Pobierz prezentację
Pobieranie prezentacji. Proszę czekać
1
CZĄSTECZKOWA BUDOWA MATERII
2
Rys historyczny
3
Pierwsze teorie Nad tym, z czego zbudowany jest świat i co jest jego najmniejszą cząstką zastanawiali się już starożytni. Oto koncepcje niektórych filozofów: Tales z Miletu uważał, że początkiem wszystkiego jest woda Empedokles uważał, że cała materia składa się z 4 prostych substancji: ziemi, powietrza, wody i ognia Demokryt uznał, że wszystko składa się z atomów – małych niewidocznych cząstek, które są niepodzielne
4
Naukowcy zajmujący się tą tematyką
Ojcem teorii o czasteczkowej budowie materii był Demokryt z Abdery. A także: - Pierre Gassendi - Epikur - John Dalton - Amadeo Avogadro - Michael Faraday - Dmitrij Mendelejew
5
Demokryt Demokryt z Abdery - ur. ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.) – myśliciel i podróżnik, naukowiec, znany jako "śmiejący się filozof". Prace Demokryta dotyczyły wielu różnych dziedzin - fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd. Przetrwały z nich nieliczne fragmenty, głównie dzięki Epikurowi i poematowi Lukrecjusza "De rerum natura".
6
Epikur Epikur - ( p.n.e. urodził się na wyspie Samos) – grecki filozof, twórca epikureizmu. Był jednym z najważniejszych filozofów tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, w której dominowały zagadnienia filozofii życia - czyli rozważania na temat jak osiągnąć pełne szczęście.
7
Pierre Gassendi Pierre Gassendi - (ur. w 1592 r. w Prowansji, zm.1655 r. w Paryżu) – francuski filozof, astronom, astrolog, nauczyciel i ksiądz. Zaliczał się do czołowych matematyków swoich czasów. Silnie wystąpił przeciwko koncepcji Arystotelesa. Gassendi odnowił atomistyczną filozofię Epikura, odrzucając niezgodne z religią katolicką poglądy o materialności duszy i odwieczności atomów. Gassendi polemizował z Kartezjuszem, krytykując poglądy o ideach wrodzonych oraz kartezjański dualizm.
8
John Dalton John Dalton - (ur. 6 września 1766 w Cockermouth, zm. 27 lipca 1844 w Manchester) – angielski fizyk, chemik i meteorolog. Twórca nowożytnej atomistycznej teorii materii, odkrył prawo ciśnień cząstkowych, prawo stosunków wielokrotnych, opisał wadę wzroku nazywaną później daltonizmem. Na jego cześć jednostkę masy atomowej nazwano daltonem (Da).
9
Amadeo Avogadro Amadeo Avogadro - (ur. 9 sierpnia 1776 w Turynie, zm. 9 lipca 1856 r.) – włoski fizyk, jeden z najważniejszych na przestrzeni wieków naukowców rozwijających atomistyczną teorię budowy materii.
10
Michael Faraday Michael Faraday - (ur. w 1791 r., zm. w 1867 r.) – fizyk i chemik angielski, jeden z najwybitniejszych uczonych XIX w., eksperymentator, samouk. Największe znaczenie miały prace Faradaya dotyczące elektryczności. W 1831 r. odkrył zjawisko indukcji elektromagnetycznej, co przyczyniło się do powstania elektrodynamiki. W latach sformułował prawa elektrolizy i wprowadził nomenklaturę dla opisu tego zjawiska.
11
Dmitrij Mendelejew Dmitrij Mendelejew- (ur. w 1834 w Tobolsku, zm w Sankt Petersburgu) – chemik rosyjski, odkrywca prawa okresowości pierwiastków chemicznych.
12
Budowa atomu
13
. Atom - najmniejsza, niepodzielna cząstka danej substancji zachowująca wszystkie właściwości charakterystyczne dla tej substancji Budowa atomu Elektrony Jądro: -protony -neutrony
14
Cząsteczki ponadatomowe
15
Cząstki supramolekularne
Cząstki supramolekularne – składają się ze zbiorów cząsteczek chemicznych połączonych słabymi oddziaływaniami międzycząsteczkowymi (siły Van Der Waalsa, wiązania wodorowe itp.). Np. DNA, monokryształy, cząstki występujące w zeolitach, aerożelach, żelach i zolach, cząstki tworzące pyły i pasty. Większość tego rodzaju cząstek jest na tyle duża, że da się je obserwować pod mikroskopem optycznym.
16
Cząsteczki chemiczne Cząsteczki chemiczne (molekuły) – składające się z silnie związanych ze sobą atomów. Różne rodzaje cząsteczek tworzą różne rodzaje związków chemicznych. Również niektóre pierwiastki występują w naturze w formie dwuatomowych cząsteczek (np. wodór). Aktualnie szacuje się, że zbadano i skatalogowano ponad 50 milionów różnych cząsteczek chemicznych, a ich zbiór jest praktycznie nieograniczony. Cząsteczki mogą zawierać od dwóch do ponad miliona atomów. Niektóre największe daje się obserwować pod mikroskopem optycznym, większość z nich daje się bezpośrednio obserwować za pomocą mikroskopu elektronowego lub AFM.
17
Jony Jon – atom lub grupa atomów połączonych wiązaniami chemicznymi, która ma niedomiar lub nadmiar elektronów w stosunku do protonów. Obojętne elektrycznie atomy i cząsteczki związków chemicznych posiadają równą liczbę elektronów i protonów, jony zaś są elektrycznie naładowane dodatnio lub ujemnie. Jony naładowane dodatnio nazywa się kationami, zaś ujemnie anionami.
18
Atom Thomsona Model atomu Thomsona, zwany także modelem "'ciasta z rodzynkami" – model atomu zaproponowany przez brytyjskiego fizyka J. J. Thomsona. W modelu tym Thomson założył, że każdy atom jest zbudowany z jednorodnej kuli naładowanej dodatnio, wewnątrz której znajdują się ujemnie naładowane elektrony. Za pomocą tego modelu, mającego obecnie znaczenie tylko historyczne, próbowano w sposób klasyczny wyjaśnić budowę atomu. Jednorodna kula naładowana dodatnio Elektrony naładowane ujemnie
19
Atom Rutherforda Model atomu Rutherforda został opublikowany w 1911 przez Ernesta Rutherforda. Pod jego kierownictwem w roku 1909 Ernest Marsden i Hans Geiger przeprowadzili słynny eksperyment, z którego wynikało, że model atomu Thomsona nie wyjaśnia poprawnie rozpraszania promieniowania alfa przez materię. Nowy model atomu oparty o rezultaty eksperymentu wprowadzał bliskie współczesnemu modelowi założenia: – ładunek dodatni zgromadzony jest w niewielkim a przez to bardzo gęstym jądrze gromadzącym większość masy atomu, – ujemnie naładowane elektrony okrążają jądro, podobnie jak planety okrążają Słońce.
20
Atom Bohra Model budowy atomu Bohra – model atomu wodoru autorstwa Nielsa Bohra. Bohr przyjął wprowadzony przez Ernesta Rutherforda model atomu, według tego modelu elektron krąży wokół jądra jako naładowany punkt materialny, przyciągany przez jądro siłami elektrostatycznymi. Przez analogię do ruchu planet wokół Słońca model ten nazwano "modelem planetarnym atomu". Elektrony Jądro
21
Wiązania Wiązanie kowalencyjne (homopolarne, atomowe) to rodzaj wiązania chemicznego. Istotą wiązania kowalencyjnego jest istnienie pary elektronów, które są współdzielone w porównywalnym stopniu przez oba atomy tworzące to wiązanie. Wiązanie jonowe (inaczej elektrowalencyjne, heteropolarne lub biegunowe) jest to rodzaj wiązania chemicznego. Istotą tego wiązania jest elektrostatyczne oddziaływanie między jonami o różnoimiennych ładunkach.
22
Doświadczenia dowodzące ziarnistej budowy materii
Przez wiele stuleci uczeni zastanawiali się nad tym, jak zbudowana jest otaczająca nas materia. Na początku XIX stulecia ostatecznie okazało się, że materia ma budowę ziarnistą, gdyż składa się z maleńkich cząstek, które nazwane zostały atomami.
23
Doświadczenie 1 Do 5 cm3 wody wlaliśmy przez pipetę 2 cm3 denaturatu. Otrzymaliśmy 7 cm3 mieszaniny z dwiema widocznymi warstwami: wody i denaturatu.
24
Następnie wstrząsnęliśmy tę mieszaninę.
25
Materia ma ziarnistą budowę.
Obserwacja Po wstrząśnięciu objętość mieszaniny zmniejszyła się, gdyż drobniejsze cząsteczki denaturatu wniknęły w szczeliny między większymi cząsteczkami wody. Wniosek Materia ma ziarnistą budowę.
26
Doświadczenie 2 Najpierw do plastikowego pojemnika wsypaliśmy groch i obliczyliśmy jego objętość… Vwalec = πr2h groch h = 8 r2 = 16 Vgrochu = π x 16 x 8 = 128π
27
…potem do identycznego pojemnika wsypaliśmy ryż i policzyliśmy jego objętość.
h = 3,8 r2 = 16 Vryż = π x 16 x 3,8 = 60,8π
28
Następnie na wierzch grochu dosypaliśmy ryż, obliczyliśmy łączną objętość grochu i ryżu sumując poprzednie wyniki. suma objętości grochu i ryżu Vrazem = 128π + 60,8π= 188,8π
29
Wymieszaliśmy dokładnie obydwie substancje i ponownie obliczyliśmy objętość, tym razem korzystając ze wzoru na obliczanie objętości walca. h = 11,6 r2 = 16 Vrazem = π x 16 x 11,6 = 185,6π
30
188,8π ≠ 185,6π Obserwacje Wniosek
Po dokładnym wymieszaniu ziaren, ich poziom w naczyniu był niższy, niż na początku, gdyż, mniejsze ziarenka ryżu wypełniły wolne przestrzenie pomiędzy dużymi ziarnami grochu, przez co poziom w naczyniu się obniżył. Doświadczenie to dowodzi poprawności kinetyczno-cząsteczkowej budowy materii.
31
Dyfuzja Proces samorzutnego rozprzestrzeniania się cząsteczek lub energii w danym ośrodku (np. w gazie, cieczy lub ciele stałym), będący konsekwencją chaotycznych zderzeń cząsteczek dyfundującej substancji między sobą lub z cząsteczkami otaczającego ją ośrodka.
32
Doświadczenie Do zlewki wlaliśmy wodę. Następnie
wsypaliśmy kilka kryształów nadmanganianu potasu
33
Obserwacja Nadmanganian powolnie, ale samoistnie rozpuszczał się, przy czym unosił do góry.
34
Wniosek Podczas rozpuszczania nadmanganianu zaszło zjawisko dyfuzji.
35
MODELE CZĄSTECZEK
36
Amoniak Amoniak- azan, trihydrydoazot, wodorek azotu (III) – nieorganiczny związek chemiczny o wzorze NH3
37
Amoniak bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie tworząc wodę amoniakalną – w warunkach normalnych 1 objętość wody może rozpuścić 1176 objętości amoniaku, jednak w temperaturze 20 °C będą to już 702 objętości. W roztworach wodnych amoniak hydrolizuje wg równania: NH3 + H2O → NH4+ + OH-
38
Model amoniaku z plasteliny
39
Dwutlenek węgla (CO2) Nieorganiczny związek chemiczny, tlenek węgla na IV stopniu utlenienia.
40
Właściwości W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny, bezwonny i niepalny gaz, dobrze rozpuszczalny w wodzie i cięższy od powietrza (ok. 1,5 raza). Dwutlenek węgla jest produktem spalania i oddychania. Jest wykorzystywany przez rośliny w procesie fotosyntezy. W naturze występuje w stanie wolnym w atmosferze i związanym (np. jako składnik CaCO3).
41
Model CO2 z plasteliny
42
Glukoza Glukoza -cukier gronowy, cukier skrobiowy, (C6H12O6) – węglowodan – aldoheksoza, należący do cukrów prostych. Jest białym, drobnokrystalicznym ciałem stałym, z roztworów wodnych łatwo krystalizuje jako monohydrat. Bardzo dobrze rozpuszczalna w wodzie (nie zmienia pH roztworu), nierozpuszczalna w etanolu. Ma słodki smak, nieco mniej intensywny od sacharozy.
43
Glukoza jest podstawowym związkiem energetycznym dla większości organizmów, jest rozkładana w procesie glikolizy na kwas pirogronowy. Jest składowana w formie polimerów – skrobi i glikogenu. Również wykorzystywana jako substrat wielu procesów zachodzących w komórce – m.in. do produkcji celulozy.
44
Model glukozy z plasteliny
45
Kwas fosforowy Kwas fosforowy (H3PO4) – nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów tlenowych. Sole i estry kwasu ortofosforowego(V) to ortofosforany(V). Oprócz kwasu ortofosforowego(V) znanych jest wiele innych kwasów zawierających fosfor, noszących różne nazwy w różnych systemach nomenklaturowych, na co należy zwracać uwagę przy identyfikowaniu i nazywaniu tej grupy związków.
46
Zastosowanie kwasu Kwas ortofosforowy(V) stosowany głównie do wyrobu nawozów sztucznych. W przemyśle spożywczym jest stosowany jako dodatek do napojów gazowanych (np. Coca-Coli) jako regulator kwasowości (symbol E 338). Stosowany jest też do wytwarzania fosforanowych(V) powłok ochronnych na metalach, do wytwarzania wielu środków farmaceutycznych, oczyszczania soków w cukrownictwie, odkamieniania armatury w ciepłownictwie, jako płyn do lutowania, w stomatologii, do wyrobu kitów porcelanowych, w lecznictwie i laboratoriach analitycznych. Jest także składnikiem fosolu - odrdzewiacza do stali.
47
Model kwasu fosforowego z plasteliny
48
Tlen Tlen-O łac. oxygenium pierwiastek chemiczny, niemetal z grupy tlenowców w układzie okresowym.
49
Tlen w stanie wolnym występuje w postaci cząsteczek dwuatomowych O2 oraz trójatomowych – ozonu O3 (głównie w ozonosferze). Tlen jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem na Ziem – zawartość tlenu w jej skorupie wynosi 46,4%. Stanowi też 20,95% objętości atmosfery ziemskiej (23,25% wagowych).
50
Model tlenu(O2) z plasteliny
51
Tlenek Glinu (III) Tlenek glinu (III), Al2O3 – nieorganiczny związek chemiczny, tlenek glinu na stopniu utlenienia +III. Występuje w wielu odmianach polimorficznych
52
Al2O3 jest to biały, higroskopijny proszek, nierozpuszczalny w wodzie, rozpuszczalny w mocnych kwasach. Otrzymywany przez łagodne prażenie wodorotlenku glinu. Ma własności amfoteryczne, z alkaliami tworzy gliniany (np. NaAlO2). Jest surowcem do otrzymywania metalicznego glinu metodą elektrochemiczną.
53
Model tlenku glinu (III) z plasteliny
54
Węglan wapnia Węglan (IV) wapnia, CaCO3 – nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu węglowego i wapnia. Węglan wapnia jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie, stanowiąc podstawowy składnik wielu minerałów np. kalcyt, aragonit. Wapień, którego głównym składnikiem jest węglan wapnia, jest jedną z najczęściej występujących skał osadowych. Odmiany skał wapiennych to margle, kreda, opoki, martwice wapienne i trawertyny. W temperaturze pokojowej tworzy bezbarwne lub białe kryształy. Jest słabo rozpuszczalny w wodzie.
55
Zastosowanie Węglanu wapnia, w formie sproszkowanych skał wapiennych, używa się jako surowca do otrzymywania wapna palonego i gaszonego Do produkcji papieru, gumy, past do zębów, kitu, farb i kredy szkolnej. Do budowy dróg. Do wytopu żelaza, produkcji stali. Do wyrobu szkła i porcelany. Do oczyszczania ścieków, zmiękczania wody. Do wyrobu cementu. W budownictwie jako kamień budowlany w postaci wapienia.
56
Model węglanu wapnia z plasteliny
57
WODA Woda - tlenek wodoru związek chemiczny o wzorze H2O, występujący w warunkach standardowych w stanie ciekłym. W stanie gazowym wodę określa się mianem pary wodnej, a w stałym stanie skupienia – lodem.
58
Zastosowanie wody: Właściwości wody:
Jako substancja użytkowa woda ma wiele zastosowań. Najważniejsza jest woda pitna, w gospodarstwach domowych jest używana do celów sanitarno-bytowych, w rolnictwie zaś do nawadniania pól. Znaczne ilości wody zużywają zakłady przemysłowe. Woda przemysłowa może służyć jako substancja będąca przekaźnikiem ciepła, magazynująca ciepło lub je odbierająca (substancja chłodząca), poza tym jako reagent, rozpuszczalnik. Właściwości wody: chemicznie czysta: bezbarwna, bezwonna, w warstwach wielometrowych niebieska temperatura topnienia 0°C temperatura wrzenia 100°C
59
Model wody z plasteliny
60
Wodorotlenek wapnia Wodorotlenek wapnia - (wapno gaszone),
związek chemiczny o wzorze Ca(OH)2
61
Właściwości Ciało stałe barwy białej Słabo rozpuszczalny w wodzie
Jest żrący
62
Model wodorotlenku wapnia z plasteliny
63
Budowa geologiczna Ziemi
64
Jądro ziemi Od 6370 km do 2900 km ; Znajduje się poniżej nieciągłości Gutenberga, nie przewodzącej fal sejsmicznych (poprzecznych). Wnioskuje się stąd, że jądro zewnętrzne znajduje się w stanie ciekłym. Poniżej 5100 km obserwuje się pewien wzrost prędkości fal podłużnych, stąd przypuszcza się, że leżące głębiej jądro wewnętrzne wskutek szybkiego przyrostu ciśnienia jest w stanie stałym. Jądro wewnętrzne Temp. – kilka tysięcy °C Ciśnienie – kilkaset tysięcy MPa Skład - Fe, Ni, S, Si, O2 , K – piryt, podtlenki Fe
65
Jądro zewnętrzne: Stan ciekły Ruchy konwekcyjne – różnica ciśnień między płaszczem a jądrem; dostarczenie materiału z płaszcza. Ruchy konwekcyjne są źródłem magnetyzmu Ziemi.
66
Mezosfera + astenosfera + najniższa warstwa litosfery;
Płaszcz Ziemi Mezosfera + astenosfera + najniższa warstwa litosfery; Płaszcz dolny Mezosfera W-wa Ziemi leżąca pomiędzy astenosferą i barysferą (jądrem Ziemi), a więc od około 350 do 2900 km. Odznacza się ciągłym, choć niejednostajnym, wzrostem prędkości fal sejsmicznych z głębokością, wzrostem gęstości i temp ( °C). W skutek wielkiego ciśnienia materiał skalny jest w stanie stałym.
67
Płaszcz górny Astenosfera Warstwa o obniżonej prędkości. Odznacza się znacznie większą plastycznością (co się przejawia spadkiem prędkości fal sejsmicznych), niż nadległa litosfera i leżąca niżej mezosfera. Takie właściwości astenosfery przypisuje się częściowemu stopieniu skał w jej obrębie – rodzeniu się magmy. Granice astenosfery przypadają na różnych głębokościach ( km górna; ok. 350 km dolna). 10 % przechodzi w fazę ciekłą; Stanowi smar ułatwiający poruszanie się po niej litosfery. Fikcyjna skała pyrolit- mieszanina bazaltów i perydotytu Powyżej najniższa warstwa litosfery- w-wa perydotytowa (perydotyt granatonośny, dunit, eklogity).
68
Litosfera Sztywna i krucha w stosunku do astenosfery nad którą się znajduje. Złożona z typowych skał, nie różniących się istotnie od znanych na powierzchni. Lokalnie zjawiska magmowe i zjawiska wulkaniczne. Sięga w głąb od 10 do 100 km. Obejmuje skorupę ziemską i warstwę perydotytową, zaliczaną do górnego płaszcza.
69
Skorupa Ziemska Oceaniczna Miąższość- 5-8 km; duża gestość Sekwencja
1) W-wa osadowa; miąższość do paru km; 2) W-wa pośrednia; złożona z naprzemianległych law bazaltowych i skał osadowych; miąższość- do paru km; 3) W-wa bazaltowa (bazalt + gabro); skały zasadowe częściowo zmetamorfizowane; Kontynentalna Skały kwaśne i zasadowe; Mniejsza gęstość; bardziej miąższe; 1)W-wa osadowa; miąższość do kilkunastu km; 2)W-wa granitowa; miąższość do ok. 30 km; 3)W-wa bazaltowa Suboceaniczna- przejściowa Duża grubość w-wy osadowej.
71
Najczęściej występujące minerały na Ziemi
72
Talk Minerał z gromady krzemianów. Należy do grupy minerałów pospolitych. Z kolei po łacinie talcus to tłuszcz, stąd w dawnej polszczyźnie czasem używano nazwy łojek. W Polsce występuje w niewielkich ilościach w Sudetach (Góry Sowie).
73
Gips Nazwa pochodzi od gr. gypsos oznaczającego czynność gipsowania, a także kredę lub cement. Należy do minerałów pospolitych, szeroko rozpowszechnionych. Występuje na Wyżynie Lubelskiej, Niecce Nidziańskiej
74
Kalcyt Minerał z gromady węglanów. Bardzo rozpowszechniony minerał skałotwórczy. Wykorzystywany głównie w przemyśle ceramicznym i szklarskim jako topnik , w budownictwie, sztuce, rolnictwie.
75
Kwarc Najbardziej pospolity minerał budujący skorupę ziemską. 7 w skali twardości. Mogą jednak występować jego różnobarwne odmiany np. agat, ametyst, chryzopraz, cytryn, krwawnik, morion. Zastosowanie w przemyśle szklarskim, ceramicznym, w optyce, radiotechnice, jubilerstwie.
76
Siarka Występuje w skupieniach zbitych, ziemistych, naciekowych, nerkowych. Tworzy też naskorupienia, impregnacje i zbliźniaczenia. Najładniejsze kryształy spotykane są w druzach powstałych w kawernach i szczelinach. Jest krucha, przezroczysta.
77
Cynober Stosunkowo rzadki minerał z gromady siarczków. Jest najczęściej eksploatowaną rudą rtęci. Jest kruchy, niekiedy strugalny, przezroczysty. Tworzy kryształy tabliczkowe, rzadziej słupkowe, niekiedy przyjmuje postać romboedrów.
78
Grafit Pospolity i szeroko rozpowszechniony minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Stosowany jako naturalny suchy smar. Jest – obok diamentu i fulerytu – odmianą alotropową węgla.
79
Opal Występuje w skupieniach groniastych, kulistych, nerkowatych, tworzy naskorupienia, żyłki, inkrustacje, konkrecje i szkielety przestrzenne (opoki), tworzy pseudomorfozy. Nie wykształca kryształów, jest zestaloną koloidalną krzemionką z zawartością wody wahającą się w granicach 3-10% (niekiedy zawartość dochodzi do 20% - hydroopal). Często występują wrostki różnych minerałów (np. opal mszysty) oraz inkluzje gazowe i ciekłe
80
Piryt Minerał żelaza z gromady siarczków, nadsiarczek żelaza(II), FeS2. Nazwa pochodzi od gr. pyr = ogień oraz pyrites = iskrzący, gdyż minerał ten iskrzy się pod wpływem uderzeń. W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich i na Śląsku.
81
Lazuryt Krystalizuje się w układzie regularnym. Jest dość twardy. Odcienie jego subtelnie oscylują pomiędzy liliowym błękitem, błękitem o stalowym odcieniu i zielonkawym błękitem w zależności od sposobu występowania atomów siarki w sieci tego minerału.
82
Preparaty mikroskopowe dowodzące cząsteczkowej budowie materii
83
Krew żaby Jednym z preparatów mikroskopowych dowodzących cząsteczkowej budowie materii jest krew żaby. Podczas oglądania jej pod mikroskopem ewidentnie widać małe kulki przypominające atomy.
84
Pozostałe preparaty potwierdzające cząsteczkową budowę materii to np.:
liść jabłoni łodyga powojnika liść paproci
85
WYKONALI : Klaudia Czajkowska Michał Jagielski Katarzyna Kapela
Klaudia Karpińska Aurelia Kowalczyk Karol Kuppe Rafał Motyka Anna Ojdowska Dawid Trzciński Artur Twardowski Judyta Sugalska Angelika Zalewska Marek Cybulski Kamil Raszkowski Pod kierownictwem p. Elżbiety Ojdowskiej
Podobne prezentacje
© 2025 SlidePlayer.pl Inc.
All rights reserved.