PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY

Prezentacja na temat: "PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY"— Zapis prezentacji:

1 PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY
Stanisław koziej PRZYSZŁY ŁAD międzynarodowY Warszawa/Ursynów 2010

2 Wstęp do teorii i historii ładu międzynarodowego
Zagadnienia Wstęp do teorii i historii ładu międzynarodowego Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy mocarstw światowych Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy organizacji międzynarodowych Warszawa/Ursynów 2010

3 B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój”, DW Bellona, Warszawa 2002
Literatura (1) Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Red. nauk. R. Kuźniar, WUW, Warszawa 2005 Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Red. nauk. E. Haliżak, R. Kuźniar, WUW, Warszawa 2001 B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój”, DW Bellona, Warszawa 2002 Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie (red. naukowa R. Zięba), WAiP, Warszawa 2007 S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, MUZA SA, Warszawa 1997 J. S. Nye jr, Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii, WAiP, Warszawa 2009 Warszawa/Ursynów 2010

4 K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 2006
Literatura (2) K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 2006 F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, DW Rebis, Poznań 2005 F. Fukuyama, Ameryka na rozdrożu. Demokracja, władza i dziedzictwo neokonserwatyzmu, DW Rebis, Poznań 2006 Z. Brzeziński, Wybór. Dominacja czy przywództwo, ZNAK, Kraków 2004 R. Kagan, Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata, Studio EMKA, Warszawa 2003 R. Kagan, Powrót historii i koniec marzeń, DW REBIS, Poznań 2009 Warszawa/Ursynów 2010

5 ładu międzynarodowego
Teoria i historia ładu międzynarodowego Warszawa/Ursynów 2010

6 Terminy bliskoznaczne
Ład Porządek System Era Epoka Model Warszawa/Ursynów 2010

7 Pojęcie ładu międzynarodowego
Ład (porządek, system) międzynarodowy – to zbiór podmiotów międzynarodowych (państwowych i niepaństwowych) połączonych wzajemnymi relacjami (nadrzędności, równorzędności, podrzędności; zależności, niezależności; rywalizacji, kooperacji) o charakterze politycznym, ekonomicznym, społecznym, informacyjnym, militarnym itp. i działający wedle przyjętych wspólnie lub narzuconych reguł (konwencji, dyktatu, prawa międzynarodowego). Każdy ład międzynarodowy charakteryzują zatem trzy elementy: a) rodzaje podmiotów międzynarodowych; b) charakter relacji między podmiotami; c) zasady funkcjonowania podmiotów w ramach danego ładu. Warszawa/Ursynów 2010

8 Typy ładów międzynarodowych
Z uwagi na podmioty: Regionalne, globalne; Jednopodmiotowe (imperialne, federalne) i wielopodmiotowe; międzypaństwowe (tylko państwa) i międzynarodowe (państwa i nie-państwa: cywilizacje, organizacje międzynarodowe i transnarodowe) Z uwagi na relacje: Hegemoniczne, równowagi sił, kooperatywne, integracyjne Z uwagi na charakter reguł: Ideologiczne, prawne; narzucone, uzgodnione; naturalne, sformalizowane Warszawa/Ursynów 2010

9 Łady międzynarodowe w historii
Grecki Rzymski Średniowieczny ………….? Westfalski (nowożytny) Wiedeński (ponapoleoński) Wersalski (międzywojenny) Jałtański (zimnowojenny) Pozimnowojenny …….. Przyszły? Po-pozimnowojenny? Warszawa/Ursynów 2010

10 Wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648)
Religijna – powód walka o równouprawnienie religijne w państwach niemieckich Dynastyczna – wzajemne wspieranie się dynastii rządzących Wyniszczająca – trudna do rozstrzygnięcia mimo włączania się w nią wszystkich głównych armii europejskich Warszawa/Ursynów 2010

11 Pokój westfalski Warszawa/Ursynów 2010

12 Środowisko przedwestfalskie
„Bałagan” przedwestfalski Wojny chaotyczne, religijne, państwowe, feudalne, prywatne, dynastyczne Anarchia strategiczna Stan bezładu, nieuporządkowania Warszawa/Ursynów 2010

13 Pokój westfalski Zapoczątkował nowy system stosunków zwany „westfalskim”. Pięć podstawowych cech: Państwo narodowe wyłącznym podmiotem stosunków międzynarodowych (system państwowo- centryczny) Zasada terytorialności (państwo ma uprawnienia zwierzchnie do terytorium) Zasada suwerenności (państwa są suwerenne i równe, wewnętrznie - wyłączność uprawnień dotyczącego własnego państwa, zewnętrznie- niezależne od innych państw) Spoiwem społeczności międzynarodowej zamiast więzów religijnych staje się prawo międzynarodowe Równowaga sił jako mechanizm regulujący stosunki międzynarodowe Warszawa/Ursynów 2010

14 Ład westfalski Uporządkowanie Koniec rządów religijnych
Niebiegunowy (zerobiegunowy, zerocentryczny) Państwa równe wobec prawa, suwerenne jako jedyne główne podmioty Monopol państwa na przemoc Warszawa/Ursynów 2010

15 Rewolucja francuska i wojny napoleońskie „Zaburzenie” oryginalnego (klasycznego) systemu westfalskiego – nieudana próba ustanowienia hegemona Warszawa/Ursynów 2010

16 Warszawa/Ursynów 2010

17 Kongres wiedeński Warszawa/Ursynów 2010

18 (Rosja, Austria, Prusy, Wielka Brytania, Francja)
Koncert mocarstw (Rosja, Austria, Prusy, Wielka Brytania, Francja) Seria kongresów, konferencji, w czasie których rozstrzygano kwestie bezpieczeństwa europejskiego utrzymywanie równowagi sił Warszawa/Ursynów 2010

19 Ład wiedeński Koncert mocarstw Wielobiegunowy
Państwa jako podmioty, mocarstwa jako główne podmioty Ustalają „reguły gry” Warszawa/Ursynów 2010

20 rywalizacja między mocarstwami sojusze (bloki):
I wojna światowa rywalizacja między mocarstwami sojusze (bloki): trójprzymierze (Niemcy, Austria, Włochy) dwuprzymierze (Francja, Rosja) Wojna i rozpad trzech imperiów: rosyjskiego, austrowęgierskiego i otomańskiego Warszawa/Ursynów 2010

21 Koncepcja bez praktyki
Traktat Wersalski Liga Narodów – miała zapewnić realizację postanowień traktatu, kompletnie nieskuteczna Koncepcja bez praktyki Wykluczeni – mocarstwa pokonane (Niemcy, Austria, Turcja, Bułgaria) oraz ZSRR (jako nielojalny uczestnik ENTENTY, który podpisał separatystyczny pokój z Niemcami). Źródło rewanżyzmu Warszawa/Ursynów 2010

22 Ład wersalski Nieudany koncept LN Pojawia się Liga Narodów
Koncepcja bez realizacji W zamyśle: skorygowany system westfalski; w praktyce – anarchia strategiczna Warszawa/Ursynów 2010

23 Następstwo słabości powersalskiego ładu międzynarodowego
II wojna światowa Następstwo słabości powersalskiego ładu międzynarodowego Zbrodnicze ideologie: faszyzm i komunizm Warszawa/Ursynów 2010

24 Podział świata na strefy wpływów Ustanowienie ONZ
Układ jałtański Podział świata na strefy wpływów Ustanowienie ONZ Warszawa/Ursynów 2010

25 Ład jałtański (jałtańsko-poczdamski)
Dwubiegunowy, zimnowojenny Pojawia się ONZ Trzeci świat zaczyna się organizować Warszawa/Ursynów 2010

26 Rozpad systemu dwublokowego
Zimna wojna Równowaga sił Wyścig zbrojeń Rozpad systemu dwublokowego Warszawa/Ursynów 2010

27 Ład pozimnowojenny Jednobiegunowy, hegemonistyczny Pax Americana?
Słaba ONZ Warszawa/Ursynów 2010

28 Przyszły ład międzynarodowy?
Problem: Jaki może być przyszły ład międzynarodowy? Hipoteza: Niewątpliwie jego zalążki już istnieją dzisiaj. Prawdopodobnie kształtował się będzie podobnie, jak poprzednie systemy. Nie można też wykluczyć rewolucyjnej zmiany, na miarę westfalskiej. Procedura: Najpierw zdiagnozować i opisać dotychczasową ewolucję ładu międzynarodowego i ustalić jej tendencję. Po tym ekstrapolować tę tendencję w przyszłość Warszawa/Ursynów 2010

29 Diagnoza powestfalskiej ewolucji ładu międzynarodowego
Istotą każdego ładu był i jest system autoregulacji, sterowania, decydowania: to, kim jest sternik, regulator, decydent, główny aktor? Zmiana charakteru regulatora powoduje zmianę typu (rodzaju) ładu. Ład westfalski – bez dominującego aktora, czyli - wszyscy są równymi uczestnikami systemu, samoistna autoregulacja (0 lub W, system bezbiegunowy) Ład wiedeński (i wersalski) – wielu, kilku realnych decydentów (wielobiegunowy) Ład jałtańsko-poczdamski – dwóch realnych decydentów (dwubiegunowy), plus regulator pomocniczy (ONZ) Ład pozimnowojenny – jeden realny decydent? (jednobiegunowy), plus pomocniczy (ONZ) Warszawa/Ursynów 2010

30 Prognoza przyszłej ewolucji ładu międzynarodowego
Jaki może być dalszy ciąg dotychczasowej ewolucji? Czyli: w jakim kierunku może ewoluować obecny ład międzynarodowy? Trzy metody uporządkowania opisu dotychczasowej ewolucji i analizy prognostycznej (studiów): a) „Tarcza zegara” (krąg) b) „Spirala” c) „Sinusoida” Warszawa/Ursynów 2010

31 Jałtański/zimnowojenny
Tarcza zegara ZEROBIEGUNOWY Westfalski WIELOBIEGUNOWY Wiedeński/wersalski Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY JEDNOBIEGUNOWY Pozimnowojenny Liczba centrów (biegunów) regulujących funkcjonowanie systemu 1 Kilka 2 Warszawa/Ursynów 2010

32 Jałtański/zimnowojenny
Tarcza zegara ZEROBIEGUNOWY Westfalski WIELOBIEGUNOWY Wiedeński/wersalski Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY JEDNOBIEGUNOWY Pozimnowojenny Anarchia strategiczna? Chaos neośredniowieczny? ? Tu jesteśmy!!! 0/12 1 Kilka 2 Warszawa/Ursynów 2010

33 Jałtański/zimnowojenny
Spirala ? Powestfalski- zglobalizowany, zerobiegunowy np. system ONZ Westfalski ZEROBIEGUNOWY Tu jesteśmy!!! Wielobiegunowy kooperacyjny („międzybiegunowy”, „interpolar”). Zglobalizowana wielobiegunowość. Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY 1 Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY Kilka Rząd światowy 2 Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY Dwubiegunowy kooperacyjny Warszawa/Ursynów 2010

34 Jałtański/zimnowojenny
Sinusoida - diagnoza Liczba centrów (biegunów) Wiele Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY 2 1 Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY Westfalski ZEROBIEGUNOWY 1648 1815/1918 1945 1989 2010 Warszawa/Ursynów 2010

35 Sinusoida –opcje projekcji
WIELOBIEGUNOWY Skorygowany Klasyczny koncert mocarstw Wiedeński/wersalski WIELOBIEGUNOWY Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY DWUBIEGUNOWY (konfrontacyjny, kooperacyjny) A) USA + Chiny? Jałtański/zimnowojenny DWUBIEGUNOWY Pozimnowojenny JEDNOBIEGUNOWY JEDNOBIEGUNOWY A) Pax Americana ZEROBIEGUNOWY Powestfalski, Westfalski skorygowany (ONZ) neośredniowieczny Westfalski ZEROBIEGUNOWY Tu jesteśmy!!! Westfalski BEZBIEGUNOWY Westfalski BEZBIEGUNOWY Warszawa/Ursynów 2010

36 Charakter opcji przyszłego ładu
Zerobiegunowy Anarchia strategiczna (wycofanie się USA, izolacjonizm amerykański, walka o spadek pohegemonistyczny; spadek znaczenia państw narodowych i zmierzanie do neośredniowiecznej anarchii – zalążki rewolucji globalnej) Idealna społeczność międzynarodowa (samorząd światowy?) Jednobiegunowy Pax Americana? Inny hegemon (państwo, organizacja) Rząd światowy? Dwubiegunowy Klasyczny, państwowy: USA – Chiny? Ponadpaństwowy-międzyregionalny: atlantycko-azjatycki? Ponadpaństwowy-międzyblokowy: blok państw demokratycznych – blok państw autorytarnych? Międzycywilizacyjny: atlantycko - islamski? Wielobiegunowy Nowy koncert mocarstw narodowych (wielobiegunowa równowaga sił) Międzybiegunowy (interpolarny) – wielobiegunowy kooperacyjny (w ramach systemu ONZ?) Warszawa/Ursynów 2010

37 Prawdopodobieństwo i kolejność opcji przyszłego ładu
Która opcja jest najbardziej prawdopodobna dzisiaj? Jaka może być lista opcji według ich prawdopodobieństwa? wielobiegunowy niebiegunowy jednobiegunowy dwubiegunowy Warszawa/Ursynów 2010

38 Prawdopodobieństwo i kolejność opcji przyszłego ładu
Jednobiegunowy – amerykański „kruszejący”, z widmem anarchii strategicznej w systemie zerobiegunowym Zerobiegunowy (nie dokończony…?) Anarchia strategiczna (walka o spadek pohegemonistyczny; zalążki rewolucji globalnej) Wielobiegunowy (kooperatywny) Nowy koncert mocarstw w ramach systemu ONZ Dwubiegunowy (mało prawdopodobny) Atlantycko-azjatycki (zintegrowane Zachód – Wschód) lub demokratyczno-autorytarny lub międzycywilizacyjny? Jednobiegunowy (docelowy?) Ponadpaństwowy rząd światowy Warszawa/Ursynów 2010

39 ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO
STUDIA STRATEGICZNE (ANALIZY, BADANIA) ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO Warszawa/Ursynów 2010

40 Istota studiów strategicznych
prace na pograniczu teorii (badań naukowych) i praktyki (analiz, ocen, projektów), głównie na potrzeby konkretnych, praktycznych decyzji strategicznych, prowadzone przez praktyków (pracowników instytucji zarządzania strategicznego) i akademików (naukowców) Warszawa/Ursynów 2010

41 Cykl studium strategicznego (analizy, badań strategicznych)
1. Przygotowanie (koncepcja, plan, organizacja) 2. Realizacja (studia teoretyczne, weryfikacja praktyczna) 3. Ocena wyników (kierunki dalszych studiów) Warszawa/Ursynów 2010

42 Koncepcja analizy strategicznej (układ)
1. Geneza i ustawienie problemu (sformułowanie głównego problemu) 2. Cel i problematyka analizy (zagadnienia szczegółowe) 3. Założenia i hipotezy 4. Procedura analizy (tok - harmonogram - analizy) 5. Planowany układ referatu, pracy studialnej Warszawa/Ursynów 2010

43 Problematyka (zagadnienia szczegółowe)
Problemy, zagadnienia - ”przeszkody” na drodze do celu logicznie podporządkowane celowi analizy forma - pytania badawcze ustalane poprzez dekompozycję głównego problemu z punktu widzenia przyjętego kryterium Warszawa/Ursynów 2010

44 Założenia do analizy Wiedza „nadsystemowa” wobec problemu (np. wyniki innych badań, wiedza podręcznikowa) coś, co nie będzie podlegać analizie, przyjmowane jest takie, jakie jest - a jednocześnie stanowi podstawę, ograniczenie lub część rozwiązania problemu Warszawa/Ursynów 2010

45 Hipotezy Przypuszczenia co do rozwiązania problemu (zagadnień)
próbne (wstępne) odpowiedzi na pytania analityczne tezy, które będą weryfikowane w toku analizy hipotezy wstępne, robocze, rozwinięte, końcowe Warszawa/Ursynów 2010

46 Procedura przeprowadzenia studium
1. Przygotowanie (opracowanie koncepcji studium) 2. Etap analiz teoretycznych i opracowanie projektu rozwiązania problemu 3. Etap weryfikacji (teoretycznej i/lub praktycznej?) projektu 4. Synteza wyników i ich pisarskie (redakcyjne) ujęcie w postaci referatu (pracy studialnej) Warszawa/Ursynów 2010

47 Układ referatu studialnego
Wstęp: problematyka, założenia, hipotezy Rozdziały (punkty) merytoryczne: treść analizy, argumentacja Zakończenie: synteza wniosków Bibliografia Ewentualnie: Aneksy, załączniki Warszawa/Ursynów 2010

48 głównych podmiotów (aktorów, graczy) międzynarodowych
Przyszły ład międzynarodowy z perspektywy głównych podmiotów (aktorów, graczy) międzynarodowych Warszawa/Ursynów 2010

49 USA Pozycja hegemona światowego (korzyści i niedogodności): czy ją utrzymywać? Oczekiwanie na partnera: Chiny? Wizja „koncertu mocarstw”? (jedno supermocarstwo i wiele politycznych potęg) Alternatywne koncepcje przyszłego ładu Warszawa/Ursynów 2010

50 Rosja Powrót mocarstwowego nacjonalizmu. Rosja dziś – jak Niemcy po Wersalu (upokorzeni przez zwycięzców, źli na skorumpowanych polityków) Walka o własną pozycję, dążenie do dominacji regionalnej (strefa wpływów) Geopolityczna linia uskoku na południu i zachodzie Rosji (rywalizacja: Rosja- Zachód) Preferowanie systemu wielobiegunowego (multipolarnego) Chiny – partner czy rywal? Warszawa/Ursynów 2010

51 Chiny, Indie, Japonia Chiny: czekanie na szansę
Indie: nadzieja na szansę Japonia: zatrzymać szansę Warszawa/Ursynów 2010

52 ONZ Siła i słabości Moderator ładu Szansa na rząd światowy?
Warszawa/Ursynów 2010

53 UE Nadzieje UE jako ponowoczesnego, „dobrowolnego imperium” (nie narzucanego, wspólnota wartości i interesów, dobrowolne samoograniczenie suwerenności „Zadyszka” integracyjna Potęga gospodarcza, „karzeł” polityczny Warszawa/Ursynów 2010

54 Interpolar world Interpolar world (wielobiegunowość w erze interdependence, wzajemnej zależności)– międzybiegunowy system (globalizacja, uzależnienie, gracze zainteresowani w uzgodnieniach (G-8, G-20 itp.). Wielka zmiana światowa: od zachodniej dominacji do bardziej zróżnicowanego świata, gdzie nowi gracze nie tylko bronią, ale też promują swój punkt widzenia. W tych warunkach konieczne współdziałanie globalne. nowy ład Wg - G. Grevi, The interpolar world: a new scenario, EU ISS, Occasional Paper - n°79, June 2009; Dwa trendy powodują zmianę systemu międzynarodowego: redystrybucja siły na szczeblu światowym (czyli nowa forma wielobiegunowości) oraz wzrost wzajemnych zależności, upodabniający warunki bezpieczeństwa i dobrobytu dużych mocarstw i szerszej społeczności międzynarodowej. Warszawa/Ursynów 2010

55 NATO Opcje przyszłego NATO Tandem NATO – UE?
Regionalny system obronny? Globalny system bezpieczeństwa (GLOBALTO)? Tandem NATO – UE? Warszawa/Ursynów 2010

56 Polska perspektywa Rola Polski w różnych ładach światowych
Polska a łady europejskie: szansa w integracji europejskiej Warszawa/Ursynów 2010

57 Podsumowanie Istota ładu międzynarodowego
Przyszłe opcje ładu międzynarodowego Wytyczne do konwersatoriów Panele dyskusyjne Referaty analityczne Warszawa/Ursynów 2010