Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 4 Socjalizm i komunizm

Prezentacja na temat: "Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 4 Socjalizm i komunizm"— Zapis prezentacji:

1 Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 4 Socjalizm i komunizm
Współczesne ideologie polityczne Zajęcia nr 4 Socjalizm i komunizm. Marksistowska teoria państwa jako elementu panowania klasowego dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań

2 Socjalizm i komunizm socjalizm [łac. socialis ‘społeczny’], ideologie i ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do ładu społecznego opartego na zasadach wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką; w myśli marksistowskiej faza rozwoju społecznego, następująca po kapitalizmie; określenie stosowane niekiedy w charakterystyce ustroju społecznego tych krajów wysoko rozwiniętych (zwłaszcza europejskich), w których gospodarce rynkowej towarzyszy daleko posunięta redystrybucja dochodu narodowego i realizacja koncepcji państwa dobrobytu.

3 Socjalizm i komunizm komunizm [łac. communis ‘wspólny’, ‘powszechny’], ideologia postulująca równość i wspólnotę w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu; w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie; ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu socjaldemokracji; w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku potocznym — ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne; w państwach komunistycznych określany również mianem socjalizmu realnego.

4 Socjalizm utopijny, Socjalizm naukowy (marksizm) socjalizm reformistyczny, Rewizjonizm Eduarda Bernsteina, Komunizm (leninowska wersja marksizmu), Trockizm, Socjaldemokracja, Socjalizm realny (demokracja ludowa), Eurokomunizm, Maoizm,

5 1827 r. – czasopismo „Co-operative Magazine” w Wlk. Brytanii.
Socjalizm i komunizm Marksizm chciał być socjalizmem naukowym – w odróżnieniu od dotychczasowego socjalizmu, który Marks i Engels ochrzcili mianem „utopijnego”. Lata 30. XIX wieku to okres działalności Roberta Owena, Karola Fouriera i Saint-Simona. 1827 r. – czasopismo „Co-operative Magazine” w Wlk. Brytanii.

6 Robert Owen (1771-1858) Socjalizm utopijny
„Nowy pogląd na społeczeństwo czyli rozprawy o kształceniu charakteru”, angielski działacz społeczny i polityczny, Jeden z założycieli ruchu spółdzielczego, jako 18-latek zarządzał fabryką włókienniczą w Manchesterze, w 1823 r. wyjechał do Ameryki, gdzie założył eksperymentalna kolonię „Nowa Harmonia”, W 1832 r. założył w Londynie bazar wymiany towarów (bezgotówkowy),

7 Karol (Charles) Fourier (1772-1837)
Socjalizm utopijny Karol (Charles) Fourier ( ) „Teoria czterech ruchów i ich ogólne przeznaczenie”, „Traktat o prywatnym zrzeszeniu rolniczym”, „Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy”, urodził się w zamożnej rodzinie kupieckiej, majątek stracił w 1793 r. w wyniku powstania lyońskiego (przeciw rewolucyjnemu Konwentowi), potem pracował jako komiwojażer,

8 krytykował anarchię produkcji,
Socjalizm utopijny krytykował anarchię produkcji, postulował – podobnie jak Owen – tworzenie samowystarczalnych wspólnot utopijnych, tzw. falansterów (dokładnie opracowane reguły współżycia, np. liczba osób – 1620).

9 Saint-Simon (1760-1825) Socjalizm utopijny
„Listy obywatela Genewy i jemu współczesnych”, „Katechizm industrialistów”, „Nowe chrześcijaństwo”, potomek arystokratycznego rodu, starannie wykształcony, uważany za jednego z największych erudytów swoich czasów, Walczył w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, w 1789 r. zrzekł się tytułów rodowych, dorobił się znacznego majątku na spekulacji dobrami narodowymi, jednak długo żył w nędzy,

10 Ekonomiczne i społeczne przyczyny narodzin idei socjalistycznych:
Socjalizm i komunizm Ekonomiczne i społeczne przyczyny narodzin idei socjalistycznych: protest wobec warunków społecznych i ekonomicznych w początkach rozwoju kapitalizmu przemysłowego, krytyka liberalnego społeczeństwa wolnorynkowego, próba zaproponowania alternatywy.

11 Koniec XIX wieku to okres ewolucji socjalizmu ze względu na:
Socjalizm i komunizm Koniec XIX wieku to okres ewolucji socjalizmu ze względu na: polepszanie się warunków życia i pracy klasy robotniczej, pojawienie się związków zawodowych i partii robotniczych reprezentujących interesy robotnicze, rozwój sportu i klubów sportowych. Efektem było włączenie się partii socjalistycznych do życia politycznego i przyjęcie przez nich zasad walki politycznej zgodnych z parlamentaryzmem oraz porządkiem konstytucyjnym.

12 ideolog socjaldemokracji niemieckiej, członek SDP,
Socjalizm i komunizm Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 – 1932) „Zadania socjalizmu i zadania socjalnej demokracji” ideolog socjaldemokracji niemieckiej, członek SDP, działacz II Międzynarodówki, redaktor nielegalnego pisma „Socialdemokrat”, gdzie współpracował z Marksem i Engelsem, poddał krytyce podstawowe założenia myśli Marksa,

13 Socjalizm i komunizm Do I wojny światowej socjaliści podzielili się – radykałowie na czele z Leninem zaczęli się określać mianem komunistów (bolszewików).

14 Komunizm (leninowska wersja marksizmu)
Socjalizm i komunizm Komunizm (leninowska wersja marksizmu) niezwykle płodny pisarz (dzieła zebrane to ponad 50 tomów), m.in. „Co robić?”, „Materializm a empiriokrytycyzm”, „O prawie narodów do samookreślenia”, „Państwo a rewolucja” teoretyk bolszewizmu, teoretyk, strateg i przywódca rewolucji październikowej, polityk rosyjski i radziecki, Wielokrotnie zesłany na Syberię, redaktor pism „Iskra”, „Prawda”, przewodniczący rady komisarzy ludowych i przywódca partii WKP (b), założyciel i przywódca Międzynarodówki Komunistycznej, W „Liście do Zjazdu” przestrzegał przed Stalinem i Trockim jako swymi ewentualnymi następcami, Włodzimierz Lenin ( )

15 twórca opresyjnego systemu polityczno-społecznego opartego m.in. na
Socjalizm i komunizm Stalinizm rewolucjonista rosyjski, sekretarz generalny partii komunistycznej, lider Związku Radzieckiego, twórca opresyjnego systemu polityczno-społecznego opartego m.in. na a) terrorze powszechnym i kulcie jednostki, b) doktrynie „socjalizmu w jednym kraju”. c) Józef Stalin ( )

16 Zbrodnie komunizmu Socjalizm i komunizm
„(…) Zgodnie z naszymi szacunkami pozwala ustalić rząd wielkości i uzmysłowić sobie powagę zagadnienia: • Związek Sowiecki - 20 milionów ofiar śmiertelnych, • Chiny - 65 milionów, • Wietnam - l milion, • Korea Północna - 2 miliony, • Kambodża - 2 miliony, • Europa Wschodnia - l milion, • Ameryka Łacińska tysięcy, • Afryka - 1,7 miliona, • Afganistan - 1,5 miliona, • międzynarodowy ruch komunistyczny i partie komunistyczne nie sprawujące władzy -10 tysięcy. W sumie blisko 100 milionów ofiar śmiertelnych”.* * „Czarna księga komunizmu”, S.. Courtois i inni, Warszawa 1999, s

17 - Wietnam, Kambodża, Laos, - socjalizm indyjski,
Socjalizm i komunizm 2 połowa XX wieku to okres rozprzestrzeniania się idei socjalistycznych w krajach Trzeciego Świata – elementem charakterystycznym jest zastąpienie hasła walki klasowej hasłem antykolonializmu oraz połączenie socjalizmu z nacjonalizmem.: - Korea Płn., - Wietnam, Kambodża, Laos, - socjalizm indyjski, - socjalizm afrykański, - socjalizm arabski, - socjalizm w Ameryce Łacińskiej.

18 Andrew Heywood proponuje trzy sposoby rozumienia socjalizmu:
Socjalizm i komunizm Andrew Heywood proponuje trzy sposoby rozumienia socjalizmu: model ekonomiczny opozycyjny do kapitalizmu, instrument, program ruchu związkowego doktryna polityczna. Wspólnota, współpraca, równość, klasa społeczna, wspólna własność.

19 Wspólnota Socjalizm i komunizm
wizja kolektywistyczna – ludzie mogą przezwyciężać problemy społeczne i ekonomiczne wspólnym wysiłkiem, a nie jednostkowym działaniem  jednocześnie jednak socjaliści zupełnie inaczej spoglądają na naturę ludzką – uważają, że jest ona plastyczna, formowana przez doświadczenia i warunki życia społecznego, zachowanie ludzkie jest zdeterminowane wychowaniem, to doświadczenie kształtuje i warunkuje osobowość jednostki.

20 Kolektywizm Socjalizm i komunizm
jednostki nie da się oddzielić od społeczeństwa – wielki sprzeciw wobec myślenia liberalnego. To, że jednostki zachowują się samolubnie, zachłannie i agresywnie nie wynika z ich natury, lecz jest warunkowane społecznie, To kapitalizm zmusza czy też sprzyja takim postawom, ponieważ popycha je takich egoistycznych zachowań.

21 Socjalizm i komunizm najtrwalszym efektem tego typu eksperymentów jest system izraelskich kibuców – system spółdzielni, rolniczych osiedli, będących wspólną własnością ich członków i przez nich zarządzanych.

22 WSPÓŁPRACA Socjalizm i komunizm
skoro ludzie maja społeczna naturę to naturalną chęcią jest współpraca a nie rywalizacja, rywalizacja antagonizuje jednostki, promuje egoizm i agresję, zrywa więzi społeczne współpraca wykorzystuje energię wspólnoty, od każdego wedle zdolności, każdemu wedle potrzeb

23 Filozoficzną podstawą, światopoglądem był materializm dialektyczny:
Socjalizm i komunizm Filozoficzną podstawą, światopoglądem był materializm dialektyczny: metoda badania zjawisk społecznych była dialektyczna czyli antymetafizyczna, wyobrażenie o świecie i jego głównych problemach – materialistyczne.

24 Socjalizm i komunizm Na materializm dialektyczny składa się metoda dialektyczna i materializm filozoficzny: świat jest pewną całością, w której jego poszczególne elementy wchodzą w interakcje, świat znajduje się w ciągłym ruchu, ciągle się zmienia – poszczególne zjawiska powstają, rozwijają się i obumierają.

25 rozwój to przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe,
Socjalizm i komunizm Skutkuje to powstawanie coraz to nowych zjawisk. Przeobrażenia te podlegają pewnym prawom: rozwój to przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe, od starego stanu jakościowego do nowego stanu jakościowego (i znów zmiany ilościowe, itd.).

26 Socjalizm i komunizm Rozwój nie jest jednak ruchem po kole, lecz ruchem postępowym, po linii wstępującej (stąd bierze się lewicowa wiara w ideę postępu). Wszystkim zjawiskom społecznym właściwe są wewnętrzne sprzeczności, walka tych sprzeczności jest siłą napędową rozwoju: teza + antyteza = synteza > nowa teza + antyteza = synteza.

27 Socjalizm i komunizm Dialektyka połączona została z materializmem filozoficznym: materialność świata, ta materia znajduje się w ciągłym ruchu, pierwotność materii i wtórność świadomości – materia jest obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza świadomością i niezależnie od niej. Świadomość zaś to właściwość ludzkiego mózgu, dlatego nie może istnieć bez materii, a tym bardziej być wobec niej pierwotna, świat istnieje wiecznie i rozwija się według obiektywnych praw, które są w pełni poznawalne (patrz Carl Popper i „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie).

28 byt określa świadomość,
Socjalizm i komunizm Materializm historyczny – oznaczał przeniesione zasad materializmu i metody dialektycznej w sferę badania życia społecznego i zjawisk społeczno- historycznych: byt określa świadomość, źródeł idei, poglądów, teorii politycznych, instytucji państwowych należy szukać w materialnych warunkach życia społeczeństwa.

29 Od tego zależy struktura społeczna, instytucje polityczne i poglądy,
Socjalizm i komunizm w ich ramach najistotniejszym elementem, który decydował o strukturze społecznej był sposób produkcji dóbr materialnych, Od tego zależy struktura społeczna, instytucje polityczne i poglądy, sposób produkcji ulega ciągłym zmianom: najpierw następują zmiany w siłach wytwórczych (najbardziej rewolucyjny element produkcji – niewolnicy, cłhłopi, proletariat), to zaś zaczyna się od zmiany narzędzi produkcji

30 Następną zmianą jest zmiana w stosunkach produkcji,
Konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji to ekonomiczne podłoże rewolucji społecznych.

31 Socjalizm i komunizm techniczna strona produkcji wyrażająca stosunek człowieka do otaczającej go przyrody, której elementy przekształca w procesie produkcji, zdobywając przy tym doświadczenie, pozytywne nawyki i coraz większą wiedzę, która umożliwia udoskonalanie przedmiotów i środków pracy (narzędzi); zdaniem Marksa, na podstawie znajomości metod i środków pracy można określić ogólny rozwój danego społeczeństwa; ludzie zmieniając i doskonaląc narzędzia i metody pracy, przy pomocy których zmieniają przyrodę, zmieniają się sami; stąd wniosek Marksa, że materialną podstawą historii ludzkości jest rozwój jego sił wytwórczych), zmiana sił wytwórczych zaczyna się od zmiany narzędzi pracy,

32 Socjalizm i komunizm konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podłoże rewolucji.

33 Teoria bazy i nadbudowy
Socjalizm i komunizm Teoria bazy i nadbudowy Na różnych formach własności, na społecznych warunkach bytu wznosi się cała nadbudowa różnych swoiście i ukształtowanych uczuć, złudzeń, sposobów myślenia i poglądów życiowych. Marks wyróżniał trzy sfery życia społecznego: bazę ((formy własności, społeczne warunki bytu), nadbudowę prawną i polityczną i odpowiadające jej formy świadomości społecznej.

34 Klasy i teoria walki klas
Socjalizm i komunizm Klasy i teoria walki klas istnienie klas jest związane tylko z określonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji, walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu, dyktatura jest tylko przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego, walka klasowa jest prawem historycznym, historyczna rola proletariatu jako klasy rewolucyjnej.

35 Państwo w ujęciu marksistowskim
Socjalizm i komunizm Państwo w ujęciu marksistowskim Marks i Engels traktowali państwo oraz prawo jako zjawiska historyczne – będące rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego. Jednocześnie postrzegali je jako instrument panowania jednej klasy nad pozostałymi. Engels pisał: państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych, a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas.

36 A zatem państwo jest państwem najsilniejszej klasy:
Socjalizm i komunizm A zatem państwo jest państwem najsilniejszej klasy: państwo starożytnych było państwem właścicieli niewolników, państwo średniowieczne było państwem szlachty uciskającej chłopów, państwo nowożytne jest państwem kapitalistów, wyzyskujących robotników.

37 Socjalizm i komunizm Ponieważ państwo oparte jest na wyzysku, władza w nim sprawowana jest prze specjalne siły: wojsko, biurokracja, policja, wywiad. Państwo to machina kierownicza, która posiada aparat przymusu oddzielony od społeczeństwa – nigdy jednak nie jest tak, aby ten aparat całkowicie oddzielił się od panującej klasy, zawsze działa w jej interesie, broniąc istniejącego ustroju ekonomicznego. Państwo tworzy prawo, które jest wola klasy panującej. Zarówno państwo jak i prawo są najistotniejszymi elementami nadbudowy, będąc jej częścią polityczną.

38 Socjalizm i komunizm Historycznie następowały po sobie: państwo niewolnicze, państwo feudalne, państwo kapitalistyczne. W ramach każdego państwa tworzyły się rozmaite formy państwa – typ państwa zależy od historycznie uwarunkowanego, ekonomicznego ustroju społeczeństwa, od tego jaka władza znajduje się u władzy. Natomiast formy państwa zależą od konkretnych warunków historycznych, rozwoju danego kraju, od stopnia pogłębiania się walki klasowej.

39 Socjalizm i komunizm Zastanawiając się nad kształtem państwa w przyszłości marksizm próbował go opisać w sposób racjonalny i naukowy. Zalążki państwa nowego typu Marks widział w Komunie Paryskiej.

40 Koniec