METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI

METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI
DLA PROJEKTÓW GENERUJĄCYCH DOCHÓD W PROGRAMIE OPERACYJNYM INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO WRAZ Z METODAMI I TECHNIKAMI WERYFIKACJI ANALIZ FINANSOWYCH PROJEKTU Warszawa, marzec 2008

Plan prezentacji Dzień 1
Przygotowanie Studium Wykonalności jako załącznika do wniosku o dofinansowanie Zakres Studium Wykonalności w świetle obowiązujących przepisów i wytycznych Zasady analizy ekonomicznej i finansowej Rola analizy finansowej i ekonomicznej w przygotowaniu przedsięwzięć do Funduszu Spójności

Plan prezentacji Dzień 2
Wpływ analizy finansowej na pozostałe aspekty przedsięwzięcia Współpraca wnioskodawcy i IW z konsultantem w procesie opracowania Studium Wykonalności Weryfikacja i opiniowanie Studium Wykonalności Techniki weryfikacji analizy finansowej Studium Wykonalności Podsumowanie Pytania

Przygotowanie Studium Wykonalności jako załącznika do winsoku o dofinansowanie
Definicja i podstawowe zasady przygotowania Studium Wykonalności Zależność Studium Wykonalności i wniosku aplikacyjnego Studium Wykonalności jako załącznik do obowiązującego wniosku o dofinansowanie projektu w ramach PO IiŚ Elementy Studium Wykonalności, które należy ująć we wniosku Aktualizacja dokumentów

Definicja i podstawowe zasady przygotowania SW
Co to jest Studium Wykonalności? Celem studium wykonalności jest: określenie metod i zakresu rozwiązania zidentyfikowanych problemów weryfikacja szans urzeczywistnienia projektu weryfikacja jego późniejszego funkcjonowania.

Wykonanie studium wykonalności jest niezbędne dla każdego projektu inwestycyjnego ponieważ: Pozwala na diagnozę rzeczywistych problemów i identyfikację rozwiązań prowadzących do ich rozwiązania. Uzasadnia wybór opcji, której realizacja doprowadzi do rozwiązania zdiagnozowanych problemów. Umożliwia określenie właściwego zakresu rzeczowego projektu i wskazuje, które z proponowanych rozwiązań jest najlepsze z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia. Pozwala na analizę i wybór optymalnych rozwiązań instytucjonalnych. Wykazuje finansową i administracyjną wykonalność oraz trwałość projektu. Analizuje wykonalność projektu pod względem środowiskowym. Określa korzyści możliwe do uzyskania przez beneficjenta.

Studium Wykonalności Próba zdefiniowania pojęcia, w aspekcie projektów aplikujących do dofinansowania ze środków UE

Studium wykonalności umożliwia zbadanie wszelkich uwarunkowań projektu: Technicznych: co trzeba zbudować i czy to się da to zbudować? Organizacyjnych: czy ma kto zorganizować projekt? Prawnych: od strony administracyjnej, zagospodarowania przestrzennego, własności nieruchomości. Finansowych: ile to kosztuje i jakie są źródła sfinansowania? Kto i jak to utrzyma? Ekonomicznych jakie są koszty i korzyści dla społeczeństwa? Środowiskowych czy jest to wykonalne pod względem środowiskowym?

Cele i funkcja Studium Wykonalności wewnętrzne (dla inwestora): wybór najlepszego wariantu realizacji inwestycji i optymalizacja jego zakresu; sprawdzenie, czy przy wybranej technologii/założeniach projekt jest wykonalny; przy nastawieniu komercyjnym - możliwość podjęcia decyzji, czy projekt w ogóle realizować (czy jest na tyle opłacalny). zewnętrzne (dla instytucji oceniającej): umożliwienie wyboru efektywniejszych rozwiązań; sprawdzenie czy przy projekt jest wykonalny, czy nie ma ryzyka utraty płynności finansowej na etapie realizacji i eksploatacji; weryfikacja stopnia przygotowania projektu i wykonalności założonego harmonogramu; optymalizacja wysokości dotacji i rozdysponowania środków finansowanych pomiędzy projekty.

Kiedy przygotowujemy Studium Wykonalności? Studium Wykonalności, a Wstępne Studium Wykonalności

Zachowanie celów przygotowania SW Rzetelność i wiarygodność prezentowanych informacji – źródła danych Spójność i logiczność analizy oraz prezentacji materiału Zachowanie wymogów dla danego Programu operacyjnego, Działania

Zależność Studium Wykonalności i wniosku aplikacyjnego
Wniosek o dofinansowanie jest wtórny w stosunku do Studium Wykonalności Studium Wykonalności przygotowujemy na wcześniejszym etapie projektu – musi ono być sporządzone dla tego samego zakresu projektu, ale poszczególne wartości finansowe mogą się różnić w pewnych granicach Przyjmuje się, iż Studium Wykonalności powinno się wykonywać, jako wersja ostateczna, gdy założenia projektu różnią się od wersji realizowanej o 15-25%. Doświadczenia ZPORR

Studium Wykonalności jako załącznik do obowiązującego o wniosku o dofinansowanie projektu w ramach PO IiŚ Wniosek o dofinansowanie projektu w ramach PO IiŚ – określony jako Załącznik XXI do rozporządzenia wykonawczego 1828/2006 – inwestycje w infrastrukturę (gdy nie ma pomocy publicznej) Ten sam formularz Wniosku dla dużych projektów i projektów nie będących projektami dużymi

Zgodność wniosku ze Studium Wykonalności (analizą kosztów i korzyści)
Studium Wykonalności jako załącznik do obowiązującego o wniosku o dofinansowanie projektu w ramach PO IiŚ Analiza finansowo – ekonomiczna (analiza kosztów i korzyści) jako dodatkowy załącznik do wniosku o dofinansowanie, który podlega aktualizacji i jest zgodny z danymi we Wniosku Zgodność wniosku ze Studium Wykonalności (analizą kosztów i korzyści)

Elementy Studium Wykonalności, które należy ująć we wniosku
Pozycje wniosku wynikające bezpośrednio ze Studium Wykonalności (analizy kosztów i korzyści): Punkt C – Wyniki Studium Wykonalności Punkt E Analiza finansowa Analiza społeczno – gospodarcza Analiza ryzyka i wrażliwości

Aktualizacja dokumentów
Kiedy istnieje potrzeba aktualizacji Studium Wykonalności, jako załącznika do wniosku o dofinansowanie projektu w ramach PO IiŚ?

Zakres Studium Wykonalności w świetle obowiązujących przepisów i wytycznych
Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód (opracowanie MRR): Definicja celów projektu; Identyfikacja projektu; Analiza wykonalności i rozwiązań alternatywnych; Analiza finansowa; Analiza kosztów i korzyści; Analiza wrażliwości i ryzyka. „Jeżeli Instytucja Zarządzająca nie określi tego inaczej wskazane powyżej elementy Studium Wykonalności lub innego Dokumentu, Wnioskodawca przygotuje w oparciu o Wytyczne”

Zakres studium wykonalności dla przedsięwzięć inwestycyjnych w sektorze wodno-ściekowym/dotyczących gospodarki odpadami oraz ochrony powierzchni ziemi (oś priorytetowa I i II) – według MRR – źródło: 1. Podsumowanie danych na temat przedsięwzięcia 2. Opis istniejącego systemu wodno- ściekowego/ systemu odpadowego 3. Analiza i prognoza popytu 4. Analiza opcji 5. Analiza instytucjonalna przedsięwzięcia 6. Opis projektu 7. Analiza oddziaływania na środowisko 8. Plan wdrożenia i funkcjonowania projektu 9. Plan finansowania przedsięwzięcia 10. Analiza finansowa 11. Analiza społeczno – ekonomiczna 12. Analiza wrażliwości i ryzyka

Podsumowanie danych na temat przedsięwzięcia Opis istniejącego systemu wodno – ściekowego 2.1 Struktura organizacyjna działania systemu wodno – ściekowego 2.2. Parametry ilościowe i jakościowe wody, ścieków oraz osadów ściekowych w istniejącym systemie 2.3. Charakterystyka techniczna istniejącego systemu wodno – ściekowego 2.4. Zgodność działania systemu z wymaganiami polskimi i UE 2.5. Opis niedoborów jakościowych i ilościowych w stosunku do stanu pożądanego 2.6. Zakres inwestycji niezbędnych do zniwelowania niedoborów jakościowych i ilościowych systemu, w tym inwestycji odtworzeniowych Cel rozdziału: identyfikacja niedoborów ilościowych i jakościowych w stanie obecnym w systemie oraz określenie zakresu koniecznych inwestycji

3. Analiza i prognoza popytu 3.1 Uwarunkowania społeczno – gospodarcze realizacji przedsięwzięcia 3.2 Bieżący i przyszły popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe 3.3 Bieżący i przyszły popyt zgłaszany przez przemysł 3.4 Bieżący i przyszły popyt zgłaszany przez podmioty użyteczności publicznej i sektor usługowy 3.5 Bieżący i przyszły popyt łącznie 3.6 Przyszły bilans wody i ścieków Cel rozdziału: identyfikacja i prognoza popytu na usługi

4. Analiza opcji 4.1 Zakres i metodyka analizy 4.2 Charakterystyka rozważanych rozwiązań lokalizacyjnych i technologicznych 4.3 Wskazanie najlepszych rozwiązań spośród rozważanych opcji Cel rozdziału: analiza możliwych opcji i wybór najkorzystniejszego rozwiązania zniwelowania zidentyfikowanych niedoborów dla określonego popytu

5. Analiza instytucjonalna przedsięwzięcia 5.1 Charakterystyka rozważanych opcji w zakresie realizacji inwestycji i eksploatacji majątku 5.2 Analiza SWOT możliwych rozwiązań instytucjonalnych 5.3 Wskazanie najlepszych rozwiązań instytucjonalnych spośród analizowanych opcji instytucjonalnych Cel rozdziału: analiza i wybór najbardziej optymalnych rozwiązań instytucjonalnych

6. Opis projektu 6.1 Zakres rzeczowy projektu 6.2 Opis i charakterystyka wybranej technologii 6.3 Lokalizacja przedsięwzięcia 6.4 Kwalifikowane i niekwalifikowane koszty inwestycyjne wraz ze wskazaniem przyjętej metodyki ich szacowania 6.5 Zbiorcze zestawienie zadań budowlanych 6.6 Rozwiązania konstrukcyjne i warunki prowadzenia budowy 6.7 Sposób zagospodarowania produktów ubocznych Cel rozdziału: szczegółowe określenie rzeczowe i kosztowe przyjętych rozwiązań realizacji projektu

7. Analiza oddziaływania na środowisko 7.1 Sposób wdrożenia przez projekt polityk UE 7.2 Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (OOŚ) 7.3 Spójność przedsięwzięcia z sektorowymi planami i programami związanymi z wdrożeniem polityki wspólnotowej lub przepisów dotyczących gospodarki wodno – ściekowej 7.4 Strategiczne oceny oddziaływania na środowisko Cel rozdziału: wskazanie zgodności projektu z politykami środowiskowymi i analiza oddziaływania projektu na środowisko naturalne

8. Plan wdrożenia i funkcjonowania projektu 8.1 Struktura wdrażania przedsięwzięcia, zestawienie i harmonogram niezbędnych działań, w tym instytucjonalnych i administracyjnych w celu wdrożenia przedsięwzięcia 8.2. Struktura organizacyjna JRP 8.3. Koszty wdrażania przedsięwzięcia 8.4. Proponowany zakres kontraktów, procedury kontraktowe, harmonogram ogłaszania i podpisywania kontraktów 8.5. Harmonogram realizacji przedsięwzięcia oraz planu płatności 8.6. Opis struktury organizacyjnej i własnościowej po realizacji przedsięwzięcia Cel rozdziału: określenie struktury, kosztów wdrażania i harmonogramu realizacji przedsięwzięcia oraz struktury organizacyjnej

9. Plan finansowania przedsięwzięcia 9.1 Struktura i źródła finansowania kosztów kwalifikowanych i niekwalifikowanych przedsięwzięcia z podziałem na lata realizacji inwestycji 9.2. Przewidywane sposoby i ocena realności pozyskania zabezpieczeń dla zwrotnych źródeł finansowania inwestycji Cel rozdziału: przedstawienie źródeł finansowania

10. Analiza finansowa 10.1 Przyjęte założenia makroekonomiczne, metodyka analizy 10.2 Prognoza przychodów i kosztów w analizowanym okresie dla wariantu inwestycyjnego i bezinwestycyjnego, projekcja sprawozdań finansowych 10.3 Założenia do analizy luki finansowej i analizy efektywności 10.4 Obliczenia poziomu wsparcia środkami pomocowymi 10.5 Analiza efektywności przedsięwzięcia, obliczenie NPV i IRR 10.6 Ocena wyników analizy finansowej, sporządzenie analizy wskaźnikowej Cel rozdziału: prezentacja analizy finansowej – tj. analizy rentowności i trwałości finansowej oraz określenie poziomu wsparcia środkami pomocowymi

11. Analiza społeczno – ekonomiczna 11.1 Metodyka analizy 11.2 Analiza społeczno – ekonomicznych kosztów 11.3 Analiza społeczno – ekonomicznych korzyści 11.4 Ekonomiczna stopa zwrotu (ERR) i zaktualizowana ekonomiczna wartość netto (ENPV) 11.5 Skutki przedsięwzięcia dla zatrudnienia 11.6 Niemierzalne korzyści i koszty przedsięwzięcia Cel rozdział: analiza społecznych kosztów i korzyści realizacji projektu – uzasadnienie ekonomiczne projektu

12. Analiza wrażliwości i ryzyka 12.1 Analiza wrażliwości
Zakres Studium Wykonalności w świetle obowiązujących przepisów i wytycznych 12. Analiza wrażliwości i ryzyka 12.1 Analiza wrażliwości 12.2 Analiza ryzyka Cel rozdziału: identyfikacja możliwych ryzyk i wrażliwości projektu na zmiany w celu identyfikacji ewentualnych działań korygujących i zaradczych

Algorytm pracy nad Studium Wykonalności
Analiza otoczenia i stanu istniejącego (analiza danych istniejących) Analiza problemów – przyczyn i skutków Określenie i analiza możliwych rozwiązań Analiza opcji techniczno – lokalizacyjnych wybranego rozwiązania Określenie optymalnego zakresu projektu Analiza instytucjonalna – analiza możliwości wdrożenia (analiza danych istniejących) Plan wdrożenia Plan funkcjonowania Analiza uwarunkowań środowiskowych Analiza finansowa Analiza ekonomiczna Analiza wrażliwości i ryzyka

Najbardziej istotne elementy SW
Na podstawie Studium Wykonalności musimy wiedzieć: Kto? Co? Jak? Za ile i z czego? Kiedy? Po co? Zamierza zrealizować oraz jak to będzie funkcjonować.

Zasady analizy finansowej i ekonomicznej
Obowiązujące dokumenty dotyczące sporządzania analizy finansowej i ekonomicznej Główne reguły i zasady dotyczące sporządzania analiz Wymogi związane z okresem programowania

Obowiązujące dokumenty dotyczące sporządzania analizy finansowej i ekonomicznej
Podstawa prawna rozporządzenie ogólne 1083/2006 rozporządzenie 1083/2006, art. 55: „ (…) Kwalifikowalne wydatki na projekty generujące dochód nie przekraczają bieżącej wartości kosztu inwestycji pomniejszonej o bieżącą wartość dochodu netto z inwestycji w danym okresie odniesienia (…)” część E i H.2 załącznika XXI do rozporządzenia 1828/2006 algorytm wyliczania dofinansowania (stosować należy nie tylko dla dużych projektów)

Dokumenty związane z funduszem/programem;
Obowiązujące dokumenty dotyczące sporządzania analizy finansowej i ekonomicznej Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik (Fundusz Strukturalny - EFRR, Fundusz Spójności i ISPA); dokument opublikowany w 1997 roku, (tłumaczenie polskie z 2005 roku); Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzenia analizy kosztów i korzyści (Dokument Roboczy KE nr 4; Okres programowania ); Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia : Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód; Dokumenty związane z funduszem/programem; Program operacyjny; Uszczegółowienie programu; Wytyczne dotyczące kwalifikowalności kosztów; Inne ważne.

Główne reguły i zasady dotyczące sporządzania analiz
Pojęcie analizy finansowej Analiza mająca na celu pokazanie rentowności projektu. „Celem analizy finansowej jest wykazanie, iż zapewnione środki finansowe będą wystarczające na sfinansowanie kosztów projektu w okresie jego realizacji, a następnie eksploatacji” (zgodnie z wytycznymi). Analiza finansowa ma na celu wykorzystanie danych o prognozowanych przepływach pieniężnych w ramach projektu w celu wyliczenia odpowiednich wskaźników rentowności (stóp zwrotu). Ma odpowiedzieć na pytanie czy projekt wymaga współfinansowania (dotacja UE nie powinna przekraczać kwoty niezbędnej do zapewnienia równowagi finansowej projektu, tak aby uniknąć finansowania w wysokości większej niż to potrzebne).

Cele analizy finansowej w aspekcie funduszy UE Dokonanie oceny finansowej rentowności inwestycji oraz kapitału własnego (krajowego) Określenie właściwego (maksymalnego) wkładu z funduszy Weryfikacja trwałości finansowej projektu

Podstawowe zasady analizy finansowej Jest prowadzona z punktu widzenia podmiotu realizującego projekt, metodą przyrostu (różnica pomiędzy kontynuacją stanu obecnego, a stanem projektowym). Dotyczy przyszłości – musi zostać oparta o założenia. Jest sporządzana w jednostkach pieniężnych [PLN, EUR]. Jest oparta o rzeczywiste przepływy środków pieniężnych – cash flow (nie pieniężne pozycje rachunkowe – amortyzacja, rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków – nie mogą być przedmiotem analizy). Analiza kosztów i korzyści – podstawowa metoda analizy.

Pojęcie analizy ekonomicznej Celem analizy ekonomicznej jest ocena oczekiwanego wpływu projektu na obszar społeczno – gospodarczy, na który będzie oddziaływać projekt w okresie realizacji i po jego zakończeniu. Za pomocą analizy ekonomicznej dąży się do sprawdzenia czy inwestycja jest uzasadniona z ogólnospołecznego punktu widzenia.

Podstawowe zasady analizy ekonomicznej przeprowadzona z punktu widzenia całego społeczeństwa, a nie beneficjenta, uwzględnia koszty i korzyści zewnętrzne, uwzględnia wszelkie zniekształcenia o charakterze np. podatkowym, które mają wpływ na rzeczywistość, wskazuje efektywność ekonomiczno-społeczną inwestycji, wymagana dla dużych projektów w pełnym zakresie (przeliczenie na euro), dla mniejszych może mieć charakter analizy jakościowej.

Analiza ekonomiczna – analiza finansowa Analiza finansowa kosztów– korzyści określa zyskowność (rentowność) projektu. Analiza ekonomiczna kosztów– korzyści szacuje wydajność/sprawność. Zbudowana na podstawie analizy finansowej kosztów– korzyści. Jest odbiciem analizy finansowej, ale w sferze cen ekonomicznych. Analiza ekonomiczna koryguje analizę finansową kosztów-korzyści poprzez zmianę cen rynkowych na ceny ekonomiczne.

Wymogi związane z okresem programowania 2007-2013
Odniesienie do okresu programowania Te same zasady obliczania poziomu dofinansowania dla FS i EFRR; Rozróżnienie pomiędzy „projektami dużymi” i projektami nie będącymi projektami dużymi mające na celu uproszczenie analizy Wprowadzenie wymogu sporządzania analizy wrażliwości i ryzyka Definicja „części” przyjętego modelu – założenia, obliczenia, wyniki Skorygowana metoda obliczania luki w finansowaniu: Różnicowaniu polega poziom wydatków kwalifikowanych, a nie poziom dofinansowania, UE finansuje tylko max. 85% luki, a nie 100% luki, Zasadę stosuje się do każdego poziomu dochodów a nie tylko „dochodów znaczących”,

Model ekonomiczny (finansowy)
Cel: narzędzie decyzyjne - ocenić opłacalność pomysłu, projektu inwestycyjnego, wiarygodność firmy; zbadać spójność zakładanych działań z deklarowanymi do uzyskania celami; narzędzie wewnętrzne, lub jako instrument mający zachęcić bank, inwestora… podmiot przyznający dotację Przejrzysty opis projektu (podmiotu): projektu – jeśli celem jest ocena sensowności inwestycji, podmiotu – jeśli celem jest ocena trwałości inwestycji. Zmienne wejściowe (inputs) zależne i niezależne od podmiotu wyraźnie wyodrębnione i określone. Przejrzysty i uzasadniony ekonomicznie opis mechanizmów - dane wyjściowe przekształcone w zmienne wyjściowe (outputs).

Model ekonomiczny (finansowy) – przykład
Projekt zbudowania sieci kanalizacji sanitarnej na obszarze całej gminy Głuchułów Cel: narzędzie decyzyjne dla organów decyzyjnych gminy o realizacji (lub nie) inwestycji z wykorzystaniem środków UE Ćwiczenie: zakwalifikować zmienne do jednej z kategorii (1. niezależna zmienna wejściowa, 2. zmienna wejściowa zależna od Gminy, 3. zmienna wynikowa, 4. zmienna nie musi być uwzględniona w modelu: Poziom opłat za odbierane ścieki …? Liczba mieszkańców ? Liczba zakładów przemysłowych? Liczba turystów? Ilość ścieków wytwarzanych przez osobę w gospodarstwie domowym? Ilość pojazdów przejeżdżających przez teren Gminy drogą krajową? Możliwa do uzyskania wartość dofinansowania środkami UE?

Analiza finansowa

Analiza finansowa – podstawy ekonomiczne
Rozróżnienie pomiędzy nakładami, kosztami, wydatkami Aktywa – środki trwałe, należności, gotówka W momencie realizacji inwestycji (zakupu urządzenia, nieruchomości) zamieniamy jedne aktywa na inne, nie występują koszty – chociaż mamy wydatki W rachunkowości - koszty związane ze środkami trwałymi uznaje się dopiero wówczas, kiedy majątek podlega amortyzacji (odpisy amotyzacyjne nie wiążą się z wydatkiem, są niezależne od nakładów na naprawy itp.) Nakłady Koszty Wydatki 2007 100 2008 (oper.) 5 2009 10 20 +5 15 2010 24 +5 …

Etapy prowadzenia analizy finansowej
Określenie założeń do analizy finansowej Ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej – dokonanie oceny finansowej rentowności inwestycji (FNPV/C, FRR/C, FNPV/K, FRR/K) Określenie rzeczywistego (właściwego) poziomu dofinansowania EFRR - metoda luki finansowej Analiza finansowej trwałości projektu (realizacja i eksploatacja)

Etap 1 – założenia do analizy finansowej
Horyzont czasowy Okres na który prowadzona jest analiza. Dla projektów środowiskowych (na podstawie Wytycznych MRR) Projekty wodno – ściekowe – minimum 25 lat Projekty odpadów stałych – minimum 15 lat

Jednostka miary a) Ceny Analiza finansowa może zostać wykonana w cenach stałych (nie uwzględniamy wpływu inflacji na ceny) lub cenach zmiennych. Fakt nie uwzględnienia inflacji nie oznacza, że ceny w całym okresie projekcji pozostaną takie same (np. koszty robocizny). Wpływ PKB na ceny – wzrost PKB wpływa na zmianę struktury popytu. Koszty i przychody operacyjne powinny być wyrażone bez podatku VAT.

b) Czas Wpływy/wypływy dzisiaj są więcej warte niż w przyszłości. Przy ocenie projektów należy uwzględnić wartość pieniądza w czasie - proces zwany dyskontem. PV = FVt / (1+d)t d - stopa dyskontowa FVt - przepływ w okresie t PV – obecna wartość przyszłych przepływów gotówkowych w okresie t

Stopa dyskontowa Wybór odpowiedniej stopy dyskontowej Dyskonto przyszłych przepływów gotówkowych daje możliwość oszacowania ich na chwilę obecną. Stopa przy której dyskontuje się przyszłe przepływy gotówkowe jest równa stopie jaką można uzyskać przy alternatywnej inwestycji (tzw. koszt kapitału utraconych możliwości). Standardowo stosowana praktyka polega na użyciu realnej stopy zwrotu (tj. nominalnej stopy zwrotu pomniejszonej o oczekiwaną inflację) z obligacji państwowych o okresie wykupu równym horyzontowi czasowemu projektu. Do sporządzenia analizy finansowej dla funduszy UE przyjmujemy stopę dyskontową podaną przez Instytucję Zarządzającą (5% lub 8%).

Czynnik czasu W przypadku wielu lat, dyskontowanie się kumuluje, zgodnie z zasadą dla procentu składanego Dzięki stopie dyskontowej możliwe jest sprowadzenie kwot z różnych lat do wspólnego mianownika i dodanie – uzyskując całkowitą wartość dochodów lub kosztów niedysk. d = 3% d = 5% d = 8% 2008 100 97,1 95,2 92,6 2009 94,3 90,7 85,7 2010 91,5 86,4 79,4 … 2026 57,0 39,6 23,2 2027 55,4 37,7 21,5 SUMA (2007) - 1488 1246 982 Bieżąca wartość inwestycji

Analiza Finansowa Baza do porównania Analizę finansową prowadzimy w stosunku do kontynuacji stanu obecnego. Projekt = stan obecny – stan projektowany.

Etap 2 - Ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej
Przepływy gotówkowe Przepływy gotówkowe – wpływy/wypływy Przepływy gotówkowe są podstawą określenia wskaźników rentowności Prognoza przyszłych przepływów gotówkowych projektu musi zostać wykonana dla rocznych przedziałów czasowych dla całego horyzontu czasowego. Przyszłe okresy gotówkowe muszą zawierać informacje o przychodach i wydatkach projektu w ujęciu pieniężnym.

Finansowe wypływy gotówkowe zawierają: Koszty inwestycyjne Koszty operacyjne Wypływy gotówkowe nie zawierają: amortyzacji, rezerw na przyszłe wydatki odtworzeniowe, zobowiązań warunkowych, kosztów utopionych. Amortyzacja – inwestycja kapitałowa będzie odnowiona na koniec okresu życia projektu. Nie jest wypływem. Uwzględnienie amortyzacji jako koszt powoduje podwójne policzenie kosztów inwestycyjnych projektu.

Finansowe wpływy gotówkowe zawierają: przychody ze sprzedaży produktów i usług; wartość rezydualną. Wartość rezydualna wg IAS wartość netto jaką przedsiębiorstwo oczekuje otrzymać za środek trwały na koniec jego okresu użyteczności po pomniejszeniu o koszty sprzedaży (demontaż, złomowanie, transport itd.)

Wartość rezydualna Wartość rezydualna - wartość aktywów trwałych na koniec okresu funkcjonowania projektu. Wartość rezydualna projektu – metody szacowania: Oszacowanie pozostałej wartości (rezydualnej) inwestycji przy wykorzystaniu wiedzy i założeń inżynierskich/księgowych. Oszacowanie zdyskontowanych wartości każdego przyszłego przychodu netto po okresie projekcji oraz na koniec okresu ekonomicznego życia projektu. Bezpośrednie oszacowanie wartości rynkowej inwestycji.

Wskaźniki oceny projektu Zaktualizowana wartość netto (NPV) – suma bieżących wartości wszystkich przyszłych przepływów gotówkowych. NBt – różnica pomiędzy przychodami a kosztami w okresie t , r – stopa dyskontowa.

Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) Maksymalna stopa dyskontowa przy której projekt będzie do zaakceptowania (opłacalny). Stopa przy której przepływy gotówkowe dają zerową wartość NPV. NBt – różnica pomiędzy przychodami a kosztami w okresie t, r – IRR.

Wskaźnik Koszty / Przychody (C/B) Bierzemy pod uwagę sumę zdyskontowanych korzyści oraz wydatki (w okresie projekcji), a nie absolutne wartości. Bt - przychody w okresie t, Ct - wydatki w okresie t, r - stopa dyskontowa.

Wskaźniki wymagane FNPV/C – finansowa bieżąca wartość netto inwestycji FRR/C – finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji FNPV/K – finansowa bieżąca wartość netto kapitału własnego/krajowego FRR/K – finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z kapitału własnego/krajowego

Kryteria wyboru (podejście metodologiczne – rynek komercyjny) NPV (FNPV/C; FNPV/K) dodatnie (większe od zera) oznacza, że przychody wygenerowane przez projekt są większe niż wydatki – projekt jest wykonalny, do zaakceptowania. Jeżeli projekt ma IRR (FRR/C; FRR/K) większą niż stopa dyskontowa, która pokrywa koszt kapitału utraconych korzyści, projekt należy uznać za atrakcyjny. Wskaźnik B/C większy od jedności – zdyskontowane przychody z projektu przewyższają zdyskontowane wydatki – projekt jest finansowo wykonalny.

Kryteria wyboru (aspekt funduszy UE – dokument roboczy nr 4) Dla projektu wymagającego wkładu Funduszy wskaźnik FNPV/C powinien mieć wartość ujemną, a FRR/C wartość niższą od stopy dyskontowej użytej w analizie. Wymóg powyższy nie ma zastosowania w odniesieniu do inwestycji podlegających zasadom pomocy publicznej.

Etap 3 - Określenie rzeczywistego (właściwego) poziomu dofinansowania FS
Projekt generujący dochód rozumiany jest zgodnie z art. 55 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ust. 1 jako jakąkolwiek operację obejmującą inwestycję w infrastrukturę, korzystanie z której podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających lub jakakolwiek operację pociągającą za sobą sprzedaż gruntów lub budynków lub dzierżawę gruntów lub najem budynków lub jakiekolwiek inne odpłatne świadczenie usług.

Art. 55 ust. 2 Rozporządzenia przyjmuje metodę luki w finansowaniu jako podstawę obliczania dotacji UE, przewidując, iż wydatki kwalifikowane nie mogą przekraczać bieżącej wartości kosztu inwestycji pomniejszonej o bieżącą wartość dochodu netto z inwestycji.

Istota „luki w finansowaniu” „luka w finansowaniu” w danym projekcie oznacza zdyskontowaną część kosztu inwestycji, która nie jest pokryta dochodem netto z projektu, „luka” i poziom dofinansowania określany jest przez wzór matematyczny (dokument roboczy nr 4, str. 13), zastosowanie „luki” gwarantuje, iż projekt będzie miał zasoby wystarczające na jego realizację i pozwala uniknąć przyznania nienależnych korzyści odbiorcy pomocy, czyli finansowania projektu w wysokości większej niż to konieczne.

Podstawowe zasady stosuje się do wszystkich projektów, niezależnie od wielkości stosuje się do wszystkich projektów, niezależnie od wielkości dochodu stosuje się jednakowo do wszystkich projektów, niezależnie od funduszu obniża się poziom wydatków kwalifikowanych, a nie stopę dofinansowania

Ustalenie struktury finansowania Koszty kwalifikowane + koszty niekwalifikowane = koszty całkowite FS + udział własny (środki publiczne) + środki własne na wydatki niekwalifikowane + (kredyt/pożyczka)

1. Wyliczenie stopy luki finansowej, tj.
Etap 3 - Określenie rzeczywistego (właściwego) poziomu dofinansowania FS 1. Wyliczenie stopy luki finansowej, tj. Wyliczenie wartości bieżącej dochodów (przychody – koszty operacyjne + wartość rezydualna) Odniesienie jej do wartości bieżącej inwestycji 2. Określenie „kwoty decyzji”, tj. Pomnożenie kosztów kwalifikowanych przez stopę luki finansowej 3. Określenie maks. kwoty dofinansowania: Pomnożenie „kwoty decyzji” przez stopę dofinansowania z priorytetu/działania (najczęściej – 85%)

Luka w finansowaniu, luka finansowa - ta część nakładów, której nie da się sfinansować z przyszłych dochodów Nakłady: (1500) 1354,6 Dochód: 803,5 Luka: 551,1 Stopa luki: 41% nakłady dochód D = 8% 2008 -1000 -925,9 2009 -500 -428,7 2010 100 79,4 … 2026 2027 Wartość bieżąca - 551

Wartość kosztów kwalifikowanych 100 Stopa luki 80% Stopa priorytetu 85% Wydatki kwalifikowane 80 Wydatki beneficjenta 32 Kwota dofinansowania 68

Beneficjent musi ponieść 15% wydatków kwalifikowanych (czyli luki finansowej) oraz 100% wydatków wykraczających poza lukę Przykład: Wartość projektu: 100 mln euro Stopa luki finansowej 70% Wydatki kwalifikowane 70 mln euro, wydatki niekwalifikowane 30 mln euro Stopa dofinansowania priorytetu/działania: 85% (Dofinansowanie = 100 mln * 70% * 85% = 59,5 mln)

Podstawowe zasady Wszystkie projekty mają jednakowy poziom dofinansowania odnoszący się do wydatków kwalifikowanych; poziom ten jest odzwierciedlony w tabelach finansowych programu / działania. Każdy projekt ma indywidualnie wyliczaną „kwotę decyzji”, zależną od dochodów – która określa maksymalny poziom wydatków kwalifikowanych. Wydatki wykraczające poza lukę finansową nie są kwalifikowane (nie podlegają dofinansowaniu).

Definicje pojęć Dochód, dochód netto
Obejmuje wyłącznie koszty i przychody o charakterze finansowym (cash flow, ujęcie kasowe) oraz tzw. wartość rezydualną Jest różnicą pomiędzy przychodami a kosztami operacyjnymi (wprawdzie w wersji angielskiej są ‘revenue generating projects’, ale poziom dofinansowania jest obniżany wyłącznie w przypadku wystąpienia dochodu, nie przychodu) Wyliczany jest dla projektu, a nie dla całego przedsięwzięcia Nie jest dochodem w rozumieniu ustawy o rachunkowości Najbliższe pojęcie: wartość bieżąca salda przepływów pieniężnych

Definicje pojęć Kwota decyzji
„Kwota do której stosowana jest stopa współfinansowania” (dla dużych projektów – art. 41 ust. 2). Maksymalna wartość wydatków kwalifikowanych dla projektu, powstała po zastosowaniu stopy luki finansowej do kwoty kosztów kwalifikowanych.

Definicje pojęć Wydatki kwalifikowane (art. 55 ust. 2)
„ Kwalifikowalne wydatki na projekty generujące dochód nie przekraczają bieżącej wartości kosztu inwestycji pomniejszonej o bieżącą wartość dochodu netto z inwestycji” Odnoszą się do wartości zdyskontowanej: ponieważ inwestycja zazwyczaj realizowana może być przez kilka lat, zazwyczaj wartość wydatków kwalifikowanych (wartość bieżąca) jest niższa niż wartość kwalifikowanych kosztów inwestycji. Wykorzystuje się je wyłącznie dla wyliczenia poziomu luki finansowej (w %). Praktyczne zastosowanie art. 55 odnosi się do „kwoty decyzji”.

Wyliczenie poziomu luki finansowej
Brane są pod uwagę zarówno koszty niekwalifikowane, jak i kwalifikowane (w tym poniesione poza okresem kwalifikowalności), Brane są pod uwagę wyłącznie elementy związane z przepływami finansowymi oraz wartość rezydualną, nie bierze się pod uwagę tworzonych rezerw, w szczególności rezerwy wykonania, gdyż nie wiążą się bezpośrednio z wydatkowaniem środków (chyba, że są to wydatki dotyczące gwarancji, zabezpieczeń, itp.) Finansowa stopa dyskontowa 5% w cenach stałych (stopa rzeczywista), 8% w bieżących (stopa nominalna) Analizę przeprowadza się dla projektu

Okres odniesienia przyjęty na potrzeby analizy rozumiany jest jako okres, za który należy sporządzić prognozę przepływów pieniężnych generowanych przez projekt, licząc od roku poniesienia pierwszych wydatków związanych z faktyczną realizacją projektu. Okresy odniesienia w sektorach: Gospodarka wodno-ściekowa – min. 25 lat Odpady – min. 15 lat Energetyka lat Koleje – 30 lat Porty morskie i lotnicze – 25 lat Drogi lat Przemysł – 10 lat

Najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne (stopa wzrostu PKB, wskaźnik inflacji, stopa realnego wzrostu płac) powinny być oparte o ujednolicone pomiędzy projektami założenia VAT powinien być uwzględniony zgodnie z zasadami jego kwalifikowalności (tj. pomimo, że inne wydatki niekwalifikowane są uwzględniane, VAT odzyskiwalny nie jest uwzględniany) W przypadku odrębnego operatora i właściciela infrastruktury, dokonuje się skonsolidowanej analizy Wspólna luka, możliwe odrębne założenia, dla projektów grupowych

Inwestycje modernizacyjne
Dochodem jest wyłącznie różnica pomiędzy dochodami w ramach obecnie istniejącej infrastruktury (wariant „0”) a dochodami po zrealizowaniu inwestycji Na dochód wpływają zarówno zmiany przychodów, jak i zmiany kosztów operacyjnych Przykład (ceny stałe) (wariant 0, inwestycyjny, projekt): Koszty 1 P Przychód Projekt Ʃ 2010 30 100 80 -20 50 130 10 150

Główne elementy i parametry (N - niedyskontowany, D - dyskont.)
Wart. niezdyskontowana Wart. dyskontowana 1 Okres odniesienia (lata) 20 2 Fin. stopa dysk. (%) 5 (rzecz.) 3 Łączny koszt inwestycji (PLN, N) 1500 4 Łączny koszt inwestycji (PLN, D) 1355 5 Wartość rezydualna (PLN, N) 100 6 Wartość rezydualna (PLN, D) 38 7 Dochody (PLN, D) 1060 8 Koszty operacyjne (PLN, D) 540 9 Dochód netto = (7) - (8) + (6) 558 10 Wydatki kwal. (art. 55 ust. 2) = (4) – (9) 797 11 Luka w finansow.(%) = (10) / (4) 58,82

Wyliczenie poziomu dofinansowania – przykład
Koszty całkowite (bez rezerwy wykonania) = 1500 Koszty kwalifikowane (bez rezerwy wyk.) = 1200 Rezerwa wykonania = 10% * 1200 = 120 Stopa luki = 58,82% (z poprzednich wyliczeń) Kwota decyzji = 58,82% * 1320 = 776 Stopa dofinansowania dla działania = 70% Kwota dofinansowania = 70% * 776 = 543

Przykład Okres odniesienia – 3 lata (dla łatwego rachunku)
Moment sporządzania analizy – 2007 r. Wartość rezydualna (2009) – 100 Stopa dyskontowa – 5% Tylko 80% nakładów jest kosztem kwalifikowanym (koszt kwalifikowany w nawiasie w tabeli poniżej) Niezdyskontowane Zdyskontowane Nakłady Koszty op. Przychód Koszty op 2007 1000 (800) 1000,0 (800) 0,0 2008 500 (400) -10 50 476,2 (380,95) -9,5 47,6 2009 -20 100 -18,1 90,7

Przykład E.1.2 Główne elementy i parametry
(N - niedyskontowany, D - dyskont.) Wart. niezdyskontowana dyskontowana 1 Okres odniesienia (lata) 3 2 Fin. stopa dysk. (%) 5 Łączny koszt inwestycji (PLN, N) 1500 4 Łączny koszt inwestycji (PLN, D) 1476,2 Wartość rezydualna (PLN, N) 100 6 Wartość rezydualna (PLN, D) 90,7 7 Dochody (PLN, D) 138,3 8 Koszty operacyjne (PLN, D) 27,6 9 Dochód netto = (7) - (8) + (6) 201,4 10 Wydatki kwal. (art. 55 ust. 2) = (4) – (9) 1274,8 11 Luka w finansow.(%) = (10) / (4) 86,36 83

Etap 4 Analiza finansowej trwałości projektu
Analiza zasobów finansowych Należy wykazać, iż założone źródła finansowania projektu wystarczą na pokrycie wszystkich wydatków dotyczących projektu w okresie realizacji i eksploatacji. Sporządzenie rachunku przepływów pieniężnych beneficjenta/ projektu.

Etap 4 Analiza finansowej trwałości projektu
Analiza sytuacji finansowej beneficjenta Analiza historycznych sprawozdań finansowych beneficjenta, Prognoza sprawozdań finansowych beneficjenta.

Arkusz kalkulacyjny (np. Excel)
Podstawowe narzędzie pozwalające dokonać obliczeń w trakcie oceny analizy finansowej przedsięwzięcia Możliwość dokonywania jednoczesnych operacji nawet na tysiącach wierszy i szybkiego poprawienia w przypadku zmiany założeń Dobry model: Ma wyraźnie wyodrębnione założenia (najlepiej w odrębnym arkuszu lub arkuszach) i wskazane komórki, w których wprowadza się dane Automatycznie dokonuje aktualizacji w przypadku zmian kluczowych danych wejściowych Pozwala w przejrzysty sposób prześledzić mechanizm i formuły obliczeń (ma jasno opisane wiersze i kolumny, zawiera niezbędne komentarze itp.) W wyraźny sposób uwzględnia ryzyko

Analiza finansowa - Podsumowanie
Analiza projektu powinna się opierać na w miarę realistycznym modelu ekonomicznym (finansowym), który powinien starać się objąć najistotniejsze czynniki wpływające na projekt; ze względu na zróżnicowanie projektów, tylko bardzo podobne projekty mogą opierać się o identyczny model. Na wynik ma wpływ czynnik czasu. Przy ocenie modelu należy sprawdzić w szczególności tendencję do zbytniego optymizmu. Przejrzysty model powinien prześledzić przyjęte założenia i ich kompletność. Prognozy ekonomiczne mające wpływ na wynik będą obarczone ryzykiem – jeśli w przyszłości się niedokładnie sprawdzą, nie będzie to świadczyło, że są nieprawidłowe.

Analiza ekonomiczna

Etapy prowadzenia analizy ekonomicznej
1. Określenie założeń do analizy ekonomicznej. 2. Przejście z cen rynkowych na ceny ekonomiczne. 3. Określenie wskaźników oceny ekonomicznej projektu (wskaźników efektywności – ENPV, ERR). 4. Inne metody analizy ekonomicznej – analiza wielokryterialna, analiza jakościowa.

Etap 1 – założenia do analizy ekonomicznej
Metoda analizy ekonomicznej Określenie zakresu/metody analizy ekonomicznej: analiza kosztów i korzyści, analiza wielokryterialna, analiza jakościowa.

Horyzont czasowy Okres, na który prowadzona jest analiza: Zgodny z okresem prowadzenia analizy finansowej.

Jednostka miary Analiza kosztów i korzyści: określana w jednostkach pieniężnych [PLN, EUR], w cenach stałych. Analiza wielokryterialna: przypisanie do zmiennych ocen punktowych i wag oraz określenie wpływu (ocena punktowa x waga). c) Analiza jakościowa: forma opisowa; w miarę możliwości dążymy do kwantyfikacji efektów (korzyści) w jednostkach naturalnych.

b) Czas Przy ocenie projektów należy uwzględnić wartość pieniądza w czasie - proces zwany dyskontem (dla analizy ekonomicznej metodą kosztów i korzyści wyrażonej w jednostkach pieniężnych). PV = FVt / (1+d)t d - stopa dyskontowa, FVt - przepływ w okresie t, PV – obecna wartość przyszłych przepływów gotówkowych w okresie t.

Stopa dyskontowa Wybór odpowiedniej stopy dyskontowej – Społeczna stopa dyskontowa Wartość na poziomie równym lub wyższej od finansowej stopy dyskontowej. KE sugeruje społeczną stopę dyskontową na poziomie 5,5% dla Państw objętych pomocą Funduszu Spójności. Do sporządzenia analizy ekonomicznej dla funduszy UE przyjmujemy stopę dyskontową podaną przez Instytucję Zarządzającą.

Etap 2 – od cen rynkowych do cen ekonomicznych
Od ceny rynkowej do ceny ekonomicznej Aby przekształcić ceny rynkowe na ceny ekonomiczne należy dokonać następujących korekt: fiskalnych, zewnętrznych, uwzględniających zniekształcenia rynku.

Etap 2 - Korekty fiskalne
Korekty te mają na celu eliminacje z przepływów finansowych pozycji, które stanowią przepływ pomiędzy beneficjentem, a budżetem publicznym. Korekty fiskalne poleją na eliminacji z przepływów: podatków pośrednich – VAT, także w sytuacji gdy VAT jest pozycją kosztową; subwencji oraz innych transferów płatności, subwencji na pracowników.

Etap 2 - Korekty zewnętrzne
Korekty mające na celu ustalenie wartości korzyści i kosztów zewnętrznych nie ustalonych w analizie finansowej. Należy dążyć do uwzględnienia wszystkich kosztów lub korzyści społecznych jakie przechodzą z analizowanego projektu na inne podmioty. Dążymy do wyrażenia kosztów/korzyści zewnętrznych w jednostkach pieniężnych.

Etap 2 - Korekty zewnętrzne – przykłady Społeczne korzyści zewnętrzne
Niższy stopień ładunków zanieczyszczeń kierowanych do wód. Wydłużenie przewidywanej długości życia dzięki poprawie wyposażenia obiektów ochrony zdrowia w sprzęt medyczny. Powstanie nowych podmiotów gospodarczych. Powstanie nowych miejsc pracy. Wzrost liczby ludzi z wyższym wykształceniem w regionie/kraju.

Etap 2 - Korekty zewnętrzne – przykłady Społeczne koszty zewnętrzne
Utrata produkcji rolnej z tytułu odmiennego przeznaczenia ziemi; Wzrost kosztów usuwania ścieków; Zajęcie danej powierzchni pod zakład unieszkodliwiania odpadów.

Etap 2 - Uwzględnienie zniekształceń rynku
Ceny rynkowe są ustalone na podstawie danych z niedoskonałych rynków; nie odzwierciedlają faktycznej wartości lub poniesionych kosztów. Niedoskonałość cenowa może wystąpić w przypadku: 1. Produktów (wyroby/towary) – rynek międzynarodowy/krajowy. 2. Płac (płaca minimalna). 3. Ziemi/gruntów.

Etap 3 – Określenie wskaźników efektywności
Projekt jest ekonomicznie uzasadniony gdy: ENPV jest dodatnie (większe od zera); EIRR jest większa niż stopa dyskontowa; Wskaźnik B/C większy od jedności.

Etap 4 - Inne metody analizy ekonomicznej
Analiza wielokryterialna Metoda analizy uwzględniająca zmienne, których nie można ująć w pełnej analizie ekonomicznej – trudne do wyrażenia w jednostkach pieniężnych. Odnosi się do wartościowania celów projektu.

Etap 4 - Inne metody analizy ekonomicznej
Analiza wielokryterialna - Etapy analizy Wyrażenie celów projektu w zmiennych mierzalnych. Przypisanie celom projektu wag. Określenie kryteriów oceny. Oszacowanie skutków interwencji – przeprowadzenie oceny punktowej poszczególnych celów. Określenie wpływu – iloczyn oceny punktowej i przyjętych wag. Zsumowanie ocen punktowych.

Analiza wrażliwości i ryzyka
Zgodnie z art.. 40 lit e Rozporządzenia 1083/2006 w przypadku „dużych projektów” należy dokonać oceny ryzyka – przeprowadzić analizę wrażliwości i ryzyka. Analiza wrażliwości i ryzyka dla inwestycji finansowanych z dotacji powinna być wykonana w odniesieniu do analizy trwałości finansowej Zalecane są metody analizy: Analiza wrażliwości powinna zbadać zmiany w saldach środków pieniężnych spowodowane zmianą istotnych parametrów; beneficjent powinien przeliczyć model uwzględniając różne scenariusze makroekonomicze – podstawowy i pesymistyczny. Analiza ryzyka powinna mieć charakter jakościowy, gdzie ocenia się prawdopodobieństwo faktycznego wystąpienia danego ryzyka (niskie, średnie i wysokie) i określić okoliczności, które wywołają określoną sytuację

Dziękuję za uwagę Agencja EUROPOMOC tel. (22) 815 38 34 tel. kom
Dziękuję za uwagę Agencja EUROPOMOC tel. (22) tel. kom 105

METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "METODY PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres