Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę?

Prezentacja na temat: "Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę?"— Zapis prezentacji:

1 Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę?
II Forum Rynku Usług Płatniczych Warszawa, 3-4 listopada 2011 r. Sesja: „Od płatności gotówkowych do innowacyjnych rozwiązań płatniczych – co mobilizuje ten rozwój?” Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę? Adam Tochmański Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski

2 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 2

3 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 3

4 Pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy w podaży pieniądza M1 w Polsce w latach 2005-2011

5 Udział procentowy gotówki w obiegu poza kasami banków w podaży pieniądza M1 w Polsce w latach

6 Udział procentowy płatności gotówkowych i bezgotówkowych w liczbie płatności detalicznych w Polsce

7 Porównanie Polski i innych krajów w zakresie udziału gotówki w całkowitej wartości płatności detalicznych w 2008 r. (%)

8 Pieniądz bezgotówkowy króluje w podaży pieniądza, a płatności gotówkowe królują w płatnościach detalicznych. Podaż pieniądza Płatności detaliczne

9 Jedną z przyczyn tego fenomenu jest różny charakter gotówki i bezgotówkowych instrumentów płatniczych Bezgotówkowe instrumenty płatnicze są środkiem płatniczym, ale nie są same w sobie pieniądzem, tylko umożliwiają dostęp do pieniądza bezgotówkowego, którym można płacić. Gotówka jest zarówno środkiem płatności (banknoty i monety są instrumentami płatniczymi), jak i sama w sobie pieniądzem (pieniądzem gotówkowym), którym można płacić. Banknoty Monety Pieniądz bezgotówkowy Polecenie przelewu Karta płatnicza Inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Polecenie zapłaty

10 Inne przyczyny królowania gotówki w płatnościach detalicznych to, zdaniem wielu Polaków, przewaga zalet gotówki nad jej wadami Zalety Wady Szybkość i łatwość płacenia (np. nie trzeba pamiętać numeru PIN) Anonimowość Możliwość płacenia wszędzie Możliwość realnej kontroli wydatków (nie wydasz więcej niż masz) Możliwość płacenia bez dodatkowych opłat Przyjemność fizycznego kontaktu z gotówką Brak pełnego bezpieczeństwa (niejednokrotnie bezpowrotna utrata w przypadku kradzieży) Możliwość zrobienia zakupów tylko do kwoty posiadanej przy sobie gotówki Brak możliwości zrobienia nieplanowanych zakupów Czasem problemy związane z wydawaniem reszty Możliwe fałszerstwa banknotów Brak przychodów z gotówki

11 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 11

12 Definicja innowacyjnego instrumentu płatniczego
Innowacyjne instrumenty płatnicze to takie instrumenty płatnicze, w których zostały wprowadzone nowe rozwiązania, technologie lub standardy zmieniające w sposób jakościowy dotychczasowy sposób dokonywania płatności.

13 Klasyfikacja instrumentów płatniczych
Gotówka Tradycyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Innowacyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Banknoty i monety Polecenie przelewu Przelewy elektroniczne Polecenie zapłaty Karty płatnicze z funkcją zbliżeniową Karty płatnicze Instrumenty płatności mobilnych Czeki Instrument pieniądza elektronicznego Inne

14 Potencjalne korzyści i zagrożenia związane z innowacyjnymi usługami płatniczymi
Krótszy czas dokonania transakcji Ryzyko utraty danych Ryzyko utraty środków pieniężnych Niższe koszty Spadek zaufania do podmiotów i instrumentów płatniczych Wysoka wygoda i funkcjonalność Nowoczesna, atrakcyjna forma Większe ryzyko technologiczne Większe ryzyko prawne Rozwój obrotu bezgotówkowego Wykorzystanie nowych technologii i ich rozwój Przestępczość Spadek bezpieczeństwa usług finansowych Rozwój rynku usług płatniczych

15 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 15

16 Podział społeczeństwa polskiego według stopnia wykorzystania obrotu bezgotówkowego (wg wyników badania prof. D. Maison dla NBP w 2010r.) Poziom 0 (21,6%) – brak konta – NIEZAGOSPODAROWANY POTENCJAŁ Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6 Poziom 1 (4,2%) – posiadanie konta, ale bez kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet) – TYLKO KONTO Poziom 2 (6%) – posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet), ale niekorzystanie z nich w jakimkolwiek celu – KANAŁ BIERNY Poziom 3 (8,2%) – posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej, korzystanie z tego kanału, ale nie w celu dokonania płatności bezgotówkowej (np. karta – tylko wpłaty i wypłaty, konto – sprawdzenie historii) – NIEAKTYWNI Z POTENCJAŁEM Poziom 4 (39,2%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, ale przewaga transakcji gotówkowych – NISKIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE Poziom 5 (14,9%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, przewaga transakcji bezgotówkowych – ŚREDNIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE Poziom 6 (5,9%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, zdecydowana przewaga transakcji bezgotówkowych – NAJWYŻSZE ZAAWANSOWANIE BEZGOTÓWKOWE 16

17 Procentowy wskaźnik poziomów rozwoju obrotu bezgotówkowego w populacji Polski (wg wyników badania prof. D. Maison dla NBP w 2010r.) Poszczególne poziomy wskaźnika nie są równoliczne, co pokazuje, że pewne typy zachowania stanowią większą barierę, a inne mniejszą. Dominacja wielkościowa poziomu 0 (21,6%) pokazuje, że pierwszą barierą korzystania z obrotu bezgotówkowego jest „bariera wejścia” polegająca na założenia konta (warunek konieczny). Zarazem bariera ta jest barierą obiektywną i zewnętrzna (dostęp do konta). Kolejny poziom, na którym jest najwięcej osób, to poziom 4 (39,2%), złożony z osób, które mają wszystkie możliwości korzystania z obrotu bezgotówkowego (konto, karta, dostęp przez internet), ale bardzo mało korzystają z tych możliwości. W przypadku tej bariery, jest ona bardziej wewnętrzna i subiektywna (mam możliwości, ale nie korzystam). 17

18 Nastawienie do bezgotówkowych instrumentów płatniczych
Czynniki demograficzne Niski obrót bezgotówkowy Wysoki obrót bezgotówkowy Niskie wykształcenie (dominuje u osób z podstawowym wykształceniem) Osoby starsze oraz najmłodsze (jeszcze nie pracujące) Status zawodowy – osoby niepracujące (bezrobotni, emeryci, uczniowie) Niskie dochody Wsie, małe miejscowości Wysokie wykształcenie (dominuje wśród osób z wyższym wykształceniem) Osoby młodsze (ale nie najmłodsze) i w średnim wieku Status zawodowy – osoby pracujące, prowadzące własną działalność gospodarczą, pracujące na umowy Wysokie dochody Średnie miasta i duże Źródło: D. Maison „Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego”, raport przygotowany na zlecenie NBP, 2010.

19 Nastawienie do bezgotówkowych instrumentów płatniczych
Czynniki psychologiczne Niski obrót bezgotówkowy Wysoki obrót bezgotówkowy Brak zaufania do banków Przekonanie o nieuczciwości banków (podejście emocjonalne do banków) Lęk i obawa przed bankami Poczucie niekompetencji ekonomicznej Przekonanie, że banki są dla osób o dużych dochodach Brak dostrzegania korzyści wynikających z posiadania konta lub karty Duże zaufanie do banków Przekonanie o dobrych intencjach banków i przede wszystkim przekonanie o użyteczności banku (podejście pragmatyczne) Poczucie kompetencji ekonomicznej Przekonanie, że banki są dla wszystkich Dostrzeganie korzyści funkcjonalnych wynikających z posiadania konta lub karty (szybciej, wygodniej, bezpieczniej) Źródło: D. Maison „Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego”, raport przygotowany na zlecenie NBP, 2010.

20 Jakie grupy Polaków wydają się łatwiejsze do przekonania do wykorzystywania innowacyjnych instrumentów płatniczych zamiast gotówki? Osoby już korzystające z obrotu bezgotówkowego, w szczególności z bankowości internetowej i kart płatniczych 2. Osoby mające duże zaufanie do banków i otwarte na nowe technologie 3. Osoby wykształcone, młode i w średnim wieku, zamożne oraz mieszkańcy średnich i dużych aglomeracji

21 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 21

22 Proces przechodzenia od gotówki do innowacyjnych instrumentów płatniczych dla płatności detalicznych w POS Konsumenci używający Instrumentów pieniądza elektronicznego Konsumenci używający wyłącznie banknotów i monet Konsumenci używający kart płatniczych Konsumenci używający kart płatniczych z funkcją zbliżeniową Konsumenci używający instrumentów płatności mobilnych

23 Czynniki wpływające na możliwość dokonania płatności innowacyjnymi instrumentami płatniczymi zamiast gotówki Konsument: czynniki demograficzne, psychologiczne, edukacja, protechnologiczność, posiadanie instrumentu innowacyjnego, wielkość posiadanej w danym momencie gotówki, analiza korzyści wykorzystania instrumentu innowacyjnego Akceptant: czynniki demograficzne, psychologiczne, edukacja, protechnologiczność, posiadanie innowacyjnych instrumentów płatniczych wśród klientów, analiza kosztów i korzyści z akceptowania innowacyjnego instrumentu płatniczego Wydawca innowacyjnego instrumentu płatniczego: zapewnienie sprawnego, bezpiecznego i efektywnego funkcjonowania innowacyjnego instrumentu płatniczego, zapewnienie szerokiej sieci akceptacji, promocje i zniżki Rodzaj i kwota płatności Okoliczności dokonywania zapłaty

24 Gdzie innowacje mogą zastąpić gotówkę?
Usługi publiczne Komunikacja Płatności P2P Małe POS $

25 Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 25

26 Gdzie innowacje zastąpiły już gotówkę?
M-PESA (Kenia) model operatorski (Safaricom) – elektroniczna portmonetka - źródło pieniądza: wpłaty gotówkowe (u agentów – również w bankach), przelew, przekaz P2P od innego użytkownika, również oferta M-KESHO – rachunek bankowy powiązany z usługą M-PESA, karty PrePaid Safari Card, rozwój w Tanzanii, Afganistanie, RPA 2. EZ-LINK (Singapur) – początkowo pieniądz elektroniczny na karcie bezstykowej, teraz również karty kredytowe (w tym co-branded), szeroka oferta kart co-brand – z aplikacjami lojalnościowymi, biletami sezonowymi komunikacji publicznej itp., szeroka sieć akceptacji (10 tys. punktów)

27 Gdzie innowacje zastąpiły już gotówkę?
3. NTT docomo – DCMX (Japonia) – model operatorski, płatność w poczet rachunku telefonicznego 4. Moneta (Korea Południowa) – model: bank (Nova KBM) + operator (Mobitel) - numer telefonu połączony bezpośrednio z rachunkiem bankowym 5. UMP (Chiny) – model: operator (CMCC) + 16 banków - źródło pieniądza: rachunek GSM, rachunek bankowy, karta płatnicza

28 Co zrobić, by Polaków przekonać o większych korzyściach ze stosowania innowacyjnych instrumentów płatniczych niż gotówki? Edukacja i promocja obrotu bezgotówkowego Promocja/reklama instrumentów innowacyjnych (np. w portalach społecznościowych) Zapewnienie szerokiej sieci akceptacji Zachęty finansowe: zniżki, nagrody (konkursy za aktywne korzystanie), premie (np. dodatkowe doładowania) Gadżety (atrakcyjna forma, kształt) Rozdawanie samych instrumentów (np. z niewielką kwotą) Dostępność narzędzi/prostota modeli biznesowych (np. naklejki parkingowe) Zapewnienie właściwego otoczenia prawnego i nadzorczego

29 Podsumowanie Duży udział płatności gotówkowych daje znaczny potencjał rozwojowy dla innowacyjnych rozwiązań płatniczych Przykłady z wielu krajów pokazują, że innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastępować gotówkę w wielu obszarach płatności Innowacyjne instrumenty płatnicze nie wszędzie będą zastępowały gotówkę – w wielu przypadkach zastąpią raczej tradycyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Innowacje płatnicze mają największy potencjał rozwoju w grupach już mających zaufanie do banków, nowych technologii i obrotu bezgotówkowego Konsumenci używający wyłącznie gotówki, zanim zaczną wykorzystywać instrumenty innowacyjne, zapewne przejdą najpierw etap wykorzystywania tradycyjnych instrumentów bezgotówkowych, a więc ważna jest edukacja i promocja w ogóle obrotu bezgotówkowego Model biznesowy innowacyjnych instrumentów płatniczych musi przynosić realne korzyści zarówno użytkownikom, wydawcom tych instrumentów, jak i akceptantom Ważną sprawą dla zaufania do innowacyjnych instrumentów płatniczych jest zapewnienie przez państwo odpowiedniego otoczenia regulacyjno-nadzorczego

30 Dziękuję za uwagę! Adam Tochmański Dyrektor
Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski tel. +48 (022) 30