Instytucje i kompetencje Unii Europejskiej

Prezentacja na temat: "Instytucje i kompetencje Unii Europejskiej"— Zapis prezentacji:

1 Instytucje i kompetencje Unii Europejskiej
Podyplomowe Studia na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Dr Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego Instytut Prawa Międzynarodowego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski

2 Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE – „Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”): kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów kompetencje UE dzielone z państwami członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE). kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich: w takim przypadku kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit 1 TFUE).

3 Katalog kompetencji wyłącznych z TFUE (art. 3):
1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach: a) unia celna; b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. 2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

4 Nowość w zakresie podziału kompetencji …
w odniesieniu do kompetencji dzielonych wyjaśniono (w art. 2 TFUE), że państwa członkowskie „wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji” oraz że w przypadku, gdy UE postanowi zaprzestać wykonywania swoich kompetencji, państwa członkowskie ponownie w odpowiednim zakresie kompetencje te wykonują,

5 Katalog kompetencji dzielonych (art. 4 TFUE):
Ust. 2: Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin: a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko naturalne; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.

6 Kompetencje uzupełniające (art. 6 TFUE):
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą: a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna.

7 Kompetencje UE Rządzone są zasadą przyznania, nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone funkcyjnie tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów (proporcjonalność) i wypełnienia zadań, podlegają zasadom subsydiarności (kompetencje dzielone).

8 Zasada pomocniczości z TUE:
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.”

9 Test subsydiarności Organy UE, podejmując działania wykonawcze, związane są w ramach kompetencji dzielonych, zasadą pomocniczości (art. 5 TUE). Protokół dołączony do TUE (w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności) wprowadza dwustopniowy test subsydiarności. Nakazuje on po pierwsze badanie czy cele UE nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie i po drugie czy cele te, ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka, mogą być osiągnięte „lepiej” przez UE (tzw. komparatywny test skuteczności).

10 Protokół w spr. stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności:
Zgodnie z pkt. 5 Protokołu, przy sprawdzaniu czy warunki subsydiarności zostały spełnione, należy kierować się tym czy: rozważana kwestia ma aspekty transnarodowe, które nie mogą być uregulowane satysfakcjonująco przez działania państw członkowskich; działania jedynie na poziomie krajowym lub brak działania UE byłyby sprzeczne z wymogami Traktatu (takimi jak konieczność korekty zniekształceń konkurencji lub unikania ukrytych ograniczeń w handlu, a także wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej) bądź w inny sposób miałyby znaczny niekorzystny wpływ na interesy państw członkowskich; działanie prowadzone na poziomie UE przyniosłoby wyraźne korzyści, ze względu na ich rozmiary lub skutki w porównaniu z działaniem na poziomie państw.

11 Zasada proporcjonalności
Zasadę proporcjonalności stosuje się do wszystkich sfer kompetencji unijnej i nie odnosi się tyle do rozgraniczenia kompetencji UE i państw członkowskich, ile raczej do konkretnego środka, wymaga, aby środek unijny nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki.

12 Elementy zasady proporcjonalności
Zasada ta ma kilka aspektów, m.in. wymaga by podejmowane sankcje były proporcjonalne do powagi naruszenia (181/84 R. Intervention Board for Agricultural Produce, ex parte Man (Sugar) w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych UE, np. w zakresie wspólnej polityki rolnej, środek, aby skutecznie został podwazony, musi być w oczywisty sposób niewłaściwy w stosunku do celu (C-331/88 Fedesa)

13 Zasada proporcjonalności
Stosowana jest zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Zasada ta służy także do oceny środków przyjmowanych przez państwa członkowskie. W celu wykonania prawa UE (np. C-285/98 Tanja Kreil), w ramach dopuszczalnych derogacji od zasad swobodnego przepływu (np. 120/78 Cassis de Dijon, 36/75 Rutil, 116/81 Adoui and Cornuaille), powinna być uwzględniana także przy interpretacji środków krajowych (jeśli brzmienie normy dopuszcza różną interpretację, należy wybrać tę, która jest najmniej uciążliwa dla jednostki).

14 Wyłączne kompetencje państw członkowskich
Część kompetencji została zastrzeżone dla państw, np.: wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych), stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób, treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich różnorodność kulturalna i językowa, regulacja reżimów własności, produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi (wyrok z 2003 r. w sprawie T-26/01 Fiocchi Munizioni p. KE)

15 C-186/01 Alexander Dory przeciwko Niemcy
ETS  decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z zakresu stosowania prawa UE, w szczególności gdy dotyczy to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do stanowisk w armii.  Prawo UE nie reguluje wyborów dokonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn.

16 W sprawie C-300/01 Salzmann przeciwko Austria
ETS zauważył, że chociaż regulacja reżimów własności należy do kompetencji wyłącznej państw członkowskich, zgodnie z obecnym art. 295, nie oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady fundamentalne TWE. Tak więc środki krajowe, które regulują nabywanie nieruchomości (specjalna procedura zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach terytorium państwa muszą być zgodne z postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału.

17 Reforma instytucji i organów doradczych
Katalog instytucji UE TL formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, niwelując pewne niejasności, jakie mogłyby być następstwem Traktatu konstytucyjnego. Powyższy artykuł wylicza jako „instytucje Unii”: Parlament Europejski Radę Europejską Radę Komisję Europejską Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Trybunał Obrachunkowy

18 Rada Europejska Rada Europejska (RE) – instytucja UE (1974, 1977, 1983, 1986, 2009),istota, skład, tryb działania (tzw. Szczyty europejskie), funkcje (art. 15 TUE) Od Nicei spotkania w Brukseli Od Lizbony – wydaje wiążące decyzje

19 Rada Europejska „Przywództwo polityczne” w UE, spotkania głów państw i szefów rządów państw członkowskich UE. Rada Europejska wytycza kierunki polityki UE, ustala priorytety polityki i rozwiązuje problemy sporne.

20 Rada Europejska (RE) Impuls polityczny dla rozwoju UE
brak władzy ustawodawczej zasada konsensusu w pracach RE Rada Europejska zbiera się przynajmniej raz na półrocze

21 Rada Europejska (art. 15 TUE)
Rada Europejska nie jest organem prawodawczym, co nie oznacza, że nie podejmuje wiążących decyzji (związane jest to z podziałem aktów prawa UE na prawodawcze i nieprawodawcze) Gdy Rada Europejska wypowiada się w drodze głosowania, to jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji nie biorą udziału w głosowaniu (art. 235 TFUE). Jednak co do zasady podejmuje się decyzje w oparciu o KONSENSUS W przypadku głosowania każdy członek Rady Europejskiej może otrzymać pełnomocnictwo tylko od jednego z pozostałych członków.

22 Zmiany instytucjonalne
ustanawia się urząd Przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego na 2,5-nią kadencję. Początek kadencji r. Spór szwedzki ad skład na Szczyt w Brukseli (…)

23 Rada Europejska i jej Przewodniczący (art. 15 TUE)
Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej obejmują (art. 16 ust. 6): przewodniczenie Radzie Europejskiej i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości prac Rady Europejskiej, we współpracy przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych, wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z każdego posiedzenia Rady Europejskiej. Przewodniczący Rady Europejskiej ma również pewne kompetencje w dziedzinie stosunków zewnętrznych Unii, ma bowiem zapewniać „na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz”  w sprawach WPZiB, przy czym wyraźnie zastrzeżono, że nie może się to odbywać z uszczerbkiem dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

24 Rada (ex-Rada UE): Rada złożona z przedstawicieli państw członkowskich w randze ministra, z siedzibą w Brukseli.

25 Rada (ex Rada Unii Europejskiej )
Rada – instytucja WE/UE (1957, 1965/1967), od 2009 UE Rada - istota, skład, organizacja i tryb działania, COREPER, funkcje, rodzaje głosowań, prezydencja Podział głosów ważonych przed i wg TN i wg TL a) próg większości kwalifikowanej i tzw. mniejszość blokująca b) podwójna większość (to większość państw członkowskich i większość ludności) Rozszerzenie zakresu głosowań większością kwalifikowaną (TN, Konstytucja i Lizbona - dylemat Polski – „Nicea albo śmierć”)

26 Rada po r.: Najistotniejsze reformy dotyczą formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną (art. 16 ust. 4 i art. 238 ust. 2 TUE) oraz  zwiększenia liczby obszarów, w których Rada decyduje większością kwalifikowaną. Art. 16 TUE przewiduje, że Rada pełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcje prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach.

27 Kompetencje Rady Prawodawcze:
wydawanie aktów prawotwórczych (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) wydawanie aktów nie mających mocy prawnie wiążącej (zalecenia, opinie, memoranda, stanowiska) zmiana traktatów założycielskich kompetencje w zakresie zawierania umów międzynarodowych - negocjuje KE decyzje dotyczące zawierania wzmocnionej współpracy Kreacyjne: zatwierdzanie list członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego wraz z PE uczestniczy w ustalaniu budżetu UE koordynuje politykę gospodarczą w przypadku braku kompetencji wyłącznych UE Kontrolne: może kierować skargi do ETS o stwierdzenie nieważności aktów prawa wspólnotowego oraz skargi na bezczynność organów

28 Rada – nowe zasady podejmowania decyzji w systemie większ.
Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady, jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65 % ludności UE Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4 członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Postanowienia przejściowe dotyczące definicji większości kwalifikowanej, które obowiązują do r., jak również postanowienia, które będą obowiązywać między r. a r., określone są w Protokole w sprawie postanowień przejściowych.

29 Definicja i zakres większości kwalifikowanej w Radzie
Według formuły wprowadzonej na mocy Traktatu z Nicei, decyzja w Radzie zostaje podjęta większością kwalifikowaną głosów ważonych przyznanych w traktatach poszczególnym państwom członkowskim (ex art. 205 TWE) przy koniecznym spełnieniu dwóch kryteriów  i trzeciego fakultatywnie: głosów ważonych liczby państw fakultatywnie: większości ludności

30 Równocześnie zdefiniowano:
tzw. mniejszość blokującą: grupa państw blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35% populacji UE, lecz również liczyć co najmniej cztery państwa, zasadę, że w niektórych szczególnie istotnych dziedzinach (WPZiB, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, polityki gospodarczej i pieniężnej, zawieszenia w prawach państwa  członkowskiego i wystąpienia z UE oraz różnych nominacji) dla podjęcia decyzji   będzie konieczne zgromadzenie co najmniej 72% liczby państw członkowskich.

31 Kompromis z Joaniny (wersja wpisana do TL: Protokół w sprawie decyzji Rady odnoszącej się do wykonania art. 9c ust. 4 TUE i art. 205 ust. 2 TFUE w okresie między dniem 1 listopada 2014 r.  a dniem 31 marca 2017 r. i  po dniu 1 kwietnia 2017 r.) Od 2017r. - wyłącznie system podwójnej większości TL wprowadza także mechanizm bezpieczeństwa podobny do kompromisu z Joaniny: jeśli grupie członków Rady nie wystarczy głosów do zablokowania uchwały, będą mogły odwlekać jej podjęcie. Warunkiem będzie odpowiednia wielkość tej grupy do 2017: reprezentacja min. 75% ludności lub 75% liczby państw niezbędnych do utworzenia mniejszości blokującej; od 2017: 55% ludności lub 55% liczby państw niezbędnych do utworzenia mniejszości blokującej. TUE mówi o możliwości odwlekania podjęcia decyzji przez "rozsądny czas"…. (tzn???)

32 Przewodnictwo w Radzie …
TL likwiduje rotacyjne, półroczne przewodnictwo w Radzie UE państw UE Zmienia sposób przewodniczenia w Radzie UE, które wraz z wejściem w życie Traktatu ma trwać 18 miesięcy i być sprawowane wspólnie przez 3 państwa

33 Program prezydencji w Radzie UE (2008 – 2012)
2009 Czechy i Szwecja 2010 Hiszpania i Belgia 2011 Węgry i Polska 2012 Dania i Cypr

34 Prezydencja Polski w Radzie UE („w warunkach lizbońskich”)
Trwa 6 miesięcy (realnie krócej, „zimowa” tylko 4 i pół, wakacje i święta) Polska będzie czwartym z nowych państw sprawującym prezydencję Polska będzie 1 z tzw. TRIO (Polska – Dania – Cypr) Trio: od 2007 do r. regulowały przepisy wew. Rady UE, trwa 18 miesięcy, przewidziane w Trakt. Konstyt., także Lizbona, ale wobec braku TL – Rada „wzięła sprawy w swoje ręce”, po raz pierwszy za prezydencji niemieckiej (I-VII.2007)

35 Zadania prezydencji (TN - TL):
1. Państwo (a w pewnych przypadkach przewodniczący Rady Europejskiej) przewodniczy posiedzeniom: Rady UE (9 składów), COREPER I i II i grupom roboczym i komitetom (ok. 250) Radzie Europejskiej – jej przewodniczący 2. Reprezentuje UE na zewnątrz 3. Reprezentuje Radę wobec pozostałych instytucji/organów (np. w kontaktach z PE czy KE) Od r. jest to prezydencja hybrydowa (…)

36 Dotychczasowa praktyka prezydencji
Spotkania Rady odbywają się w Brukseli, a w kwietniu, czerwcu i październiku w Luksemburgu Ok. 150 spotkań ważnego szczebla w państwie prezydencji Spotkania z państwami spoza UE

37 Parlament Europejski (PE):
Funkcje: ustawodawcze, budżetowe i kontrolne Siedziby: Bruksela, Luksemburg i Strasburg PARLAMENT EUROPEJSKI 751 posłów

38 Parlament Europejski (PE)
Funkcje PE: wewnątrzorganizacyjna prawodawcza kontrolna budżetowa kreacyjna oddziaływania na stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej współpracy z parlamentami narodowymi

39 Najważniejsze uprawnienia Parlamentu Europejskiego obejmują:
tworzenie prawa poprzez zwykłą (i szczególne) procedurę (zbliżoną do danej procedury z art. 251 TWE uprawnienia budżetowe - Parlament zatwierdza corocznie budżet i udziela Komisji absolutorium z jego wykonania uprawnienia kontrolne zatwierdzanie składu Komisji i jej Przewodniczącego prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów) prawo zadawania pytań Komisarzom zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie Wybiera Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich)

40 Ombudsman Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 228 TFUE
Wybór i odwołanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich Podmioty uprawnione do składania skarg Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich Relacja postępowania ERPO do postępowania sądowego i administracyjnego

41 Wybory do PE (od 1979 roku) Posłów do PE wybiera się w państwach członkowskich w tajnym, powszechnym i bezpośrednim głosowaniu. Wymagane jest oparcie systemu wyborczego na zasadzie proporcjonalności i takie kształtowanie okręgów wyborczych, które nie naruszy zasady reprezentacji proporcjonalnej. Dopuszczalne jest wprowadzenie klauzuli zaporowej (nie wyższej niż 5% (w Zjednoczonym Królestwie nie ma progu zaporowego, w Szwecji wynosi on 4%, a w Polsce - 5%)

42 Komisja Europejska (KE):
Jest instytucją UE odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorującą prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada inicjatywę legislacyjną, a jej główną siedzibą jest Bruksela.

43 Komisja Europejska (Komisja)
TUE w brzmieniu TL dzieli f-cje KE na: koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające. Ma ona je spełniać zgodnie z warunkami przewidzianymi w traktatach. Do funkcji KE można jeszcze zaliczyć funkcję reprezentacyjną, o której także mowa w nowym art. 17 ust. 1 TUE, gdyż Komisja (z wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz innych przypadków …) zapewnia reprezentację Unii na zewnątrz oraz nadzoruje także stosowanie prawa Unii pod kontrolą Trybunału Sprawiedliwości UE. Jej zadaniem jest też wykonywanie budżetu UE oraz zarządzanie programami.

44 KE po r. TL potwierdza dotychczasową zasadę wyłączności inicjatywy legislacyjnej KE, która jednak nie była do tej pory wyrażona w przepisach traktatowych expressis verbis i rekonstruowano ją w oparciu o przepisy szczególne. Art. 17 ust. 2 TUE statuuje, że akty prawodawcze UE mogą być przyjęte tylko na wniosek KE, jeśli traktaty nie stanowią inaczej. Natomiast inne (pozostałe) akty są przyjmowane na wniosek KE, jeśli traktaty tak stanowią. Komisja może na gruncie art. 48 TUE, podobnie jak rząd każdego państwa członkowskiego i PE, wystąpić z inicjatywą zmian traktatowych.

45 KE po r. Ponadto PE może żądać od KE „przedłożenia wszelkich właściwych wniosków w kwestiach, co do których uważa on, że akt unijny jest niezbędny w celu wykonania Traktatów” (zob. art. 225 TFUE). Natomiast Rada, na podstawie art. 241 TFUE, może żądać od KE „przeprowadzenia wszelkich analiz, które uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich właściwych wniosków”. Zasada wyłączności inicjatywy Komisji ulega pewnemu osłabieniu poprzez sytuacje, w których TL przyznaje prawo inicjatywy prawodawczej nie tylko KE, ale także państwom członkowskim.

46 Prerogatywy KE: zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną, gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką międzynarodową jest instytucją zajmującą się konstruowaniem i przedstawianiem pod głosowanie Radzie lub PE aktów prawnych Unii przygotowuje propozycje traktatów i innych aktów prawa międzynarodowego, które są później dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej nadzoruje rządy państw członkowskich we wdrażaniu prawa UE prowadzi bieżące negocjacje z państwami kandydującymi do Uni jako jedyny organ wspólnotowy ma prawo inicjatywy ustawodawczej

47 Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE, bo skupia w jednym ręku kompetencje wcześniejszego Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych – powinien zapewniać spójne postrzeganie Unii w stosunkach międzynarodowych Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik bez wiedzy o stosunkach zagranicznych! Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych wiceprzewodniczących KE …

48 Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
Rozdzielono urząd przedstawiciela ds. II filaru (dotąd Javier Solana) od sekretarza Rady Czy stanie się uznanym urzędem i „twarzą UE”?

49 Inicjatywa obywatelska
By wniosek był ważny i w ogóle nadawał się do rozpatrzenia przez KE, będzie musiał uzyskać poparcie co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej jednej trzeciej państw członkowskich. Przy tym nie wystarczą np. dwa podpisy z Polski i dwa z innego kraju, a przytłaczająca większość np. z Wielkiej Brytanii. W przypadku każdego z państw członkowskich wyznaczono konieczną minimalną liczbę podpisów, mnożąc liczbę członków Parlamentu Europejskiego z tego państwa przez współczynnik 750. W przypadku Polski (50 europosłów) jest to więc 37,5 tys. Organizatorzy będą dysponować rokiem na zebranie koniecznych podpisów.

50 Inicjatywa obywatelska - szczegóły
Poza kwestiami liczbowymi KE uściśliła także reguły dotyczące minimalnego wieku sygnatariuszy - ma odpowiadać wiekowi uprawniającemu do głosowania w wyborach do PE w danym kraju. Proponowane inicjatywy będzie trzeba rejestrować w rejestrze internetowym udostępnionym przez KE. Rejestracja może być odrzucona w przypadku jawnego naruszania podstawowych wartości UE. Nie ma ograniczeń co do sposobu zbierania deklaracji poparcia, jednak odpowiednie organy krajowe będą sprawdzać, czy internetowe systemy zbierania podpisów są prawidłowo zabezpieczone, tak by nie dochodziło do oszustw. Po zebraniu 300 tys. podpisów KE będzie sprawdzać, czy inicjatywa jest dopuszczalna i czy dotyczy dziedziny, w której stanowienie prawa UE jest w ogóle możliwe. Po ocenie inicjatywy jako dopuszczalnej i sprawdzeniu podpisów KE będzie mieć cztery miesiące na decyzję, co z nią dalej zrobić: czy sporządzić wniosek ustawodawczy, czy przeprowadzić jakieś dodatkowe badanie, czy też nie podejmować w ogóle żadnych działań. Jakąkolwiek decyzję KE podejmie, będzie musiała ją uzasadnić.

51 Trybunał Obrachunkowy (TO) Luksemburg
Trybunał Obrachunkowy (TO) – 1975, istota, skład, organizacja, tryb działania, funkcje Art. 285 – 287 TFUE TO sprawuje kontrolę rachunków Unii, a w jego skład wchodzi jeden obywatel z każdego Państwa. Członkowie TO są urzędnikami (nie sędziami!) i są w pełni niezależni w pełnieniu swoich funkcji, w ogólnym interesie Unii.

52 Organy doradcze (pomocnicze)
Komitet Ekonomiczno-Społeczny (1957, 1998) a) KEiS – istota, skład, powoływanie, organizacja, tryb działania, funkcje b) Realokacja miejsc wg TN Komitet Regionów (TM) (art TWE) a) KR – istota, skład, organizacja, tryb działania, funkcje

53 Część II Źródła i zasady stosowania prawa Unii Europejskiej
Dr Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski

54 Źródła prawa Unii Europejskiej: prawo pierwotne i prawo pochodne UE
są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące podstawowe zasady funkcjonowania Unii. Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art. 263 TFUE). Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez instytucje Unii (por art. 218 TFUE)

55 Pisane i niepisane prawo pierwotne
W katalogu prawa pierwotnego odnajdujemy pisane normy prawa oraz normy niepisane. Pierwszą grupę stanowią traktaty założycielskie, traktaty zmieniające traktaty założycielskie (tzw. traktaty rewizyjne), umowy o przystąpieniu (traktaty akcesyjne) oraz inne akty prawne, których ranga jest równa przywołanym traktatom. Do grupy drugiej, tj. do prawa niepisanego, zaliczamy natomiast zasady ogólne prawa oraz normy prawa zwyczajowego.

56 Prawo pierwotne – uwagi ogólne
Prawo pierwotne jest nazywane prawem statutowym. Unia Europejska jest organizacją międzynarodową, a traktaty stanowiące pełnią funkcję jej statutów. Stąd też utrzymuje się pogląd o podwójnej naturze prawa pierwotnego: wewnętrznej (statutowej) zewnętrznej (międzynarodowej)

57 Prawo statutowe UE jak prawo konstytucyjne ….
Takie rozumienie prawa pierwotnego zapoczątkował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ETS), a doktryna prawa UE zgodnie przyjmuje współcześnie to stanowisko. W opinii 1/91 z 14 grudnia 1991 r. dotyczącej projektu umowy o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego ETS nazwał Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (dawny TWE, obecnie jest to TFUE) „kartą konstytucyjną Wspólnot”.

58 Prawo pierwotne: to traktaty prawnomiędzynarodowe (statuty organizacji międzynarodowych), wymagają ratyfikacji zgodnie z prawem wewnętrznym państw (krajowym) Rola orzecznictwa ETS, wg. którego traktaty stworzyły nowy porządek prawny. Prawo to ma charakter statutowy, konstytucyjny (opinia ETS z 1991 roku). Są to: traktaty założycielskie: traktat paryski 1951 i dwa traktaty rzymskie 1957 protokoły i oświadczenia załączone – (np. Statut ETS), por art. 51 TUE! akty rewizyjne (traktat o niektórych wspólnych instytucjach, Traktat Fuzyjny, Akt dotyczący wyborów do PE, traktaty budżetowe) traktaty rewizyjne (JAE, Maastricht, Amsterdam, Nicea, Lizbona) umowy akcesyjne

59 Inne akty prawa pierwotnego
Do prawa pierwotnego należą niektóre inne porozumienia między państwami członkowskimi. Są to m.in.: Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA, przyjęta łącznie z TEWG i TEWEA 25 marca 1957 r. (weszła w życie 1 stycznia 1958 r.), Konwencja dotycząca Antyli Holenderskich z dnia 13 listopada 1962 r. zmieniająca TEWG, Luksemburski traktat budżetowy z dnia 22 kwietnia 1970 r. oraz Brukselski traktat budżetowy z dnia 22 lipca 1975 r., Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego z dnia 10 lipca 1975 r., tzw. Traktat grenlandzki podpisany w dniu 13 marca 1984 r. (wszedł w życie 1 lutego 1985 r.).

60 Ze względu na procedurę przyjęcia i przedmiot – do prawa pierwotnego zalicza się także specyficzne akty przyjmowane w ramach UE: akty konstytucyjne Rady (dawnej Rady UE), które ta przyjmuje przy współudziale PE, a państwa członkowskie wiążą się nimi zgodnie z wymogami konstytucyjnymi. Są to m.in.: decyzja Rady o wprowadzeniu wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego – Akt o wyborach bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego ustanowiony decyzją Rady z 20 września 1976 r. i zmieniony decyzją Rady 2002/772/WE, Euratom z dnia 25 czerwca i 23 września 2002 r.; decyzja Rady 2004/752/WE, Euratom z dnia 2 listopada 2004 r. ustanawiająca Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej czy decyzja Rady w sprawie systemu środków własnych Wspólnot 2000/597/WE, Euratom z dnia 29 września 2000 Karta praw podstawowych UE

61 Włączenie Karty Praw Podstawowych do prawa pierwotnego
Traktat z Lizbony Włączenie Karty Praw Podstawowych do prawa pierwotnego PRAWNIE WIĄŻĄCA

62 Protokoły, załączniki i deklaracje
Załączniki i protokoły, przyjęte za wspólnym porozumieniem państw członkowskich i dołączone do traktatów stanowiących Unię, stanowią integralny element systemu prawa pierwotnego Unii Europejskiej . Mają moc prawnie wiążącą, równą traktatom założycielskim. Deklaracje dołączane do traktatów stanowiących Unię nie mają mocy wiążącej, ale jedynie walor deklaracji politycznych.

63 Przykłady załączników, protokołów i deklaracji z Traktatu z Lizbony:
Załącznik: tabele ekwiwalencyjne, o których mowa w art. 5 TL Protokół nr 2 zmieniający Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Deklaracja nr 54 grupy państw czł. (Niemcy, Irlandia, Węgry, Austria i Szwecja) wzywająca do jak najszybszego zwołania kolejnej Konferencji celem poddania TEWEA rewizji.

64 Do  Traktatu z Lizbony  dołączono Akt Końcowy Konferencji Międzyrządowej, w którym zamieszczono 65 deklaracji, ujetych w 3 grupach: – w grupie A – deklaracje odnoszące się do postanowień Traktatów (od nr 1 do nr 43) – w grupie B – deklaracje odnoszące się do protokołów dołączonych do Traktatów (od nr 44 do nr 50), – w grupie C – deklaracje poszczególnych państw członkowskich lub grup tych państw, jako deklaracje, które „Konferencja przyjęła do wiadomości” (od nr 51 do nr 65)

65 Umowy międzynarodowe Unii Europejskiej z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi
Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony zaczęła obowiązywać jednolita procedura zawierania przez Unię umów międzynarodowych (określona w art. 218 TFUE).

66 Zakres kompetencji Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych
Unia może więc zawierać umowy międzynarodowe, jeżeli: • przewidują to postanowienia TUE lub TFUE, • zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, • zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, • zawarcie umowy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres.

67 Cz. II Prawo UE Źródła prawa pochodnego UE

68 TL porządkuje procedury stanowienia prawa pochodnego i hierarchię aktów tego prawa, wyróżniając:
akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289 TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE (procedura zbliżona do dawnejprocedury współdecydowania); oraz w ramach jednej ze specjalnych procedur ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa legislacyjna może pochodzić od grupy państw członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI; możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki, tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie „specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą procedurę prawodawczą”

69 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art. 290 TFUE: akty delegowane 1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.

70 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art
Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art. 290 TFUE: akty delegowane 2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawod. i mogą być następujące: PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura typu call-back). Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal. 3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo „delegowana”.

71 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze:
Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.

72 Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze:
3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie. wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję 4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo „wykonawcza”.

73 Procedury przyjmowania aktów prawnych w UE (art. 289 TFUE)
1. Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji. 2. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE stanowi specjalną procedurę ustawodawczą. 3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze. 4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub PE, na zalecenie EBC lub na wniosek TS lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

74 Procedury ustawodawcze
Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE) Specjalne procedury ustawodawcze (np. art. 203 TFUE): Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, ustanawia, na podstawie doświadczeń nabytych w ramach stowarzyszenia krajów i terytoriów z Unią oraz zasad ustanowionych w Traktatach, przepisy dotyczące sposobów i procedury stowarzyszenia krajów i terytoriów z Unią. W przypadku gdy przepisy te są przyjmowane przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą, stanowi ona jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim

75 Zwykła procedura ustawodawcza (art
Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE) Komisja  projekt  PE i Rada Pierwsze czytanie Parlament Europejski uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie Jeżeli Rada zatwierdzi  przyjęcie (w brzmieniu PE) Jeżeli Rada nie zatwierdzi  przyjmuje własne stanowisko i przekazuje je PE Drugie czytanie PE  3 miesiące: zatwierdza stanowisko Rady albo nie wypowie się,  akt przyjęty w brzmieniu stanowiska Rady odrzuci stanowisko Rady większością bezwzgl.  akt nie przyjęty poprawki (większością bezwzgl.) do stanowiska Rady  tekst przekazywany Radzie i KE (wydaje opinię co do poprawek) Rada  3 miesiące (większością kwalifikowaną) przyjmie wszystkie poprawki (QMV – jeśli opinia KE pozytywna, jednomyśl. – jeśli negatywna)  akt przyjęty nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady z przewodniczącym PE  komitet pojednawczy (6tygodni) Procedura pojednawcza Komitet pojednawczy, - równa liczba członków Rady i PE - 6 tygodni na porozumienie w sprawie wspólnego projektu Porozumienie - większością kwalifikowaną członków Rady i większością głosów członków reprezentujących PE Jeżeli nie  akt nie przyjęty Trzecie czytanie Jeżeli komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt  PE i Rada 6 tygodni na przyjęcie aktu (PE – większość, Rada – większość kwalifikowana. Jeżeli nie  akt nie przyjęty

76 Akty WPZiB Art. 25 TUE: Unia prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa poprzez: a) określanie ogólnych wytycznych; b) przyjmowanie decyzji określających: (i) działania, które powinny być prowadzone przez Unię; (ii) stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię; (iii) zasady wykonania decyzji, o których mowa w podpunktach (i) i (ii); oraz umacnianie systematycznej współpracy między Państwami Członkowskimi w prowadzeniu ich polityki. Art. 37 TUE: Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw lub z organizacjami międzynarodowymi w dziedzinach objętych niniejszym rozdziałem.

77 Akty WPSSK Art. 34 ust. 2 TUE (w brzmieniu obowiązującym do r.) Rada, w stosownej formie i według właściwych procedur przewidzianych w niniejszym tytule, przyjmuje środki i sprzyja współpracy, przyczyniając się do osiągnięcia przez Unię jej celów. W związku z tym, stanowiąc jednomyślnie z inicjatywy Państwa Członkowskiego lub Komisji, Rada może: a) przyjmować wspólne stanowiska ustalające sposób postępowania Unii w określonej sprawie; b) podejmować decyzje ramowe w celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych. Decyzje ramowe wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Nie mogą one wywoływać skutku bezpośredniego; c) podejmować decyzje dla osiągnięcia jakichkolwiek innych rezultatów zgodnych z celami niniejszego tytułu, z wyłączeniem zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich. Decyzje te są wiążące i nie mogą wywoływać skutku bezpośredniego. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, przyjmuje środki niezbędne do wykonania tych decyzji na poziomie Unii; d) sporządza konwencje, których przyjęcie zaleca Państwom Członkowskim, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Państwa Członkowskie wszczynają właściwe procedury w terminie ustalonym przez Radę.

78 Akty WPSSK Skutek i kontrola legalności – Protokół 36 Artykuł 9: Skutki prawne aktów /…/ przyjętych na podstawie TUE przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych aktów w zastosowaniu Traktatów. /…/ Artykuł Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego Traktatu instytucje dysponują następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają zastosowania, a uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej - w wersji tego Traktatu obowiązującej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony - pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej.

79 Akty WPSSK Skutek i kontrola legalności – Protokół 36 Art. 10 ust. 2. Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1, pociąga za sobą stosowanie - w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których taki zmieniony akt ma zastosowanie - uprawnień instytucji wspomnianych w tym ustępie zgodnie z Traktatami. 3. W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie 1, przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony. Skargi przeciwko państwu i pytania prejudycjalne – tylko o ile złożono deklarację (d. art. 35 ust. 2 TUE)

80 Komitologia delegacja zewnętrzna i wewnętrzna
Komitologia: działalność specjalnych komitetów nadzorujących wykonywanie przez Komisję Europejską przekazanych jej uprawnień. Komitety te, zwane komitologicznymi, działają na podstawie czterech znormalizowanych procedur: procedury doradczej, procedury zarządzania, procedury regulacyjnej oraz procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą.

81 Komitologia Postępowanie w każdej sprawie rozpoczyna przedstawienie przez Komisję danemu komitetowi projektu aktu wykonawczego w celu zaopiniowania go. Znaczenie opinii komitetu zależy zaś od typu procedury. W procedurze doradczej komitet opiniuje projekt w sposób niewiążący, a w procedurze zarządzania negatywna opinia komitetu powoduje przekazanie uprawnień decyzyjnych Radzie (tzw. odesłanie). W skomplikowanej procedurze regulacyjnej nie tylko opinia negatywna, ale i brak opinii komitetu, powoduje przeniesienie uprawnień decyzyjnych na poziom Rady. W przypadku procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą przewidziano dodatkowo automatyczną kontrolę decyzji komitetu i aktywności Komisji przez organy prawodawcze, czyli PE i Radę. W praktyce spotkać można także mieszane typy komitetów.

82 Traktat z Lizbony: reforma komitologii na poziomie prawa pierwotnego
Zmiany w systemie źródeł prawa i procedur ich tworzenia Dla komitologii podstawowe znaczenie mają normy zawarte w art. 290 i art. 291 TFUE. Przepisy te zastępują art. 202 tiret 3 TWE. W art. 290 TFUE stwierdzono, że akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty te nazwano aktami delegowanymi.

83 Traktat z Lizbony: reforma komitologii na poziomie prawa pierwotnego
W art. 291 TFUE uznano, że w zasadzie to państwa członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Jeżeli jednak konieczne są jednolite warunki wykonywania tych aktów, uprawnienia wykonawcze powierzane są Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Radzie. Wtedy to Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo „wykonawcza”.

84 Prawo pochodne: Jest wydane przez organy UE i opierające się na kompetencjach udzielonych w prawie pierwotnym!!! Wg. art. 288 TFUE są to: rozporządzenia/ dyrektywy/ decyzje oraz niewiążące zalecenia i opinie Dodatkowo: wewnętrzne prawo organizacyjne UE – regulamin Parlamentu i Radu (akty pro foro interno) umowy międzynarodowe ogólne zasady prawa wspólnotowego – art. 288 TWE, art. 6 TUE zasady uznane w porządkach wew. państw członkowskich prawo sędziowskie – na podstawie art. 234 TS uprawniony jest do formułowania ostatecznie obowiązującej wykładni prawa pierwotnego i wtórnego

85 Prawo pochodne UE Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE)
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.

86 Rozporządzenie: wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE)
w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo konkurencji zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny związanie co do wszystkich elementów wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ. W DZ.Urz. bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze swej natury stają się częścią krajowych systemów prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych i wywierają skutek bezpośredni w stosunku do jednostek zakaz transpozycji – niwelowałoby to wspólnotowy charakter norm (sp. 34/73 Variola)

87 Przykłady najczęstrzego zastosowania rozporządzenia
Prawo celne, np. rozp. Rady nr 2913/92/WE ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny Wspólna Polityka Rolna, np. rozp. Rady nr 404/93/WE w sprawie wspólnej organizacji rynku bananów Prawo konkurencji i pomocy państwa, np. rozporządzenie Rady nr 139/2004/EWG w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw polityka transportowa, np. rozporządzenie nr 684/92/EWG o wspólnych zasadach międzynarodowego przewozu pasażerów autokarami i autobusami) w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych (np. rozporządzenie Rady nr 44/2001/WE w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych

88 Dyrektywa: wyd. przez PE z R, R, K, instrument harmonizacji
adresaci: wskazane państwa członkowskie związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w kontekście ogólnego zamierzonego celu, wyrażonego w tym akcie w określonym terminie), swoboda co do formy i sposobów jego osiągania implementacja (transpozycja – czynność stanowienia prawa krajowego), brak w terminie – uprawnienia dla jednostek, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w ramach koncepcji skutku bezpośredniego + prawo do odszkodowania

89 Decyzja: Charakter – podobny do krajowej decyzji administracyjnej:
wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR obowiązuje we wszystkich w elementach, ale tylko swego adresata – są „aktami administracyjnymi” WE

90 Zalecenia i opinie, przykład:
Upoważnienie traktatowe do wydawania zaleceń i opinii zawarte jest choćby w TFUE (zalecenia Komisji) w dziedzinie transportu, opinie Europejskiego Banku Centralnego, zalecenia Komisji dla Rady dotyczące negocjowania umów międzynarodowych z zakresu Wspólnej Polityki Handlowej, zalecenia Rady w dziedzinie kultury Zalecenia i opinie mogą dotyczyć różnych dziedzin objętych zakresem prawa Traktatu. Przykład: Zalecenie Komisji 96/280 dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw; opinia Komisji o wniosku Słowenii o przystąpieniu do Unii Europejskiej; opinia Komisji w kwestii utylizacji odpadów radioaktywnych powstałych w wyniku likwidacji elektrowni jądrowej w Hunterston w Wielkiej Brytanii

91 Obowiązek implementacji prawa UE
Trzy elementy - transpozycja - stosowanie - egzekwowanie (kontrola przestrzegania)

92 Obowiązek implementacji prawa unijnego
Transpozycja wiernie (rola definicji) nie zmieniając treści nie przeinaczając skutku poprzez akt prawa powszechnie obowiązującego (sprawa 96/81 KE v. Holandia)

93 Cechy prawa UE: autonomia
autonomiczny porządek prawny - ponadnarodowy (odrębny od krajowego i międzynarodowego – brak scentralizowanego twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak zorganizowanego aparatu przymusu/ brak obligatoryjnego systemu rozstrzygania sporów) Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964: „w odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, zintegrowany z systemami prawnymi Państw Członkowskich”.

94 Cechy prawa UE: prymat Zasada prymatu prawa UE przed (nad) prawem krajowym Stanowisko ETS – Costa v. ENEL (1964) i Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970] Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich – orzeczenia Solange I (1974), Solange II (1986), sprawa Simmenthal II (106/77), Maastricht (1993), etc. Orzeczenie w sprawie C-285/98, T. Kreil v RFN z Orzeczenie spr. Filipiak r.

95 Zasada pierwszeństwa prawa UE
podstawowa zasada systemu, nie zapisano jej w Traktacie sformułowana w orzecznictwie ETS. W początkowym okresie nie było jasne, jak ma ona funkcjonować w praktyce, tj. co się dzieje w przypadku konfliktu normy wspólnotowej i normy krajowej. Kontrowersje w wielu państwa członkowskich wzbudził zakres zasady pierwszeństwa, a zwłaszcza jej zastosowanie wobec wszystkich norm krajowych, także konstytucji.

96 ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE ETS wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny, mianowicie dał jej możliwość dochodzenia odszkodowania od państwa, które w wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło tej jednostce szkodę. Roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą krajową

97 Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich & Bonifaci p. Włochy
„Pełna skuteczność przepisów wspólnotowych (unijnych) oraz ochrona praw przez nie gwarantowanych zostałaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie miały możliwości uzyskania odszkodowania w przypadku naruszenia powyższych praw wskutek naruszenia prawa UE, za które państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność. Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa członkowskiego jest niezbędna, gdy, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, pełna skuteczność przepisów wspólnotowych jest uzależniona od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy w rezultacie jego braku podmioty indywidualne nie mogą dochodzić przed sądami krajowymi praw przyznanych im na podstawie prawa wspólnotowego. Wynika stąd, że zasada, na mocy której państwo ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone podmiotom indywidualnym wskutek naruszenia prawa UE, za które może być obarczone odpowiedzialnością, jest właściwa dla systemu prawnego stworzonego na podstawie Traktatu.

98 naruszenie musi być wystarczająco poważne
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p. Niemcy. Odpowiedzialność państwa za naruszenie (ISTOTNE) prawa UE „(...) prawo UE nadaje uprawnienie do odszkodowania w wypadku spełnienia trzech warunków: naruszona zasada prawna musi mieć w zamiarze nadanie uprawnień jednostkom naruszenie musi być wystarczająco poważne musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy złamaniem zobowiązania obciążającego państwo i szkodą poniesioną przez poszkodowane strony. Jeżeli chodzi o drugi warunek (…), testem rozstrzygającym, czy naruszenie prawa UE jest wystarczająco poważne, jest stwierdzenie, czy państwo członkowskie albo instytucja UE w sposób oczywisty i rażący przekroczyło granice swojego uznania.

99 Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S. A. i inni p
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p. Niemcy. „Zobowiązanie do naprawienia krzywdy lub szkody wyrządzonej jednostkom nie może zależeć od warunku opartego na jakiejkolwiek koncepcji winy wykraczającej poza pojęcie wystarczająco poważnego naruszenia prawa UE. Nałożenie takiego warunku dodatkowego równałoby się podważeniu uprawnienia do naprawienia szkody opartego na unijnym porządku prawnym” (§ 79).

100 ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
Obowiązkiem sądów krajowych jest zapewnienie efektywności prawu UE w krajowych porządkach prawnych. Istotnym elementem realizacji tego obowiązku jest umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony interesów podmiotów, których prawa mogą zostać podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i chronić uprawnienia, które to prawo nadaje jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).

101 ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
Sprawa C Rewe-Zentralfinanz eG & Rewe-Zentral AG v. Landwirtschaftskammer für das Saarland, Zb. Orz. 1976, s. 1989 „Zgodnie z zasadą współpracy sformułowaną w art. 5 Traktatu, to sądom krajowym powierza się zapewnienie ochrony prawnej, którą obywatele wywodzą ze skutku bezpośredniego norm prawa unijnego. Odpowiednio, w braku zasad unijnych w tym przedmiocie, krajowy system prawny każdego państwa członkowskiego ma wyznaczyć sądy mające jurysdykcję i określić warunki proceduralne regulujące działania prawne zmierzające do zapewnienia ochrony uprawnień, które podmioty prawa wywodzą ze skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego, zakładając, że takie warunki nie mogą być mniej korzystne niż te, które odnoszą się do podobnych roszczeń natury krajowej” (§ 5)

102 ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
Konieczne zatem staje się odwołanie w tej kwestii do krajowych przepisów proceduralnych, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich. Innymi słowy sposób dochodzenia roszczeń określony jest w prawie krajowym. Zasada autonomii proceduralnej podlega jednak ograniczeniom wynikającym z zasady równoważności (inaczej: niedyskryminacji), zgodnie z którą reguły proceduralne dochodzenia roszczeń wynikających z prawa UE nie mogą być mniej korzystne, niż te, które dotyczą podobnych roszczeń wynikających z prawa krajowego oraz zasady efektywności, według której krajowe reguły proceduralne nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub nadmiernego utrudnienia wykonywania w praktyce uprawnień przysługujących jednostkom na mocy prawa UE.