MUSKOWIT Muskowit - minerał z gromady krzemianów należący do grupy mik. Minerał bardzo pospolity, szczególnie szeroko rozpowszechniony. Nazwa pochodzi.

Prezentacja na temat: "MUSKOWIT Muskowit - minerał z gromady krzemianów należący do grupy mik. Minerał bardzo pospolity, szczególnie szeroko rozpowszechniony. Nazwa pochodzi."— Zapis prezentacji:

1 MUSKOWIT Muskowit - minerał z gromady krzemianów należący do grupy mik. Minerał bardzo pospolity, szczególnie szeroko rozpowszechniony. Nazwa pochodzi od łac. vitrum muscoviticum = szkło moskiewskie, gdyż w przeszłości przezroczyste płyty muskowitu wkładano w otwory okienne w domach i na statkach. W tamtych czasach Moskwa była największym ośrodkiem, w którym handlowano muskowitem wydobywanym na Uralu. Właściwości: Chemizm: KAl2(OH, F)2AlSi3O10.- zasadowy glinokrzemian potasu i glinu Układ krystalograficzny - jednoskośny; Twardość w skali Mohsa ,5 Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa; Rysa - biała Przełam - blaszkowy; Gęstość - 2,76 do 3 g/cm3 Barwa - bezbarwny, różne zabarwienia; Połysk - perłowy Muskowit tworzy kryształy o pokroju tabliczkowym, płytkowym lub krótkosłupowym. Często przyjmują postać pseudoheksonalną (sześcioboczną). Występuje w skupieniach zbitych, blaszkowych, łuskowych i rozetowych. Jest miękki, sprężysty i przezroczysty. Niekiedy zawiera : chrom - (fuchsyt), mangan - (alurgit), magnez i żelazo - (fengit); a także sód, lit, wapń, tytan. Zdarzają się w nim także wrostki cyrkonu, hematytu, rutylu. Niektóre minerały wykazują zjawisko asteryzmu w postaci sześcioramiennej gwiazdy. Występowanie Muskowit jest pospolitym minerałem skałotwórczym. Występuje w skałach magmowych i metamorficznych. Znany jest także ze skał osadowych, gdzie występuje jako składnik allogeniczny, w postaci drobnych łusek i blaszek. W skałach magmowych pojawia się głównie w dwumikowych granitach i granodiorytach. W skałach wulkanicznych jest nieobecny. W utworach pegmatytowych kryształy muskowitu osiągają niekiedy znaczne rozmiary, tworząc złoża o znaczeniu gospodarczym. Muskowit jest również pospolitym składnikiem skał metamorficznych, głównie łupków łyszczykowych (mikowych) oraz gnejsów. Jest on ważnym komponentem materiału glebowego, gdzie występuje w postaci pojedynczych ziaren. Miejsca występowania: Indie - okolice Madrasu, Andhra Pradesh, stan Bengal i Bihar, Rosja - Syberia, Ural, Kanada - Ontario, USA - Dakota Południowa, Connecticut, Kalifornia, Brazylia - Minas Gerais, Madagaskar, Australia - Tasmania, Włochy, Szwajcaria, Niemcy, Austria., Szwecja. W Polsce - duże kryształy są spotykane w pegmatytach w okolicach Dzierżoniowa, Strzelina, Szklar, Na Pogórzu Izerskim i w Tatrach.

2 BIOTYT Minerał należący do grupy mik (łyszczyków).
Nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka Jeana Baptiste'a Biota. Właściwości: Chemizm: Ka(Mg, Fe,Mn)3(OH,F)2AlSi3O10 - zasadowy glinokrzemian potasu, magnezu, żelaza i manganu. Układ krystalograficzny - jednoskośny Twardość w skali Mohsa - 2,5 do 3 Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa Rysa - biała Przełam - nierówny, blaszkowy Gęstość - 2,7 do 3,1 g/cm3 Barwa - brązowa, czarna; wietrzejąc uzyskuje barwę złocistą (kocie złoto) Połysk - szklisty, perłowy Jest minerałem giętkim, łamliwym, sprężystym. Zawiera domieszki: tytanu, sodu, litu, baru, strontu, cezu, manganu (manganofyllit). Bywa zasobny w magnez (meroksen); a niekiedy w żelazo (lepidomelan, syderofyllit). Często zawiera wrostki cyrkonu, a także rutylu. Wykazuje silny pleochroizm o barwach : zielonej, brunatnej i czerwonawej. Jest bardzo pospolity, szczególnie szeroko rozpowszechniony. Występowanie Biotyt jest najbardziej pospolitym minerałem wśród łyszczyków, posiadającym duże znaczenie skałotwórcze. Podobnie jak muskowit występuje głównie w granitach i granodiorytach, ale również tonalitach; znany jest również z ciemnych skał żyłowych i wulkanicznych. Biotyt powszechnie występuje w niektórych skałach metamorficznych, takich jak łupki łyszczykowe (mikowe) czy gnejsy. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie mniejszą rolę niż muskowit, ponieważ charakteryzuje się mniejszą odpornością na wietrzenie chemiczne. Obecność biotytu w glebach zaznacza się jedynie tam, gdzie procesy wietrzenia zachodzą bardzo powoli. Przyjmuje tam postać wydłużonych, blaszkowatych ziarn. Miejsca występowania: Kanada - Ontario, USA - Kalifornia, Kolorado,; Brazylia , Rosja - Góry Ilmeńskie; Indie, Norwegia, Szwecja. W Polsce - na Dolnym Śląsku, w Tatrach, na Suwalszczyźnie.

3 PLAGIOKLAZ LABLADOR ALBIT
Plagioklazy jest to szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni (skalenie sodowo-wapniowe). Nazwa pochodzi z gr. plagios = ukośny i klao = łamię (lub klan = łamać), co nawiązuje do kąta między płaszczyznami łupliwości w tych minerałach, który jest nieco mniejszy od 90 stopni. Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział na poszczególne minerały ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno (w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu) następujące minerały: Albit; Oligoklaz; Andezyn; Labrador; Bytownit; Anortyt Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu ( perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych). Właściwości: Układ krystalograficzny - trójskośny Twardość w skali Mohsa - 6 do 6,5 Łupliwość - doskonała Rysa - biała Gęstość - 2,61 do 2,7 g/cm3 Barwa - przezroczysty lub różne barwy Połysk - szklisty lub perłowy We wszystkich kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą. Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne - mechaniczne. Różnią się wzajemnie m.in. składem chemicznym, gęstością (od 2,61 - 2,76) niektórymi własnościami optycznymi. Występowanie Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem warunków krystalizacji. Miejsca występowania: perykliny - okolice Rauris k. Salzburga Austria - Tyrol, Szwajcaria - Graubunden, albit - druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry. Włochy - Dolomity; Pireneje labrador - gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k/Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada - Labrador, Finlandia - Ojamo, Korsyka, Włochy - Wyspa Cyklopów. LABLADOR ALBIT

4 AMFIBOLE Duża grupa minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też glinokrzemianów. Właściwości: Chemizm: krzemiany lub glinokrzemiany wapnia, magnezu, glinu, żelaza i sodu, manganu, tytanu, potasu z niewielką zawartością wody. Układ krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny Gęstość – 2,85-3,5 g/cm³, Twardość – 5-6. Barwa przeważnie zielona, brunatna lub czarna. Rysa: biała, szara, jasnobrunatna Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124o – (ta cecha pozwala je odróżnić od podobnych piroksenów). Bardzo często tworzą pomiędzy sobą roztwory stałe (kryształy mieszane) co wpływa na bardzo duże ich zróżnicowanie. Najczęściej wykazują pokrój słupkowy, igiełkowy lub włóknisty (azbest amfibolowy). Kryształy odznaczają się sześciobocznym przekrojem. Występują w skupieniach ziarnistych i zbitych. Niektóre amfibole po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka. Występowanie Ważne minerały skałotwórcze wielu skał magmowych i metamorficznych. Spotykane są też w skałach okruchowych: piaskach i żwirach. Do amfiboli należą między innymi: aktynolit; antofyllit; niektóre azbesty naturalne: cummingtonit; gedryt; glaukofan; hornblenda; krokidolit; nefryt; richteryt; riebeckit; tremolit kwarc termolit hornblenda

5 PIROKSEN Nazwę wprowadził R.J.Hauy od słów greckich pyr = ogień i xenos = obcy. Uważał bowiem, że pirokseny nie tworzą się w chwili erupcji, lecz później. - grupa bardzo rozpowszechnionych minerałów skałotwórczych o strukturze wewnętrznej odpowiadającej krzemianom łańcuchowym i ogólnym wzorze: AB[Si2O6] - gdzie: A - to najczęściej; wapń, sód, lit; B - to najczęściej; magnez, żelazo, glin. Cechą wspólną dla tej grupy są dwa systemy łupliwości, krzyżujące się pod kątem prawie prostym. Układ łupliwości odróżnia pirokseny od amfiboli. Krystalizują w układzie jednoskośnym lub rombowym. mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. bywają stosowane do wyrobu ozdób i artystycznej biżuterii. Najczęściej mają barwę żółtawą, zielonawą, biało szarą, brunatną lub czarną, w zależności od zawartości żelaza i tytan u oraz domieszek. Obejmują wiele izomorficznych szeregów kryształów mieszanych, należących do układu jednoskośnego, z wyjątkiem szeregu, którego członkami skrajnymi są enstatyt i hipersten - (układ rombowy). Jego jednoskośnym odpowiednikiem jest szereg klinoenstatyt - klinohipersten. Do piroksenów należą także szeregi: diopsyd - hedenbergit spodumen - jadeit - egiryn diallag - augit] - fassait Obszary między nimi wypełniają kryształy mieszane. Minerały będące członami skrajnymi są dość rzadkie, w związku z czym ich wzory chemiczne mają znaczenie głównie teoretyczne. Do najbardziej rozpowszechnionych piroksenów należą: augit, diallag, enstatyt, hedenbergit, diopsyd, bronzyt. Z mniej znanych wymienić warto: egiryn, jadeit, kunzyt, omfacyt, spodumen, hipersten, diallag. augit diopsyd hedenbergit kunzyt

6 SKALEŃ Skalenie są glinokrzemianami przestrzennymi potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru. Zawierają izomorficzne domieszki litu, rubidu, cezu, strontu i żelaza. Grupa skaleni obejmuje szereg minerałów o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów. Tworzą one kryształy mieszane, w których wzajemnemu podstawieniu ulega jedna lub dwie pary jonów. Właściwości Barwa: biała, białoszara lub z odcieniem czerwonawym, kremowożółty lub niebieskoszary Układ krystalograficzny: jednoskośny lub trójskośny Łupliwość: doskonała w dwóch kierunkach Twardość w skali Mohsa: 6-6,5 Gęstość: 2,54-2,76 g/cm3 Podział skaleni Ze względu na skład chemiczny skalenie dzielą się na: plagioklazy - skalenie sodowo-wapniowe. Pospolite są plagioklazy będące mieszaninami tych dwóch skaleni: oligoklaz, andezyn, labrador, bytownit, celesjan - skaleń barowy (bardzo rzadki). albit - skaleń sodowy anortyt - skaleń wapniowy skalenie potasowe Ortoklaz; adular; sanidyn; mikroklin; amazonit Występowanie Są obok kwarcu najważniejszymi minerałami skałotwórczymi większości skał magmowych (przeważnie jako składniki jasne, wyjątkowo tylko mają barwę ciemną), stanowią bowiem blisko 60% objętości ich składu mineralnego. Ważną rolę skałotwórczą odgrywają także w pospolitych skałach metamorficznych. Skalenie występują również w skałach osadowych, głównie jednak jako składnik allogeniczny. Są też ważnymi komponentami materiału glebowego. Można znaleźć je również w pegmatytach i żyłach hydrotermalnych. Szlachetne odmiany skaleni: adularowy kamień księżycowy; amazonit; kamień słoneczny, czyli kamień awenturynowy; labrador

7 KWARC SiO2 - dwutlenek krzemu, występuje w dwóch odmianach krystalicznych. która krystalizuje się od 573 0C  poniżej 573 0C WŁASNOŚCI: Postać kryształu: krystalizuje się w układzie heksaponalnym  w trygonalnym Pokrój:  izometryczny  słupkowy Łupliwość: NIE WYKAZUJE Przełam: muszlowy lub nierówny Twardość: 7 w skali Mohsa Barwa: przeważnie bezbarwny, domieszki powodują powstanie form o różnorodnych barwach czysty kryształ – kryształ górski; biały kwarc- mleczny; szaroczarny – zadymiony; czarny-morion; zółty-cytryn; fioletowy ametyst Połysk: na ścianach szklisty, na powierzchni przełamania tłusty, widoczne prążkowanie Rozpoznawanie: wysoka twardość i brak łupliwości; można pomylić ze skaleniem – posiada łupliwość kwarc Kryształ góórski jaspis cytryn ametryn

8 OLIWIN Minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy oliwinów. Tworzy szereg izomorficzny: forsteryt – fajalit. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oliva – oliwka, co ma sugerować podobieństwo barwy tego minerału.Jest minerałem pospolitym i szeroko rozpowszechnionym, ale czyste, duże, ładnie wykształcone kryształy należą do rzadkości. Właściwości Wzór chemiczny: (Mg, Fe)2[SiO4] – krzemian magnezu i żelaza. Układ krystalograficzny: rombowy; Barwa: zazwyczaj odcienie zieleni też: brunatną; Połysk: szklisty, na przełomie tłusty; Przełam: muszlowy, kruchy; Gęstość: 3,27-4,2 g/cm3; Twardość w skali Mohsa: 6-7,6; Łupliwość: słabo dostrzegalna; Rysa – biała Tworzy kryształy o pokroju słupkowym lub grubotabliczkowym według (100) lub (010). Kryształ nieco wydłużony według osi Z. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, w formie nieregularnych ziaren. W bazaltach często tworzy nagromadzenia zwane „bombami oliwinowymi”. Jest kruchy, przezroczysty. Wszystkie oliwiny są idiochromatyczne, co oznacza, że ich barwa jest warunkowana składem chemicznym i strukturą wewnętrzną. Niektóre wykazują efekt kociego oka a czasami asteryzm. Jest izostrukturalny z chryzoberylem. Współwystępuje z magnetytem, chromitem, ilmenitem, apatytem, piroksenem. Występowanie Rozpowszechniony składnik zasadowych skał magmowych głębinowych i wylewnych: perydotytów, dunitów, bazaltów oliwinowych, gabr, diabazów, melafirów. W postaci czystej występują rzadko. Bywa spotykany w niektórych meteorytach i serpentynitach. Miejsca występowania: Antarktyda (Wyspa Rossa), RPA, Rosja – materiał o zastosowaniu jubilerskim; Australia, Birma – duże, dobrze wykształcone, przezroczyste kryształy o ciemnozielonym lub oliwkowym zabarwieniu; Kenia – duże kryształy o zabarwieniu brązowym; Egipt – kryształy duże, czyste, o soczystej zieleni; źródło oliwinów znane w czasach starożytnych; Włochy, Niemcy, Norwegia – materiał jubilerski o cytrynowozielonej barwie; Meksyk – kryształy duże, oliwkowobrązowe; USA – materiał jubilerski występujący zwykle w postaci skupień ziarnistych; Hawaje – oliwiny o zielonej barwie; Perydot jest wydobywany w celach komercyjnych w Arabii Saudyjskiej. Polska – dość częste skupienia kryształów oliwinu, tzw bomby oliwinowe w wielu bazaltach na Śląsku; drobne kryształy pospolite w bazaltach oraz serpentynitach Odmiany: fajalit, forsteryt, chryzolit, knebelit, tefroit, liebenbergit, perydot

9 HEMATYT Nazwa pochodzi od gr. haema (haima) = krew oraz haimatites = krwisty; nawiązując do czerwonej barwy tego minerału po jego sproszkowaniu. Jest minerałem bardzo pospolitym. Właściwości: Chemizm: Fe2O3 (tlenek żelaza [III]) Układ krystalograficzny: trygonalny Twardość w skali Mohsa : 6 - 6,5 Gęstość: 4,95 –5,26 g/cm3 - najczęściej 5,20 Rysa: wiśniowoczerwona, brunatnoczerwona Barwa: stalowoszary, czarna (błyszcz żelaza); czerwonawa do krwistoczerwonej (krwawnik) Przełam: nierówny, drzazgowy Połysk: metaliczny, matowy Łupliwość: brak Tworzy kryształy izometryczne, krótkosłupowe, grubobeczułkowate, tabliczkowe, płytkowe, a niekiedy igiełkowe. Zazwyczaj przyjmuje postać romboedru. Występuje w skupieniach: zbitych i skrytokrystalicznych (żelaziak czerwony), grubokrystalicznych (błyszcz żelaza – Rio Marina na Elbie Włochy), drobnoziarnistych , cienkotabliczkowych (mika żelazna), skorupowych i naciekowych (krwawnik), groniastych, kulistych i nerkowatych (szklane głowy – Cumbria w Wielkiej Brytanii; do 15 kg), rozetowych (róża hematytowa – Minas Gerais Brazylia ; średnica do 15 cm i Szwajcaria – do 7 cm), oraz proszkowych, ziemistych i pylastych (śmietana hematytowa). Niekiedy tworzy pseudomorfozy po magnetycie (martyt). Jest kruchy, nieprzezroczysty. Czasami zawiera domieszki glinu – hematyt glinowy, alumohematyt; oraz manganu. Występowanie: Jest rozpowszechniony we wszystkich głównych typach skał, w których tworzy większe nagromadzenia lub jako minerał poboczny barwi je na różowo lub czerwono. Występuje jako spoiwo w niektórych skałach osadowych, okruchowych. Towarzyszy magnetytowi i pirytowi. Miejsca występowania: USA – okolice J.Górnego, Tennesse; Kanada – Quebec; Meksyk, Wenezuela, Brazylia, Liberia, Indie, Ukraina – Krzywy Róg, Kazachstan, Australia, Francja – kryształy do 10 cm, Niemcy, Szwecja, Japonia – kryształy do 6 cm.. W Polsce – w okolicach Nowej Słupi (Góry Świętokrzyskie), w Tatrach, w Kotlinie Kłodzkiej, Górach Kaczawskich, spotykany jest na Kujawach.

10 PIRYT Iskrzyk - Nazwa pochodzi od gr. pyr = ogień oraz pyrites = iskrzący, gdyż minerał ten iskrzy się pod wpływem uderzeń krzesiwa (kawałkiem stali, młotkiem). To pospolity minerał należący do grupy siarczków Właściwości Chemizm: FeS2 (disiarczek żelaza (II)) Układ krystalograficzny - regularny Twardość w skali Mohsa - 6,5 Łupliwość - brak Rysa - czarna Przełam - muszlowy Gęstość - 4,95 do 5,10 g/cm3 Barwa - mosiężnożółta, złota Połysk - metaliczny Jest zmineralizowanym kryształem, który występuje w odcieniach od jasnozłotego do odcieni miedzianych lub zielonych. Tworzy kryształy przyjmujące najczęściej postać sześcianów. Czasmi tworzy charakterystyczne bliźniaki zwane "krzyżami żelaznymi". Występuje też w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych. Obok markasytu jest odmianą poliformiczną siarczku żelaza. Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi. Ze względu na podobieństwo do złota nazywany jest też "złotem głupców", ale jest twardszy od złota - nie można zarysować go nożem. Nigdy nie należy podpalać w zamkniętym pomieszczeniu, ponieważ wydziela dużo dwutlenku siarki. Występowanie Występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych. Miejsca występowania: Włochy - Rio Marina, Elba, Campiano, Toskania, Hiszpania- Rio Tinto, Tharsis, Huelva, Grecja - Xante, Norwegia - Grong Lokken, Szwecja - Gallivare, Klefva, Rosja - Ural, Kaukaz, Dalniegorsk, USA - Kolorado, Pensylwania, Tennessee, Utah, Peru, Meksyk, Uganda. W Polsce - na Dolnym Śląsku, także w okolicach Strzegomia i Turoszowa, w G.Świętokrzyskich.

11 GRANAT grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa granatus = granat, owoc granatu, co wskazuje na podobieństwo kamieni do ziaren owocu granatu. Właściwości Wzór chemiczny: Bardzo powszechna w przyrodzie grupa krzemianów. tworzy zwykle kryształy mieszane o podobnej strukturze i ogólnym wzorze chemicznym: X3Y2(SiO4)3: gdzie: X oznacza wapń, magnez, dwuwartościowe żelazo lub mangan; Y oznacza glin, trójwartościowe żelazo, chrom, tytan, cyrkon, wanad. Chemizm niektórych granatów: almandyn - Fe3Al2[SiO4]3 andradyt - Ca3Fe2[SiO4]3 grossular - Ca3Al2[SiO4]3 pirop - Mg3Al2[SiO4]3 spessartyn - Mn3Al2[SiO4]3 uwarowit - Ca3Cr2[SiO4]3 Barwa - w grupie granatów można napotkać wszystkie odcienie barw z wyjątkiem barwy niebieskiej. Najczęściej spotykanymi są odcienie barwy pomarańczowoczerwonej, czerwonej i fioletowoczerwonej, zwykle kojarzone z piropem i almandynem. Układ krystalograficzny : regularny. Twardość:7 - 7,5 Łupliwość: niewyraźna Przełam: nierówny, muszlowy Rysa: biała Połysk: szklisty , tłusty Granaty bardzo często tworzą między sobą kryształy mieszane, stąd tak duże ich zróżnicowanie. Wszystkie krystalizują w układzie regularnym - najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanów rombowych i dwudziestoczterościanów deltoidowych. Tworzą skupienia ziarniste, zbite, i naskorupienia. Są przezroczyste, przeświecające. Niektóre kryształy wykazują specjalne efekty optyczne: asteryzm, efekt kociego oka. Część zmienia barwę w zależności od rodzaju oświetlenia. Są kruche, ale stosunkowo twarde. Część granatów wykazuje też znaczne zawartości sodu, itru i tytanu. Ze względu na skład chemiczny dzielą się na: glinowe: - pirop, grossular, hessonit, spessartyn, almandyn, rodolit. żelazowe - andradyt: (melanit,schorlomit,ivaaryt), demantoid, majoryt, calderyt. chromowe - uwarowit, knorringit wanadowe - goldmanit, yamatoit) cyrkonowe - (kimzeyit) Rzadkie odmiany granatu to: - goldmanit, henritermieryt, hydrogrossular, kimzeyit, knorringit, majoryt Występowanie Granaty są grupą minerałów charakterystyczną dla skał metamorficznych: gnejsów, łupków mikowych, zmetamorfizowanych wapieni i dolomitów. Miejsca występowania: RPA - typowy "produkt odpadowy" przy eksploatacji diamentów, Czechy – Żulova, Vapenna k.Jesenika , Brazylia, Indie, Madagaskar Norwegia – największe kryształy granatu (największy okaz miał średnicę 2,5 m i wagę 37 ton), USA – stan Nowy Jork (największy kryształ miał masę 1500kg), Arizona (topazolity). Polska - Grupa Śnieżnika, Góry Sowie.

12 GIPS minerał z gromady siarczanów. niemal monomineralna skała osadowa, siarczanowa (chemiczna). Nazwa pochodzi od gr. gypsos (łac.gypsum) oznaczającego czynność gipsowania, a także kredę lub cement. Należy do minerałów pospolitych, szeroko rozpowszechnionych. Właściwości Chemizm: CaSO4×2H2O – uwodniony siarczan wapnia Układ krystalograficzny: jednoskośny Twardość w skali Mohsa: 2,3 do 2,4 Łupliwość: doskonała jednokierunkowa Rysa: biała Przełam: zadziorowaty, muszlowy Pokrój: tabliczkowy, rzadziej słupkowy Gęstość: 2,31 do 2,33 g/cm³ Barwa: bezbarwny lub różne zabarwienia (biały, szary, różowy, miodowożółty) Połysk: szklisty, perłowy, jedwabisty Tworzy kryształy o pokroju tabliczkowym, słupkowym, igiełkowym. Niektóre z nich charakteryzują się podłużnym prążkowaniem. Często wytwarza zbliźniaczenia szczególnie tzw. jaskółcze ogony. Odznacza się wyjątkową różnorodnością postaci (znanych około 70). Występuje w skupieniach zbitych , ziarnistych, grubokrystalicznych łuskowych, rozetowych, włóknistych i proszkowych. Jest plastyczny, miękki, nieco giętki, przezroczysty. Można go łatwo kroić, dobrze rozpuszcza się w gorącej wodzie. Często zawiera inkluzje różnych minerałów, substancji bitumicznych lub węglistych. Niekiedy wykazuje luminescencję – żółtą lub zieloną. Występowanie: Tworzy się jako produkt ewaporacji (odparowania) wód słonych jezior lub mórz poniżej 42oC; ( w wyższej krystalizuje jako anhydryt). Powstaje tez jako produkt uwodnienia anhydrytu, wietrzenia minerałów siarczkowych a także działalności roztworów hydrotermalnych. W klimatach suchych i gorących występuje w formie wykwitów; szczególną formą są tzw. róże pustyni. Zazwyczaj występuje w towarzystwie anhydrytu, halitu, kalcytu, dolomitu, aragonitu, celestynu, barytu, siarki. Miejsca występowania: Kanada – Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja, Usa – Kolorado, Utah, Michigan, Nowy Meksyk, Kalifornia, Teksas. Meksyk, Chile, Rosja, Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania, Czechy. W Polsce - największe jego złoża znajdują się w dolinie Nidy, na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, Na Ziemi Lubuskiej i Śląsku Opolskim. Gips – skała Niemal monomineralna skała osadowa, siarczanowa (chemiczna), zaliczana jest do ewaporatów , tworząca się głównie wskutek odparowania wód słonych jezior lub mórz, czasami też wskutek uwodnienia anhydrytu. Jest biała, szara, żółtawa, kremowa, rzadziej różowa, brunatna, zielonawa lub czarna. bardzo drobnoziarnista, biała odmiana nosi nazwę – alabaster, odmiana włóknista to – gips włóknisty. Składa się głównie z minerału o tej samej nazwie, ale może zawierać: anhydryt (oraz inne minerały siarczanowe), minerały ilaste, węglany. Zazwyczaj tworzy warstwy, przeławicenia oraz soczewy wśród anhydrytów, skał solnych, margli, wapieni i dolomitów. Występowanie gipsu jest analogiczne do minerału – gipsu.

13 GRANITOID granitoidy (granitoid) – skały plutoniczne, kwaśne (bogate w krzemionkę) SiO2). Zbudowane są z widocznych gołym okiem kryształów minerałów skałotwórczych: kwarcu, skaleni potasowych, plagioklazów i łyszczyków. Struktura granitoidów jest fanerytowa, zwykle średnioziarnista lub gruboziarnista, niekiedy porfirowata. Tekstura zbita, bezładna, lub lekko kierunkowa. Ze względu na stosunkowo małą zawartość minerałów ciemnych, barwa granitoidów jest jasna. Do granitoidów należą: granity, granodioryty, sjenity, tonality. Zespół cech strukturalnych oraz obecność dużej ilości kwarcu, jasne zabarwienie pozwalają łatwo odróżnić tę grupę skał od innych skał magmowych. Zawartość skaleni decyduje o nazwie i przynależności systematycznej skał w obrębie granitoidów. Granitoidy powstają podczas powolnego krzepnięcia gorącej magmy w głębi ziemi na głębokości od kilku do kilkunastu tysięcy metrów.

14 DIORYT dioryt – obojętna skała plutoniczna, składająca się
głównie z plagioklazów (zwykle andezynu i oligoklazu) i amfiboli (hornblenda), niekiedy z dodatkiem piroksenów (augit, hipersten), biotytu oraz skaleni potasowych (ortoklaz, mikroklin). Niektóre odmiany zawierają niewielkie ilości kwarcu bądź oliwinu. Jej nazwa pochodzi od gr. dioridzein = odróżniać, rozdzielać. Dioryt jest koloru szarego, ciemnoszarego, szaroczarnego, lub rzadziej ciemnoszarozielonego – zawiera do 50% minerałów ciemnych. Ma strukturę jawnokrystaliczną: średnio- lub gruboziarnistą. Występowanie Francja – Korsyka, Norwegia – Laugendal, Szwecja – Orno, Finlandia, Włochy, Wielka Brytania, Niemcy, Czechy, Peru – Andy, USA – Kalifornia. Występuje w Polsce na Dolnym Śląsku - okolice Kłodzka, Gromnik oraz na Wyż. Krakowsko-Wieluńskiej - okolice Myszkowa.

15 GABRO gabro - obojętna skała magmowa gruboziarnista lub średnioziarnista, o barwie czarnej, szarej, brązowej lub zielonoszarej. W jej skład wchodzą: plagioklazy, pirokseny i amfibole oraz w mniejszych ilościach oliwin, biotyt, apatyt, ilmenit, spinele i magnetyt. W Polsce na Dolnym Śląsku koło Sobótki (Ślęża), Braszowic i Nowej Rudy.

16 RYOLIT Ryolit, liparyt, riolit (z gr.) to kwaśna skała magmowa wylewna lub subwulkaniczna, o składzie podobnym do granitu (jest to wylewny odpowiednik granitu - powstał z magmy o tym samym składzie chemicznym, tylko odmienne były warunki powstawania, które zapisały się w jego wyglądzie, strukturze i wytrztmałości). Jest złożona w największej części z kwarcu i skaleni, zwłaszcza potasowych oraz sodowych. Struktura liparytu jest częściowokrystaliczna, porfirowa lub afanitowa, tekstura bezładna i masywna lub porowata. Ryolit występuje najczęściej jako kopuły lawowe, sille, pokrywy lawowe, ale nie tworzy dużych potoków lawowych, co jest spowodowane jego dużą lepkością. Ryolity starsze niż alpejskie, np. karbońskie i permskie, nazywane są porfirami. Skała ta ma odczyn kwaśny. W ryolitach często występują agaty, cenne kamienie półszlachetne. Ryolity najczęściej maja kolor szary, czerwonawy lub różowawy. W Polsce można go znaleźć w południowej części Wyżyny Krakowskiej (w okolicach Krzeszowic) i w Sudetach, w Górach Kaczawskich, na Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu Izerskim - (niecka śródsudecka) oraz w Górach Kamiennych, Górach Wałbrzyskich i na Pogórzu Wałbrzyskim - (niecka śródsudecka). Jest to riolit paleozoiczny (permski), eksploatowany do budowy dróg.

17 ANDEZYT Andezyt - skała magmowa (wylewna) o strukturze porfirowej o odczynie obojętnym. Głębinowym odpowiednikiem andezytu jest dioryt. W skład andezytu wchodzą: plagioklazy, biotyt, pirokseny i amfibole. Andezyt ma barwę szarą, brunatną, zieloną lub czarną. Rozpowszechniony w ubiegłych epokach geologicznych, jest równocześnie jedną z najpospolitszych współczesnych skał wulkanicznych. Występuje zwłaszcza na wybrzeżach i wyspach Oceanu Spokojnego (linia andezytowa ). W Polsce - w Pieninach (m.in. góra Wżar koło Czorsztyna). Znajduje zastosowanie jako materiał w budownictwie i dekoratorstwie, również jako materiał kwasoodporny. Skały andezytowe stosunkowo łatwo wietrzeją, dając gleby gliniaste, zasobne w składniki pokarmowe dla roślin (głównie wapń i magnez).

18 BAZALT Bazalt - skała lita pochodzenia wulkanicznego lub żyłowego (magmowego) o strukturze bardzo drobnoziarnistej, drobnoziarnistej, porfirowej i barwie czarnej, szarej lub zielonej, powstała podczas orogenezy alpejskiej. Głębinowym odpowiednikiem bazaltu jest gabro. Starsze odpowiedniki bazaltów nazywane są melafirami (permskie, karbońskie) lub diabazami (paleozoiczne). wietrzejąc ulega zgorzeli i rozpada się na drobne kawałki.

19 DIABAZ Diabaz - magmowa skała żyłowa o składzie mineralnym bazaltu ale o grubszym ziarnie. Zawiera dużo wapnia, plagioklazu i piroksenu.Posiada strukturę ofitową. Skała jest zwykle wtórnie zmieniona wskutek przeobrażenia piroksenu w chloryt i plagioklazu w epidot, czym różni się od dolerytu. Te zmiany nadają skale barwę zielonawą. Diabaz jest skałą pospolitą - w Polsce występuje w Sudetach i Górach Świętokrzyskich. Wykorzystywany jest jako materiał budowlany i drogowy. Dawniej tą nazwą określano bazalty przedtrzeciorzędowe, zwykle znacznie przeobrażone.

20 APLIT głębinowa, najczęściej kwaśna skała, tworząca żyły czasem gniazda, występuje w granitoidach oraz skałach ich osłony. Jest to jasna skała magmowa o budowie drobno i równoziarnistej. Główne minerały, które wchodzą w skład aplitu to: kwarc, skalenie, a podrzędnie muskowit i rzdziej biotyt.

21 PEGMATYT Pegmatyt - skała magmowa (ogniowa), żyłowa (subwulkaniczna, hipabysalna). Powstaje w wyniku krystalizacji bogatej w składniki lotne magmy w szczelinach i pustkach skalnych. Charakterystyka: Składem i właściwościami fizyko-chemicznymi podobna do granitu, od którego różni się głównie wykształceniem i wielkością kryształów minerałów stanowiących jej główne składniki (kwarc, skalenie, miki). W pegmatytach stwierdzono występowanie ponad 270 różnych minerałów. Między innymi występują: turmaliny, spodumen, columbit, granaty, fluoryt, apatyt, cyrkon, kasyteryt, korund, wolframit, apatyt, topaz, Może zawierać domieszkę związków żelaza (głównie hematytu), który często barwi skalenie w pegmatytach na kolor czerwony. Występowanie: Pegmatyty powstają najczęściej na głębokości do 7 km, w temperaturze nie przekraczającej 700 –800 stopni C i towarzyszą wielu intruzjom magmowym. Miejsca występowania: W Polsce występuje w Sudetach, w okolicach Strzegomia (Dolny Śląsk) oraz w Tatrach. Oprócz tego pojedyncze bloki i otoczaki (materiał polodowcowy) można znaleźć praktycznie wszędzie na terenie naszego kraju, dokąd siegał lodowiec. Na świecie największe wystąpienia to Finlandia, zachodnia część USA.Brazylia – Minas Gerais, Rosja – Ural, Płw. Kolski, Madagaskar. Znane są pegmatyty o kryształach kilkumetrowej wielkości (np. ważący 5 ton kryształ berylu z USA lub kryształ skalenia o objętości kilkunastu tysięcy metrów sześciennych z Finlandii).

22 KALCYT Kalcyt – minerał z gromady węglanów. Bardzo rozpowszechniony minerał skałotwórczy. Nazwa pochodzi od gr. chalix = wapno oraz łac. calx (calcis) = wapno; i nawiązuje do tradycyjnego zastosowania tego minerału. Właściwości Chemizm: CaCO3 (węglan wapnia) Układ krystalograficzny: trygonalny Twardość w skali Mohsa: 3, bardzo kruchy Łupliwość: doskonała (trójkierunkowa) Przełam: muszlowy Rysa: biała Gęstość: 2,6-2,8 g/cm³ Barwa: bezbarwny lub różne barwy (biały, szary) Połysk: szklisty, perłowy Pokrój: słupkowy, tabliczkowy polany kwasem solnym HCl – burzy się wykazuje dwójłomność, o współczynikach załamania no = 1,658 i ne = 1,486 (długość fali ~ 590nm) Tworzy kryształy izomeryczne, tabliczkowe, słupkowe, igiełkowe. Często wykształca bliźniaki oraz zrosty wielokrotne. Odznacza się bogactwem postaci – znanych jest ponad 2000 form jego kryształów i kombinacji. Najczęściej przyjmuje postać romboedrów i skalenoedrów. Często tworzy naskorupienia, naloty, żyły. Jest izostrukturalny z magnezytem, rodochrozytem, syderytem. Jest kruchy, przezroczysty, często zawiera domieszki: manganu – manganokalcyt; żelaza i magnezu – kalcyt magnezowy; strontu – stroncjokalcyt; baru i kobaltu – kobaltokalcyt; ołowiu – plumbokalcyt. W czystych kryształach kalcytu (szpat islandzki) można zaobserwować zjawisko podwójnego załamania światła. Występowanie Stanowi powszechny składnik skałotwórczy . Kryształy kalcytu przybierają bardzo różne postacie i są elementem wielu różnych skał – wapienie, marmury, nacieki jaskiniowe (stalaktyty, stalagmity i stalagnaty), oolity. Miejsca występowania to głównie: Wielka Brytania – Cumbria, Kornwalia,Islandia, Niemcy, USA, Czechy. W Polsce – występuje na Wyżynie Śląskiej i Krakowsko – Wieluńskiej, w Pieninach, Tatrach, na Górnym i Dolnym Śląsku.

23 IŁ skała osadowa, drobnoziarnista, zbudowana jest
z minerałów ilastych, takich jak kaolinit i illit z domieszką łyszczyków oraz pyłu kwarcowego. Iły zawierają nie mniej niż 50% frakcji ilastej (ziarna o średnicy do 0,002 mm) i nie więcej niż 10% frakcji piaskowej (ziarna o średnicy od 0,05 mm do 2,0 mm). Grunty ilaste należą do gruntów spoistych. Ich wytrzymałość na obciążenie zależy przede wszystkim od stopnia wilgotności gruntu. Ił w połączeniu z wodą charakteryzuje się dużą plastycznością. W związku z zawartością związków żelaza może mieć barwę niebieskozieloną bądź czerwoną. Znajduje zastosowanie w przemyśle ceramicznym jako surowiec do produkcji cegieł, dachówek czy klinkieru, także w przemyśle budowlanym i papierniczym. Iły powszechnie występują na terenie Polski.

24 DOLOMIT Minerał z gromady węglanów.
Niemal monomineralna skała osadowa, węglanowa, zbudowana głównie z minerału o tej samej nazwie. Nazwa pochodzi od nazwiska Francuskiego badacza Alp, mineraloga D.Dolomieu, który w 1791r. po raz pierwszy wyodrębnił ten minerał. Właściwości: Chemizm: CaMg[CO3]2 - węglan wapnia i magnezu układ krystalograficzny - trygonalny, twardość w skali Mohsa - 3,5 - 4, gęstość - 2,8 -2,9 barwa – biała, szara, żółtawa, bezbarwny rysa - biała, przełam - muszlowy łupliwość - 3-kierunkowa, doskonała, zgodnie ze ścianami romboedru, połysk - szklisty, czasami perłowy Tworzy kryształy izometryczne (romboedry siodełkowato wygięte do góry), czasami tabliczkowe lub słupkowe. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, naskorupień, żyłek i szczotek krystalicznych. Tworzy pseudomorfozy po innych minerałach. Jest kruchy, przezroczysty, wykazuje luminescencję: pomarańczową, zieloną, żółtą, brązową, białą, kremową. Zawiera domieszki: manganu, kobaltu, ołowiu, cynku. Opornie rozpuszcza się w zimnym kwasie solnym; po sproszkowaniu i podgrzaniu silnie reaguje („burzenie”). Główny składnik skały osadowej o tej samej nazwie. Występowanie: Występuje w niskotemperaturowych utworach hydrotermalnych, żyłach kruszcowych, w skałach metamorficznych (marmurach dolomitowych). Produkt metasomatozy (dolomityzacji) skał wapiennych oraz sedymentacji chemicznej i biologicznej. Skały dolomitowe powstały z morskich wapieni, które zostały przeobrażone przez bogatą w magnez wodę (atomy magnezu zastąpiły część atomów wapnia). Współwystępuje z kalcytem, kwarcem, pirytem, sfalerytem, galeną Miejsca występowania: Austria, Niemcy, Szwajcaria, Rumunia, Jugosławia, Kanada, USA, Meksyk, W Polsce – występuje w Tatrach (Dolina Białego, Dolina Chochołowska), w Górach Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku. Duże wystapienia są na Wyżynie Krakowsko – Wieluńskiej.

25 KRZEMIONKA nazwa zwyczajowa tlenku krzemu, SiO2, bezwodnika kwasów krzemowych (krzemiany). Bezbarwne ciało stałe o temperaturze topnienia 1710°C, nierozpuszczalne w wodzie i kwasach (oprócz kwasu fluorowodorowego). Tworzy liczne minerały (ametyst, kwarc, trydymit, krystobalit). Stosowane m.in. do wyrobu szkła, produkcji materiałów budowlanych.

26 ZLEPIENIEC konglomerat – grubookruchowa skała osadowa
o różnych barwach, złożona z ziaren żwiru spojonych lepiszczem. Różni się od żwiru tylko obecnością lepiszcza.Podobnie jak żwiry zlepieńce mogą być: polimiktyczne (zawierające wiele różnych rodzajów otoczaków). oligomiktyczne (ubogie lub zubożałe) W Polsce – przykładem zlepieńca polimiktycznego jest: "zlepieniec zygmuntowski": jest to zlepieniec powstały podczas wkraczania (transgresji) morza cechsztyńskiego, w górach Świętokrzyskich. Skład jego jest zależny od typów skał wystepujących w jego podłożu (od budowy terenu), na który wkraczała transgresja. Przeważają w nim: w okolicach Kielc – wapienie, dolomity dewońskie, rogowce; w rejonie Łysogór – kwarcyty kambryjskie; spoiwo jest wapnisto-detrytyczne. "zlepieniec myślachowicki": jest to dolnopermski osad typu piedmontowego (przedgórskiego) znany z okolic Krakowa. Składa się z otoczaków, wapieni dewońskich i karbońskich, w mniejszym stopniu z innych skał, np. kwarców żyłowych, lidrytów. Spoiwo jest najczęściej wapniste. Zlepieniec powstał w wyniku scementowania okruchów różnych skał i minerałów (najczęściej otoczaków) skał takich jak granity, wapienie, dolomity, marmury czy skał krzemionkowych za pomocą spoiwa krzemionkowego, ilastożelazistego lub węglanowego. Między zlepieńcami a brekcjami nie można poprowadzić wyraźnej granicy, gdyż istnieje szereg skał pośrednich, które stanowią przejścia od brekcji do zlepieńca.

27 PIASKOWIEC Piaskowiec to drobnoziarnista, lita skała osadowa powstała w wyniku scementowania ziaren kwarcu, miki oraz innych skał i minerałów o średnicy 0,02-2 mm za pomocą spoiwa ilastego, krzemionkowego, wapiennego lub żelazistego. Przyjmuje różne zabarwienia od szarego po żółte, czerwone i białe. Piaskowce są zwykle relatywnie miękkie i łatwe w obróbce, zwłaszcza tuż po wydobyciu, natomiast po wyschnięciu twardnieją. Z tego względu są często stosowane w budownictwie jako materiał konstrukcyjny lub zdobniczy. Z piaskowców zbudowane są niektóre partie Sudetów, przede wszystkim Góry Stołowe, a także niewielkie części Pogórza Izerskiego, Pogórza Kaczawskiego, Gór Kaczawskich, Gór Wałbrzyskich, Gór Kamiennych, Gór Bystrzyckich oraz Kotliny Kłodzkiej, prawie całe Beskidy, czyli Karpaty Zewnętrzne oraz Podhale, Kotlina Zakopiańska i niewielkie skrawki Tatr, a także spore partie Gór Świętokrzyskich i ich otoczenia. Formacje skalne złożone w przeważającej części z piaskowca są porowate, co pozwala na perkolację (przesączanie) i zatrzymywanie dużych ilości wody. Z tego względu mogą być wykorzystywane jako efektywne filtry oczyszczające wodę z zanieczyszczeń.

28 BREKCJA Brekcja (druzgot, okruchowiec) – ostrokrawędziowa skała okruchowa składająca się z fragmentów innych skał i minerałów scementowanych ze sobą przy pomocy spoiwa krzemionkowego, wapiennego, żelazistego, iłowego lub in. Niekiedy brekcje tworzą się w miejscu, w którym odbywał się proces wietrzenia, powstają w wyniku nagromadzenia się (sedymentacji) fragmentów skalnych w pobliżu lub w miejscu skały pierwotnej. Drobniejsze produkty zostają z czasem wypłukane przez deszcze albo wywiane przez wiatr, większe odłamki i okruchy ulegają cementacji przez spoiwo. Przyczyny powstania brekcji są bardzo różne. Brekcje powstałe w środowisku lądowym brekcja tektoniczna – jest efektem kruszenia skał podczas ruchów tektonicznych, i wtórne spojenie okruchów, zwykle przez substancje krystalizujące z roztworów wodnych. brekcja wulkaniczna – powstaje w wyniku aktywności wulkanicznej, kiedy to materiał piroklastyczny wyrzucany na powierzchnię Ziemi w wyniku erupcji wulkanu scementowany zostaje popiołem wulkanicznym; brekcje osadowe – powstają dzięki niszczącemu działaniu takich czynników jak: wietrzenie, erozja wód płynących i lodowców, falowanie wód stojących.... Najczęściej spotykane brekcje osadowe: brekcja piargowa – ma zwykle urozmaicony skład okruchów odpowiadający budowie zbocza ponad miejscem jej osadzenia się. Selekcja materiału w niej jest słaba, ułożenie materiału jest podobne jak w stożku nasypowym. W spoiwie może wystepować materiał ilasty. Powstaje przez scementowanie stożków piargowych; jest charakterystyczna dla terenów górskich. brekcja krasowa – składa się z okruchów skał węglanowych spojonych najczęściej kalcytem. Zazwyczaj zawiera wkładki mulaste pochodzące z namulisk jaskiniowych. Wielkość okruchów jest różnorodna. Powstaje przez scementowanie zapadających się stropów jaskiń krasowych. brekcja kostna – odmiana brekcji osadowej, tworzą ją nagromadzony materiał mineralny w postaci kości i zębów ssaków (sedymentacja organogeniczna); w Polsce występuje w Wężach k. Działoszyc. brekcja intruzyjna – spoiwem jest tu magma. Brekcje powstałe w środowisku wodnym brekcja klifowa – ma urozmaicony skład litologiczny, uzależniony od budowy brzegu klifowego. Materiał jest na ogół lepiej posegregowany niż w poprzednich typach. brekcja śródwarstwowa – utworzona jest z okruchów identycznych z materiałem warstwy podścielającej; spoiwo jest zbliżone składem do warstwy leżącej nad brekcją. Miąższość takiej brekcji nie przekracza 0,5 m, rozciągłość może być znaczna. Przyczyną powstania jest skruszenie osadu np. przez wyjątkowo silne falowanie. brekcja rafowa – składa się z okruchów rafy koralowej zlepionej spoiwem węglanowym z domieszką piasku wapiennego. W brekcji mogą występować okruchy np. muszli.

29 MUŁOWIEC skała zwięzła, zdiagenezowany (scementowany) muł, zawiera głównie kwarc.

30 LESS pylasta skała osadowa pochodzenia eolicznego. "Less to węglanowy utwór średnio pylasty, przeważnie żółtawoszary o miążzości co najmniej 1-4 m, skłonny do osiadania pod wpływem zawilgocenia względnie dodatkowego obciążenia. W stanie suchym wykazuje skłonności do pękania i tworzenia pionowych obrywisk, które zanikają gdy less jest wilgotny i nasycony wodą. Dominuje w nim frakcja (0,05-0,02 mm) wyselekcjonowana i deponowana głównie na drodze eolicznej, a więc w warunkach względnie suchego klimatu na co wskazuje między innymi rozmieszczenie strefowe lub związek lessu z określonym piętrem hipsometrycznym. Do czynienia z lessami właściwymi mamy wówczas gdy frakcja 0,05-0,02 mm stanowi powyżej 50% analizowanej próby. Wyróżnia się ponadto lessy właściwe piaszczyste oraz less właściwy gliniasty ....(H. Maruszczak). Do utworów lessopodobnych zalicza się te, które w fazie sedymentacji były kształtowane m.in. przy udziale czynników eolicznych, ale ich rola była mniejsza niż w przypadku lessów właściwych. Geneza Eoliczna geneza lessu, rozpowszechniona przez Ferdinanda von Richthofena w XIX wieku jest obecnie akceptowana przez wielu badaczy. Nie wyjaśniony jest do dzisiaj problem źródła materiału pyłowego, długości transportu i kierunku wiatrów lessotwórczych. Obecnie nie jest brana pod uwagę teoria o dalekim transporcie pyłu lessowego, lecz przyjmuje się transport na małe odległości. O autochtoniźmie lessu polskiego świadczą wyniki porównawczych analiz właściwości fizycznych, składu chemicznego i mineralogicznego lessów. Źródłem materiału pyłowego według jednej grupy badaczy były różne osady czwartorzędowe i starsze. Według drugiej grupy źródłem pyłu lessowego były osady rzeczne. Pył lessowy był wywiewany z tych osadów na okoliczne tereny, nieraz na odległość kilkudziesięciu kilometrów. Na wysoczyznach zalega less pierwotny akumulowany eolicznie, natomiast w dolinach oprócz lessu eolicznego występują wtórne pokrywy lessowe powstałe w wyniku przemieszczania lessów pierwotnych. Z tego powodu lessy dzieli się dodatkowo na 3 topofacje: lessy wysoczyznowe; lessy stokowe; lessy dolinne Występowanie W Polsce lessy występują dysjunktywnie w obrębie Wyżyn Polskich, Niziny Śląskiej, Wzgórz Trzebnickich, na Podkarpaciu i Pogórzu Karpackim. Płaty lessów wyciągnięte są w kierunku WNW-ESE. Zbudowane są one z różnowiekowych warstw, niekiedy poprzedzielanych glebami kopalnymi.Rozmieszczenie lessów w Polsce wykazuje szereg prawidłowości m.in. wzrost miąższości platów lessowych z zachodu na wschód, występowanie platów tylko na określonych wysokościach nad poziomem morza tj. od 170 do 450 m n.p.m. Pokrywy lessowe o największej powierzchni i miąższości występują na terenie Chin, gdzie ich grubość dochodzi nawet do kilkuset metrów. Występują one także m.in. na terenie Kazachstanu, Ukrainy, USA, Węgier, Bułgarii, Czech. Czas tworzenia się lessu Pokrywy lessowe tworzyły się w piętrach zimnych zlodowaceń tzw. glacjałach. W okresach ociepleń tzw. interstadiałach tworzenie się pokryw lessowych ustawało. W okresie interstadiałów pokłady pyłu lessowego były przekształcane przez procesy glebowe tzw. lessivage. Lessivage powodował to, że pokłady pyłu zaczęły nabierać cechy dzisiejszych lessów. W okresach ciepłych tworzyły się na pokrywach lessowych gleby. Typ tworzącej się gleby uzależniony był od warunków klimatycznych, a co za tym idzie typu roślinności. Na pokrywach lessowych tworzyły się m.in. czarnoziemy, gleby brunatne i inne. W okresie każdego zlodowacenia było kilka pięter zimnych i kilka ciepłych, stąd w pokładach lessów obecność gleb kopalnych. Formy lessowe: Parowy; wąwozy; doliny odwadniane okresowo; płaskowyże

31 BOKSYT ilasta skała osadowa składająca się głównie z wodorotlenków glinu (hydrargilitu, bemitu lub diasporu). Zawiera też minerały ilaste, krzemionkę, tlenki i wodorotlenki żelaza. Nazwa boksyt pochodzi od francuskiego miasta Les Beaux-de-Provence w południowej Francji, gdzie w 1821 roku po raz pierwszy odkryto złoża. Boksyt jest najczęściej koloru czerwonego lub brunatnego, drobnoziarnisty, miękki, słabo spojony lub zwięzły i twardy. W największych ilościach powstaje na miejscu wietrzenia skał glinokrzemianowych w klimacie gorącym. Jest podstawową rudą glinu. Używany też w metalurgii (jako topnik) oraz do wyrobu materiałów ogniotrwałych i szybko twardniejących cementów. Odmianą boksytu jest lateryt. Górnictwo boksytów jest najlepiej rozwinięte w Australii - jej udział w 1995 roku w światowej produkcji sięgał aż 39%. Największe złoża, o dużej zawartości tlenku glinu (do 60%), są eksploatowane w rejonie Weipa nad Zatoką Karpentaria, a mniejsze w rejonie Perth. Ponad 30% światowej produkcji boksytów przypada na kraje Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza na Jamajkę (9,9%) i Brazylię (8%), a także na Wenezuelę, Surinam i Gujanę. W Afryce wielkim ich producentem jest Gwinea (12% światowego wydobycia). Udział pozostałych państw wynosi poniżej 20%, a są wśród nich - między innymi - Chiny, Indie, Rosja, Kazachstan. W Europie najwięcej boksytów wydobywa się w Grecji (1,7%) i na Węgrzech (1%). Znikomą produkcją charakteryzuje się obecnie Francja, która jeszcze 10 lat temu należała do liczących się producentów tego surowca. W Polsce boksyt występuje m.in. koło Nowej Rudy na Dolnym Śląsku.

32 LATERYT Skocz do: nawigacji, szukajLateryt - produkt intensywnego wietrzenia skał w klimacie wilgotnym i gorącym. Lateryt składa się głównie z tlenków żelaza i glinu pozostałych po odprowadzeniu krzemionki i innych składników, wskutek czego ma barwę czerwoną przechodzącą w ciemnobrązową. Lateryty mogą mieć nawet dziesiątki metrów grubości i dużą twardość, zwłaszcza w górnych warstwach - dzięki temu są wykorzystywane w budownictwie. Ze względu na zawartość żelaza, stosowany też jako odżywcze podłoże w akwariach roślinnych.

33 WAPIENIE Skała osadowa (chemogeniczna lub organogeniczna) zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede wszystkim w postaci kalcytu. Powstają z luźnego osadu wapiennego, który w wyniku różnych procesów ulega lityfikacji. Najbardziej istotnym z tych procesów jest proces cementacji. Współcześnie tworzą się m.in. na Bahamach. Skład mineralny Współczesne skały wapienne zawierają, oprócz kalcytu i kalcytu magnezowego, także znaczne ilości aragonitu. Z biegiem czasu minerały te ulegają przeobrażeniu w kalcyt o nieznacznej zawartości magnezu. W związku z tym wapień łatwo ulega wietrzeniu chemicznemu (zjawiska krasowe): Wapienie pozbawione domieszek chemicznych są białe, jednak stosunkowo często mamy do czynienia z wapieniami zabarwionymi, które reprezentować mogą pełną gamę kolorów. Głównymi składnikami wapienia są masa podstawowa zbudowana z mikrytu lub sparytu składniki ziarniste (elementy szkletowe organizmów, ooidy, onkoidy, intraklasty, grudki i gruzełki) wapienne szczątki organizmów (bioklasty) Zastosowania Jest używany głównie w budownictwie, przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym, cukrowniczym, w hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła) oraz w rolnictwie (jako nawóz). Wykorzystanie w budownictwie jest widoczne szczególnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie skały tej używano szczególnie często do budowy zarówno twierdz (np. Ogrodzieniec), jak i zwykłych domów mieszkalnych. Wiele zabytków architektury lub ich fragmenty, np. Brama Floriańska i Maszkarony w Sukiennicach w Krakowie, a także zamki na szlaku Orlich Gniazd, zostały zbudowane z wapieni. W kamieniarstwie niektóre odmiany wapieni błędnie przyjęło się nazywać marmurem. W Polsce powierzchniowo odsłaniają się głównie w rejonach Kielc, Częstochowy, Lublina a także miejscowo w Tatrach i Pieninach.

34 MARGLE skały osadowe zaliczane do grupy skał chemicznych. Powstają w zbiornikach morskich lub jeziornych (margle jeziorne), w wyniku nagromadzenia dużych ilości węglanu wapnia z domieszką substancji ilastych (głównie minerałów ilastych). Stanowią formację przejściową pomiędzy skałami węglanowymi a ilastymi. Przy zawartości węglanu wapnia powyżej 67% przechodzą w wapienie margliste, natomiast przy jego spadku poniżej 33% - w iły margliste. Margle wzbogacone dużą ilością ziaren kwarcu nazywa się marglami piaszczystymi. Barwa biała, brunatna lub szara. Zdarzają się także margle o zabarwieniu zielonkawym, spowodowanym obecnością glaukonitu. Stosowane do wyrobu cementu i jako nawóz mineralny. W Polsce spotykane są na Wyżynie Lubelskiej oraz w Karpatach.

35 OPOKA Opoka - skała mieszana zbudowana z krzemionki (opal, chalcedon) i węglanu wapnia. Może zawierać niwielkie ilości glaukonitu i substancji ilastych. W wyniku wietrzenia chemicznego może ulec odwapnieniu, powstaje wtedy tak zwana opoka lekka. W Polsce opoki są pospolite w osadach górnej kredy pozakarpackiej, zaś opoki lekkie występują na Wyżynie Lubelskiej i w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich.

36 RADIOLARYT jest skałą osadową skałą krzemionkową pochodzenia organicznego. Spotykana jest w barwach czerwonej, zielonej lub czarnej. Jej budowa jest drobnoziarnista i zwięzła, przełam muszlowy. Radiolaryty tworzą się najczęsciej w strefach głebokowodnych. W skład wchodzą głównie krzemionkowe skorupki promienic.

37 LIDYT osadowa skała krzemowa należąca do grupy skał organogenicznych barwy czarnej lub ciemnoszarej, skrytokrystaliczna lub bardzo drobno krystaliczną. Składa się głównie z chalcedonu i mikrokrystalicznego kwarcu i substancji organicznych oraz często pirytu. Zawartość minerałów ilastych oraz składników piroklastycznych powoduje warstwowanie. Podczas diagenezy, wskutek rekrystalizacji chalcedonu powstają żyłki kwarcu przecinające skałę w różnych kierunkach. Substancja organiczna znajdująca się w lidytach, jest substancją węglistą o wysokim stopniu uwęglenia. Skała drobnoziarnista, zwięzła i twarda, krucha, pospolita wśród osadów paleozoicznych . Występowanie W Polsce spotykany na obszarze Karpat fliszowych, na Dolnym Śląsku i w Górach Świętokrzyskich.

38 KRZEMIEŃ Krzemień (skrzemieniałe drewno) - skała osadowa, krzemionkowa (biochemiczna lub chemiczna), występująca w formie kulistych, bulwiastych, bochenkowatych lub soczewkowatych konkrecji w obrębie skał niekrzemionkowych reprezentowanych przez wapienie, margle, dolomity. Z utworami otaczającymi tworzy ostre granice. Zwykle jest pokryty jasną korą krzemionkową, bardziej miękką do samego krzemienia. Jest skrzemieniałym drewnem o składzie mineralnym jaspisu, chalcedonu, rzadziej opalu, składa się głównie z krzemionki, niekiedy zawiera krzemionkowe szczątki różnych organizmów. Właściwości Wzór chemiczny: SiO2 Układ krystalograficzny: trygonalny; mikrokrystaliczne skupienia Barwa: brązowa, szara, czerwona, czarna. Rysa: biała, żółtawa, brązowa. Twardość w skali Mohsa: 5,5-7 Gęstość: 2,58-2,91 Łupliwość: brak Przełam: muszlowy Jest skamieliną, drewnem przemienionym w kamień, jak nie całkiem poprawnie mówi się w kręgach laików. Krzemienie były już wykorzystywane w epoce kamienia czyli paleolicie. Organiczne części drewna nie zostają nigdy przekształcone w kamień; przekazane zostają jedynie kształty i elementy struktury drewna. Specjaliści mówią o pseudomorfozie chalcedonu (jaspisu, opalu). Dobrze zachowane skamieliny istnieją tylko wówczas, gdy drewno po obumarciu szybko zostanie przykryte drobnoziarnistą skałą osadową lub popiołami wulkanicznymi - jego zewnętrzna struktura pozostaje zakonserwowana w otaczającej go skale; jak w negatywie. Krążąca woda rozpuszcza w niektórych miejscach składniki organiczne, zastępując je substancjami mineralnymi (proces wymiany). Znacznie większą rolę w jego powstaniu odgrywają skrzemienienia materiału komórkowego i wypełnienia pustek. Barwy są niepozorne: czarne, szare, brunatne, niekiedy czerwone, różowe, żółte - wskutek polerowania i szlifowania nasilają się. Występowanie Najbardziej znanym złożem jest "Skamieniały Las" koło Holbrook w Arizonie (USA). Można tam znaleźć skrzemieniałe pnie drzew rodzaju Araukaria do 65 m długości i 3 m średnicy ( sprzed około 200 mln lat). Nigdzie indziej skrzemieniałe drewno nie jest tak pięknie ubarwione. Obszar "Skamieniałego Lasu" w 1962r. został ogłoszony parkiem narodowym. Dobrej jakości krzemienia dostarczają: Egipt (Dżebel Moka), Argentyna (Patagonia), Kanada (Alberta), USA (Alaska, Wyoming), Australia. Polska - na Pogórzu Iłżeckim. Znane odmiany to: krzemień czekoladowy występujący w paśmie między Orońskiem i Ożarowem, pasiasty- na północ i wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego, krzemień ożarowski - okolice Ożarowa, krzemień świeciechowski - Świeciechów i krzemień gościeradowski - Gościeradów (woj lubelskie). Odmiany różnią się barwą i deseniem.

39 GNEJS Gnejs to skała metamorficzna o składzie granitu, najczęściej powstała z jego przeobrażenia. Gnejsy mogą powstać również ze skał osadowych. Gnejsy powstałe ze skał osadowych nazywamy paragnejsami, pochodzenia magmowego ortognejsami. Ma kolor jasnoszary, ciemnoszary, różowy i inny, często pasiasty. Jego tekstura (ze względu na ułożenie ziarn w przestrzeni) może być drobnolaminowana - najczęściej biało-czarne naprzemianległe laminy, warstewkowa, oczkowa, pręcikowa, rzadziej słabo kierunkowa; struktura (ze względu na wielkość ziarna) drobno-, średnio- lub gruboziarnista. Składa się z kwarcu, skaleni - plagioklazu lub skalenia potasowego, biotytu, muskowitu. W niektórych odmianach mogą występować amfibol, piroksen, granat, kordieryt, andaluzyt, sylimanit, dysten,staurolit oraz minerały akcesoryczne: apatyt, turmalin, cyrkon, monacyt i in. Spotykana na całym świecie, jedynie na kontynentach (tarczach kontynentalnych), głównie na obszarach tarcz krystalicznych. W Polsce występują w Sudetach, Tatrach Zachodnich oraz w podłożu północno-wschodniej Polski.

40 ZIELEŃCE Skały cienko lub grubo złupkowane powstałe w wyniku płytkiej metamorfozy facji zieleńcowej (relatywnie niskie ciśnienie i temperatury) bazaltów i pokrewnych im skał wylewnych. Wietrzeją stosunkowo łatwo, dając gleby gliniaste o dość dobrej zasobności w składniki pokarmowe dla roślin. Struktura: zbita, bezładna. Tekstura : homeoblastyczna, drobno-, średnioblastyczna. Skład  : dominują chloryty, plagioklazy i epidot. Barwa :skały zieleńcowe odznaczają się charakterystyczną ciemnozielonkawą barwą z odcieniem niebieskawym. Występowanie: W Polsce zieleńce występują licznie w Górach Kaczawskich, gdzie tworzą serię zieleńcową, powstałą wskutek metamorfozy grubego kompleksu bazaltów wieku staropaleozoicznego.

41 MIKA grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Nazwa pochodzi od łac. mica = ziarno bądź micare = błyszczeć. Znane są również pod nazwą "łyszczyków". Właściwości: Chemizm: AB2-3(OH,F)2(Si,Al4O10) – zasadowe glinokrzemiany potasu, sodu, wapnia, glinu, magnezu, żelaza, manganu rzadziej rubidu, cezu, baru, cynku, wanadu, litu, tytanu, chromu. gdzie: A - potas, sód, wapń B - żelazo, fluoru, magnez, mangan, lit, glin Układ krystalograficzny: jednoskośnym. pokrój: tabliczkowy, krótkosłupowy, płytkowy, blaszkowy. Barwa: bezbarwne ,srebrzystobiałe, żółtawe – miki jasne; ciemnoszare, brunatne, czarne – miki ciemne. Rysa: biała Połysk: szklisty, jedwabisty Łupliwość: doskonała, jednokierunkowa Przełam: nierówny Twardość: około 2-3 Gęstość: waha się od 2,75 do 3,4 Tworzą one tabliczkowe kryształy o pokroju pseudoheksagonalnym. dobre właściwości dielektryczne, niepalna, odporna na temperaturę, odporna na czynniki chemiczne, odporna na starzenie. Tworzą skupienia zbite, ziarniste, blaszkowe, czasami rozetowe. Tworzą kryształy wrosłe i narosłe w druzach – szczotki krystaliczne. Są giętkie, elastyczne i sprężyste. Tylko niewiele wśród nich jest wyraźnie kruche oraz łamliwe (są to: margaryt, clintonit, ksantofyllit). Występowanie: Łyszczyki występują powszechnie w wielu skałach. Należą do głównych minerałów skał magmowych. Są ważnymi składnikami skał metamorficznych i często występują w skałach osadowych. Dzięki doskonałej łupliwości często spotykane w postaci cienkich, elastycznych blaszek o różnym zabarwieniu (tzw. kocie złoto). Miejsca występowania: Indie, Rosja, Kanada. W Polsce – są spotykane w pegmatytach na Dolnym Śląsku. Ze względu na zabarwienie wyróżniamy: miki jasne: (np.muskowit, serecyt, paragonit, fengit); Miki ciemne: (np.biotyt, flogopit). 2. ze względu na skład chemiczny: miki litowe (lepidolit, zinnwaldyt); biotyt ; potasowa - muskowit, ; potasowo magnezowa -flogopit, ; syntetyczna - fluoroflogopit,

42 EKLOGIT skała metamorficzna powstała w wyniku metamorfizmu regionalnego w zakresie facji eklogitowej. Składa się głównie z piroksenów (omfacyt) i granatów (pirop). W Polsce występuje np. w okolicach Zagórza Śląskiego i Międzygórza w Sudetach.

43 SERPENTYNIT Serpentynit - skała metamorficzna zbudowana głównie z minerałów, grupy serpentynów (antygorytu, chryzotylu) z małym udziałem minerałów jak: piroksen, oliwin, hornblenda, będących reliktami pierwotnej skały magmowej. Często bywa poprzecinany żyłkami mineralnymi chalcedonu, opalu, magnezytu, dolomitu, sepiolitu. Powstanie: w wyniku metamorficznego przeobrażenia ultrazasadowych skał magmowych, a szczególnie perydotytów, piroksenitów, harzburgitów, iherzolitów i dunitów. Barwa: zielonooliwkowa, zielonoszara do czarnej z białymi pasemkami. Struktura: zbita, często poprzecinana żyłkami talku albo magnezytu. Zastosowanie: Materiał drogowy, materiał dekoracyjny, materiał do wyrobu produktów kwasoodpornych i ogniotrwałych . Występowanie: Złoża bardzo często występują razem ze złożami miedzi, żelaza, niklu, azbestu, talku, magnezytu, chryzoprazu. Polska: Dolny Śląsk Góry Sowie, Masyw Ślęży, okolice Niemczy i Ząbkowic.

44 KWARCYT Skała metamorficzna.
Powstał przez przeobrażenie piaskowców i mułowców zbudowanych niemal wyłączne z okruchów kwarcu. W Polsce kwarcyty występują głównie w masywach metamorficznych Sudetów. Obok kwarcytów metamorficznych wyróżniane są także kwarcyty osadowe (piaskowce kwarcytowe), będące skałami okruchowymi, te kwarcyty złożone są w 95% z ziaren kwarcu bardzo ściśle do siebie przylegających, spojonych krzemionką. Do kwarcytów osadowych należą kambryjskie kwarcyty Gór Świętokrzyskich, tworzące gołoborza w paśmie Łysogór. Kwarcyty bywają jasnoszare, szaroniebieskie, brązowe lub żółtoczerwone. Budowa ich jest tak zbita, że oddzielnych ziaren kwarcu nie zobaczymy gołym okiem, ani nie wyczujemy pod palcami. Kwarcyty są niesłychanie odporne na obróbkę mechaniczną. Na tym polu mają one przewagę nad tak twardą skałą jak np. granit. Mają zastosowanie w przemyśle materiałów ogniotrwałych oraz jako tłuczeń w budownictwie drogowym.

45 MARMUR Marmur (z gr. μάρμαρος marmaros) – skała metamorficzna powstała z przeobrażenia wapieni, rzadziej dolomitów. Składa się głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu - marmur dolomitowy. Marmur - skała Techniczną nazwą marmur określa się wszystkie wapienie dające się polerować i używane w budownictwie, zarówno zmetamorfizowane jak i osadowe, np. czarne marmury Dębnickie z rejonu Krakowa oraz wszystkie tzw. marmury kieleckie. Znane marmury wydobywa się w Carrara we Włoszech i na wyspie Brač na Chorwacji.

46 AMFIBOLIT (z grec. amphibolos = narzucony, lithos = kamień) - to skała metamorficzna powstająca relatywnie średnich temperaturach i relatywnie średnich ciśnieniach w skład której wchodzą przede wszystkim z amfiboli - hornblendy, aktynolitu, tremolitu oraz plagioklazu. Niewielką domieszkę może stanowić kwarc, epidot, biotyt, chloryt oraz minerały akcesoryczne. Kolorystyka amfibolitu waha się od ciemnoszarego do ciemnozielonego. Jest przeważnie średnio lub drobnoziarnisty. Ułożenie minerałów (tekstura) może być kierunkowe lub bezładne. Skała ta powstaje w wyniku przeobrażeń skał magmowych (takich jak gabro), ich odpowiedników wylewnych, piroklastycznych {ortoamfibolity} lub margli dolomitycznych (tworzą się wtedy paraamfibolity). Szeroko występuje w Polsce w Tatrach i Sudetach. Wykorzystywany jest przy budowie dróg, linii kolejowych, ostatnio do jako kamień ozdobny do urozmaicania ogrodów.

47 MIGMATYT Migmatyt - skała metamorficzna wykazująca foliację,
zbudowana głównie z kwarcu, skaleni i biotytu, z domieszkami innych minerałów. Spotykana razem z gnejsami i granitami, w Polsce — w Sudetach oraz w Tatrach Zachodnich. Zbudowane głównie ze skaleni, kwarcu, łyszczyków, zgrupowanych w laminy o odmiennej strukturze. Jasne warstewki kwarcowo-skaleniowe mają strukturę granoblastyczną, a ciemne warstewki biotytowe strukturę lepidoblastyczną. Laminacja migmatytów wykazuje liczne, drobne, dysharomonijne sfałdowania, powstające na etapie uplastycznienia skały6 w czasie intensywnego metamorfizmu. Skały te traktowane są bądź jako pordukt ultrametamorfizmu z częściowym wytopieniem jasnych składników w skale pierwotnej, bądź jako skały gnejsowe lub łupkowe położone w otoczeniu ogniska magmowego, impregnowane ciekłym, bogatym w krzemionkę stopem magmowym, który wnikał w skały wzdłuż płaszczyzn foliacji. Migmatyty występują w Górach Sowich i Tatrach.

48 SKAŁY ŻYŁOWE skały powstające przez zakrzepnięcie magmy w postaci żył skalnych. W przeciwieństwie do skał głębinowych i wulkanicznych skały żyłowe nie mają określonej struktury (występują zarówno jawnokrystaliczne, jawnokrystaliczno-porfirowe, jak i porfirowe), co utrudnia odróżnienie ich od tych grup skał. Pochodzenie skał żyłowych pozwalają określić obserwacje prowadzone w terenie, umożliwiające ustalenie stosunku danej skały do otaczających ją skał.