Sposoby porozumiewania się na przestrzeni wieków

Prezentacja na temat: "Sposoby porozumiewania się na przestrzeni wieków"— Zapis prezentacji:

1 Sposoby porozumiewania się na przestrzeni wieków

2 p.n.e - Mowa Ewolucja mózgu odróżniła człowieka od zwierząt, gdy doprowadziła do powstania rewolucyjnego sposobu komunikacji - mowy. Zakłada się, że duże znaczenie miał tutaj gen FOXP23, który 200 tys. lat temu dał człowiekowi wiele zdolności językowych. Mowa, zbiór wokalnych symboli opartych na logicznej strukturze, umożliwiła przekazywanie informacji i wiedzy kolejnym pokoleniom w doskonalszy sposób. Doświadczenia przekazywane za pomocą języka stawały się coraz bogatsze, a człowiek mógł zmieniać się i przystosowywać się do otoczenia – bądź przystosowywać otoczenie do siebie – znacznie szybciej niż gatunki opierające się na genetycznej ewolucji. Mowa oznaczała możliwość koordynacji i współpracy, postępu technicznego, nauki, inżynierii, powstania pojęć abstrakcyjnych i kultury. Ulokowała człowieka na szczycie łańcucha pokarmowego, umożliwiając homo sapiens walkę i zwycięstwo nad zwierzęcymi drapieżnikami. Pośrednio umożliwiła podróże przez niesprzyjające tereny (morza, pustynie) i ekspansję człowieka we wszystkie rejony Ziemi. Mowa nie jest jednak doskonała. Wypowiedziane słowo czy zdanie docierało tylko do osób znajdujących się w pobliżu mówiącego. Komunikacja przy pomocy głosu, bądź sygnałów migowych, na odległości większe niż kilometr była praktycznie niemożliwa. Pamięć ludzka wraz z upływem czasu często ulegała zniekształceniu, istnieje także ograniczenie ilości informacji możliwych do zapamiętania przez jednostkę. Wraz z przedwczesną śmiercią ‘osób pamiętających’ – szamanów, mędrców – którzy nie zdążyli przekazać swojej wiedzy uczniom - prymitywna społeczność mogła bezpowrotnie stracić wiedzę wielu pokoleń.

3 p.n.e - Pierwsze symbole Niedoskonałości mowy prowadziły do prób stworzenia lepszego sposobu przekazywania i przechowywania informacji. Rozwijane techniki należy podzielić na dwa rodzaje – te przeznaczone do komunikacji na dalsze odległości (omówione w dalszych rozdziałach) i te przeznaczone do komunikacji w czasie, czyli nadania wiedzy ludzkiej trwałości. Wszystkie te techniki opierały się na wspólnym elemencie – symbolach. Najstarsze znane nam symbole przeznaczone do komunikacji na przestrzeni czasu to malowidła jaskiniowe. Tak jak dla małych dzieci zanim nie nauczą się bardziej skomplikowanych sposobów komunikacji, tak i dla prehistorycznego człowieka obrazki i malowidła były najłatwiejszą do opanowania techniką. Ludzie Cro-Magnon stworzyli pierwszy kalendarz księżycowy 30,000 p.n.e.4 Powoli następowała ewolucja od rysowania do pisania. W starożytnym Egipcie oraz w dawnej Grecji pojęcia pisania i rysowania były tożsame, na co wskazują m.in. egipskie słowo s–sz i greckie graphein, które oznaczały zarówno pisanie, jak i rysowanie.

4 p.n.e – Petroglify Wydaje się, że od malowideł jest tylko krok do pierwszych symboli. Ale to krok ogromny i bardzo długi, zarówno w czasie, jak i rozwoju intelektualnym. Podczas gdy najstarsze malowidła naskalne, rzeźby, narzędzia możemy datować na okres późnego paleolitu (ok. 25 tys. lat p.n.e.), pierwsze symbole, petroglify, pojawiają się dopiero w okresie neolitu (10-9 tys. lat p.n.e)5. Prawdopodobnie używane były liczne mniej trwałe symbole – ułożone stosy kamieni, symbole wyryte w drewnie czy ziemi, jednak nie przetrwały one do dzisiejszych czasów, a ich istnienia możemy się tylko domyślać, obserwując – bliższe nam czasowo – prymitywne kultury z Oceanii czy Afryki. Równie stare są też pierwsze środki mnemotechniczne – narzędzia służące do pomocy w zapamiętywaniu. Symbole z najtrwalszych substancji (takie jak kamienie obrabiane do specyficznych kształtów) datowane są także na okres późnego paleolitu. Prawdopodobnie często używane były także węzły na sznurach (podstawa słynnych peruwiańskich kipu), karby na drzewie, tatuaże, herby, proporce, pieczęcie. Nie istnieją jednak żadne wiarygodne dowody, że symbole będące graficznym odbiciem języka – czyli pismo – wykształciły się przed piątym tysiącleciem p.n.e.

5 Pektoglify Petroglify – wyryte w skale rysunki, na ogół prehistoryczne dzieła ludzi z ery neolitycznej. Są one ważną formą przedliterackich symboli, używanych od około 10. tysiąclecia p.n.e. do czasów współczesnych, mających różnorodne formy zależnie od czasu i miejsca powstania. Słowo petroglif pochodzi z greki, w której πέτρος petros oznacza skała, a γλύφειν glyphein to wyryć (ich złożenie zostało zaadaptowane pierwotnie w języku francuskim, jako pétroglyphe). Petroglifu nie należy mylić z piktogramem, który jest jedynie namalowany na skale (a nie: wyryty), chociaż obydwa można zaliczyć do szerszej kategorii sztuki naskalnej. Petroformy, lub wzory i kształty znajdujące się na wielu dużych skałach i skupiskach głazów to również całkiem co innego

6 9000 p.n.e. - Piktogramy i ideogramy
Najstarszym podgatunkiem pisma są piktogramy, czyli pismo obrazkowe, w którym obrazy lub schematyczne rysunki przedmiotów są symbolami tych zjawisk. Symbole te nie przedstawiają dźwięków mowy – jest to alfabet semantyczny (od gr. sema, znak), a nie fonetyczny. Piktogramy są kolejnym krokiem w ewolucji symboli. Tak jak petroglify rozwinęły się z malowideł naściennych, tak z petroglifów powstały piktogramy. Istotna różnica między takimi malowidłami, jak petroglify, a piktogramami polega na tym, że te pierwsze przedstawiają jakieś wydarzenie – podczas gdy piktogramy o tym wydarzeniu opowiadają. Mają więc znaczenie użytkowe. Piktogramami posługiwały się ludy starożytne – prehistoryczni mieszkańcy Egiptu, Mezopotamii, Fenicji, Krety, Hiszpanii, Fancji. Posługują się nimi dalej plemiona żyjące współcześnie w Afryce, Ameryce i Oceanii. Najstarsze piktogramy datowan są na 9000 p.n.e. aczkolwiek dopiero ok p.n.e. stały się powszechnie znane. Symbole te były używane do oznaczania pojemników z żywnością, prawdopodobnie na handel, a później także dóbr rzemieślniczych. Najstarsze znane ideogramy pochodzą z powierzchni skał, nowsze z gliny i ceramiki, a najnowsze z kory, skór zwierzęcych i kości.

7 3300 p.n.e. - Pismo Symbole były prekursorem kolejnego wielkiego wynalazku – pisma. Zamknięty zbiór symboli, wyrażających dźwięki fonetyczne bądź pojęcia, umożliwił przechowywanie skomplikowanych, długich wiadomości i stanowił ‘graficzny zapis mowy’6. Pismo było darzone wielkim szacunkiem. Starożytni Egipcjanie uważali za jego twórcę Thota, boga kultury, nauki i magii. Nebo, syn Marduka, był babilońskim bogiem pisma – i ludzkiego przeznaczenia. Według tradycji żydowskiej pismo wynalazł Mojżesz, według mitów greckich – Hermes. Klasa urzędników rządzących imperium chińskim, literati, za jedną z najważniejszych cech wykształconego człowieka uważała zdolność czytania i pisania. Nieco kontrowersyjne jest ustalenie dokładnej daty powstania pisma. Pierwsze piktogramy i ideogramy pojawiły się wkrótce po pierwszych petroglifach, bo juz w okolicach 9000 p.n.e.7, ale pismo powstało nie wcześniej niż w okolicach 5000 p.n.e. Ponieważ staroeuropejske znaki Vinčów8 są do tej pory nieodczytane i uważane przez wielu archeologów za motywy zdobnicze, za najstarsze znane nam pismo uważa się sumeryjskie piktogramy z 3400 p.n.e.9 Mniej więcej wy tym samym czasie wynalezione zostały też hieroglify10 i symbole proto-elamickie.

8 3400 p.n.e. - Pisma ideograficzne
O ile najstarsze ideogramy pochodzą z mniej więcej tego samego okresu co najstarsze piktogramy, to pisma czysto ideograficzne (logograficzne13), spotykane w różnych kulturach świata, zostały wynalezione stosunkowo późno i są także mniej wygodne od omówionych poniżej wcześniejszych pism analitycznych i analityczno-fontetycznych. Rys. 6 Chiński ideogram ji reprezentujący dziecko pod dachem, odczytywany kiedyś ‘troszczyć się’, oznacza dziś ‘znak’ badź ‘ideogram’ Z czasem ideogramy coraz bardziej odchodziły od ‘zwykłych obrazków’ i ewoluowały w stronę bardziej abstrakcyjnych symboli, nadal jednak zachowały swoją podstawową ideę, że dany znak reprezentuje konkretne pojęcie. Ideogramy są spotykane w starszych systemach pisma Dalekiego Wschodu – m.in. w japońskim Kanji14, koreańskim Hanja15 (z V wieku n.e.), które z kolei wywodzą się z chińskich znaków16 (1200 p.n.e). Najstarszy system pisma, sumeryjskie pismo klinowe, jest przykładem pisma ideograficznego.

9 3300 p.n.e. - Pisma analityczne
Pisma starożytnych Egipcjan, Kreteńczyków, Hetytów czy mieszkańców Mezopotamii nie były pismami ideograficznymi. Już w swych najstarszych znanych nam formach słowa zbudowane były z symboli, połączonych w różne kombinacje. Tym samym stanowią fazę przejściową pomiędzy pismem czysto ideograficznym, a pismem czysto fonetycznym, gdyż zawierają elementy obu tych rodzajów pisma. Warto jednak podkreślić, że granica między pismami ideograficznymi i analitycznymi jest stosunkowo płynna, i wiele opracowań naukowych nie czyni różnicy między pismami ideograficznymi (logograficznymi) a analitycznymi. Najbardziej znanym przykładem pisma analitycznego są egipskie hieroglify (najstarszy odkryty egipski hieroglif jest datowany na 3300 p.n.e.). Składają się z trzech odrębnych elementów: znaki ideograficzne - np. “krzyż ankh” oznaczał “życie”, a “pióro” oznaczało “prawdę” znaki fonetyczne – hieroglificzne znaki spółgłoskowe, oznaczały od jednej do trzech spółgłosek determinatywy – poprzedzające słowa i określające klasę wyrazów. Np. wszystkie imiona bóstw były poprzedzane znakiem siedzącej figurki boga

10 400 p.n.e. - Heliograf Na 400 r. p.n.e. datuje się heliografy, czyli urządzenia działające na zasadzie odbijania promieni świetlnych przez lustra. Po raz pierwszy opis ich użycia napotykamy w Hellenice Ksenofona, gdzie spotykamy opis sygnałów bitewnych przesyłanych przy pomocy wypolerowanych tarcz.

11 3000 p.n.e. - Pisma fonetyczne - sylabiczne
Pisma fonetyczne-sylabiczne (sylabariusze) to takie zespoły symboli fonetycznych, w których poszczególne znaki są znakami samogłosek lub sylab, połączonych tak by przekazywały słowo mówione.17 Sylabariusze istniały w Europie i na Bliskim Wschodzie (m.in. Babiloński z 3000 p.n.e.18, Minojski Linear B19 z 1400 p.n.e, aksumicki Ge’ez20 z 500 p.n.e.), w Afryce Zachodniej, w Ameryce Północnej i w Azji. Nawet obecnie używa się ich w niektórych kulturach, np. w Japonii korzysta się aż z dwóch sylabariuszy (katakany i hiragany). System sylabiczny wydaje się bardziej logiczny i prostszy od alfabetu, i dlatego też był częściej stosowany. Jednak pismo sylabiczne musi posiadać znacznie więcej symboli niż alfabet (przy piśmie całkowicie sylabicznym byłaby to liczba samogłosek pomnożona przez liczbę spółgłosek). Dlatego też sylabariusze są o wiele trudniejsze do nauki niż pisma alfabetyczne i stanowią podobnie ślepą uliczkę w ewolucji pisma jak ideogramy.

12 2000 p.n.e. - Pismo fonetyczne – alfabetyczne
Najstarszy znany nam dziś przykład alfabetu datuje się na 2000 p.n.e.21 i był on używany w Egipcie przez Semitów, którzy nadali egipskim hieroglifom nowe nazwy. Początkowo tylko spółgłoski miały swoje fonemy, ale kolejne mutacje alfabetu (m.in. fenicki – 1200 p.n.e) ewoluowały w kierunku włączenia samogłosek, co nastąpiło w alfabecie starogreckim (900 p.n.e), przodku alfabetów cywilizacji europejskiej. Kolejna wersje alfabetu z tej linii ewolucyjnej to alfabet etruski, a następnie alfabet rzymski (600 p.n.e.), z którego w prostej linii wywodzą się alfabety łacińskie, którymi się dziś posługujemy. Alfabet rzymski składał się tylko z ‘dużych’ liter. W okresie średniowiecza alfabet łaciński wzbogacił się o małe litery, a także symbole ‘j’, ‘w’ i ‘u’. Różne lokalne języki dodawały także inne swoje litery do swoich wersji alfabetu – np. litery ‘ó’ czy ‘ś’ w alfabecie polskim. Wynalazek pisma fonetycznego-alfabetycznego nie tylko przetrwał do dziś z niewielkimi zmianami, pomimo wynalezienia druku, maszyn do pisania, komputerów czy technik natychmiastowej łączności, ale także odniósł zwycięstwo nad innymi rodzajami pisma. Ta jego niezwykła uniwersalność, prostota, możliwość adaptacji i ogromna użyteczność bez wątpienia tworzą z niego jeden z najbardziej znaczących wynalazków w dziedzinie technik komunikacji

13