P O S T Ę P O W A N I E K A R N E Jarosław Sypko.

Prezentacja na temat: "P O S T Ę P O W A N I E K A R N E Jarosław Sypko."— Zapis prezentacji:

1 P O S T Ę P O W A N I E K A R N E Jarosław Sypko

2 PODZIAŁ ŚRODKÓW PRZYMUSU
1. ZATRZYMANIE. 2. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE. 3.POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO I LIST GOŃCZY. 4. LIST ŻELAZNY. 5. ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE.

3 KONWENCJA RADY EUROPY O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
W art. 5 Konwencji znajduje się zamknięty katalog przesłanek uprawniających do pozbawienia przez władze wolności ( w trybie ustalonym prawem). Przesłankami tymi są m.in.: 1/ zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku,

4 2/ zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu, 3/ zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.

5 UREGULOWANIA W KONSTYTUCJI RP
1. art. 31 „wolność człowieka podlega ochronie prawnej”. 2. art. 41 „ każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie” „ Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo do odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności”.

6 „Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób dla niego zrozumiały poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić , jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.” „ Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny”. „ Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania”.

7 RODZAJE ZATRZYMAŃ OSOBY
zatrzymanie procesowe zatrzymanie pozaprocesowe 1/ zatrzymanie prewencyjne – dokonywane przez Policję na podstawie art. 15 ust. 1 pkt.3 ustawy o Policji. Osoba stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia, 2/ zatrzymanie penitencjarne – na podstawie art. 15 ust pkt. 2 a ustawy o Policji. Stosujemy wobec osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy lub zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego, 3/ zatrzymanie administracyjne – dokonane np. na podstawie ustawy o cudzoziemcach.

8 FUNKCJE ZATRZYMANIA PROCESOWEGO
1/ zabezpieczenia prawidłowego toku procesu karnego poprzez zapobiegnięcie uchylaniu się osoby podejrzanej przed wymiarem sprawiedliwości poprzez ukrywanie się lub zacieranie śladów przestępstwa, 2/ wymuszenie spełnienia obowiązków procesowych poprzez np. przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego, 3/ zastosowania środka zapobiegawczego ( w szczególności tymczasowego aresztowania), albowiem zatrzymanie jest środkiem przejściowym i etapowym przed faktycznym pozbawieniem wolności.

9 ZATRZYMANIE Zatrzymanie określa się jako formę przymusu polegającą na krótkotrwałym pozbawieniu wolności określonej osoby. Wskazuje się przy tym, że ma ono na celu odebranie prawa swobodnego poruszania się, porozumiewania się z innymi, szkodzenia dobru postępowania karnego. Zatrzymanie wiąże się z reguły z umieszczeniem osoby w miejscu odosobnienia. Decyzja o zatrzymaniu dotyka jednego z najważniejszych praw człowieka- wolności osobistej, dlatego stanowi jedną z najbardziej newralgicznych czynności znajdujących się w kompetencji organów ścigania. Zatrzymanie to środek przymusu stosowany przez organy procesowe dla potrzeb procesu karnego (często wiąże się z zastosowaniem środków przymusu bezpośredniego).

10 KODEKS POSTEPOWANIA KARNEGO WYMIENIA NASTĘPUJACE SYTUACJE, W KTÓRYCH DOPUSZCZALNE JEST ZATRZYMANIE:
1/ zatrzymanie oskarżonego ( podejrzanego), który nie stawił się na wezwanie i nie usprawiedliwił niestawiennictwa ( art. 75 § 1 i 2 k.p.k.), 2/ zatrzymanie, niekiedy określane obywatelskim ( prawo do realizacji przysługuje każdemu ( art. 243 § 1 k.p.k.), 3/ zatrzymanie osoby podejrzanej przez Policję na podstawie art § 1 k.p.k., 4/ zatrzymanie osoby podejrzanej przez właściwy organ ( np. Policję, ABW, Straż Graniczną ) na podstawie decyzji prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu ( art § 1 k.p.k.),

11 4/ zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie poszukiwanego oskarżonego ( podejrzanego) lub osoby podejrzanej, na mocy decyzji sądu lub prokuratora ( art. 278 k.p.k.), 5/ zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka ( oraz wyjątkowo biegłego, tłumacza lub specjalisty), który nie stawił się na wezwanie organu lub bez zgody organu wydalił się z miejsca czynności ( art. 285 § 2 k.p.k.), 6/ zatrzymanie decyzją sądu oskarżonego, który po złożeniu wyjaśnień na rozprawie samowolnie wydalił się z sali rozpraw lub nie stawił się na kolejną rozprawę na wezwanie sądu i nie usprawiedliwił niestawiennictwa ( art. 376 § 1 i 2 k.p.k. ) albo odmawia udziału w rozprawie lub uniemożliwia doprowadzenie na rozprawę ( art. 377 § 3 k.p.k.).

12 ZATRZYMANIE OBYWATELSKIE
1. Art. 243 k.p.k. - prawnie dozwolona sytuacja, która zezwala każdemu na zatrzymanie osoby, 2. Przepisy nazywają taką czynność ujęciem, 3. Dozwolona w ściśle określonych warunkach tj. - na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, - w bezpośrednim pościgu, podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa - z okoliczności wynika, że osoba ujęta miała zamiar ukrycia się lub nie można ustalić jej tożsamości, - osoba musi być niezwłocznie oddana Policji ( obywatel musi poczynić niezbędne kroki w tym kierunku). 4. Nieuzasadnione przetrzymywanie osoby może spowodować konsekwencje prawne ( p-two pozbawienia osoby wolności).

13 ZATRZYMANIE PROCESOWE
- organem powołanym do zatrzymania osoby podejrzanej jest Policja, - uprawnienie również dla innych organów ( tylko wtedy, gdy przysługują im uprawnienia Policji w zakresie dochodzenia, ABW, SG, CBA), - zatrzymanie możliwe tylko wówczas, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo i wystąpi przynajmniej jedna z ustawowych przesłanek.

14 PRZESŁANKI DO ZATRZYMANIA
Przesłanki zatrzymania właściwego określonego w art § 1 k.p.k. można podzielić na pozytywne i negatywne oraz ogólne i szczególne. Przesłanka pozytywna ogólna – uzasadnione przypuszczenie, że osoba podejrzana popełniła przestępstwo. Przesłanka negatywna ogólna ( przeszkoda procesowa ) – brak uzasadnionego przypuszczenia popełnienia przestępstwa.

15 Przesłanki pozytywne szczególne – obawa ucieczki lub ukrycia się osoby, obawa zatarcia śladów przestępstwa, brak możliwości ustalenia jej tożsamości, przesłanki do przeprowadzenia przeciwko osobie postępowania w trybie przyspieszonym. Przesłanki negatywne szczególne – brak obawy ucieczki lub ukrycia się osoby, brak obawy zatarcia śladów przestępstwa, możliwość ustalenia jej tożsamości, brak przesłanek do zainicjowania postępowania w trybie przyspieszonym. Sposób ujęcia przesłanek zatrzymania właściwego wskazuje, że w każdym wypadku zastosowania tego środka przymusu musi zaistnieć przesłanka pozytywna ogólna oraz przynajmniej jedna z przesłanek pozytywnych szczególnych.

16 OSOBA ZATRZYMANA- osoba, w stosunku do której skierowane jest ściganie karne, ale nie przedstawiono jej formalnych zarzutów, ani nie przesłuchano w charakterze podejrzanego, jednak osoba zna sytuację w jakiej się znajduje. UZASADNIONE PRZYPUSZCZENIE: musi wystąpić podczas zatrzymania, opiera się na materiale dowodowym, który w dostatecznym stopniu uprawdopodabnia popełnienie czynu przez określoną osobę, przepisy nie wymagają od organów ścigania, aby w momencie zatrzymania dysponowały dowodami niezbędnymi do przedstawienia zarzutów lub wystarczającymi do skazania,

17 - podstawy uzasadniające zatrzymanie muszą być obiektywne i poparte istniejącymi okolicznościami,
- uzasadnione przypuszczenie nie może być wytworem organu i powodować przeprowadzenie czynności pomimo braku podstaw, - brak uzasadnionego przypuszczenia – brak prawnego charakteru czynności. Celem zatrzymania jest m.in. potwierdzenie przypuszczenia popełnienia przestępstwa, zebrania dodatkowych dowodów, rozwianie istniejących wątpliwości co do faktu popełnienia czynu.

18 Obawa ucieczki – stwierdzenie przez policjanta okoliczności dotyczących konkretnych elementów zachowania osoby mającej być zatrzymaną, które wskazują, że osoba zamierza oddalić się, z reguły w sposób gwałtowny, w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej. Na obawę ucieczki mogą wskazywać również wypowiedzi o tym, że opuści na stałe miejsce zamieszkania bez podania adresu, mogą wskazywać przygotowania do wyjazdu bez zamiaru powrotu do miejsca zamieszkania. Obawa ukrycia się – świadczy o tym dotychczasowe zachowanie osoby, polegające na niestawieniu się na wezwanie organu procesowego i unikanie z nim kontaktu. Okolicznością taką może być nieposiadanie przez osobę określonego miejsca zamieszkania, częste zmienianie miejsca pobytu.

19 Obawa zatarcia śladów przestępstwa – konkretne elementy zachowania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, które wskazują na to, że zamierza ona usunąć albo zniekształcić te zmiany w świecie zewnętrznym, które powstały po popełnieniu czynu oraz świadczą o popełnieniu czynu, aby uniemożliwić albo utrudnić ustalenie faktu popełnienia przestępstwa, okoliczności jego popełnienia lub sprawcy tego przestępstwa, z tym, że dotyczą one materialnych śladów przestępstwa. Niemożność ustalenia tożsamości osoby – brak dokumentu tożsamości, niemożność ustalenia tożsamości w inny sposób, uzasadniona wątpliwość co do autentyczności dokumentu tożsamości, trudności z ustaleniem tożsamości cudzoziemców.

20 Sprawy rozpatrywane w postępowaniu przyspieszonym- sprawy o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym, jeżeli sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymany oraz w ciągu 48 godzin doprowadzony przez Policję i przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym. Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański.

21 Legalność zatrzymania – wiąże się z istnieniem uprawnienia podmiotu zatrzymującego do zatrzymania, dopuszczalności zatrzymania danej osoby ( np. kwestia immunitetów). Zasadność zatrzymania – wiąże się z istnieniem podstaw do przeprowadzenia tej czynności, w tym danych uzasadniających przypuszczenie popełnienia przestępstwa przez zatrzymywanego i obaw, które wskazują na potrzebę zatrzymania. Prawidłowość zatrzymania – poprawność dokonania poszczególnych, wymaganych przez ustawę czynności, związanych z zatrzymaniem ( wręczenie pouczenia, sporządzenie protokołu, sposób zatrzymania )

22 PODSTAWY ZATRZYMANIA Art. 244 § 1a k.p.k. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. Art. 244 § 1b k.p.k. Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

23 Osoba wspólnie zamieszkująca – przede wszystkim będzie to członek rodziny (osoba najbliższa) sprawcy przestępstwa. W myśl art. 115 § 11 k.k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Zatrzymanie w trybie określonym w § 1a przepisu stosowane jest fakultatywnie, natomiast w trybie określonym w § 1b stosowane jest obligatoryjne. Obawa – oznacza znaczne prawdopodobieństwo zdarzenia przyszłego, które zachodzi w szczególności wówczas, gdy osoba podejrzana grozi popełnieniem przestępstwa.

24 ZAKAZY ZATRZYMYWANIA OSÓB
1/ Osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego ( zakaz bezwzględny) tj. uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych, osoby należące do personelu dyplomatycznego, do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw, członkowie rodzin w/w osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej. Osoby takie mogą być jednak zatrzymane, jeśli państwo wysyłające w stosunku do nich zrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu. 2/ Poseł lub senator nie może być zatrzymany bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu (zakaz względny). Wyjątkowo mogą być zatrzymani bez tej zgody w razie ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

25 3/ Sędzia nie może być zatrzymany bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, z tym, że do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności właściwy sąd dyscyplinarny może polecić niezwłoczne zwolnienie sędziego ( tak samo SN, NSA, sąd wojskowy). 4/ Sędzia Trybunału Stanu nie może być pozbawiony wolności bez uprzedniej zgody TS. 5/ Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pozbawiony wolności bez zgody TK. 6/ RPO nie może być zatrzymany bez zgody Sejmu.

26 7/ Prokurator nie może być zatrzymany bez zgody przełożonego, chyba ze chodzi o zatrzymanie na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągniecie prokuratora do odpowiedzialności karnej komisja dyscyplinarna może polecić niezwłoczne jego zwolnienie. 8/ Prezes NIK nie może być zatrzymany bez zgody Sejmu. Ten immunitet nie przysługuje innym pracownikom NIK, pomimo, że korzystają z immunitetu formalnego tj. nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez zgody Kolegium NIK. 9/ Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie może być zatrzymany, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

27 10/ Inspektor kontroli skarbowej w czasie wykonywania czynności kontrolnych nie może być zatrzymany bez uprzedniej zgody Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, z wyjątkiem zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. 11/ Osoby korzystające z immunitetu konsularnego, tj. kierownika urzędu konsularnego oraz innych urzędników konsularnych państw obcych, można zatrzymać jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. Niezależnie od zakresu zakazu zatrzymania jest ono dopuszczalne w sytuacji, gdy jest to podyktowane stanem wyższej konieczności lub obrony koniecznej (orzecz.TK z r. K 13/90, OTK 1991, poz. 3).

28 Wezwany z zagranicy świadek lub biegły nie będący obywatelem polskim, który stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ani ścigany, ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej. Świadek lub biegły traci ochronę wskazaną wyżej, jeżeli nie opuści terytorium RP, chociaż mógł to uczynić, w ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił mu, że obecność jego stała się zbędna ( art. 589 k.p.k.)

29 O D S Z K O D O W A N I E Osobie, która była niewątpliwie niesłusznie zatrzymana, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, które wynikły z wykonania względem niej zatrzymania ( art. 552 § 4 k.p.k.) „Niewątpliwie niesłuszne” zatrzymanie to takie, które sąd rozpoznający zażalenie uznał za bezzasadne lub nielegalne. Wyłączenie roszczenia o odszkodowanie – wprowadzenie w błąd sądu lub organu ścigania poprzez złożenie fałszywego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, złożenie fałszywego wyjaśnienia,

30 Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie osoby, Roszczenie przedawnia się z upływem roku od daty zwolnienia, W przypadku cudzoziemców przepisy mają zastosowanie tylko na zasadzie wzajemności. Stan taki zachodzi wtedy, gdy państwo obce, którego obywatel jest niesłusznie zatrzymany, zapewnia obywatelom polskim w takiej sytuacji co najmniej podobne uprawnienia jak polski k.p.k. ( można ustalić poprzez analizę umów dwu- wielostronnych, pomoc prawną w stosunkach międzynarodowych).

31 Osoba zatrzymana może dochodzić ochrony swoich praw także w ramach procesu cywilnego w trybie powództwa o ochronę dóbr osobistych ( art. 23 i 24 k.c.) Sąd Najwyższy uznał, że w sprawach o ochronę dobra osobistego w postaci wolności ( art. 24 § 1 k.c.), naruszonego na skutek lub w związku z zatrzymaniem obywatela przez funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej lub Służby Bezpieczeństwa, zakresem badania sądu objęte są także kwestie dotyczące okoliczności zatrzymania i prawidłowości stosowania przepisów prawnych regulujących instytucję zatrzymania ( uchw. Z 10 XI 1986 r., III CZP 17/86).

32 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE
Tymczasowe aresztowanie ( pozostałe środki zapobiegawcze) można stosować, jeżeli zachodzi: uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

33 Ponadto wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności wyższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania, uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary. Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

34 Należy pamiętać! Zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania nie stanowi przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania, tylko stanowi cel tego środka zapobiegawczego. Negatywnej przesłanki tymczasowego aresztowania nie stanowi okoliczność z art. 257 § 1 k.p.k. Przepis ten wyraża dyrektywę minimalizacji tymczasowego aresztowania. Nie stosujemy tego środka, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy.

35 Tymczasowe aresztowanie osoby stosuje się na podstawie postanowienia sądu, które zawiera:
dane osoby, wobec której zastosowano tymczasowe aresztowanie, zarzucany czyn i jego kwalifikację prawną, podstawę prawną zastosowania tego środka, czas trwania tymczasowego aresztowania i oznaczenie terminu, do którego ma trwać, uzasadnienie zawierające wskazanie dowodów świadczących o popełnieniu przez podejrzanego przestępstwa oraz wskazujących na konieczność zastosowania tego środka, wyjaśnienie, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia w wyznaczonym terminie określonego poręczenia majątkowego.

36 Granice temporalne - tymczasowe aresztowanie liczone od dnia zatrzymania, do chwili rozpoczęcia wykonywania kary, w postępowaniu przygotowawczym sąd oznacza termin tymczasowego aresztowania na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, ze względu na szczególne okoliczności sprawy, na wniosek prokuratora, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na dalszy okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy, łączny okres tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat, powyżej 2 lat tymczasowy areszt przedłuża Sąd Apelacyjny na wniosek sądu lub prokuratora przełożonego nad prokuratorem prowadzącym postępowanie ( zawieszenie postępowania, potwierdzenie tożsamości oskarżonego, czynności dowodowe szczególnie zawiłe, wykonywane poza granicami kraju, celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego).

37 Uchylenie lub zmiana tymczasowego aresztowania
w przypadku ustania przyczyny, dla której środek ten został zastosowany lub powstały przyczyny uzasadniające jego uchylenie lub zmianę, w postępowaniu przygotowawczym środek zapobiegawczy może być uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora, podejrzany/oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W przedmiocie wniosku rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a gdy sprawa trafiła już do sądu – sąd, przed którym toczy się sprawa, na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego.

38 Odstąpienie od tymczasowego aresztowania
1/ jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy, 2/ jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie wolności spowodowałoby dla życia i zdrowia osoby poważne niebezpieczeństwo lub pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub najbliższej rodziny. Poważne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia to sytuacja, kiedy schorzenia, rozmiar doznanego uszkodzenia ciała powoduje, że w warunkach pozbawienia wolności brak jest środków do skutecznej interwencji medycznej lub jest znaczne utrudnienie w aplikowaniu środków i dlatego nie można uniknąć niebezpieczeństwa dla zdrowia ( orzeczenie SN z dn. 21 lutego r.) Fakt ten musi wynikać ze stosownych zaświadczeń lekarskich, można powołać biegłego. Natomiast wyjątkowo ciężkie skutki to inne sytuacje np. rodzinne. Może to być fakt pozostawania jedynym żywicielem rodziny, potrzeba wykonania niezbędnych sezonowych prac w rolnictwie ( utrzymuje się z tego cała rodzina).

39 3/ gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności w zawieszeniu lub łagodniejszą albo, że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez zawieszenia ( dyrektywa proporcjonalności), 4/ jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat, 5/ zgodnie z art. 579 § 2 k.p.k. – kierownicy urzędu konsularnego i inni urzędnicy konsularni państw obcych mogą być tymczasowo aresztowani jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. Ograniczenia przewidziane w pkt 3 i 4 nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie unika organów procesowych, nie można ustalić jego tożsamości, w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie.

40 PORĘCZENIE MAJĄTKOWE Nieizolacyjny, samodzielny środek zapobiegawczy ( można go łączyć z innymi środkami zapobiegawczymi). Przesłanki do stosowania: 1/ zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo, 2/ skierowanie aktu oskarżenia lub wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, 3/ musi istnieć uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, 4/ uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowania karne,

41 5/ uzasadniona obawa, że oskarżony będzie w bezprawny sposób utrudniał postępowanie, która wynika z grożącej mu surowej kary, kiedy zarzucono mu popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, 6/ uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo p-ko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy groził popełnieniem takiego przestępstwa, 7/ zawieszenie postępowania karnego związane z potrzebą wykonania czynności dowodowych w sprawie szczególnie zawiłej, poza granicami kraju lub ze względu na celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

42 Poręczenie majątkowe może być złożone w postaci:
pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu, hipoteki. Poręczenie może złożyć oskarżony lub inna osoba. Ucieczka lub ukrywanie się oskarżonego – stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu. Jeżeli oskarżony w inny sposób utrudnia postępowanie – można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. Orzeka o tym z urzędu sąd, przed którym toczy się postępowanie, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora – sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

43 Inne rodzaje poręczenia:
1/ poręczenie przyjęte od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, 2/ poręczenie od kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem, 3/ poręczenie od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się, 4/ poręczenie od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, 5/ jeżeli oskarżony jest żołnierzem – poręczenie od zespołu żołnierskiego, 6/ poręczenie od osoby godnej zaufania.

44 Osoba godna zaufania – taka, wobec której nie można wysunąć żadnego zarzutu podważającego zaufanie do niej. Która daje gwarancję, że jej oddziaływanie na oskarżonego zapewni prawidłowy tok postępowania. Jest to osoba posiadająca odpowiednie cechy etyczno-moralne, pozycję zawodową, autorytet, odpowiedni stosunek do oskarżonego (prywatny, służbowy). Na wniosek wskazanych wyżej podmiotów można przyjąć poręczenie, ale określonej treści, tj. że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania.

45 Obowiązki poręczającego:
oddziaływanie na oskarżonego tak, aby stawiał się na każde wezwanie organu i nie utrudniał w bezprawny sposób postępowania, osoba składa oświadczenie o przyjęciu obowiązków, osoba obowiązana jest niezwłocznie powiadomić sąd lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego, zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie lub do utrudniania w inny bezprawny sposób postępowania, osoba ma obowiązek złożenia wyjaśnień przed organem stosującym ten środek zapobiegawczy, w sytuacji zaniedbania obowiązków wynikających z poręczenia.

46 DOZÓR POLICJI Tytułem środka zapobiegawczego można oddać oskarżonego pod dozór policji, a oskarżonego żołnierza pod dozór przełożonego wojskowego. Dozór ustanawia się postanowieniem sądu lub prokuratora, w którym wskazuje się określone obowiązki np.; zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszanie się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianie o zamierzonym wyjeździe, terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakazie przebywania w określonych miejscach, inne ograniczenia swobody niezbędne do wykonywania dozoru.

47 Oddany pod dozór Policji ma obowiązek stawiania się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji z dokumentem tożsamości, musi potwierdzić fakt wykonania obowiązku stawienia się, a także udzielić wszelkich wyjaśnień co do sposobu wykonywania dozoru. W przypadku niewywiązywania się osoby oddanej pod dozór z obowiązków wskazanych w postanowieniu organ dozorujący niezwłocznie zawiadamia o tym sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie.

48 Środek zapobiegawczy z art. 275a § 1 k.p.k.
nakazanie oskarżonemu o przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej opuszczenie lokalu zamieszkiwanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi obawa, że oskarżony ponownie popełni takie przestępstwo, zwłaszcza kiedy groził takim zachowaniem, w postępowaniu przygotowawczym taki środek stosuje się na wniosek Policji lub z urzędu, w przypadku zatrzymania osoby i zaistnienia podstaw do zastosowania tego środka, Policja niezwłocznie, nie później niż przed upływem 24 godzin od zatrzymania, występuje z wnioskiem do prokuratora o jego zastosowanie. Wniosek powinien być rozpatrzony przed upływem 48 godzin od chwili zatrzymania,

49 środek ten stosuje się na okres nie dłuższy niż trzy miesiące
środek ten stosuje się na okres nie dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli po tym okresie, dalej istnieją podstawy do jego stosowania, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, może przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy, nie dłuższe niż trzy miesiące, nakazując opuszczenie lokalu, na wniosek oskarżonego, można wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe ( nie mogą to być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie).

50 Zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazanie powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów Realizacja funkcji procesowych: dalsze wykonywanie czynności służbowych, zawodowych, prowadzenie działalności gospodarczej, podejrzany może zacierać ślady i dowody przestępstwa. Realizacja funkcji pozaprocesowych: - zapobieganie ponownemu popełnieniu czynu, zwłaszcza gdy nie stosowano tymczasowego aresztowania.

51 ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU
- w razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować tytułem środka zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu, w przypadku potrzeby odebrania takiego dokumentu, stosuje się przepisy o zatrzymaniu rzeczy, zakaz może być stosowany do obywatela polskiego, cudzoziemca oraz apatrydy,

52 do czasu wydania postanowienia, organ prowadzący postępowanie może zatrzymać taki dokument, jednak na czas nie dłuższy niż 7 dni. Jeżeli do tego czasu nie zapadnie decyzja o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego, zatrzymany dokument powinien być niezwłocznie zwrócony, dokumentem, który mógłby podlegać zatrzymaniu, jako upoważniający do przekroczenia granicy państwowej, nie może być dowód osobisty. Wynika to z faktu, że dokument ten pełni funkcję przede wszystkim dokumentu tożsamości.

53 POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO I LIST GOŃCZY
Przesłanki: jeżeli miejsce pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej nie jest znane, zarządza się jego poszukiwanie, przepis art k.p.k. stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony wobec którego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu ukrywa się, sąd lub prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym. Jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu nie było wydane, można takie postanowienie wydać, bez względu na to czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego, ujęcie i zatrzymanie osoby ściganej listem gończym oznacza obowiązek niezwłocznego doprowadzenia osoby do sądu, który decyduje co dalej z zatrzymanym.

54 List gończy zawiera: określenie sądu lub prokuratury, które wydały stosowne postanowienie, dane o osobie, w szczególności personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce zamieszkania, pracy, fotografia, informacje o treści zarzutu oraz o postanowieniu o tymczasowym aresztowaniu lub o zapadłym wyroku, wezwanie każdego kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym najbliższej jednostki Policji, sądu lub prokuratury,

55 ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub pomaganie mu w ucieczce ( art. 239 k.k. – utrudnianie lub udaremnianie postępowania, pomagając sprawcy poprzez ukrywanie, zacieranie śladów. Nie podlega karze, kto ukrywa osobę najbliższą), w liście gończym można zawrzeć informację o nagrodzie za ujecie lub pomoc w ujęciu oraz udzielić zapewnienia o zachowaniu w tajemnicy danych osoby informującej, list gończy rozpowszechnia się zależnie od potrzeby poprzez rozesłanie, rozplakatowanie, w szczególności za pomocą prasy, radia i telewizji.

56 LIST ŻELAZNY- zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania. Wydanie listu żelaznego można uzależnić od poręczenia majątkowego. Przesłanki do wydania: oskarżony przebywa za granicą, złożył oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratury w oznaczonym terminie, warunkiem wydania – odpowiadanie z wolnej stopy. Obowiązki oskarżonego: stawianie się w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, prokuratora (naruszenie tego obowiązku – właściwy miejscowo sąd okręgowy orzeka o odwołaniu listu żelaznego) zakaz opuszczania bez zgody sądu obranego miejsca pobytu w kraju, zakaz nakłaniania do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniania postępowania.

57 Kary porządkowe – mają na celu przede wszystkim zdyscyplinowanie uczestników procesu i spowodowanie odpowiedniego ich zachowania, wypełniania swoich obowiązków. Stosowane są na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora. Przysługuje zażalenie. Na kogo możemy nałożyć kary porządkowe: 1/ na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu opuścił miejsce czynności przed jej zakończeniem – kara do zł, 2/ na obrońcę lub pełnomocnika, w wypadkach szczególnych ze względu na ich wpływ na przebieg czynności – do zł, 3/ w wypadkach wskazanych w pkt 1 można zarządzić wobec świadka zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie,

58 4/ biegłego, tłumacza lub specjalistę zatrzymać i doprowadzić można tylko wyjątkowo,
5/ wobec osoby, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu, dopełnienia obowiązków poręczyciela, także wobec kierownika instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, obowiązanej udzielić pomocy organowi prowadzącemu postępowanie, w przypadku bezpodstawnego nie udzielenia pomocy w wyznaczonym terminie ( celem kary jest wymuszenie obowiązku procesowego), 6/ w razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty oraz wydania przedmiotu, niezależnie od kary pieniężnej, można stosować aresztowanie do 30 dni. Przy aresztowaniu – wniosek prokuratora do właściwego sądu.

59 ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE (art. 291 k.p.k. i następne)
Karnoprocesowy środek przymusu, którego celem jest zabezpieczenie realności wykonania kar i środków o charakterze majątkowym oraz roszczeń o naprawienie szkody powstałej w wyniku przestępstwa. Kiedy stosujemy: - popełnienie przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego (uzasadniona obawa, że wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione),

60 popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenie przestępstwem szkody w mieniu – może z urzędu nastąpić zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody, popełnienie przestępstwa – z urzędu może nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sądowych w postępowaniu karnym na mieniu oskarżonego, na mieniu podmiotu z art. 52 k.k. może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia zwrotu korzyści majątkowej ( podmiot – osoba fizyczna, prawna lub bez osobowości prawnej, która odniosła korzyść majątkową w wyniku popełnienia czynu przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie).

61 Zabezpieczenie mienia zagrożonego przepadkiem następuje:
poprzez zajęcie ruchomości, poprzez zajęcie wierzytelności i innych praw majątkowych, poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości ( podlega ujawnieniu w księdze wieczystej). Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym wydaje sąd, w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Zażalenie przysługuje.

62 Zabezpieczenie majątkowe upada:
gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone grzywna, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne, gdy nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, gdy nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawienie szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

63 Tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej.
można stosować w razie popełnienia przestępstwa o którym mowa w art. 291 k.p.k., dokonać tej czynności może Policja ( inne organy mające uprawnienia Policji), musi zachodzić obawa usunięcia tego mienia, czynność ta nie może dotyczyć przedmiotów, które nie podlegają egzekucji. Tymczasowe zajęcie mienia ruchomego upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.