Praktyczne doświadczenia związane z rozwiązaniem umowy, rozliczeniem pomiędzy inwestorem a wykonawcą oraz wszelkimi konsekwencjami wynikającymi z przejścia.

Prezentacja na temat: "Praktyczne doświadczenia związane z rozwiązaniem umowy, rozliczeniem pomiędzy inwestorem a wykonawcą oraz wszelkimi konsekwencjami wynikającymi z przejścia."— Zapis prezentacji:

1 Praktyczne doświadczenia związane z rozwiązaniem umowy, rozliczeniem pomiędzy inwestorem a wykonawcą oraz wszelkimi konsekwencjami wynikającymi z przejścia w stan upadłości wykonawców/ generalnych wykonawców projektów infrastrukturalnych z uwzględnieniem prawnych skutków upadłości wykonawców Marcin Krzemiński radca prawny, syndyk Woźnicki Malecha Krzemiński Noga Kancelaria Prawnicza Al. J. Ch. Szucha 8, III piętro, 00 – 582 Warszawa 1

2 Podstawowe źródła prawa oraz literatura
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009, Nr 175, poz ze zm.) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964, Nr 16, poz. 93 ze zm.) S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa2011 A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011 P. Janda Sposoby zaspokajania roszczeń w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, Warszawa 2007 B. Jochemczyk, Zawarcie i zatwierdzenie układu w postępowaniu układowym, Warszawa 2011 2 2

3 Czym jest upadłość? Upadłość w sensie prawnym - oznacza procedurę wszczynaną w razie niewypłacalności dłużnika, polegającą na wspólnym dochodzeniu roszczeń przez wszystkich jego wierzycieli. Upadłość często określa się mianem tzw. egzekucji uniwersalnej bowiem jest ona prowadzona na rzecz wszystkich wierzycieli i obejmuje cały majątek dłużnika. Wpływ upadłości na sytuację prawną wierzycieli: wpływ na zobowiązania upadłego względem wierzycieli wpływ upadłości na możliwość uzyskania zaspokojenia roszczeń przez wierzycieli 3 4 września 2012 3

4 Zakres podmiotowy ustawy – kogo dotyczy upadłość
przedsiębiorcy / przedsiębiorcy którzy zakończyli prowadzenie działalności gosp./ zmarli przedsiębiorcy spółki z o.o. i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem wspólnicy spółki partnerskiej Wyłączenia: Nie można ogłosić upadłości: Skarbu Państwa jednostek samorządu terytorialnego publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy, chyba że ustawa ta stanowi inaczej, oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne uczelni 4

5 Przesłanki ogłoszenia upadłości
niewypłacalność osoby fizycznej - jeśli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych osoby prawne albo jednostki organizacyjne nieposiadająca osobowości prawnej - jeśli nie wykonują swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub zobowiązania przekroczą wartość ich majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco wykonują te zobowiązania

6 Kiedy sąd nie ogłosi upadłości? Kiedy sąd może nie ogłosić upadłości?
Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania Kiedy sąd może nie ogłosić upadłości? sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (bezskuteczność); sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza 3 miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika

7 Rodzaje postępowań upadłościowych
1) obejmująca likwidację majątku dłużnika (upadłość likwidacyjna) 2) z możliwością zawarcia układu (upadłość układowa) układ restrukturyzacyjny układ likwidacyjny

8 Likwidacja czy układ Upadłość likwidacyjna – jej celem jest spieniężenie majątku dłużnika (który nazywany jest masą upadłości) i podzielenie uzyskanych środków pomiędzy wierzycieli. Upadłość układowa – zasadniczo zakłada przeprowadzenie restrukturyzacji zobowiązań upadłego, a w dalszej kolejności kontynuowanie przez niego działalności gospodarczej. Upadłość z możliwością zawarcia układu ogłasza się wówczas, gdy zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika. Upadłości układowej nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany (chyba że propozycje układowe przewidują układ likwidacyjny) Na każdym etapie sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania upadłościowego z upadłości układowej na likwidacyjną i odwrotnie.

9 Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości
Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości? Postępowanie wnioskowe, brak możliwości działania z urzędu. dłużnik każdy z wierzycieli dłużnika w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej - każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa - także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji - każdy z likwidatorów w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym; w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej euro - organ udzielający pomocy

10 Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
Uczestnicy postępowania: każdy, kto złożył wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnik (kurator) Sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym, może jednak wyznaczyć rozprawę, jeżeli uzna to za konieczne.

11 Zabezpieczenie majątku dłużnika
Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości złożył dłużnik, sąd z urzędu dokonuje zabezpieczenia majątku dłużnika. Jeżeli z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wystąpił wierzyciel lub inny uprawniony zabezpieczenia dokonuje się na jego żądanie. Klasyczne sposoby zabezpieczenia: ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego (dłużnik jest wówczas uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest wymagana zgoda TNS); ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika, jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego (czynności prawne dłużnika dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości, wobec którego upadły utracił prawo zarządu, są nieważne). zawieszenie prowadzonej przeciwko dłużnikowi egzekucji wierzytelności objętej z mocy prawa układem, jeżeli egzekucja mogłaby uniemożliwić lub utrudnić przyjęcie układu. Jeżeli zawieszenie dotyczy egzekucji z rachunku bankowego sąd może także uchylić zajęcie;

12 Zabezpieczenie majątku dłużnika cd.
Zabezpieczenia w postaci ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządu przymusowego upadają z chwilą objęcia majątku upadłego dłużnika w zarząd przez syndyka albo zarządcę albo objęcia nadzoru przez nadzorcę sądowego. Inne zabezpieczenia zastosowane przez sąd po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości upadają z dniem ogłoszenia upadłości.

13 „Organy” postępowania upadłościowego:
sąd sędzia komisarz syndyk nadzorca sądowy zarządca Sąd O ogłoszeniu upadłości orzeka sąd w składzie trzech sędziów w trakcie postępowania upadłościowego sąd upadłościowy orzeka w składzie jednego sędziego zawodowego (zasada) lub trzech sędziów zawodowych (będzie to miało znaczenie przy trybach zaskarżania).

14 Sędzia komisarz Po ogłoszeniu upadłości czynności postępowania upadłościowego wykonuje sędzia-komisarz tj.: kieruje tokiem postępowania sprawuje nadzór nad czynnościami syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy oznacza czynności, których syndykowi, nadzorcy albo zarządcy nie wolno wykonywać bez jego zezwolenia lub bez zgody rady wierzycieli zwraca uwagę na popełnione przez nich uchybienia

15 Syndyk, nadzorca sądowy, zarządca
Syndyka powołuje się w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego. Nadzorcę sądowego powołuje się w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu Zarządcę powołuje się w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, gdy odebrano zarząd majątkiem upadłemu. Zarządcę ustanawia się także wtedy, gdy ustanowiono nad częścią majątku zarząd własny upadłego. W sprawach objętych tym zarządem zarządca pełni czynności zastrzeżone dla nadzorcy sądowego.

16 Wierzyciele Wierzycielem w rozumieniu ustawy jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Interesy wierzycieli mogą być realizowane i chronione poprzez: indywidualne czynności poszczególnych wierzycieli zgromadzenie wierzycieli radę wierzycieli

17 Zgromadzenie wierzycieli
Zgromadzenie wierzycieli jest organem postępowania upadłościowego powołanym do spełniania pewnych funkcji w ogólnym interesie wszystkich wierzycieli. Najważniejsze kompetencje: wyłączenie mienia z masy upadłości (art. 63 pkt3, art. 199 ust. 2) orzekanie o zmianie składu rady wierzycieli na wniosek wierzycieli złożony w trybie art. 203 zawarcie układu (art. 281 i n.) zmiany układu (art. 298 i n.)

18 Rada wierzycieli Rada wierzycieli jest zasadniczo organem fakultatywnym i może zostać ustanowiona przez sędziego komisarza, który powołuje jej członków. Na wniosek wierzycieli mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności, które zostały uznane lub uprawdopodobnione, sędzia-komisarz jest obowiązany ustanowić radę wierzycieli.

19 Najważniejsze kompetencje Rady Wierzycieli:
W postępowaniu obejmującym likwidację majątku upadłego zezwolenia rady wierzycieli wymagają następujące czynności: dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka, jeżeli ma trwać dłużej niż trzy miesiące od dnia ogłoszenia upadłości; odstąpienie od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości; sprzedaż praw i wierzytelności; zaciąganie pożyczek lub kredytów oraz obciążenie majątku upadłego ograniczonymi prawami rzeczowymi; wykonanie umowy wzajemnej zawartej przez upadłego albo odstąpienie od takiej umowy oraz wykonanie lub odstąpienie od umowy zawartej przez upadłego, do której stosuje się odpowiednio przepisy art. 98 i 99; uznanie, zrzeczenie się i zawarcie ugody co do roszczeń spornych oraz poddanie sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego.

20 Gdy nie ma Rady Wierzycieli:
Jeżeli powyższe czynności muszą być dokonane niezwłocznie i dotyczą wartości nieprzewyższającej dziesięciu tysięcy złotych, syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca mogą je wykonać bez zezwolenia rady. Jeżeli rada wierzycieli nie została ustanowiona, czynności zastrzeżone dla rady wierzycieli podejmuje sędzia-komisarz. Sędzia-komisarz wykonuje także czynności zastrzeżone dla rady wierzycieli, jeżeli rada nie wykona ich w terminie wyznaczonym przez sędziego-komisarza.

21 Najważniejsze kompetencje Rady Wierzycieli:
W postępowaniu z możliwością zawarcia układu zezwolenia rady wierzycieli wymagają następujące czynności: obciążenie przez upadłego albo zarządcę składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem; obciążenie przez zarządcę składników masy innymi prawami; zaciąganie przez zarządcę kredytów i pożyczek.

22 Podsumowanie: Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości: wniosek rozpatruje sąd upadłościowy w składzie 3 sędziów, w trakcie postępowania działa: dłużnik samodzielnie lub jeśli zabezpieczono majątek dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego w zakresie czynności przekraczających zwykły zarząd – działa sam dłużnik za zgodą tymczasowego nadzorcy sądowego lub w zakresie czynności zwykłego zarządu dłużnik samodzielnie zarządcy przymusowego – za dłużnika czynności podejmuje zarządca przymusowy

23 Postępowanie po ogłoszeniu upadłości:
Upadłość likwidacyjna – na rachunek upadłego działa syndyk, który do dokonania pewnych czynności potrzebuje zgody rady wierzycieli, a gdy jej nie ma lub gdy nie podejmuje ona czynności wymagana jest zgoda sędziego komisarza. Upadłość układowa – mamy tu możliwe 2 sytuacje: pozostawiono zarząd własny upadłemu – działa upadły za zgodą nadzorcy sądowego odebrano zarząd upadłemu – działa zarządca

24 Skutki ogłoszenia upadłości:
wpływ na zobowiązania upadłego względem wierzycieli; wpływ upadłości na możliwość uzyskania zaspokojenia roszczeń przez wierzycieli;

25 Wpływ upadłości na stosunki zobowiązaniowe upadłego
Upadłość głęboko wkracza w stosunki obligacyjne których stroną jest upadły, a ich modyfikacja możliwa jest zasadniczo przy uwzględnieniu regulacji szczególnych zawartych w puin. Nieważne są postanowienia umowy zastrzegające na wypadek ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły (np (e) „czerwonej”, „żółtej” i „srebrnej” książki FIDIC). Postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

26 Upadłość układowa a umowa o roboty budowlane
W postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu zasadą jest dopuszczalność wypowiadania umów przez wierzycieli za wyjątkiem umów enumeratywnie wymienionych w art. 90 puin (najem i dzierżawa nieruchomości, leasing, ubezpieczenia majątkowe, rachunek bankowy, licencje). Ograniczenie możliwości wypowiadania przez wierzycieli powyższych umów zawarte w art. 90 puin nie dotyczy samego upadłego. Sytuacja prawna wierzycieli uzależniona jest od tego, czy ich wierzytelności objęte są układem czy też nie.

27 Wierzytelności objęte układem
Układ obejmuje wierzytelności upadłego powstałe przed ogłoszeniem upadłości oraz wierzytelności zależne od warunku, jeśli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu. Ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu powoduje, iż od dnia ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu do dnia uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o umorzeniu postępowania, upadły albo zarządca nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem.

28 Wierzytelności nieobjęte układem
Wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem czy zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, a także wierzytelności zabezpieczone przeniesieniem na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa co do zasady nie są objęte układem. Wierzyciel może zgodzić się jednak na objęcie układem (art. 273 ust. 2 i 3). Tak długo, jak zgoda taka nie zostanie wyrażona, upadły albo zarządca obowiązani są spełniać świadczenia wynikające z tych zobowiązań. W takim wypadku zakaz ustanowiony w art. 87 tych wierzytelności nie dotyczy. Zakaz spłaty tych wierzytelności powstaje dopiero wtedy, gdy wierzyciele ci wyrażą zgodę na objęcie układem swych wierzytelności w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny (art. 273 ust. 2).

29 Upadłość likwidacyjna a umowa o roboty budowlane
Jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić (zgoda RW, reguły ogólne 494 kc – modyfikacje – syndyk nie może żądać naprawienia szkody z powodu niewykonania zobowiązania a strona wypłacalna nie może domagać się zwrotu spełnionego świadczenia). Jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie ma prawa do zwrotu spełnionego świadczenia, chociażby świadczenie to znajdowało się w masie upadłości. Strona może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, zgłaszając te wierzytelności sędziemu-komisarzowi.

30 Uprawnienie syndyka do odstąpienia od umowy wzajemnej nie powstanie, gdy zobowiązania z tej umowy zostaną wykonane całkowicie (co prowadzi do wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego). Uprawnienie do odstąpienia powstanie w wypadku, gdy dojdzie do całkowitego niewykonania zobowiązań, tj. takiego stanu, w którym nie można by przyjąć, że ma miejsce choćby częściowe ich wykonanie, a także w przypadku wykonania częściowego. Uprawnienie do odstąpienia od umowy powstanie tylko wówczas, gdy nie dojdzie do wykonania w całości lub w części swoich zobowiązań przez obie strony umowy wzajemnej (obu zobowiązań). Jeśli więc swoje zobowiązanie w całości wykona tylko jedna ze stron, a druga nie przystąpi w ogóle do wykonania swojego zobowiązania, przesłanka negatywna nie spełni się i nie powstaną konsekwencje przewidziane w omawianym przepisie. Podobnie należy przyjmować, gdyby jedna strona wykonała swoje zobowiązanie w całości, a druga - tylko w części.

31 Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 października 2011 r. IV CSK 47/2011 Izba Cywilna Biuletyn Sądu Najwyższego 2012/2 Uprawnienie syndyka przewidziane w art. 98 ust. 1 Pr.u.n. nie jest działaniem za stronę, czy też w imieniu upadłego; w grę wchodzi tu oświadczenie organu sądowego powołanego do przeprowadzenia egzekucji uniwersalnej, jaką jest postępowanie upadłościowe z opcją likwidacyjną. Uregulowana w art. 98 ust. 1 Pr.u.n. instytucja odstąpienia od umowy różni się zasadniczo od przewidzianej w art. 491 k.c. możliwości odstąpienia przez jedną ze stron od umowy z powodu zwłoki w realizacji świadczenia wzajemnego przez drugą stronę. Odmienność ta dotyczy zarówno podmiotu uprawnionego do odstąpienia - jest nim syndyk, a nie strona umowy wzajemnej, jak i przesłanek zastosowania tej instytucji - w postępowaniu upadłościowym odstąpienie podyktowane jest interesem wszystkich wierzycieli upadłego, a nie tylko jednej strony tej umowy. Zachodzą także dalsze istotne różnice. Występujące odmienności wskazują na autonomiczny charakter tej instytucji oraz odmienność skutków, które się z nią wiążą. Zarówno charakter, jak i cel szczególnych uprawnień syndyka uzasadniają stanowisko, że odstąpienie przez syndyka od umowy wzajemnej wywołuje nie tylko skutek obligacyjny, lecz również rzeczowy.

32 Uprawnienia strony wypłacalnej
Na żądanie drugiej strony złożone w formie pisemnej z datą pewną, syndyk w terminie trzech miesięcy oświadczy na piśmie, czy od umowy odstępuje, czy też żąda jej wykonania. Niezłożenie w tym terminie oświadczenia przez syndyka uważa się za odstąpienie od umowy (następuje skutek odstąpienia bez aktywności syndyka oraz bez zgody RW lub SK). Druga strona, która ma obowiązek spełnić świadczenie wcześniej, może wstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, do czasu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wzajemnego. Prawo to drugiej stronie nie przysługuje, jeżeli w czasie zawarcia umowy wiedziała lub wiedzieć powinna o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości.

33 Problem z umową o roboty budowlane – odstąpienie ex nunc czy ex tunc
Świadczenie wykonawcy robót jest niepodzielne w rozumieniu 379 § 2 kc, może być jednak spełniane częściami. Wykonawca zrobił połowę prac. W interesie inwestora jest by syndyk odstąpił od prac pozostałych do wykonania, dzięki czemu można poszukać innego wykonawcy. Dominujący pogląd – odstąpienie następuje ex tunc, co oznacza, iż zostaje zniesiony stosunek prawny od początku przez co strona wypłacalna nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia – wynagrodzenia (można zgłosić wierzytelność do masy) a syndyk nie mogąc zażądać zwrotu spełnionego świadczenia w naturze zażądałby zwrotu wartości rynkowej. Złagodzenie – możliwość potrącenia (93 – 96 puin).

34 Dokonanie częściowo wymiany wzajemnych świadczeń, o ile nie były one podzielne w rozumieniu art. 379 § 2 k.c., prowadzi do wtórnego obciążenia strony wypłacalnej budową masy upadłościowej. Paradoksalnie, korzystniej w tym zakresie prezentuje się więc pozycja wierzyciela, który w całości spełniłby swoje świadczenie przed ogłoszeniem upadłości kontrahenta. Wprawdzie mógłby on jedynie zgłosić do masy roszczenie jako wierzyciel upadłościowy w oparciu o art. 91 p.u.n., syndyk bowiem nie nabyłby w tym przypadku uprawnień z art. 98 p.u.n., ale nie byłby obciążony zwrotem do masy otrzymanej od upadłego części jego świadczenia

35 Wykonywanie w postępowaniu przez stronę wypłacalną uprawnień nabytych przed ogłoszeniem upadłości
Czy strona wypłacalna, która nabyła przed ogłoszeniem upadłości prawo odstąpienia od umowy, bądź gdy przysługuje jej umowne prawo odstąpienia, będzie mogła to uczynić w toczącym się postępowaniu upadłościowym? Art. 84 ust. 1 puin „postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości”.

36 Przyjmuje się w literaturze, że kontrahent upadłego z umowy wzajemnej, który jeszcze przed wszczęciem postępowania nabył ustawowe prawo do odstąpienia od umowy (na podstawie art. 491, 492 zdanie drugie czy art. 493 k.c.), będzie mógł w postępowaniu wykonać swoje uprawnienie, o ile wcześniej syndyk zwiąże masę umową upadłego (art. 98 ust. 1 p.u.n.). Umowne zaś prawo odstąpienia od umowy, w świetle znowelizowanej treści art. 84 p.u.n., będzie musiało być uznane za postanowienie umowne bezskuteczne w stosunku do masy, jako uniemożliwiające albo utrudniające realizację celu postępowania. Strona wypłacalna będzie więc mogła w postępowaniu upadłościowym uwolnić się od umowy zawartej z upadłym dopiero z chwilą wykonania - nabytego na ogólnych, ustawowych zasadach - prawa odstąpienia od umowy (art. 491, 492 zdanie drugie, 493 k.c.). Podstawą zaś nabycia przez stronę wypłacalną tego uprawnienia będą zaistniałe po stronie syndyka nieprawidłowości przy wykonywaniu umowy.

37 Zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił.

38 Dochodzenie roszczeń w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego
Zgłoszenie wierzytelności Wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić sędziemu-komisarzowi swoją wierzytelność. Uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności przysługuje wierzycielowi ponadto, gdy jego wierzytelność była zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym. Jeżeli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu.

39 Zgłoszenie wierzytelności
Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach. Do pisma zgłaszający wierzytelność dołącza oryginał lub notarialnie poświadczony odpis dokumentu uzasadniającego zgłoszenie. Poświadczenia odpisów może dokonać także radca prawny lub adwokat, będący pełnomocnikiem wierzyciela, który zgłasza wierzytelność. W zgłoszeniu wierzytelności należy podać: imię i nazwisko bądź nazwę albo firmę wierzyciela i odpowiednio jego miejsce zamieszkania albo siedzibę; określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej; dowody stwierdzające istnienie wierzytelności; kategorię, do której wierzytelność ma być zaliczona; zabezpieczenia związane z wierzytelnością oraz oświadczenie wierzyciela, w jakiej prawdopodobnie sumie wierzytelność nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia; w razie zgłoszenia wierzytelności, w stosunku do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym, przedmiot zabezpieczenia, z którego wierzytelność podlega zaspokojeniu; stan sprawy, jeżeli co do wierzytelności toczy się postępowanie sądowe lub administracyjne; jeżeli wierzyciel jest wspólnikiem albo akcjonariuszem spółki będącej upadłym – ilość posiadanych udziałów albo akcji oraz ich rodzaj.

40 Zaskarżanie listy wierzytelności
Syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca przekazuje listę wierzytelności sędziemu-komisarzowi, który o jej sporządzeniu ogłosi przez obwieszczenie i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Listę wierzytelności może przeglądać w sekretariacie sądu każdy zainteresowany. W terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia i ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o przekazaniu listy wierzytelności sędziemu-komisarzowi, każdy wierzyciel umieszczony na liście może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw co do uznania wierzytelności, a co do odmowy uznania - ten, któremu odmówiono uznania zgłoszonej wierzytelności Sprzeciw rozpoznaje sędzia-komisarz na rozprawie. Na rozprawę wzywa syndyka, nadzorcę sądowego albo zarządcę, upadłego oraz wierzyciela, który złożył sprzeciw, i wierzyciela, którego wierzytelności sprzeciw dotyczy. Niestawiennictwo tych osób nie wstrzymuje wydania postanowienia Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie Zażalenie jest składane do sądu upadłościowego

41 Plan podziału Syndyk sporządza i składa sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszów masy upadłości, w którym określa m.in. sumę podlegającą podziałowi; Sędzia-komisarz może wnieść do planu poprawki lub polecić syndykowi dokonanie wskazanych zmian w planie. Sędzia-komisarz zawiadamia upadłego i członków rady wierzycieli oraz ogłasza przez obwieszczenie i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia wnosić zarzuty przeciwko planowi podziału. Zarzuty przeciwko planowi podziału rozpoznaje sędzia-komisarz, który w razie potrzeby wysłucha osoby, których praw dotyczą zarzuty. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.

42 Odsetki w postępowaniu upadłościowym
Z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności, należne od upadłego, za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Powyższe nie dotyczy odsetek od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, wpisem w rejestrze, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym albo hipoteką morską. Odsetki te mogą być zaspokojone tylko z przedmiotu zabezpieczenia.

43 Potrącenia w upadłości likwidacyjnej
Potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Do potrącenia przedstawia się całkowitą sumę wierzytelności upadłego, a wierzytelność wierzyciela tylko w wysokości wierzytelności głównej wraz z odsetkami naliczonymi do dnia ogłoszenia upadłości. Jeżeli termin płatności nieoprocentowanego długu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości nie nastąpił, do potrącenia przyjmuje się sumę należności zmniejszoną o odsetki ustawowe, nie wyższe jednak niż sześć procent, za czas od dnia ogłoszenia upadłości do dnia płatności i nie więcej niż za okres dwóch lat.

44 Potrącenia w upadłości likwidacyjnej cd.
Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Potrącenie jest dopuszczalne, jeżeli nabywca stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, za który odpowiadał osobiście albo określonymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli nabywca w czasie, gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego, nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Potrącenie jest zawsze dopuszczalne, jeżeli przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed dniem ogłoszenia upadłości. Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości. Wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

45 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r. , V CSK 311/10, Rej
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r., V CSK 311/10, Rej. 2011, nr 6, s. 172) Artykuły 93–96 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz ze zm.) nie naruszają zasady, że potrącenie jest wykonywane przez oświadczenie woli złożone drugiej stronie (art. 499 zdanie pierwsze k.c.). SN uznał, iż nie ma zatem przeszkód, aby w postępowaniu wytoczonym przez syndyka wierzyciel, któremu odmówiono skorzystania z prawa potrącenia w postępowaniu upadłościowym, podjął obronę opartą na twierdzeniu, że oświadczenie, jakie złożył w postępowaniu upadłościowym, było jednak skuteczne i doprowadziło do umorzenia obydwu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.

46 Upadłość a odpowiedzialność w procesie budowlanym za roszczenie podwykonawcy
Solidarna odpowiedzialność Art kc W umowie o roboty budowlane, o której mowa w art. 647, zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą), strony ustalają zakres robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub za pomocą podwykonawców. Do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy.

47 Umowy powyższe powinny być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę, a odmienne postanowienia umów, o których mowa w niniejszym artykule, są nieważne. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 3 października 2008 r. I CSK 123/2008 LexPolonica nr Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą może być wyrażona w każdy sposób bez konieczności przedstawienia inwestorowi umowy z podwykonawcą lub jej projektu z odpowiednią dokumentacją.

48 Upadłość a odpowiedzialność w procesie budowlanym za roszczenie podwykonawcy
Art. 376 kc Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników. Dłużnik, który pokrył część przypadającą na dłużnika niewypłacalnego, nie traci prawa żądania zwrotu od tego dłużnika pokrytych za niego części długu i prawo to może zrealizować, jeżeli jego sytuacja majątkowa ulegnie pozytywnej zmianie.

49 Solidarna odpowiedzialność a upadłość
Art. 248 puin Wierzytelność, której upadły jest współdłużnikiem, oraz wierzytelność poręczyciela upadłego z tytułu zwrotnego roszczenia umieszcza się na liście w takiej wysokości, w jakiej współdłużnik lub poręczyciel zaspokoił wierzyciela. Zmianę wierzyciela po zgłoszeniu wierzytelności uwzględnia się na liście wierzytelności tylko wtedy, gdy została stwierdzona dokumentem urzędowym lub niebudzącym wątpliwości dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym i gdy zmiana wierzyciela zgłoszona została syndykowi, nadzorcy sądowemu albo zarządcy przed przekazaniem listy wierzytelności sędziemu-komisarzowi. Sędzia-komisarz może uwzględnić zmianę wierzyciela zgłoszoną po przekazaniu mu listy wierzytelności, a przed jej ostatecznym zatwierdzeniem, jeżeli nie spowoduje to opóźnienia w postępowaniu. Nieuwzględnienie zmian nie pozbawia nabywcy wierzytelności możliwości realizacji jego uprawnień na podstawie przepisów ustawy w toku dalszego postępowania.

50 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 marca 2008 r
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 marca 2008 r. V CSK 488/2007 LexPolonica nr W piśmiennictwie panuje zgodne zapatrywanie, że - świetle art. 91 ust. 1 pun - wymagalność wierzytelności przysługującej wierzycielowi w stosunku do upadłego nie zmienia treści stosunku prawnego istniejącego pomiędzy wierzycielem oraz współdłużnikami. W konsekwencji przyjmuje się, że świadczenie pieniężne współdłużników płatne jest w terminie pierwotnym, wynikającym z treści zobowiązania. Skład orzekający pogląd ten aprobuje. Znajduje on oparcie zarówno w samym brzmieniu powołanego przepisu, jak i sposobie ukształtowania przez ustawodawcę wzajemnych relacji pomiędzy dłużnikami solidarnymi z uwzględnieniem z jednej strony zasady reprezentacji dłużników na korzyść dłużnika, z drugiej zaś - zasady względnej niezależności położenia każdego ze współdłużników. W myśl tej ostatniej, zdarzenia dotyczące tylko jednego z dłużników, niekorzystne dla niego (art. 372 kc), jak również jego działania lub zaniechania wywołujące taki skutek (art. 371 kc), nie mogą pogarszać położenia pozostałych dłużników.

51 Gwarancja i rękojmia w przypadku upadłości wykonawcy
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 lipca 2011 r. IV CSK 40/2011 Izba Cywilna Biuletyn Sądu Najwyższego 2012/7-8 Zobowiązanie gwarancyjne wykonawcy robót budowlanych (upadłego), obejmujące wady robót, może ulec przekształceniu w zobowiązanie pieniężne (art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Tekst jednolity: Dz. U r. Nr 175 poz ze zm.), jeżeli wady wykonanych robót powstały przed ogłoszeniem upadłości wykonawcy. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 października 2009 r. I ACa 392/2009 LexPolonica nr Zobowiązania majątkowe niepieniężne, jak gwarancja czy rękojmia, z dniem wytoczenia upadłości przekształcają się na zobowiązanie pieniężne.

52 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 grudnia 2010 r
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 grudnia 2010 r. I CSK 148/2010 LexPolonica nr Przekształcenia zobowiązania gwarancyjnego obejmującego usunięcie wad m.in. robót budowlanych w zobowiązanie pieniężne (art. 32 § 2 prawa upadłościowego z 1934 r.) jest możliwe dopiero wówczas, gdy nastąpiła prawna aktualizacja obowiązku gwarancyjnego zobowiązanego, a więc - pojawiła się już określona wada indywidualizująca ten obowiązek (i samo świadczenie zobowiązanego) jeszcze przed ogłoszeniem upadłości dłużnika. Tylko wówczas niepieniężny (choć majątkowy) obowiązek świadczenia dłużnika gwarancyjnego (w postaci usunięcia wady) mógłby ulec ex lege transformacji w obowiązek świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 32 § 2 prawa upadłościowego z 1934 r.

53 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2009 r
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2009 r. VI ACa 1341/2008 Podkreślić należy, iż do przekształcenia obowiązków gwarancyjnych w wierzytelność pieniężną na podstawie art. 32 prawa upadłościowego (obecnie art. 91 prawa upadłościowego i naprawczego), dochodzi niezależnie od tego czy wady zabezpieczone gwarancją w ogóle wystąpiły. W przepisie tym przyjęto bowiem pewną fikcję, że wady zaistniały i powinny być usunięte z dniem ogłoszenia upadłości. Należy przez to rozumieć, że kaucja gwarancyjna zabezpiecza przyszłe i ewentualne roszczenia z tytułu udzielonej gwarancji, które mogły nawet nie powstać. W tej sytuacji, skoro w dacie ogłoszenia upadłości stały się wymagalne ewentualne wierzytelności pozwanej spółki z tytułu napraw gwarancyjnych, to przyjąć należy, iż w tym samym czasie wymagalne stały się roszczenia upadłej spółki o zwrot kaucji gwarancyjnej, zatrzymanej tytułem zabezpieczenia udzielonej gwarancji.

54 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2008 r
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 258/2008 LexPolonica nr Odpowiedzialność za wady z tytułu rękojmi ma charakter ustawowy, zaś udzielenie gwarancji nie należy do elementów przedmiotowo istotnych umów o roboty budowlane. Jeśli jednak gwarancja została udzielona, to ta właśnie umowa wyłącznie kształtuje stosunki prawne między stronami, w sytuacji, gdy umowa o roboty budowlane została w całości wykonana. Umowa gwarancji nie jest umową wzajemną, choćby z tego względu, że nie jest umową odpłatną, a tym samym nie znajduje tu zastosowania art. 98 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego

55 Dochodzenie wierzytelności objętych układem
Wierzytelności podlegają zgłoszeniu (brak kosztów, termin, zgłoszenie spóźnione). Wierzytelności wynikające z robót budowlanych mają charakter majątkowy, ale często niepieniężny (np. wierzytelność inwestora o wybudowanie obiektu). W zgłoszeniu wierzytelności należy więc wskazać wierzytelność określając świadczenie oraz podać jego wartość. O sposobie zaspokojenia wierzytelności rozstrzygają postanowienia układu, który może np. przewidywać przekształcenie ich w zobowiązania pieniężne.

56 Dopuszczalność potrącenia
Reguła: Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Forma : Wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

57 Dopuszczalność potrącenia
Odstępstwa: Nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne (art. 89 puin). W czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zakończenia albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, potrącenie wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel: 1) stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości; 2) będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. Potrącenie wzajemnych wierzytelności jest jednak dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

58 Kaucje gwarancyjne a upadłość
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 stycznia 2011 r. V CSK 204/2010 LexPolonica nr 1. Jeżeli okres rękojmi upłynie w toku tego postępowania, a wady w wykonanych obiektach się nie ujawnią, należność z tytułu zatrzymanego wynagrodzenia zostanie zwrócona na rzecz masy upadłości. Jeżeli zaś wady się ujawnią, to koszty ich usunięcia będzie można pokryć z kwot zatrzymanych. W wypadku zaś konieczności zakończenia postępowania upadłościowego, będzie miał zastosowanie art. 331 pun. Stąd utrata bytu przez upadłego wskutek zakończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego nie niesie za sobą skutku w postaci braku podmiotu, na rzecz którego pozwana będzie zobowiązana zwrócić zatrzymane kwoty. 2. Zastrzeżenie umowne nie może wyłączyć procedury likwidacji masy upadłości regulowanej przepisami bezwzględnie obowiązującymi. Zastrzeżenie umowne zakazu zbycia wierzytelności pomiędzy upadłym, a jego dłużnikiem nie wyłącza, ani nie ogranicza procedury likwidacji masy upadłości uregulowanej przepisami ustawy prawo upadłościowe i naprawcze.

59 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 lutego 2010 r
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 lutego 2010 r. V CSK 233/2009 LexPolonica nr W razie zapłaty przez gwaranta gwarantariuszowi sumy gwarancyjnej, mimo braku uzasadnienia materialnoprawnego w stosunku podstawowym, rozliczenie korzyści majątkowej następuje między stronami tego stosunku. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 marca 2009 r. V CSK 390/2008, LexPolonica nr Utrata mocy przez zapis na sąd polubowny oznacza, że w razie wytoczenia powództwa przed sądem powszechnym po ogłoszeniu upadłości pozwany nie może skutecznie podnieść zarzutu zapisu na sąd polubowny. W konsekwencji, nie wchodzi w grę odrzucenie pozwu na podstawie art § 1 k.p.c.