacji stresujących jako możliwości do rozwoju i korzystnych zmian 4. asertywność – poczucie własnej wartości, świadomość własnych praw, gotowość domagania się i walki o nie, przy jednoczesnym partnerskim traktowaniu innych ludzi i respektowaniu ich praw 5. tworzenie związków opartych na miłości – łatwość nawiązywania głębszych relacji z innymi ludźmi (partnerstwo, przyjaźń, rodzicielstwo) opartych na zaufaniu i bezinteresowności 6. zdrowe pomaganie – altruizm

22 Higiena Psychiczna 7. wszechstronność i integracja – posiadanie i rozwijanie różnorodnych aspektów osobowości np. zróżnicowane zainteresowania, pełnienie ról w różnych dziedzinach życia 8. uważność – zdolność skupiania uwagi na „tu i teraz”, na tym w co jesteśmy aktualnie zaangażowani – na pracy, kontakcie z drugim człowiekiem, na konkretnej czynności, na różnych aspektach naszego życia.

23 Higiena Psychiczna Opracowano na podstawie:
1. Lazarus R.S.: Paradygmat stresu i radzenia sobie. Nowiny Psychologiczne, 3-4, 2-39, 1986 2. Selye H.: Stres życia. PZWL, Warszawa 1963 3. Selye H.: Stres okiełznany. PIW, Warszawa, 1977 4. Terelak J.: Psychologia stresu. Wydawnictwo Branta, Warszawa 1995 4. Teisseyre A.: Nowe spojrzenie na stres. W 5. Heszen-Niejodek I., Ratajczak Z.: Człowiek w sytuacji stresu, wydawnictwo UŚ, Katowice, 2000 6. Radzenie sobie ze stresem -szkolenie w ramach projektu „Kreatywny Humanista”, Katowice 27 – 30 września 2010 7. Marcinkowski J.T.: Podstawy Higieny. Volumed, Wrocław, 1997 8. Maśliński S., Ryżewski J.: Patofizjologia. PZWL, Warszawa, 1992