Neuropsychologiczne konsekwencje śpiączki Prof. dr hab. n. med. Maria Pąchalska Dr n. med. Anna Pufal.

Prezentacja na temat: "Neuropsychologiczne konsekwencje śpiączki Prof. dr hab. n. med. Maria Pąchalska Dr n. med. Anna Pufal."— Zapis prezentacji:

1 Neuropsychologiczne konsekwencje śpiączki Prof. dr hab. n. med. Maria Pąchalska Dr n. med. Anna Pufal

2 Przypomnijmy czym zajmuje się neuropsychologia? teoretycznie teoretycznie przedmiotem neuropsychologii, jak powszechnie wiadomo, jest relacja mózg – zachowanie zarówno w normie jak i w patologii przedmiotem neuropsychologii, jak powszechnie wiadomo, jest relacja mózg – zachowanie zarówno w normie jak i w patologii w praktyce w praktyce neuropsycholog zajmuje się przede wszystkim, jeżeli nie wyłącznie, diagnozą i terapią zaburzeń występujących u pacjentów z różnego rodzaju strukturalnymi uszkodzeniami mózgu neuropsycholog zajmuje się przede wszystkim, jeżeli nie wyłącznie, diagnozą i terapią zaburzeń występujących u pacjentów z różnego rodzaju strukturalnymi uszkodzeniami mózgu

3 Wskaźniki określajace głebokość urazu (Pąchalska, 2007) Wskaźniki określajace głebokość urazu (Pąchalska, 2007) Głębokość śpiączki (coma), którą mierzymy za pomocą Skali Śpiączki Glasgow (GCS) Głębokość śpiączki (coma), którą mierzymy za pomocą Skali Śpiączki Glasgow (GCS) Okres trwania nieprzytomności, czyli czas, podczas którego wyniki GCS są poniżej 9 punktów Okres trwania nieprzytomności, czyli czas, podczas którego wyniki GCS są poniżej 9 punktów Okres utrzymywania się amnezji pourazowej Okres utrzymywania się amnezji pourazowej Występowanie objawów neurologicznych Występowanie objawów neurologicznych

4 W następstwie mogą wystąpić zaburzenia: 1. świadomości 2. orientacji 3. procesów pamięci i uczenia się 4. uwagi 5. funkcji wykonawczych 6. percepcji 7. praksji 8. mowy 9. tożsamości 10. motywacji i emocji Ciężki uraz mózgu

5 Zaburzenia świadomości Anosognozja – Anosognozja – pacjenci nie są świadomi własnej choroby, nie dostrzegają własnych defektów pacjenci nie są świadomi własnej choroby, nie dostrzegają własnych defektów zaprzeczają ich istnieniu zaprzeczają ich istnieniu

6 Podział anosognozji (Prigatano 2004) Podział anosognozji (Prigatano 2004) ze względu na zaprzeczanie objawów ze względu na zaprzeczanie objawów specyficzna - pacjent nie jest świadomy występowania jednego objawu, np. niedowidzenia, specyficzna - pacjent nie jest świadomy występowania jednego objawu, np. niedowidzenia, niespecyficzna - dotyczy wszystkich objawów, kiedy chory sądzi, że jest zupełnie zdrowy. niespecyficzna - dotyczy wszystkich objawów, kiedy chory sądzi, że jest zupełnie zdrowy. ze względu na miejsce uszkodzenia i zaburzenia poznawcze ze względu na miejsce uszkodzenia i zaburzenia poznawcze czołowa czołowa skroniowa skroniowa ciemieniowa ciemieniowa potyliczna potyliczna

7 Anosognozja jako objaw psychogenny służy pacjentowi jako mechanizm adaptacyjny do nowej, zmienionej chorobą sytuacji służy pacjentowi jako mechanizm adaptacyjny do nowej, zmienionej chorobą sytuacji jest ukierunkowany na utrzymanie zagrożonej chorobą integralności organizmu jest ukierunkowany na utrzymanie zagrożonej chorobą integralności organizmu

8 Zaburzenia samoświadomości (Pachalska 2007) pełny zespół zaburzeń samoświadomości, który odpowiada niespecyficznej anozognozji pełny zespół zaburzeń samoświadomości, który odpowiada niespecyficznej anozognozji częściowy zespół samoświadomości (występujący z upływem czasu), polega na tym, iż pacjent częściowo jest świadomy swoich doznań i objawów. częściowy zespół samoświadomości (występujący z upływem czasu), polega na tym, iż pacjent częściowo jest świadomy swoich doznań i objawów.

9 Zaburzenia orientacji (Pąchalska 2007) Zaburzenia orientacji (Pąchalska 2007) Obserwujemy zaburzenia: Obserwujemy zaburzenia: schematu ciała schematu ciała orientacji przestrzennej orientacji przestrzennej orientacji w czasie orientacji w czasie

10 Zaburzenia orientacji przestrzennej trudności w ocenie miejsca lub położenia bodźców, zarówno względem samych siebie jak i w stosunku do pacjenta trudności w ocenie miejsca lub położenia bodźców, zarówno względem samych siebie jak i w stosunku do pacjenta trudności w zapamiętaniu miejsc trudności w zapamiętaniu miejsc dezorientacja topograficzna i utrata pamięci topograficznej dezorientacja topograficzna i utrata pamięci topograficznej apraksja konstrukcyjna apraksja konstrukcyjna dysleksja i dyskalkulia przestrzenna. dysleksja i dyskalkulia przestrzenna.

11 Zaburzenia oceny miejsca i położenia upośledzenie zdolności lokalizowania pojedynczego bodźca (tzw. zaburzenia lokalizacji absolutnej) upośledzenie zdolności lokalizowania pojedynczego bodźca (tzw. zaburzenia lokalizacji absolutnej) upośledzenie zdolności spostrzegania relacji przestrzennych pomiędzy dwoma lub więcej bodźcami (tzw. zaburzenia lokalizacji względnej) upośledzenie zdolności spostrzegania relacji przestrzennych pomiędzy dwoma lub więcej bodźcami (tzw. zaburzenia lokalizacji względnej)

12 Dezorientacja topograficzna To zaburzenie To zaburzenie zdolności przypomnienia sobie układu przestrzennego w znanym otoczeniu zdolności przypomnienia sobie układu przestrzennego w znanym otoczeniu zdolności przypomnienia sobie i opisania dobrze znanych relacji przestrzennych, które pacjent znał poprzednio zdolności przypomnienia sobie i opisania dobrze znanych relacji przestrzennych, które pacjent znał poprzednio

13 Utrata pamięci topograficznej (Pąchalska 2007) Utrata pamięci topograficznej (Pąchalska 2007) Dezorientacja egocentryczna - niemożność określenia położenia przedmiotów względem siebie na skutek uszkodzenia tylnych części kory ciemieniowej Dezorientacja egocentryczna - niemożność określenia położenia przedmiotów względem siebie na skutek uszkodzenia tylnych części kory ciemieniowej Dezorientacja w zakresie kierunku - pacjent dążąc do określonego miejsca nie wie, w którą ze stron skręcić Dezorientacja w zakresie kierunku - pacjent dążąc do określonego miejsca nie wie, w którą ze stron skręcić Agnozja punktów odniesienia - niemożność rozpoznania punktów odniesienia, względem których można ustalić własne położenie Agnozja punktów odniesienia - niemożność rozpoznania punktów odniesienia, względem których można ustalić własne położenie Dezorientacja następcza - pacjent nie potrafi się odnaleźć w nowym miejscu Dezorientacja następcza - pacjent nie potrafi się odnaleźć w nowym miejscu Zaburzenia przestrzennego uczenia się - pacjent ma zachowane umiejętności nawigacyjne w miejscach znanych, a nie potrafi uczyć się topografii nowych miejsc Zaburzenia przestrzennego uczenia się - pacjent ma zachowane umiejętności nawigacyjne w miejscach znanych, a nie potrafi uczyć się topografii nowych miejsc

14 Apraksja konstrukcyjna Upośledzenie czynności polegającej na łączeniu bądź organizowaniu elementów, gdzie niezbędne jest wyraźne spostrzeganie szczegółów oraz ocena relacji pomiędzy częściami składowymi, tak by można je było ująć w zamierzoną całość Upośledzenie czynności polegającej na łączeniu bądź organizowaniu elementów, gdzie niezbędne jest wyraźne spostrzeganie szczegółów oraz ocena relacji pomiędzy częściami składowymi, tak by można je było ująć w zamierzoną całość Dysleksja przestrzenna - częściowo można ją przypisać zaburzeniom nieustannych skokowych ruchów oka koniecznych do czytania, ale przyczyną problemów z czytaniem może być również zaniedbywanie stronne, związane z pomijaniem połowy przestrzeni lub z zaburzeniami selektywności uwagi Dysleksja przestrzenna - częściowo można ją przypisać zaburzeniom nieustannych skokowych ruchów oka koniecznych do czytania, ale przyczyną problemów z czytaniem może być również zaniedbywanie stronne, związane z pomijaniem połowy przestrzeni lub z zaburzeniami selektywności uwagi Dyskalkulia przestrzenna - występuje w przeważającej mierze na skutek uszkodzenia prawej półkuli mózgu Dyskalkulia przestrzenna - występuje w przeważającej mierze na skutek uszkodzenia prawej półkuli mózgu

15 Zaburzenia percepcji czasu Zaburzenie percepcji czasu Zaburzenie percepcji czasu bezwzględnego zegarowego - trudności w odczytywaniu wskazówek zegara, bezwzględnego zegarowego - trudności w odczytywaniu wskazówek zegara, bezwzględnego kalendarzowego - trudności w podawaniu daty, dnia tygodnia, czy pory roku. bezwzględnego kalendarzowego - trudności w podawaniu daty, dnia tygodnia, czy pory roku. względnego zegarowego - chory poświęca zadaniu 5 minut, a ma poczucie jakby upłynęła godzina bądź na odwrót względnego zegarowego - chory poświęca zadaniu 5 minut, a ma poczucie jakby upłynęła godzina bądź na odwrót względnego kalendarzowego - pacjent traci poczucie swojego wieku względnego kalendarzowego - pacjent traci poczucie swojego wieku

16 Zaburzenia percepcji Agnozja - czyli upośledzenie zdolności rozpoznawania i/lub interpretowania uprzednio znanego bodźca Agnozja - czyli upośledzenie zdolności rozpoznawania i/lub interpretowania uprzednio znanego bodźca słuchowa słuchowa wzrokowa wzrokowa czuciowa czuciowa rzadziej: rzadziej: smakowa smakowa węchowa węchowa

17 Agnozja słuchowa (Kolb i Whishaw 2003) Agnozja słuchowa (Kolb i Whishaw 2003) Zespół zaburzeń polegających na trudnościach w identyfikacji dźwięków werbalnych bądź niewerbalnych przy zachowanym słuchu: Zespół zaburzeń polegających na trudnościach w identyfikacji dźwięków werbalnych bądź niewerbalnych przy zachowanym słuchu: Czysta głuchota słów - wiąże się z trudnościami w rozumieniu i różnicowaniu mowy słyszanej przy zachowanej zdolności mówienia, pisania, czytania oraz rozpoznawania dźwięków z otoczenia Czysta głuchota słów - wiąże się z trudnościami w rozumieniu i różnicowaniu mowy słyszanej przy zachowanej zdolności mówienia, pisania, czytania oraz rozpoznawania dźwięków z otoczenia Amuzja - oznacza utratę zdolności oceny różnych cech dźwięków muzycznych Amuzja - oznacza utratę zdolności oceny różnych cech dźwięków muzycznych

18 Agnozja wzrokowa Niezdolność do rozpoznawania obiektów za pomocą wzroku, przy braku pierwotnych deficytów sensorycznych oraz upośledzenia funkcji intelektualnych Niezdolność do rozpoznawania obiektów za pomocą wzroku, przy braku pierwotnych deficytów sensorycznych oraz upośledzenia funkcji intelektualnych

19 Rodzaje agnozji wzrokowej wzrokowa agnozja przedmiotów - upośledzenie zdolności wzrokowego rozpoznawania obiektów, przy zachowanej zdolności rozpoznawania innymi zmysłami wzrokowa agnozja przedmiotów - upośledzenie zdolności wzrokowego rozpoznawania obiektów, przy zachowanej zdolności rozpoznawania innymi zmysłami agnozja symultatywna – utrata zdolności do oceny więcej niż jednego aspektu konfiguracji bodźców jednocześnie. agnozja symultatywna – utrata zdolności do oceny więcej niż jednego aspektu konfiguracji bodźców jednocześnie. agnozja twarzy (prozopagnozja) - utrata zdolności rozpoznawania znanych twarzy agnozja twarzy (prozopagnozja) - utrata zdolności rozpoznawania znanych twarzy agnozja barw obejmuje wzrokową agnozję barw i zaburzenie nazywania barw agnozja barw obejmuje wzrokową agnozję barw i zaburzenie nazywania barw aleksja agnostyczna - trudności w rozpoznawaniu słów, bez dowodów obecności zaburzeń mowy i pisania. aleksja agnostyczna - trudności w rozpoznawaniu słów, bez dowodów obecności zaburzeń mowy i pisania.

20 Inne dysfunkcje percepcji wzrokowej U pacjentów po urazie mózgu mogą wystąpić inne dysfunkcje percepcji, np.: U pacjentów po urazie mózgu mogą wystąpić inne dysfunkcje percepcji, np.: kształtu kształtu ruchu ruchu rozmiaru rozmiaru faktury faktury różnicowania figury i tła różnicowania figury i tła

21 Zaburzenia pamięci Zaburzenia pamięci - najczęstsze następstwa uszkodzenia mózgu. Zaburzenia pamięci - najczęstsze następstwa uszkodzenia mózgu. W zależności od głębokości urazu, jak też lokalizacji uszkodzenia może dojść do zaburzenia określonego rodzaju pamięci. W zależności od głębokości urazu, jak też lokalizacji uszkodzenia może dojść do zaburzenia określonego rodzaju pamięci. Uwaga: występująca zarówno po ciężkich jak i lekkich urazach amnezja pourazowa ( PTA- post-traumatic amnesia) jest jednym z najbardziej użytecznych wskaźników ciężkości urazu Uwaga: występująca zarówno po ciężkich jak i lekkich urazach amnezja pourazowa ( PTA- post-traumatic amnesia) jest jednym z najbardziej użytecznych wskaźników ciężkości urazu

22 następcza (AA- amnesia anterograda) - obejmuje czas po urazie i przejawia się trudnościami w zapamiętaniu nowych faktów przy względnym zachowaniu pamięci o wydarzeniach sprzed urazu następcza (AA- amnesia anterograda) - obejmuje czas po urazie i przejawia się trudnościami w zapamiętaniu nowych faktów przy względnym zachowaniu pamięci o wydarzeniach sprzed urazu wsteczna (AR- amnesia retrograda) - odnosi się do okresu przed wypadkiem i objawia się trudnościami w przypominaniu sobie wydarzeń przed wypadkiem wsteczna (AR- amnesia retrograda) - odnosi się do okresu przed wypadkiem i objawia się trudnościami w przypominaniu sobie wydarzeń przed wypadkiem całkowita (globalna) - odnosi się do całego przedwypadkowego życia całkowita (globalna) - odnosi się do całego przedwypadkowego życia Rodzaje amnezji

23 Kliniczne formy amnezji pourazowej (Pąchalska 2007) Kliniczne formy amnezji pourazowej (Pąchalska 2007) amnezja z wyspami pamięciowymi amnezja z wyspami pamięciowymi amnezja odroczona, która pojawia się w późniejszym okresie amnezja odroczona, która pojawia się w późniejszym okresie amnezja połączona z konfabulacjami amnezja połączona z konfabulacjami amnezja połączona z automatyzmami ruchowymi, amnezja połączona z automatyzmami ruchowymi,

24 Zaburzenia pamięci autobiograficznej chory pamięta istotne fakty z własnego życia chory pamięta istotne fakty z własnego życia nie ma poczucia, że jest to jego życiorys nie ma poczucia, że jest to jego życiorys nie ma poczucia własnego udziału, zaangażowania, czy podmiotowości w relacji wydarzeń sprzed wypadku nie ma poczucia własnego udziału, zaangażowania, czy podmiotowości w relacji wydarzeń sprzed wypadku

25 Zaburzenie pamięci prospektywnej objawiają się zapominaniem planu działania czy zamiaru wykonania określonego zadania czy czynności w przyszłości w zaplanowanym czasie objawiają się zapominaniem planu działania czy zamiaru wykonania określonego zadania czy czynności w przyszłości w zaplanowanym czasie dzielą się na: dzielą się na: zaburzenia pamięci prospektywnej związane z czasem (time based – TB) (np. wyłączyć gaz po ugotowaniu zupy) zaburzenia pamięci prospektywnej związane z czasem (time based – TB) (np. wyłączyć gaz po ugotowaniu zupy) zaburzenia pamięci prospektywnej związane z aktywnością (activity based – AB) (np. wziąć wieczorem leki) zaburzenia pamięci prospektywnej związane z aktywnością (activity based – AB) (np. wziąć wieczorem leki)

26 Zaburzenia uwagi Zaburzenia uwagi stanowią, podobnie jak zaburzenia pamięci, najczęstsze następstwa uszkodzenia mózgu. Najczęściej pojawiają się zaburzenia Zaburzenia uwagi stanowią, podobnie jak zaburzenia pamięci, najczęstsze następstwa uszkodzenia mózgu. Najczęściej pojawiają się zaburzenia selektywności – czyli trudności w spostrzeganiu i przetwarzaniu tylko wybranych bodźców, zwracaniu uwagi na informacje dla nas ważne i pomijaniu tego co nieistotne selektywności – czyli trudności w spostrzeganiu i przetwarzaniu tylko wybranych bodźców, zwracaniu uwagi na informacje dla nas ważne i pomijaniu tego co nieistotne (przykład: chory nie potrafi zahamować danej aktywności np. skreślić w tekście litery E, lecz skreśla wszystkie litery). (przykład: chory nie potrafi zahamować danej aktywności np. skreślić w tekście litery E, lecz skreśla wszystkie litery). przerzutności – czyli trudności w koncentracji na jednym bodźcu, bądź trudności w oderwaniu się od wykonywanego zadania (przykład: chory nadal pisze – choć pod otwartym oknem gabinetu wylądował helikopter i rozwiał na kartkę piasek) przerzutności – czyli trudności w koncentracji na jednym bodźcu, bądź trudności w oderwaniu się od wykonywanego zadania (przykład: chory nadal pisze – choć pod otwartym oknem gabinetu wylądował helikopter i rozwiał na kartkę piasek)

27 Pomijanie stronne Brak reakcji, odpowiedzi, zwrócenia uwagi na bodźce nowe lub znaczące znajdujące się po stronie przeciwnej do lokalizacji uszkodzenia mózgu Brak reakcji, odpowiedzi, zwrócenia uwagi na bodźce nowe lub znaczące znajdujące się po stronie przeciwnej do lokalizacji uszkodzenia mózgu Występuje znacznie częściej i w większym nasileniu u pacjentów z uszkodzeniem prawej półkuli mózgu Występuje znacznie częściej i w większym nasileniu u pacjentów z uszkodzeniem prawej półkuli mózgu Nie jest przypisane deficytowi sensorycznemu, ani motorycznemu Nie jest przypisane deficytowi sensorycznemu, ani motorycznemu Obejmuje szereg objawów, które dotyczą: Obejmuje szereg objawów, które dotyczą: percepcji (obija się o przedmioty) percepcji (obija się o przedmioty) praksji (nie zje posiłku z jednej - najczęściej lewej - strony talerza) praksji (nie zje posiłku z jednej - najczęściej lewej - strony talerza) procesów ustosunkowania (nie kopiuje jednej strony przedmiotu, linii na kartce) procesów ustosunkowania (nie kopiuje jednej strony przedmiotu, linii na kartce) emocji (nie reaguje emocjonalnie na zjawiska wywołujące nawet silne emocje z pomijanej strony). emocji (nie reaguje emocjonalnie na zjawiska wywołujące nawet silne emocje z pomijanej strony).

28 Zaburzenia emocjonalne Zaburzenia emocjonalne występujące u pacjentów po urazach mózgu to zazwyczaj konsekwencja złożonej interakcji pomiędzy: Zaburzenia emocjonalne występujące u pacjentów po urazach mózgu to zazwyczaj konsekwencja złożonej interakcji pomiędzy: czynnikami fizycznymi (neurologicznymi) czynnikami fizycznymi (neurologicznymi) czynnikami psychicznymi, czyli stopniem odporności chorego na sytuacje trudne czynnikami psychicznymi, czyli stopniem odporności chorego na sytuacje trudne cechami osobowości przedchorobowej cechami osobowości przedchorobowej stosowanymi strategiami (psychologicznymi) kompensacji zaburzeń stosowanymi strategiami (psychologicznymi) kompensacji zaburzeń

29 Zespół apatii (zobojętnienia) - obojętność, aspontaniczność, brak reakcji emocjonalnej na bodźce przyjemne lub nieprzyjemne, utrata zachowania ukierunkowanego na cel, zainteresowań, brak dbałości o siebie i bliskich, uogólniona adynamia w zachowaniu Zespół apatii (zobojętnienia) - obojętność, aspontaniczność, brak reakcji emocjonalnej na bodźce przyjemne lub nieprzyjemne, utrata zachowania ukierunkowanego na cel, zainteresowań, brak dbałości o siebie i bliskich, uogólniona adynamia w zachowaniu Labilność emocjonalna - skłonność do szybkich, nieoczekiwanych, nieadekwatnych do sytuacji zmian reakcji emocjonalnych, niezdolność panowania nad społecznie nieakceptowanymi emocjami (wybuchy agresji), stanami drażliwości, nieuzasadnioną euforią Labilność emocjonalna - skłonność do szybkich, nieoczekiwanych, nieadekwatnych do sytuacji zmian reakcji emocjonalnych, niezdolność panowania nad społecznie nieakceptowanymi emocjami (wybuchy agresji), stanami drażliwości, nieuzasadnioną euforią zachowania katastroficzno-depresyjne - lęk, skłonność do płaczu, obawa o przyszłość, poczuciem silnego zagrożenia zachowania katastroficzno-depresyjne - lęk, skłonność do płaczu, obawa o przyszłość, poczuciem silnego zagrożenia Rodzaje zaburzeń emocjonalnych

30 Zespół depresji pourazowej Uznawany jest jako fizyczne następstwo uszkodzenia mózgu oraz wtórna reakcja na zmienione warunki życia. Badania dowiodły uszkodzenia lewej półkuli mózgu częściej wiążą się z depresją niż prawej półkuli Uznawany jest jako fizyczne następstwo uszkodzenia mózgu oraz wtórna reakcja na zmienione warunki życia. Badania dowiodły uszkodzenia lewej półkuli mózgu częściej wiążą się z depresją niż prawej półkuli istnieje istotny związek między uszkodzeniem płata czołowego a wystąpieniem depresji istnieje istotny związek między uszkodzeniem płata czołowego a wystąpieniem depresji znaczący wpływ na pojawienie się depresji pourazowej ma również subiektywność oceny własnej sytuacji życiowej, a więc znaczenie, jakie pacjent przypisuje zaistniałym w następstwie urazu zmianom znaczący wpływ na pojawienie się depresji pourazowej ma również subiektywność oceny własnej sytuacji życiowej, a więc znaczenie, jakie pacjent przypisuje zaistniałym w następstwie urazu zmianom

31 Zespół apatii prawopółkulowej (Pachalska 2007) Zespół apatii prawopółkulowej (Pachalska 2007) Przejawia się zaburzeniami Przejawia się zaburzeniami motorycznymi motorycznymi poznawczymi poznawczymi emocjonalnymi emocjonalnymi Osiowe objawy: Osiowe objawy: obojętność obojętność rozhamowanie werbalne, wyrażające się skłonnością do nie aprobowanego społecznie dowcipkowania rozhamowanie werbalne, wyrażające się skłonnością do nie aprobowanego społecznie dowcipkowania zespół zaprzeczania zespół zaprzeczania

32 Zaburzenia praksji Apraksja to zaburzenie wykonywania celowych, wyuczonych czynności ruchowych wymagających zdolności: Apraksja to zaburzenie wykonywania celowych, wyuczonych czynności ruchowych wymagających zdolności: planowania planowania realizacji poszczególnych ich elementów składowych realizacji poszczególnych ich elementów składowych Zaburzenie to spowodowane jest uszkodzeniem mózgu i nie wynika z utraty zdolności rozumienia, osłabienia siły mięśniowej, porażenia kończyn czy utraty czucia Zaburzenie to spowodowane jest uszkodzeniem mózgu i nie wynika z utraty zdolności rozumienia, osłabienia siły mięśniowej, porażenia kończyn czy utraty czucia

33 Rodzaje apraksji (Kertesz 2004) ruchowa (motoryczna) - dotyczy niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych ruchowa (motoryczna) - dotyczy niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych ideomotoryczna (wyobrażeniowo-ruchowa) - występuje, gdy pacjent ma trudności z wykonaniem ruchów na polecenie, ale może zrobić to w sposób automatyczny; ideomotoryczna (wyobrażeniowo-ruchowa) - występuje, gdy pacjent ma trudności z wykonaniem ruchów na polecenie, ale może zrobić to w sposób automatyczny; ideacyjna (wyobrażeniowa) - polega na trudności wykonywania właściwej sekwencji ruchów składających się na złożoną czynność ruchową, przy czym pacjent może prawidłowo wykonać poszczególne elementy składowe ideacyjna (wyobrażeniowa) - polega na trudności wykonywania właściwej sekwencji ruchów składających się na złożoną czynność ruchową, przy czym pacjent może prawidłowo wykonać poszczególne elementy składowe

34 Apraksja kończyn ( Pąchalska 2007) Apraksja kończyn ( Pąchalska 2007) Apraksja pojawia się najczęściej w następstwie: Apraksja pojawia się najczęściej w następstwie: uszkodzenia lewej półkuli uszkodzenia lewej półkuli wywołują ją najczęściej mnogie, nawet drobne ogniska wywołują ją najczęściej mnogie, nawet drobne ogniska stwierdza się ją stosunkowo często u pacjentów po urazach mózgu. stwierdza się ją stosunkowo często u pacjentów po urazach mózgu. w pracach poświęconych tematyce chorych, którzy doznali urazów mózgu można znaleźć stosunkowo niewiele treści dotyczących apraksji w pracach poświęconych tematyce chorych, którzy doznali urazów mózgu można znaleźć stosunkowo niewiele treści dotyczących apraksji

35 Uszkodzenie prawej półkuli i apraksja Dwa typy apraksji w następstwie uszkodzenia prawej półkuli: Dwa typy apraksji w następstwie uszkodzenia prawej półkuli: apraksja konstrukcyjna – czyli trudności w układaniu czy rysowaniu całości z części (np. układanie klocków, rysowanie sześcianu) apraksja konstrukcyjna – czyli trudności w układaniu czy rysowaniu całości z części (np. układanie klocków, rysowanie sześcianu) tzw. apraksja ubierania się - czyli niestosowny wybór garderoby i/lub utratą zdolności właściwego wykonywania czynności związanych z ubieraniem się (np. noszenie kapelusza do piżamy) tzw. apraksja ubierania się - czyli niestosowny wybór garderoby i/lub utratą zdolności właściwego wykonywania czynności związanych z ubieraniem się (np. noszenie kapelusza do piżamy)

36 Zaburzenia tożsamości ( Grochmal-Bach i Pąchalska 2004) Zaburzenia tożsamości ( Grochmal-Bach i Pąchalska 2004) U pacjentów po urazie mózgu największy wpływ na pojawienie się zaburzeń tożsamości mają: U pacjentów po urazie mózgu największy wpływ na pojawienie się zaburzeń tożsamości mają: zakłócenia rytmu snu i czuwania będące podłożem m.in. występowania na jawie stanu świadomości podobnego do snu (zaburzenia snu mają fundamentalne znaczenie dla świadomości pacjenta, z kolei świadomość jest czynnikiem warunkującym tworzenie się i kształtowanie tożsamości) zakłócenia rytmu snu i czuwania będące podłożem m.in. występowania na jawie stanu świadomości podobnego do snu (zaburzenia snu mają fundamentalne znaczenie dla świadomości pacjenta, z kolei świadomość jest czynnikiem warunkującym tworzenie się i kształtowanie tożsamości) inne następstwa urazu (m.in. zaburzenia funkcji ruchowych, czucia, wzroku, słuchu, mowy, epilepsja) inne następstwa urazu (m.in. zaburzenia funkcji ruchowych, czucia, wzroku, słuchu, mowy, epilepsja)

37 Zaburzenia tożsamości W klinice najczęściej obserwuje się: W klinice najczęściej obserwuje się: przerwanie ciągłości tożsamości przerwanie ciągłości tożsamości tożsamość lustrzaną tożsamość lustrzaną tożsamość odroczoną tożsamość odroczoną

38 Zaburzenia osobowości i zachowania (Grochmal- Bach, Pąchalska 2004) Zaburzenia osobowości i zachowania (Grochmal- Bach, Pąchalska 2004) Zespół stresu pourazowego (PTSD) Zespół stresu pourazowego (PTSD) Majaczenie pourazowe - manifestuje się objawami przygnębienia, drażliwością, treściami oneiroidalnymi, niepokojem, lękiem, agresją, wielomównością, zmęczeniem oraz natarczywością Majaczenie pourazowe - manifestuje się objawami przygnębienia, drażliwością, treściami oneiroidalnymi, niepokojem, lękiem, agresją, wielomównością, zmęczeniem oraz natarczywością Zespół amnestyczno-konfabulacyjny, który manifestuje się dezorientacją, zaburzeniami spostrzegania, pamięci roboczej oraz konfabulacjami. Zaburzeniom tym często towarzyszy nastrój euforyczny, niekiedy wesołkowaty, który z łatwością może przechodzić w rozdrażnienie. Zespół amnestyczno-konfabulacyjny, który manifestuje się dezorientacją, zaburzeniami spostrzegania, pamięci roboczej oraz konfabulacjami. Zaburzeniom tym często towarzyszy nastrój euforyczny, niekiedy wesołkowaty, który z łatwością może przechodzić w rozdrażnienie.

39 Zaburzenia mowy i języka (Kądzielawa 2003). Zaburzenia języka w konsekwencji urazów mózgu wykazują Zaburzenia języka w konsekwencji urazów mózgu wykazują znaczące zróżnicowanie znaczące zróżnicowanie różną dynamikę, która wykazuje złożoność mechanizmów, które zostają uruchamiane na skutek przebytego urazu różną dynamikę, która wykazuje złożoność mechanizmów, które zostają uruchamiane na skutek przebytego urazu

40 Afazja pourazowa (Pąchalska 2007) Afazja pourazowa (Pąchalska 2007) Występujące na skutek urazu mózgu całkowite lub częściowe zaburzenie mówienia i rozumienia wypowiedzi językowych u osoby, która już uprzednio czynności te opanowała. Występujące na skutek urazu mózgu całkowite lub częściowe zaburzenie mówienia i rozumienia wypowiedzi językowych u osoby, która już uprzednio czynności te opanowała.

41 Rodzaje afazji pourazowej Wyróżniamy afazję: Wyróżniamy afazję: ekspresyjną (niepłynną, ruchową, Broca) - gdzie dominują trudności w mówieniu, w nadawaniu mowy ekspresyjną (niepłynną, ruchową, Broca) - gdzie dominują trudności w mówieniu, w nadawaniu mowy recepcyjną (płynną, czuciową, sensoryczną), która dotyczy trudności w odbiorze mowy, w rozumieniu wypowiedzi, a niejednokrotnie także słowa pisanego recepcyjną (płynną, czuciową, sensoryczną), która dotyczy trudności w odbiorze mowy, w rozumieniu wypowiedzi, a niejednokrotnie także słowa pisanego afazję mieszaną (ekspresyjno-recepcyjną), gdzie zaburzenia dotyczą w jednakowym stopniu mówienia oraz rozumienia wypowiedzi afazję mieszaną (ekspresyjno-recepcyjną), gdzie zaburzenia dotyczą w jednakowym stopniu mówienia oraz rozumienia wypowiedzi amnestyczną, która polega na niemożności przypominania sobie wyrazów, przede wszystkim zaś nazw przedmiotów amnestyczną, która polega na niemożności przypominania sobie wyrazów, przede wszystkim zaś nazw przedmiotów afazję całkowitą (globalną, totalną), gdzie wszelkie formy porozumiewania się zostają utracone. afazję całkowitą (globalną, totalną), gdzie wszelkie formy porozumiewania się zostają utracone.

42 Stopnie głębokości afazji (Pąchalska 1999) Stopnie głębokości afazji (Pąchalska 1999) Wyróżniamy trzy stopnie głębokości afazji: Wyróżniamy trzy stopnie głębokości afazji: lekka lekka umiarkowana umiarkowana głęboka głęboka

43 Społeczne następstwa afazji (Pąchalska 1999) Społeczne następstwa afazji (Pąchalska 1999) Afazja, która manifestuje się: Afazja, która manifestuje się: zaburzeniami funkcji poznawczych językowych i niejęzykowych (m. in. prozodii wypowiedzi), a także modyfikacjami osobowości, które objawiają się jako zaburzenia funkcji emocjonalno-motywacyjnych i regulacyjnych JA zaburzeniami funkcji poznawczych językowych i niejęzykowych (m. in. prozodii wypowiedzi), a także modyfikacjami osobowości, które objawiają się jako zaburzenia funkcji emocjonalno-motywacyjnych i regulacyjnych JA prowadzi często do: prowadzi często do: zaburzeń funkcjonowania społecznego, gdzie niemożność wymiany poglądów, informacji, wyrażenia emocji powoduje izolację społeczną i sprawia, że chory zamyka się we własnym świecie samotności, lęku a niekiedy depresji. zaburzeń funkcjonowania społecznego, gdzie niemożność wymiany poglądów, informacji, wyrażenia emocji powoduje izolację społeczną i sprawia, że chory zamyka się we własnym świecie samotności, lęku a niekiedy depresji.

44 Inne zaburzenia mowy po urazie mózgu (Pąchalska, Pufal,2004) Inne zaburzenia mowy po urazie mózgu (Pąchalska, Pufal,2004) Mutyzm – całkowita utrata mowy u pacjenta Mutyzm – całkowita utrata mowy u pacjenta Dysartria – zaburzenie artykulacji mowy wynikające z dysfunkcji narządów mowy. Dysartria – zaburzenie artykulacji mowy wynikające z dysfunkcji narządów mowy. Dysfonia – występuje często u pacjentów po długotrwałej śpiączce, objawia się trudnością w utrzymaniu melodii wypowiedzi: Dysfonia – występuje często u pacjentów po długotrwałej śpiączce, objawia się trudnością w utrzymaniu melodii wypowiedzi: chory mówi cicho, szeptem chory mówi cicho, szeptem głos jest za wysoki lub za niski głos jest za wysoki lub za niski chory może dzielić wypowiedź na krótkie fragmenty chory może dzielić wypowiedź na krótkie fragmenty

45 Zaburzenia dyskursu (MacQueen i Pąchalska 2003) Zaburzenia dyskursu (MacQueen i Pąchalska 2003) Inne trudności w procesie porozumiewania się: Inne trudności w procesie porozumiewania się: zaburzenia dyskursu, który stanowi naturalną jednostkę językową, którą można rozpatrywać na poziomie: zaburzenia dyskursu, który stanowi naturalną jednostkę językową, którą można rozpatrywać na poziomie: językowym językowym psychologicznym psychologicznym socjologicznym socjologicznym

46 Zaburzenia pragmatyki (MacQueen i Pąchalska 2003) Zaburzenia pragmatyki (MacQueen i Pąchalska 2003) Trudności w kontrolowaniu i rozumieniu przebiegu rozmowy w aktualnej sytuacji (kto mówi, do kogo, jak mówi, kiedy mówi, kiedy milczy) Trudności w kontrolowaniu i rozumieniu przebiegu rozmowy w aktualnej sytuacji (kto mówi, do kogo, jak mówi, kiedy mówi, kiedy milczy) trudności z inicjowaniem, utrzymywaniem i kończeniem rozmowy trudności z inicjowaniem, utrzymywaniem i kończeniem rozmowy częsta nagła zmiana tematu, przerywanie wypowiedzi rozmówcy, częste wracanie do już zakończonego tematu częsta nagła zmiana tematu, przerywanie wypowiedzi rozmówcy, częste wracanie do już zakończonego tematu wypowiedzi śmieszne, niekulturalne lub nietaktowne wypowiedzi śmieszne, niekulturalne lub nietaktowne niezgodny z treścią wypowiedzi wyraz twarzy, uboga gestykulacja, bądź używanie niestosownych gestów niezgodny z treścią wypowiedzi wyraz twarzy, uboga gestykulacja, bądź używanie niestosownych gestów trudności w rozumieniu kontekstu oraz podtekstów poszczególnych komunikatów i pretensje do rozmówcy trudności w rozumieniu kontekstu oraz podtekstów poszczególnych komunikatów i pretensje do rozmówcy

47 Zaburzenia funkcji wykonawczych Funkcje wykonawcze decydują o celowym wykonywaniu w logicznej kolejności czynności, które zmierzają do realizacji podjętych przez jednostkę planów i zamiarów Funkcje wykonawcze decydują o celowym wykonywaniu w logicznej kolejności czynności, które zmierzają do realizacji podjętych przez jednostkę planów i zamiarów Sprawność tych funkcji zależy od procesów poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych oraz behawioralnych Sprawność tych funkcji zależy od procesów poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych oraz behawioralnych

48 Najczęstsze objawy zaburzeń funkcji wykonawczych u pacjentów po urazach mózgu (Pąchalska 2007) Najczęstsze objawy zaburzeń funkcji wykonawczych u pacjentów po urazach mózgu (Pąchalska 2007) rozproszenie uwagi rozproszenie uwagi podejmowanie niewłaściwych decyzji podejmowanie niewłaściwych decyzji niepokój niepokój impulsywność impulsywność apatia apatia nieprawidłowe rozkładanie czynności w czasie nieprawidłowe rozkładanie czynności w czasie brak wglądu brak wglądu perseweracje perseweracje problemy z abstrakcyjnym myśleniem problemy z abstrakcyjnym myśleniem zaburzenia planowania zaburzenia planowania rozhamowanie rozhamowanie euforia euforia płytkość afektu płytkość afektu nieprzestrzeganie zasad życia społecznego nieprzestrzeganie zasad życia społecznego agresywność agresywność niefrasobliwość niefrasobliwość konfabulacje i flashback konfabulacje i flashback

49 Flashback Dysfunkcje pewnych obszarów kory przedczołowej oraz przedniej kory skroniowej mogą odgrywać rolę w występowaniu nawracających wspomnień traumy (flashback). Dysfunkcje pewnych obszarów kory przedczołowej oraz przedniej kory skroniowej mogą odgrywać rolę w występowaniu nawracających wspomnień traumy (flashback). Objawy te u pacjentów bez cech amnezji mają postać PTSD, zaś z cechami amnezji stanowią odrębny objaw Objawy te u pacjentów bez cech amnezji mają postać PTSD, zaś z cechami amnezji stanowią odrębny objaw Istnieje silny związek urazów mózgu z rozwojem objawów depresji oraz słabszy z pojawieniem się objawów PTSD. Istnieje silny związek urazów mózgu z rozwojem objawów depresji oraz słabszy z pojawieniem się objawów PTSD.

50 Rehabilitacja pacjentów po urazach mózgu Celem skutecznej rehabilitacji powinna być: Celem skutecznej rehabilitacji powinna być: likwidacja a przynajmniej redukcja ubytków oraz zaburzeń funkcjonalnych likwidacja a przynajmniej redukcja ubytków oraz zaburzeń funkcjonalnych wsparcie w procesie przystosowywania się do odmiennego życia z takimi ograniczeniami, jakie pacjent ma i prawdopodobnie będzie miał do końca życia wsparcie w procesie przystosowywania się do odmiennego życia z takimi ograniczeniami, jakie pacjent ma i prawdopodobnie będzie miał do końca życia

51 Ogólne założenia Szczegółowa diagnoza funkcjonalna (mowy, uwagi, spostrzegania, pamięci, myślenia, zdolności wzrokowo- przestrzennych, samokontroli zachowania), Szczegółowa diagnoza funkcjonalna (mowy, uwagi, spostrzegania, pamięci, myślenia, zdolności wzrokowo- przestrzennych, samokontroli zachowania), Analiza przedchorobowych cech chorego (m.in. stanu ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń somatycznych i psychicznych, cech osobowości, doświadczeń życiowych), które są konieczne do określenia rokowania oraz podstawowych celów rehabilitacji Analiza przedchorobowych cech chorego (m.in. stanu ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń somatycznych i psychicznych, cech osobowości, doświadczeń życiowych), które są konieczne do określenia rokowania oraz podstawowych celów rehabilitacji Ustalenie właściwego podejścia, strategii oraz metod terapii. Ustalenie właściwego podejścia, strategii oraz metod terapii.

52 c.d. Z czasem, gdy chory przechodzi przez kolejne etapy rehabilitacji istotnym zadaniem jest: Z czasem, gdy chory przechodzi przez kolejne etapy rehabilitacji istotnym zadaniem jest: śledzenie i dokumentowanie zabiegów śledzenie i dokumentowanie zabiegów dokumentowanie zmian (zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych) zachodzących w procesie usprawniania pacjenta dokumentowanie zmian (zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych) zachodzących w procesie usprawniania pacjenta

53 Skład zespołu rehabilitacyjnego lekarze (specjalista w zakresie rehabilitacji, neurolog) lekarze (specjalista w zakresie rehabilitacji, neurolog) fizjoterapeuci fizjoterapeuci pielęgniarki pielęgniarki neuropsycholodzy neuropsycholodzy neurolingwiści neurolingwiści neurologopedzi neurologopedzi neuropsychiatrzy neuropsychiatrzy

54 Zadania zespołu Zadaniem zespołu jest Zadaniem zespołu jest dobór i opierająca się na zasadach optymalnej komunikacji, organizacja instrukcji oraz odpowiednia rehabilitacja, a w konsekwencji optymalne usprawnianie pacjenta w sferze fizycznej, psychicznej, zawodowej oraz społecznej dobór i opierająca się na zasadach optymalnej komunikacji, organizacja instrukcji oraz odpowiednia rehabilitacja, a w konsekwencji optymalne usprawnianie pacjenta w sferze fizycznej, psychicznej, zawodowej oraz społecznej informowanie pacjenta na bieżąco, co czynimy dla niego oraz czego od niego wymagamy informowanie pacjenta na bieżąco, co czynimy dla niego oraz czego od niego wymagamy

55 Terapia neuropsychologiczna (Pąchalska 2007) Terapia neuropsychologiczna (Pąchalska 2007) Program wczesnej rehabilitacji neuropsychologicznej stosowany jest jeszcze w okresie śpiączki. Program wczesnej rehabilitacji neuropsychologicznej stosowany jest jeszcze w okresie śpiączki. Wybudzanie Wybudzanie stymulacja za pomocą bodźców wielomodalnych - słuchowych, wzrokowych, dotykowych, węchowych i smakowych stymulacja za pomocą bodźców wielomodalnych - słuchowych, wzrokowych, dotykowych, węchowych i smakowych stosowanie zestawów bodźców, gdzie uwzględnia się zainteresowania pacjenta. stosowanie zestawów bodźców, gdzie uwzględnia się zainteresowania pacjenta. zalecane metody audiowizualne oraz muzykoterapia. zalecane metody audiowizualne oraz muzykoterapia.

56 Czas rozpoczęcia rehabilitacji Intensywna rehabilitacja neuropsychologiczna powinna rozpocząć się w momencie: Intensywna rehabilitacja neuropsychologiczna powinna rozpocząć się w momencie: uzyskania przez chorego względnej stabilizacji stanu somatycznego uzyskania przez chorego względnej stabilizacji stanu somatycznego uwidocznienia się zaburzeń poznawczych i/lub emocjonalnych uwidocznienia się zaburzeń poznawczych i/lub emocjonalnych

57 Praca neuropsychologa Ukierunkowana jest na odbudowę aktywności dnia codziennego poprzez wykorzystywanie strategii, mających na celu poprawę procesów: Ukierunkowana jest na odbudowę aktywności dnia codziennego poprzez wykorzystywanie strategii, mających na celu poprawę procesów: uwagi uwagi pamięci pamięci percepcji percepcji praksji i gnozji praksji i gnozji funkcji wykonawczych i zachowania funkcji wykonawczych i zachowania emocjonalno-motywacyjnych. emocjonalno-motywacyjnych.

58 Strategie wspierające proces poprawy pamięci 1. korzystanie z dyktafonu w celu zarejestrowania umówionych spotkań 2. zaopatrzenie pacjenta w urządzenia typu pager, który wydaje dźwięk przypominający o wykonaniu zamierzonej czynności 3. rozwijanie wewnętrznych strategii zapamiętywania i odtwarzania wiadomości poprzez powtarzanie, kojarzenie, wizualizację materiału werbalnego, które mogą być przydatne np. przy zapamiętywaniu nazwisk czy twarzy osób

59 Strategie rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami funkcji wykonawczych używanie stopera, który pozwala usprawnić zdolność zarządzania czasem używanie stopera, który pozwala usprawnić zdolność zarządzania czasem dzielenie skomplikowanych zadań na kroki z napisanymi instrukcjami dla każdego etapu, co usprawnia umiejętność planowania dzielenie skomplikowanych zadań na kroki z napisanymi instrukcjami dla każdego etapu, co usprawnia umiejętność planowania korzystanie z tzw. sterującej funkcji mowy, która polega na werbalizacji instrukcji w celu inicjowania i monitorowania przebiegu czynności korzystanie z tzw. sterującej funkcji mowy, która polega na werbalizacji instrukcji w celu inicjowania i monitorowania przebiegu czynności

60 Redukcja zaburzeń zachowania 1. Używanie ręcznego licznika, mającego na celu ułatwienie choremu kontrolowania niewłaściwych zachowań (np. liczenie przekleństw w ciągu dnia, co pozwala ustalić, czy sytuacja ulega zmianie) 1. Używanie ręcznego licznika, mającego na celu ułatwienie choremu kontrolowania niewłaściwych zachowań (np. liczenie przekleństw w ciągu dnia, co pozwala ustalić, czy sytuacja ulega zmianie) 2. Korzystanie z filmów nagrywanych w trakcie ćwiczeń i innych wydarzeń, zapisujących konkretne zachowania chorego 3. Wyznaczenie niewielkiego grona osób, które będą dostarczać pacjentowi sprzężenia zwrotnego dotyczącego sposobów jego zachowania w celu redukcji zachowań nie aprobowanych społecznie

61 Redukcję zaburzeń emocjonalnych Wykorzystujemy najczęściej Wykorzystujemy najczęściej interwencję terapeutyczną interwencję terapeutyczną neuropsychoterapię poznawczą neuropsychoterapię poznawczą poznawczą psychoterapię behawioralną (CBT) poznawczą psychoterapię behawioralną (CBT) techniki ekspozycyjne i/lub poznawcze rekonstruowanie (np. gdy wystąpią objawy PTSD) techniki ekspozycyjne i/lub poznawcze rekonstruowanie (np. gdy wystąpią objawy PTSD)

62 Poradnictwo neurpsychologiczne ukierunkowane jest na pomoc chorym w rozumieniu i zmaganiu się z konsekwencjami urazu mózgu. Tego rodzaju poradnictwo polega przede wszystkim na: dostarczeniu szczegółowych informacji dotyczących urazu mózgu i jego skutków w celu zmniejszenia lęku przed nieznanym; dostarczeniu szczegółowych informacji dotyczących urazu mózgu i jego skutków w celu zmniejszenia lęku przed nieznanym; -stosowaniu sprzężeń zwrotnych dotyczących specyficznych zaburzeń; -stosowaniu sprzężeń zwrotnych dotyczących specyficznych zaburzeń; wyjaśnianiu zastosowanych metod psychoterapii; wyjaśnianiu zastosowanych metod psychoterapii; udzielaniu ogólnych porad oaz wsparcia emocjonalnego; udzielaniu ogólnych porad oaz wsparcia emocjonalnego; omawianiu postępu poczynionego w procesie rehabilitacji omawianiu postępu poczynionego w procesie rehabilitacji

63 Terapia mowy obejmuje m.in. ćwiczenia ukierunkowane na stymulację aparatu artykulacyjnego oraz odbudowę umiejętności językowego komunikowania się. obejmuje m.in. ćwiczenia ukierunkowane na stymulację aparatu artykulacyjnego oraz odbudowę umiejętności językowego komunikowania się. U pacjentów z afazją pourazową wykorzystujemy ćwiczenia w zakresie niejęzykowego komunikowania się w zakresie wszystkich analizatorów. U pacjentów z afazją pourazową wykorzystujemy ćwiczenia w zakresie niejęzykowego komunikowania się w zakresie wszystkich analizatorów. logopeda (neurologopeda) wykorzystuje wielomodalną stymulację poprzez wprowadzanie gestów, mimiki, pantomimy, piktogramu, melodii i tonu głosu. logopeda (neurologopeda) wykorzystuje wielomodalną stymulację poprzez wprowadzanie gestów, mimiki, pantomimy, piktogramu, melodii i tonu głosu. Kiedy pacjent reaguje na polecenia słowne, terapeuta rozpoczyna różnorodne ćwiczenia aparatu artykulacyjnego (m.in. masaż języka, wykonywanie ruchów biernych języka). Kiedy pacjent reaguje na polecenia słowne, terapeuta rozpoczyna różnorodne ćwiczenia aparatu artykulacyjnego (m.in. masaż języka, wykonywanie ruchów biernych języka). Na kolejnych etapach terapii pacjent uczy się powtarzania, nazywania przedmiotów codziennego użytku, gromadzenia pojęć w magazynie pamięci, rozumienia terminów a także wykonywania poleceń na różnym poziomie trudności. Na kolejnych etapach terapii pacjent uczy się powtarzania, nazywania przedmiotów codziennego użytku, gromadzenia pojęć w magazynie pamięci, rozumienia terminów a także wykonywania poleceń na różnym poziomie trudności. W pracy z pacjentem wykorzystywane są rozmaite pomoce terapeutyczne m.in. magnetofon, video czy komputer W pracy z pacjentem wykorzystywane są rozmaite pomoce terapeutyczne m.in. magnetofon, video czy komputer

64 Efektywność rehabilitacji neuropsychologicznej Skuteczność rehabilitacji neuropsychologicznej uwarunkowana jest wieloma czynnikami. Skuteczność rehabilitacji neuropsychologicznej uwarunkowana jest wieloma czynnikami. Wśród wskaźników biologicznych zasadnicze znaczenie ma: plastyczność mózgowa, stopień lateralizacji półkulowej, ogólna kondycja fizyczna pacjenta, lokalizacja, wielkość oraz etiologia uszkodzenia. Wśród wskaźników biologicznych zasadnicze znaczenie ma: plastyczność mózgowa, stopień lateralizacji półkulowej, ogólna kondycja fizyczna pacjenta, lokalizacja, wielkość oraz etiologia uszkodzenia. Do decydujących czynników psychologicznych zaliczamy: sprawność w zakresie uczenia się, przedchorobową inteligencję ogólną, system wartości, sposoby reagowania na sytuacje trudne oraz cechy osobowości. Do decydujących czynników psychologicznych zaliczamy: sprawność w zakresie uczenia się, przedchorobową inteligencję ogólną, system wartości, sposoby reagowania na sytuacje trudne oraz cechy osobowości. Znaczące są również uwarunkowania psychospołeczne, np., wsparcie społeczne, zaplecze materialne oraz akceptacja społeczna. Znaczące są również uwarunkowania psychospołeczne, np., wsparcie społeczne, zaplecze materialne oraz akceptacja społeczna.

65 Sukces w rehabilitacji Istotnym warunkiem sukcesu rehabilitacyjnego jest wytworzenie u pacjenta samoświadomości posiadanych deficytów, wynikających z urazu mózgu Istotnym warunkiem sukcesu rehabilitacyjnego jest wytworzenie u pacjenta samoświadomości posiadanych deficytów, wynikających z urazu mózgu Ograniczona świadomość zaburzeń, bądź jej całkowity brak (anosognozja) wpływa na: Ograniczona świadomość zaburzeń, bądź jej całkowity brak (anosognozja) wpływa na: nieadekwatną ocenę własnych zdolności nieadekwatną ocenę własnych zdolności opór i słabą motywację do ćwiczeń opór i słabą motywację do ćwiczeń