PODSTAWY PRAWA POJĘCIE PRAWA, PRAWO JAKO ELEMENT KULTURY, NORMA PRAWNA, PRZEPIS PRAWNY, AKT NORMATYWNY, STOSUNEK PRAWNY.

Prezentacja na temat: "PODSTAWY PRAWA POJĘCIE PRAWA, PRAWO JAKO ELEMENT KULTURY, NORMA PRAWNA, PRZEPIS PRAWNY, AKT NORMATYWNY, STOSUNEK PRAWNY."— Zapis prezentacji:

1 PODSTAWY PRAWA POJĘCIE PRAWA, PRAWO JAKO ELEMENT KULTURY, NORMA PRAWNA, PRZEPIS PRAWNY, AKT NORMATYWNY, STOSUNEK PRAWNY.

2 NAUKA O PRAWIE Proponuję, by każdy z was wziął kartkę papieru, zastanowił się i w kilku zdaniach spróbował napisać, czym dla niego jest prawo, co przez to słowo rozumie.

3 NAUKA O PRAWIE Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: jak z punktu widzenia różnych norm ( prawnych, moralnych, obyczajowych ) mógłby zostać potraktowany przypadek Kasi? Kasia ma 18 lat, mieszka w małym miasteczku pod Łomżą. Do niedawna chodziła do trzeciej klasy liceum. Dwa miesiące temu urodziła dziecko. Kasia jest panną i choć wielokrotnie ja o to pytano, nie chce powiedzieć kto jest ojcem dziecka. Postanawia rzucić szkołę, zacząć pracować i żyć na własny rachunek.

4 ELEMENTY BUDOWY NORMY PRAWNEJ
HIPOTEZA może określić adresata i okoliczności: GENERALNIE I ABSTRAKCYJNIE - adresat wskazany jest szeroko, np. j ak każdy człowiek ( „ Kto zabija, podlega karze”) lub poprzez wskazanie cech rodzajowych, np. pracownik ( każdy pracownik), radca prawny ( każdy radca prawny), funkcjonariusz publiczny ( każdy funkcjonariusz publiczny ) itp. - okoliczności są abstrakcyjne, tzn. wskazują na powtarzający się model sytuacyjny, np. „ pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, „ przeniesienie własności nieruchomości” ( przeciwne abstrakcyjnemu określenie konkretne okoliczności byłoby niepowtarzalne, np. „ pod wpływem zdenerwowania spowodowanego zdradą żony, która… itd.;” przeniesienie własności działki o powierzchni 0, 5 hektara położonej w …”) - hipoteza ma charakter generalny i abstrakcyjny w aktach normatywnych takich jak: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, oraz w aktach normatywnych obowiązujących wewnętrznie, np. zarządzeniach i uchwałach. INDYWIDUALNIE I KONKRETNIE -adresat wskazany jest z podaniem jego niepowtarzalnych cech ( np. imienia i nazwiska konkretnego człowieka, nazwy konkretnej spółki) - okoliczności są skonkretyzowane i niepowtarzalne - hipoteza ma charakter indywidualny i konkretny w aktach stosowania prawa takich jak : orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna.

5 ELEMENTY BUDOWY NORMY PRAWNEJ
DYSPOZYCJA może określać: NAKAZ określonego zachowania, np. nakaz obliczenia i zapłacenia podatku ZAKAZ określonego zachowania np. kradzieży, zabójstwa DOZWOLENIE a więc możność określonego zachowania, np. prawo wyborcze FUNKTORY NORMOTWÓRCZE -wyrażenia językowe zawarte w dyspozycji mogą przybrać postać : „ powinie, należy, nie może, musi „ itp. - jeżeli zostało użyte pojęcie opisowe ( wykonuje, prowadzi składa ), należy je traktować jako powinnościowe : powinien wykonywać, powinien prowadzić, ma złożyć)

6 ELEMENTY NORMY PRAWNEJ
SANKCJA rodzaje: REPRESYJNA - typowa dla prawa karnego, np. pozbawienie wolności, grzywna, zakaz prowadzenia pojazdów EGZEKUCJA - typowa dla prawa cywilnego; polega na przymusowym odebraniu rzeczy ( zajęciu prawa) lub zmuszeniu do określonego zachowania , np. egzekucja komornicza z wynagrodzenia za pracę, zajęcie rachunku bankowego, zajęcie i sprzedaż ruchomości danej osoby na poczet jej długów, eksmisja z lokalu, wycięcie drzew zagrażających bezpieczeństwu publicznemu mimo sprzeciwu właściciela posesji- ekologia ( egzekucja administracyjna) NIEWAŻNOŚCI - typowa dla prawa cywilnego, skutkuje tym , że dokonana czynność prawna jest nieważna Przykład: umowa sprzedaży nieruchomości zawarta bez przepisanej formy aktu notarialnego

7 KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ
KONCEPCJA DWUCZŁONKOWA DYSPOZYCJA- określa konsekwencje HIPOTEZA- określa adresata i okoliczności np. art. 415 KC stanowi, że : Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”

8 KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ
KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWA HIPOTEZA- określa adresata i okoliczności DYSPOZYCJA- określa zachowanie nakazane, zakazane lub dozwolone adresatowi SANKCJA- określa dolegliwość z jaką spotka się adresat normy, który nie zastosuje się do dyspozycji Zrekonstruowanie pełnej normy trójczłonowej wymaga najczęściej sięgnięcia do kilku przepisów . Np. Art. 148 & 2 kk: Kto zabija człowieka : ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika , zgwałceniem, albo rozbojem w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie z użyciem broni palnej , lub materiałów wybuchowych podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

9 KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ
KONCEPCJA NORM SPRZĘŻONYCH NORMA SANKCJONOWANA NORMA SANKCJONUJĄCA HIPOTEZA- określa adresata i okoliczności DYSPOZYCJA- określa zachowanie nakazane, zakazane lub dozwolone adresatowi HIPOTEZA- zakłada sytuację, gdy adresat normy sankcjonowanej nie zastosował się do jej dyspozycji DYSPOZYCJA- jest regułą skierowaną do określonego organu publicznego i zawiera nakaz zastosowania określone j sankcji. Norma sankcjonowana- np. „ Rodzice wychowujący dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy jego rozwój”. Norma sankcjonująca- np.” Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o osobę poniżej lat 15 , osobę te porzuca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”.

10 ROZKŁAD ELEMENTÓW NORMY PRAWNEJ W PRZEPISACH PRAWNYCH- PRZYKŁAD 1.
Z podanych artykułów ustawy z dnia r. o swobodzie działalności gospodarczej zrekonstruuj normę prawną. Oznacz poszczególne jej elementy. art. 4 Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną- wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. art.2 Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa (…) art. 3 – zawiera wyłączenia – wyjątki ( a więc mimo spełnienia warunków z art. 2 nie będą działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy poniższe aktywności gospodarcze):” Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt , ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwie rolnym innych usług związanych z pobytem turystów. art.14 „1.Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności Gospodarczej, zwanej dalej „ewidencją”. Spółka kapitałowa w organizacji może podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców. 2.Wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi. Zasady wpisu do rejestru przedsiębiorców określają odrębne przepisy” art. 60 ¹ § 1 KW „ Kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolności, albo grzywny.”

11 ROZKŁAD ELEMENTÓW NORMY PRAWNEJ W PRZEPISACH PRAWNYCH- PRZYKŁAD 1
ZREKONSTRUOWANA NORMA Osoba fizyczna może podjąć zarobkową działalność handlową ( z wyjątkiem handlu związanego z agroturystyką- art. 3 SwobGospU) po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej. W przypadku podjęcia działalności bez uzyskania wpisu osobie takiej grozi kara ograniczenia wolności albo grzywna.

12 REKONSTRUKCJA NORMY PRAWNEJ- PRZYKŁAD 2
art. 1 KC: Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. art.33 ¹§ 1: Do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną , stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. art. 158 KC: Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. art.73 § 1 KC: Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. § 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną ( a taką jest form aktu notarialnego )czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna.

13 ROZKŁAD ELEMENTÓW NORMY PRAWNEJ W PRZEPISACH PRAWNYCH- PRZYKŁAD 2.
ZREKONSTRUOWANA NORMA Każdy podmiot zawierający umowę zobowiązującą do przeniesienia własności nieruchomości powinien zawrzeć tę umowę w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie umowa taka będzie nieważna.

14 JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY
JĘZYK PRAWNY – PRZYKŁAD art. 74 §1 KC stanowi, że : Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności (…)

15 JĘZYK PRAWNY I PRAWNICZY
to język, w jakim formułowane są normy prawne ( przepis prawny jest gramatycznym i językowym sposobem wyrażania treści normy prawnej), w aktach prawnych ( ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach) jest odmianą jeżyka naturalnego: posiada taką samą składnię, reguły gramatyczne, w pewnym stopniu różni się semantyką ( znaczenie słów i konstrukcji słownych, interpretacji zdań i wyrażeń języka) posiada rozbudowany i ścisły aparat pojęciowy, pozwalający na prawidłową, jednoznaczną i precyzyjną wykładnię treści obowiązujących norm , często dookreśla – uściśla dane pojęcia na potrzeby danego aktu prawnego przez zastosowanie tzw. definicji legalnych ( ustawowych) powinien dążyć do zwięzłości ( przez zastosowanie np. przepisów odsyłających ) i być możliwie ogólny – unikać kazuistyki ( szczegółowego wyliczania konkretnych sytuacji faktycznych) jest porządkowany rozbudowaną systematyką jednostek podziału redakcyjnego ( działy, rozdziały, artykuły, ustępy, litery , itp.) wykazuje generalnie większą odporność na neologizmy i wyrazy obcojęzyczne niż język potoczny.

16 JĘZYK PRAWNY I PRAWNICZY
JĘZYK PRAWNICZY- PRZYKŁAD ( ART. 74 § 1 KC) Przepis niniejszy przewiduje wymóg zachowania formy pisemnej czynności prawnej do celów dowodowych ( ad probationem).Niezachowanie takiej formy ilekroć ustaw jej wymaga, w odróżnieniu od formy czynności prawnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności ( ad solemnitatem), nie będzie powodowało wady czynności prawnej w postaci jej bezwzględnej lub względnej nieważności, lecz jedynie skutkować będzie utrudnieniami dowodowymi wymienionymi w art. 74 § 1 zd. 1 in fine.

17 JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY
cechy: - wysoki stopień sformalizowania języka - jako język nauki prawa jest językiem naukowym, opartym na właściwej prawu metodologii posługuje się często konstrukcjami abstrakcyjnymi używa pojęć „ ostrych”, niekiedy dookreśla pojęcia nieostre w języku potocznym, stosując definicje legalne używa pojęć specyficznych dla prawa, wykształconych na swoje potrzeby ( np. delikt, domniemanie, termin zawity) wykształca pojęcia nienależące do języka, w jakim sformułowane są przepisy prawne ( języka prawnego) , lecz mające prawidłowo i jednoznacznie opisywać prawo ( np. pojęcie normy prawnej, prawa podmiotowego, kontratypu, niezależności względnej i bezwzględnej itp.)

18 JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY
cechy cd. : zwroty obcojęzyczne są często spotykane w języku prawniczym ze względu na : zakorzenienie prawa w tradycji, szczególnie rzymskiej ( terminologia łacińska np. vis maior, ius cogens, ius dispositivum, ad solemnitatem, ad probationem itd.) pochodzenie ogólnych zwrotów języka logiki i nauki ( np. łacińskie: expilcite- wyrażone wprost, impilcite- wyrażone pośrednio, odczytywane pośrednio z kontekstu; terminologia logiczna pochodząca z greki itp.) przeniesienie zwrotów z języków współczesnych ( przede wszystkim języka angielskiego) z krajów pionierskich na określone praktyki prawne( gospodarka wolnorynkowa)np. leasing, factoring, franchising itp.. archaizmy, spotykane w prawie ze względu na zakorzenienie w tradycji prawa polskiego, np. termin zawity, zapis na sąd, prezentata. paremie prawnicze przede wszystkim w języku łacińskim, szeroko stosowane w języku prawniczym streszczają obowiązujące zasady prawne, syntetyzują uzasadnienia i wnioski natury aksjologicznej, praktycznej, celowościowej, np. nullum crimen sine lege, lex retro non agit itp.

19 JĘZYK PRAWNY I JEZYK PRAWNICZY
JĘZYK NATURALNY( potoczny)- PRZYKŁAD ( ART. 74 §1 KC) Jeśli w ustawie jest napisane, że tę umowę powinieneś zawrzeć na piśmie, ale nie jest napisane wyrażnie, że jeśli tego nie zrobisz ( a wiec tylko np. umówisz się ustnie, przy świadkach) umowa będzie nieważna, to mimo tego że nie będziesz miał takiej umowy „ na papierze” będzie ona ważna i będziesz mógł się na nią powołać przed sądem czy urzędem. Pamiętaj jednak że, jeśli warto ją zawrzeć na piśmie, jeśli przewidujesz, że z umowy mogą wyniknąć jakieś spory lub konflikty, nie jest ona oczywista, nie masz pełnego zaufania do drugiej strony umowy, a sama umowa nie należy do błahych, warto ją w takich wypadkach spisać, bo gdy tego nie zrobisz, będzie w sądzie problem z udowodnieniem , jaka właściwie była treść umowy- nie będzie się liczyć twoje własne zeznania ani zeznania ewentualnych świadków zawarcia umowy, tak więc właściwie zostaniesz bez dowodów.

20 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy prawa materialnego :stanowią trzon prawa- podając zachowania nakazane lub zakazane, formułując prawo lub obowiązek art. 82& 1 KP: Za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu ( zatem przepis określa wyłączenie lub ograniczenie prawa pracownika do wynagrodzenia w określonej wyżej sytuacji). przepisy proceduralne: określają sposób postępowania przed organami albo instytucjami, strony i innych uczestników postępowania, ich prawa i obowiązki w postępowaniu oraz rodzaje rozstrzygnięć, które zapadają w postępowaniu, i tryb ich wzruszenia art.129 KPC: Strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą. art. 428 & 1 KPK: Środek odwoławczy wnosi się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie.

21 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy ustrojowe: stanowią o utworzeniu organów, instytucji, sądów, ich zadaniach i kompetencjach, ich organizacji, sposobie ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegają lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór art. 5 ust. 1 ustawy z r. O samorządzie gminnym : Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze; sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne ( …) art. 11 & 1 ustawy z r.- Prawo o ustroju sądów powszechnych: Sądy dzielą się na wydziały. przepisy karne : określają czyny zabronione pod groźbą kary i określają grożące sankcję. Zamieszczane są nie tylko w ustawach karnych ( Kodeksie karnym i Kodeksie karnym skarbowym ) ale także w innych ustawach jako tzw. pozakodeksowe przepisy karne art. 49 & 1 ustawy o ochronie danych osobowych: Kto przetwarza w zbiorze dane osobowe, choć ich przetwarzanie nie jest dopuszczalne albo do których przetwarzania nie jest uprawniony, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

22 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH.
przepisy zrębowe: zawierają co najmniej zakaz lub nakaz ( dozwolenie ) określonego postępowania; są elementem wyjściowym przy rekonstrukcji kompletnej normy prawnej. art. 415 KC : Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. przepisy odsyłające: systemowo: przepis nie zawiera normy prawnej, lecz odsyła do innego przepisu lub ich grupy, w celu osiągnięcia zwięzłości aktu prawnego art.906 & 1 KC : Do renty ustanowionej za wynagrodzeniem stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży. ;art.108 Konstytucji RP : Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art -pozasystemowo: odesłanie nie następuje do konkretnego przepisu, lecz do norm, wartości lub wiedzy pozaprawnej . art. 3 ust. 1 ustawy z r. O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klijenta ( odesłanie do pozaprawnych norm dobrych obyczajów).

23 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy blankietowe: nie zawierają normy prawnej, lecz upoważnienie do uregulowania danej kwestii w innym akcie prawnym art.9 ustawy z r.- Prawo o szkolnictwie wyższym Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określa, w drodze rozporządzenia: 1) nazwy kierunków studiów (…) przepisy wprowadzające: regulują całokształt spraw związanych z wejściem w życie nowego aktu prawnego przepisy dostosowujące: -regulują sposób dostosowania infrastruktury prawnej, instytucjialnej i technicznej do wymogów nowego prawa, np. sposób powołania po raz pierwszy tworzonych nowym prawem organów, terminy, w jakich poszczególne instytucje mają wykonywać określone procedury zmiany , itp.

24 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH.
przepisy dostosowujące: art.96 ustawy z r.- Przepisy wprowadzające ustawę- Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: Pierwszego wyboru drugiego członka Krajowej Rady Sądownistwa spośród sędziów sądów administracyjnych dokona Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego po wygaśnięciu mandatu członka Krajowej Rady Sądownictwa wybranego przez zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgu.

25 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH.
przepisy przejściowe ( intertemporalne): regulują sposób zakończenia postępowań będących w toku odnoszą się do czasowego utrzymania w mocy instytucji znoszonych przez nowy akt prawny rozstrzygają o aktualności praw i obowiązków adresatów nabytych pod rządami starego ( zmienionego ) prawa podają czy i na jaki czas zachowują moc akty wykonawcze wydane na podstawie starego ( zastępowanego nową regulacją) prawa art. 103 ust.1 PrBud: Do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, a niezakończonych decyzją ostateczną, stosuje się przepisy ustawy, z zastrzeżeniem ust.2; art.107 ust. 2 PrBud: Do czasu wydania przepisów wykonawczych, przewidzianych w ustawie , nie dłużej jednak niż przez okres 3 miesięcy od dnia jej wejścia w życie, zachowują moc przepisy dotychczasowe, jeżeli nie są z nią sprzeczne.

26 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy kolizyjne: rozstrzygają o zastosowaniu danego przepisu, jeśli dana sytuacja faktyczna jest regulowana przez dwa lub więcej przepisów niedających się stosować łącznie w przypadku braku takich przepisów należy posłużyć się ogólnie przyjętymi regułami kolizyjnymi 1.lex posterior derogat legi priori -ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą; 2.lex posterior generalis non derogat legi priori speciali - ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej; 3.lex specialis derogat legi generali- prawo szczegółowe uchyla ogólne; 4.lex superior derogat legi inferiori- prawo wyższego rzędu ( o wyższej mocy prawnej) uchyla prawo niższego rzędu ( o niższej mocy prawnej). art. 14 ustawy z r. – Prawo prywatne międzynarodowe: O możliwości zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste

27 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy końcowe: o wejściu w życie uchylające ( derogujące ) inne akty prawne lub poszczególne przepisy art. 108 PrBud: Ustawa wchodzi w życie z dniem r. art.107 ust. 1 PrBud: Traci moc ustawa z r.- Prawo budowlane ( …)

28 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
przepisy bezwzględnie wiążące: obowiązują zawsze w określonym ich wykładnią zakresie; typowe dla prawa publicznego, m.in. karnego, administracyjnego przepisy względnie wiążące: charakterystyczne dla prawa prywatnego jedynie wtedy, gdy strony umowy nie uregulowały danej kwestii inaczej- wola stron ma pierwszeństwo przed takim przepisem znajdują zastosowanie jedynie wtedy, gdy strony umowy nie uregulowały danej kwestii inaczej- wola stron ma pierwszeństwo przed takim przepisem przepisy semidyspozytywne ( jednostronnie względnie obowiązujące, jednostronnie wiążące): typowe dla działów prawa mających na celu ochronę jednej (słabszej ) strony stosunku prawnego np. prawa pracy, prawa konsumenckiego strony mogą na mocy umowy modyfikować takie przepisy , ale tylko w kierunku korzystniejszym dla chronionej strony. np. art. 154& 1 KP: Wymiar urlopu wynosi : 1)20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat ( w umowie może być zmodyfikowany na korzyść pracownika , np. 30 dni urlopu , ale nie na jego niekorzyść, np. 15 dni).

29 RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
-przepisy lex generalis a przepisy lex specialis : rozróżnienie to jest możliwe tylko poprzez porównanie wzajemnego stosunku do siebie kilku grup przepisów lex generalis normują stany typowe, ogólne, lex specialis wyjątkowe, specialne- ze względu na szczególną cechę, różną od sytuacji przyjętej za modelową, występującą w danym stosunku np. Przepisy KC dotyczące odpowiedzialności za wady sprzedanego towaru stanowią lex generalis w stosunku do przepisów normujących tę samą odpowiedzialność w przypadku, gdy nabywcą towaru jest osoba mająca status konsumenta. Pierwszeństwo będą mieć lex specialis- zawarte w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, a lex generalis z KC znajdą zastosowanie tylko w zakresie , w jakim ustawa ta, akt bardziej specjalistyczny, danych kwestii nie reguluje.

30 OGŁOSZENIE A WEJŚCIE W ŻYCIE AKTU NORMATYWNEGO.
I. Akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia – tzn. wiąże skutki prawne ze zdarzeniami faktycznymi powstałymi po ogłoszeniu aktu. Z uwagi na praktyczną niemożność zapoznania się z tekstem aktu przez wszystkich adresatów zawartych w nim norm prawnych prawodawca może skorzystać z tego rozwiązania wyjątkowo, jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego .

31 OGŁOSZENIE A WEJŚCIE W ŻYCIE AKTU NORMATYWNEGO.
II. Akt normatywny wchodzi w życie w późniejszym terminie- tzn. wiąże skutki prawne ze zdarzenami faktycznymi powstałymi po upływie vacatio legis. Długość vacatio legis: 1) 14- dniowy okres „ spoczywania „ aktu normatywnego 2) termin dłuższy- jeżeli akt normatywny tak stanowi ( dotyczy głowinie regulacji obszernych o szczególnej doniosłości społeczno- politycznej); 3) termin krótszy – jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jeżeli akt normatywny tak stanowi.

32 OGŁOSZENIE A WEJŚCIE W ŻYCIE AKTU NORMATYWNEGO.
III. Retroaktywność aktu normatywnego ( nadanie przepisom wstecznej mocy obowiązującej) Rex retro non agit ( zakaz wstecznego działania prawa) Retroaktywność dopuszczalna jest jednie wtedy, kiedy nowa regulacja zmniejsza ciężary nałożone na podmioty prawa lub przyznaje im większe korzyści, a także w szczególnie uzasadnionych sytuacjach, kiedy usprawiedliwieniem wstecznego działania prawa jest zasada sprawiedliwości społecznej ( np. karanie zbrodni hitlerowskich).

33 ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO
STRONY STOSUNKU: co najmniej dwie strony np. w umowie sprzedaży: sprzedający i kupujący możliwa wielość podmiotów stanowiących jedną stronę stosunku , np. kilka osób kupuj wspólnie rzecz do wspólnego korzystania wielostronne, np. umowa spółki zawarta między czterema wspólnikami PRZEDMIOT STOSUNKU- w zależności od poglądu: rzeczy materialne i dobra niematerialne albo rzeczy i zachowania ( np. świadczenie z umowy - towar w umowie sprzedaży wzajemnie skorelowane zachowanie się stron stosunku – działanie bądź zaniechanie ( np. w postaci prawa i obowiązku czynienia w postaci – prawa lub obowiązku powstrzymania się od aktywności)

34 ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO
TREŚĆ STOSUNKU: uprawnienie i obowiązek OBOWIĄZEK np. świadczenie – zachowanie dłużnika należne wierzycielowi ( czynienie, np. zapłata) UPRAWNIENIE np. wierzytelność – uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia z określonego stosunku zobowiązaniowego przysługujące wierzycielowi wobec dłużnika ( np. prawo domagania się zapłaty ceny za rzecz , prawo domagania się udostępnienia wynajętego lokalu. Uprawnienie skonkretyzowane- w stosunku do indywidualnego podmiotu w konkretnej sprawie to roszczenie.

35 RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH
Ze względu na przedmiot stosunku prawnego , wyróżniamy 4 rodzaje stosunków prawnych: uprawnienie do działania- obowiązek zaniechania działania ( facere- non facere): właściciel nieruchomości jest uprawniony do wejścia na grunt sąsiada aby pozbierać owoce upadłe ze swoich drzew, sąsiad zaś ma obowiązek powstrzymania się od działania mającego na celu uniemożliwienie realizacji tego uprawnienia; 2) uprawnienie do działania- obowiązek działania ( facere- facere): sprzedawca jest uprawniony do wydania sprzedanej rzeczy , kupujący zaś jest obowiązany do odbioru rzeczy ; zamieniający się jakimiś rzeczami są obowiązani i uprawnieni wzajemnie do przeniesienia własności zamienionej rzeczy oraz wydania jej , a także domagania się od strony przeciwnej spełnienia jej obowiązków;

36 RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH
3) uprawnienie do zaniechania działania – obowiązek działania ( non facere- facere): uprawnienie do powstrzymania się od aktu głosowania w wyborach parlamentarnych oraz obowiązek odpowiednich organów państwa do podjęcia takich działań , aby żaden podmiot nie naruszył powyższego uprawnienia wyborcy; 4) uprawnienie do zaniechania działania- obowiązek nie działania ( non facere- non facere): uprawnieniu do powstrzymania się od aktu głosowania w wyborach parlamenentarnych, oraz obowiązek innych podmiotów do powstrzymania się od ingerowania w wolę wyborcy.

37 STOSUNKI CYWILNO- I ADMINISTRACYJNOPRAWNE
STOSUNEK CYWILNOPRAWNY 1.cywilnoprawna metoda regulacji pozycji podmiotów, oparta na równorzędności; 2.równorzędność interesów stron; STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY 1.administracyjnoprawna metoda regulacji pozycji podmiotów, oparta na władczym podporządkowaniu ( imperium); 3.równa pozycja i ochrona prawna stron stosunku prawnego; 4. swoboda kształtowania stosunku prawnego- tzw. „ autonomia prawna” ( dobrowolność zawarcia, zmiany i rozwiązania stosunku prawnego); 2.podporządkowanie interesu prywatnego interesowi państwa; 3.nierówna pozycja stron stosunku prawnego; 4.ograniczona swoboda kształtowania stosunku prawnego ( narzucenie stosunku 5.częste występowanie ius dispositivum ( przepisów względnie obowiązujących); 6.sądowy tryb ochrony interesów stron ( stosowania prawa przez niezależne organy sądowe) prawnego); 5.przewaga ius cogens ( przepisów bezwzględnie obowiązujących) 6.administracyjny tryb ochrony interesów stron ( stosowanie prawa przez organy administracyjne, będące częścią aparatu państwa).

38 MODEL SĄDOWEGO STOSOWANIA PRAWA
USTALENIE STANU FAKTYCZNEGO Ustalenia o charakterze poznawczym, których celem jest zgromadzenie zarazem dostatecznej i wystarczającej ilości informacji o zdarzeniu , z którym norma prawna wiąże określone skutki w prawie. Ustalenie tzw. prawdy sądowej(w porównaniu do prawdy materialnej)służą: środki dowodowe, fakty znane z urzędu, domniemania, fikcje prawne.

39 MODEL SĄDOWEGO STOSOWANIA PRAWA
II. USTALENIE PODSTAWY NORMATYWNEJ Ustalenie ważnych dla procesu decyzyjnego źródeł prawa, na podstawie których rekonstruowana jest podstawa normatywna decyzji stosowania prawa. W kulturze prawa stanowionego będzie ona najczęściej wyrażone w przepisach prawa. Może też wynikać z prawa międzynarodowego, ponadnarodowego, innej decyzji stosowania prawa czy też być oparta na normie pozaprawnej ( np. moralnej, lub zwyczajowej).

40 MODEL SĄDOWEGO PROCESU STOSOWANIA PRAWA
III. INTERPRETACJA ( WYKŁADNIA OPERATYWNA) Ustalenie znaczenia normy na podstawie interpretacji przepisów prawa i innych źródeł o charakterze walidacyjnym (wykładnia językowa, systemowa, celowościowa i funkcjonalna). IV. SUBSUMPCJA Podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wyinterpretowaną podstawę normatywną decyzji ( zestawienie elementów stanu faktycznego z elementami zinterpretowanej normy ).

41 MODEL SĄDOWEGO STOSOWANIA PRAWA
V. DECYZJA STOSOWANIA PRAWA Ustalenie wiążących konsekwencji prawnych wynikających z ustalonego stanu faktycznego. Może to być konsekwencja w postaci sankcji, albo też np. stwierdzająca istnienie czyjegoś prawa. VI. UZASADNIENIE DECYZJI Jego podstawową funkcją jest przekonanie odbiorców decyzji o jej słuszności, racjonalności i trafności. Odbiorcami uzasadnienia oprócz adresatów decyzji mogą być także inne podmioty stosujące prawo, środowisko prawnicze czy też publiczność.

42 HIPOTEZA I DYSPOZYCJA NORMY PRAWNEJ W TWORZENIU I STOSOWANIU PRAWA
TWORZENIE PRAWA STOSOWANIE PRAWA Adresat: generalny, Np. Art. 148 k.k. : kto …- dotyczy każdej osoby fizycznej podlegającej odpowiedzialności karnej : Okoliczności : abstrakcyjne, Np.. W art. 148 k.k. brak wyróżnionych okoliczności, co w domyśle oznacza, że chodzi tu o każde okoliczności ( zawsze, kiedykolwiek- oprócz okoliczności wyłączających przestępczość lub karalność czynu); Zachowanie: abstrakcyjne, np. art. 148 kk…. Zabija człowieka…- dotyczy każdego tego typu zachowania, niezależnie od sposobu jego dokonania. Adresat: indywidualny, np. Jan Kowalski; Okoliczności: konkretne, Np. określonego dnia, w określonym miejscu i czasie ( dnia 25 sierpnia 2007 roku podczas libacji alkoholowej w…); Zachowanie: konkretne, Np. popełnienie tego konkretnego zabójstwa w określony sposób (…).

43 OBOWIĄZYWANIE PRAWA- ZAKRES
KRYTERIA OBOWIĄZYWANIA- ZAKRESY OBOWIĄZYWANIA ( na określonym terytorium, w określonym czasie, określone podmioty) TERYTORIALNY: Zasada: akty normatywne wydane przez organy centralne obowiązują na terytorium całego państwa , chyba że same stanowią inaczej rozszerzenie : terytorium pływające, powietrzne, kosmiczne( statki pod banderą danego państwa), dyplomatyczne ( ambasady i urzędy konsularne) ograniczenie: eksterytorialność placówek dyplomatycznych państwa obcych, baz wojskowych( kwestie regulowane prawem międzynarodowym) prawo lokalne: akty normatywne organów terenowych i samorządowych obowiązują na terenie działania organów , które je wydały

44 OBOWIĄZYWANIE PRAWA- ZAKRES
2) CZASOWY ( TEMPORALNY) normy prawne obowiązują od momentu wejścia w życie do momentu uchylenia nabycie mocy obowiązującej: zasada : akty normatywne o mocy powszechnie obowiązującej wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia chyba że same stanowią inaczej ( a więc przewidują dłuższy lub krótszy okres vacatio legis) sposób oznaczenia daty wejścia w życie w samym akcie: „z dniem ogłoszenia „- decyduje data danego publikatora, np. Dziennika Ustaw podanie daty kalendarzowej podanie określonego vacatio legis: „ wchodzi w życie po upływie roku od dnia ogłoszenia „ odesłanie do innego aktu, np. przepisów wprowadzających daną regulację zakaz retrakcji- lex retro non agit( prawo nie działa wstecz) chyba że jest to dopuszczalne ( ogólną zasadą jest , iż prawo może działać z mocą wsteczną, gdy poszerza sferę uprawnień lub ujmuje obowiązków, lecz nie odwrotnie) utrata mocy obowiązującej tzw. klauzula derogacyjna zawarta w akcie prawnym, pozbawiająca mocy prawnej cały akt bądż też poszczególne jego przepisy

45 OBOWIĄZYWANIE PRAWA- ZAKRES
3) PODMIOTOWY ( PERSONALNY ) zasada: wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa ( wyjątki : prawo dyplomatyczne, prawo prywatne międzynarodowe)

46 OBOWIĄZYWANIE PRAWA- REGUŁY KOLIZYJNE
to zasady pozwalające uznać za obowiązujący jeden z popadających w kolizję przepisów PODSATWOWE REGUŁY KOLIZYJNE: hierarchiczna: lex superior derogat legi inferiori- prawo wyższego rzędu ( wyższej mocy prawnej) uchyla prawo niższego rzędu ( np. przepis konstytucji ma pierwszeństwo przed wpadającym z nim w kolizję przepisem ustawy) chronoligiczna: lex posterior derogat legi priori – przepis ustanowiony późniejszy w czasie ( nowszy) uchyla przepis wcześniejszy merytoryczno- chronologiczna: lex posterior generali non derogat legi priori speciali- późniejszy przepis ogólny nie uchyla wcześniejszego przepisu o charakterze szczegółowym merytoryczna: lex specialis derogat legi generali- przepis szczególny uchyla przepis ogólny ( przepis stanowiący wyjątek , odnoszący się do wyższej kategorii stosunków społecznych, sytuacji faktycznych ) ma pierwszeństwo przed przepisem ogólnym, ( np. przepisy o sprzedaży konsumenckiej stanowią lex specialis w stosunku do ogólnych przepisów normujących umowę sprzedaży).

47 WYKŁADNIA Wykładnia prawa- operacja myślowa której celem jest ustalenie jakie normy prawne, są zawarte w obowiązujących przepisach prawnych i co one znaczą. Wykładnia przepisów prawnych ma prowadzić do ustalenia znaczenia normy prawnej.

48 PODZIAŁY WYKŁADNI AUTENTYCZNA dokonywana przez ten sam podmiot który ustanawia normę; np. Sejm- normy zawarte w ustawach . LEGALNA dokonywana przez organ upoważniony do stanowienia wiążącej wykładni ; obecnie nie ma organu generalnie upoważnionego do wykładni legalnej ( w latach taką kompetencję miał TK. OPERATYWNA dokonywana na potrzeby konkretnej sprawy , w toku rozpatrywania indywidualnego przypadku; stosują: ją sądy, organy administracji ; rozstrzygając sprawę cywilną karną, administracyjną. DOKTRYNALNA Dokonywana przez przedstawicieli nauki np. profesor w książce, podręczniku, komenatrzu.

49 WYKŁADNIA ETAPY WYKŁADNI: I. ustalenie czy przepis budzi wątpliwość;
jeżeli jest jasny ( w danych okolicznościach w odniesieniu do danego stanu faktycznego) wykładnia jest zbędna, w myśl zasady „ clara non sunt interpretanda” II. ustalenie właściwego znaczenia przepisu; użycie dyrektyw wykładni I stopnia ( językowych, systemowych, celowościowych) III. kolizja interpretacyjna ( sprzeczności interpretacyjne)- użycie dyrektyw II stopnia – wybór między wynikami uzyskanymi przy użyciu dyrektyw I stopnia, jeśli rezultat rodzi sprzeczności interpretacyjne. Zasada: w pierwszej kolejności należy skorzystać z dyrektyw językowych, a jeżeli okaże się to niewystarczające, w drugiej kolejności z systemowych i w trzeciej – funkcjonalnych.

50 WYNIKI WYKŁADNI Punkt odniesienia stanowią wyniki wykładni językowej z którą porównuje się wyniki wykładni otrzymane innymi metodami. STWIERDZAJĄCA- stwierdzenie zgodności dyrektyw językowych i pozajęzykowych, uprawnia do mówienia o wykładni stwierdzającej; ROZSZERZAJĄCA- zakres treściwo normy prawnej jest większy niż to wynika z wykładni językowej; ZAWĘŻAJĄCA- interpretator przyjmuje węższe od językowego znaczenie przepisu; UCHYLAJĄCA- ten sam stan faktyczny regulują dwie normy całkowicie ze sobą sprzeczne.

51 WYKŁADNIA Odpowiedź na poniżej zamieszczone pytania. Wskaż z jakiego rodzaju wnioskowania korzystałeś przy udzielaniu na nie odpowiedzi? ( a maiori ad minus, a minori ad maius, argumentum a contrario). 1„Sąd polski nie jest związany wyrokiem skazującym sądu zagranicznego, bowiem może zaliczyć skazanemu całość bądź część kary wykonanej za granica.”Czy sąd polski jest związany wyrokiem uniewinniającym sądu zagranicznego? 2.”Sąd może odstąpić od wymierzenia kary zasadniczej i dodatkowej.”Czy sąd może odstąpić od wymierzenia jedynie kary dodatkowej? 3.”Spowodowanie wypadku drogowego wskutek nieumyślnego naruszenia zasad bezpieczeństwa ruchu jest karalne.”Czy karalne jest umyślne spowodowanie wypadku drogowego? 4.”Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony , którego społeczna szkodliwość jest znikoma.”Co to jest przestępstwo? 5.”Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej osobie za jej zgoda dla pozoru.”Czy ważne jest oświadczenie złożone drugiej osobie bez jej zgody dla pozoru?

52 BIBLIOGRAFIA M. Droba, Podstawy Prawa, Plansze Becka, Wydawnictwo C. H. Beck , Warszawa 2008r.,s.34 i n. A. Kalisz, E. Prokop- Perzyńska, Podstawy Prawoznawstwa w schematach i tablicach, Oficyna Wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2009r.,s. 91 i n. Ł. Bojarski,M.Płatek, Z prawem na ty, Zakamycze 1999r.,s.14 i n. A.Korybski,L.Leszczyński,A.Pieniążek,Wstęp do prawoznastwa, Lublin 2009r.,s.189 i n.