Pobierz prezentację
Pobieranie prezentacji. Proszę czekać
OpublikowałUrszula Wałęsa Został zmieniony 9 lat temu
1
7. Wiedza o języku Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy” 2014-2016
Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW Konsultacje (pok. 1): śr , sob (w dniach zjazdów) Strona przedmiotu — szukaj pod: 1
2
Program Co to jest język naturalny? Aparat pojęciowy analizy tekstu. Poziomy struktury tekstu. Wstęp do morfologii. Fleksja polska. Elementarz składni. Derywacja i gniazda słowotwórcze. Świat znaczeń: podstawy leksykologii. Leksykografia. Komunikacja językowa. Zróżnicowanie języków świata. Typologia języków. Inne.
3
Wykład 7: Derywacja i gniazda słowotwórcze.
4
Przypomnienie (1) Znajomość języka A: znajomość słówek i reguł budowy / rozbioru wyrażeń. Słownik to zbiór leksemów (= haseł słownikowych). Gramatyka słów: morfologia. Gramatyka wyrażeń: składnia. Polski – język wysoce fleksyjny (HIL = Highly Inflected Language).
5
Przypomnienie (2) Składnia jako fragment gramatyki — zbiór reguł budowania wypowiedzeń. Opis składniowy wyrażenia: przypisanie mu struktury (drzewa) oraz ujawnienie powiązań między składnikami. Trzy klasy konstrukcji: podrzędne – współrzędne – egzocentryczne. Trzy mechanizmy zdaniotwórcze: wymaganie – uzgodnienie – uporządkowanie linearne. Uzgodnienie: zgoda – rząd. Dwa typy zdań: pojedyncze – złożone. Wypowiedzenia niezdaniowe: oznajmienia i zawadomienia.
6
Problem Gramatyka języków wizualno-przestrzennych a gramatyka języków fonicznych XX wiek: William Stokoe, Carol Padden, Scott Liddell pokazują, że języki migowe to takie same języki naturalne jak foniczne. XXI wiek, lingwistyka migowa: języki migowe to języki naturalne, ale bardzo specyficzne! Fleksja??? Składnia???
7
Punkt wyjścia A co ze słowotwórstwem?
8
Operacje na słowach student => studenta, studentowi,..., studenci, studentów,..., studentach,... student => studentka, studencik, studencki, studenteria, studentowaty, arcystudent, niestudent,... czytał => czytałem, czytałam, czytałom, czytałeś,..., czytam, czytasz, czyta,..., czytaj,..., czytano,.., czytać, czytając,... czytał => doczytał, odczytał, poczytał, przeczytał, sczytał, zaczytał,..., czytywał, doczytywał, odczytywał,...
9
Operacje na słowach A tak naprawdę: STUDENT == {student, studenta, studentowi,..., studenci, studentów,..., studentach,...} STUDENT => STUDENTKA STUDENCIK STUDENCKI STUDENTERIA STUDENTOWATY ARCYSTUDENT NIESTUDENT
10
Operacje na słowach CZYTAĆ== {czytałem, czytałam, czytałom, czytałeś,..., czytam, czytasz, czyta,..., czytaj,..., czytano,.., czytać, czytając,...} CZYTAĆ => DOCZYTAĆ ODCZYTAĆ POCZYTAĆ PRZECZYTAĆ SCZYTAĆ ZACZYTAĆ CZYTYWAĆ
11
Operacje na słowach DYSKRETNY == {dyskretny, dyskretna, dyskretne, dyskretnego, dyskretnej, dyskretnego, dyskretnemu, dyskretnej, dyskretnemu,..., dyskretni, dyskretne, dyskretnych, dyskretnym,..., dyskretniejszy,..., najdyskretniejszy,...} DYSKRETNY => NIEDYSKRETNY PRZEDYSKRETNY DYSKRECJA DYSKRECJONALNY
12
Słowotwórstwo Dwa typy leksemów: Typ A: STUDENTKA, PRZECZYTAĆ, WIADOMOŚĆ, KOCHANEK Typ B: DZIŚ, DYSKRETNY, OD Typ A.: podzielne słowotwórczo (derywaty). Typ B.: niepodzielne słowotwórczo.
13
Dwie morfologie Niebieskie: fleksja Fioletowe: słowotwórstwo (derywacja)
14
Dwie morfologie Morfologia – zbiór reguł, które robią: słowa z morfemów FLEKSJA Fleksja „przekształca” leksem w jednostkę tekstową. TWORZY TEKST!!! leksemy z leksemów SŁOWOTWÓRSTWO Słowotwórstwo „przekształca” leksem w leksem, ROZBUDOWUJE SŁOWNIK!!! Słowotwórstwo – słabo gramatyczne. Co to znaczy?
15
Derywaty DOM DOMEK FIGIEL FIGIELEK KURDYBAN KURDYBANEK ale: GAJ HARCERZ KURA OKNO CIELĘ
16
Derywaty DOM DOMEK FIGIEL FIGIELEK KURDYBAN KURDYBANEK ale: GAJ GAIK HARCERZ HARCERZYK KURA KURKA OKNO OKIENKO CIELĘ CIELĄTKO
17
Derywaty A tutaj? DRAB ??????????? PAN ??????????? WYWÓZ ??????????? LITOŚĆ ??????????? ZIELE ???????????
18
Derywaty A tutaj? DRAB *DRABEK, *DRABIK PAN ?? PANEK, *PANIK WYWÓZ *WYWOZEK, *WYWOZIK LITOŚĆ *LITOSTKA ZIELE ?? ZIÓŁKO Takich leksemów nie ma!!! A PANEK? A ZIÓŁKO?
19
Derywaty Wnioski: Derywacja to zmiana kształtu powodująca zmianę znaczenia. Derywaty to leksemy „młodsze”. Nowe znaczenie może być bardzo ogólne albo przeciwnie: bardzo szczegółowe. A w ogóle jest nieprzewidywalne... Wykładnik derywacji nie zawsze jest przewidywalny. Derywacja zwykle nie jest seryjna.
20
Słowotwórstwo synchroniczne
W szkole uczą: wyraz (leksem) pochodny = pochodzący od innego („dziecko” innego leksemu). Takie słowotwórstwo to etymologia: może ciekawe, ale lingwistycznie nieistotne. To słowotwórstwo diachroniczne, czyli opis historii języka. Pytanie: skąd się wziął dany leksem w danym języku?
21
Słowotwórstwo synchroniczne
Gramatyk, nauczyciel języka obcego i cudzoziemiec potrzebują innego słowotwórstwa: synchronicznego. Pytanie: jak odkryć znaczenie danego wyrazu na podstawie znajomości znaczenia innego wyrazu? Dla potrzeb opisu PJM – słowotwórstwo diachroniczne nie ma zastosowania!!!
22
Słowotwórstwo synchroniczne
Twórca koncepcji słowotwórstwa synchronicznego: Miloš Dokulil ( ) – po polsku: DOM DOMEK Baza (B) Derywat (D) DOM- + -EK Temat słowotwórczy Formant + Fundacja ‘dom’ ‘mały dom’ Motywacja Parafraza
23
Słowotwórstwo synchroniczne
Derywat diachroniczny = leksem pochodzący od innego leksemu. Derywat synchroniczny = leksem motywowany przez inny leksem. Leksem X jest motywowany przez leksem Y = Użyjesz leksemu Y, odpowiadając na pytanie: Co to znaczy X? Odpowiedź ta to parafraza. Prawie zawsze interpretacja diachroniczna i synchroniczna są zgodne...
24
Słowotwórstwo synchroniczne
Ale nie zawsze: pochodność motywacja STÓŁ STOLARZ STÓŁ STOLARZ PIWO PIWNICA === PIWO PIWNICA SKĄPY SKĄPIĆ SKĄPY SKĄPIĆ KSIĘGA KSIĄŻKA =/= KSIĄŻKA KSIĘGA różny zwrot pochodzenia i motywacji KAMIEŃ KAMIENICA KAMIEŃ, KAMIENICA jest pochodzenie, ale nie ma motywacji RECHNUNG RACHOWAĆ RACHUNEK nie ma pochodzenia, jest motywacja
25
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje formalne: derywaty mające jedną bazę: derywaty właściwe derywaty mające więcej niż jedną bazę: złożenia
26
Klasyfikacje derywatów
SKRZYPEK, GOLIZNA, DOMOWY, UCZESTNICZYĆ, STAROŚĆ,... KRÓTKOWIDZ-0, JASNOZIELONY, BARWOŚLEPOTA,...
27
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje formalne: derywaty sufiksalne derywaty prefiksalne derywaty prefiksalno-sufiksalne derywaty z interfiksem derywaty inne
28
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje formalne: MARZYCIEL, PROŚBA, RASISTA, JESIENNY, PISYWAĆ,... ARCYKSIĄŻĘ, EKSMAŁŻONEK, PRZEOGROMNY, ODCZYTAĆ,... ZADOŁOWAĆ, UPARTYJNIĆ, OBJAŚNIĆ,... CUDZOZIEMIEC, LICZYKRUPA, JASNOŻÓŁTY,...
29
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje semantyczne: I 1. derywaty regularne semantycznie: znaczenie wynika tylko ze struktury 2. derywaty nieregularne semantycznie: znaczenie częściowo wynika ze struktury – plus coś jeszcze...
30
Klasyfikacje derywatów
I 1. DOMEK, STUDENTKA, PRODUCENT, WĘDZARNIA, PRZYDŁUGI, PISARZ, WESOŁEK, OFERENT, PIWIARNIA, LUDOWY,...
31
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje semantyczne: II 1. derywaty transpozycyjne: B i D znaczą to samo, różnica części mowy 2. derywaty mutacyjne: D różni się znaczeniem od B, denotat D =/= denotat B 3. derywaty modyfikacyjne: D różni się znaczeniem od B, denotat D = denotat B
32
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje semantyczne: II 2. ŚPIEWAK, STARZYZNA, DOMATOR, WARIACTWO, LEKKODUCH, STUDENTKA, DOMEK, GŁUPAWY,...
33
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje semantyczne: III [Tzw. kategorie słowotwórcze: k.s. – klasa derywatów o tym samym znaczeniu formantu] 1. Nazwy czynności 2. Nazwy cech 3. Nazwy wykonawcy czynności 4. Nazwy nosiciela cechy 5. Nazwy narzędzia 6. Nazwy miejsca
34
Klasyfikacje derywatów
Klasyfikacje semantyczne: 3. WŁADCA, LEKARZ, PRACOWNIK, TRĘBACZ, UZDROWICIEL, ŚMIAŁEK, MORFINISTA, MODELARZ, KOPARKA, KRAJALNICA, WKRĘTAK, NOCLEGOWNIA, KARTOFLISKO, JADALNIA,
35
Udział słownikowy formantu a produktywność
Formant może być rzadki / średnio obciążony / częsty w słowniku. Formant produktywny: tworzący serie, żywy, używany do budowania nowych jednostek Przykłady:
36
Słownik jako sieć / drzewo / gniazdo
DOM DOMATORSKI DOMATOR DOMATORSKOŚĆ DOMOWY DOMATORSTWO ZADOMOWIĆ SIĘ DOMEK DOMOWNIK ZADOMOWIENIE DOMOWNICZKA UDOMOWIĆ DOMKOWY DOMOWNICTWO UDOMOWIENIE DOMECZEK UDOMOWIENIOWY DOMOWNICZY
37
Słownik jako sieć / drzewo / gniazdo
PISAĆ
38
Słownik jako sieć / drzewo / gniazdo
Zadania: sporządzić drzewo dla leksemu PISAĆ sporządzić drzewo dla znaku migowego [PISAĆ] w PJM Uwaga: nie „tłumaczymy” drzewa polskiego na PJM!!! Nie tłumaczymy go też na angielski!!! Sieć dla języków wizualno-przestrzennych jest na pewno zupełnie inna... ZADANIE (2) NIE JEST MĄDRYM ZADANIEM!!! Słowotwórstwo w językach migowych – inne niż w fonicznych
39
Literatura Dla zainteresowanych: Grzegorczykowa, Renata: Zarys słowotwórstwa polskiego, Warszawa 1971 i wiele wydań późniejszych.
40
Podsumowanie Słowotwórstwo – dział morfologii: reguły rozbudowywania słownika. Derywat synchroniczny: leksem podzielny motywowany (= dający się sparafrazować) przez inny leksem – bazę. Derywat zbudowany jest z tematu słowotwórczego i formantu. Są derywaty właściwe i złożenia. Formant wnosi pewne znaczenie ogólne. Nakładają się na nie nadwyżki. Słownik jest siecią. Leksemy powiązane są rozmaitymi nitkami – m.in. nitkami pochodności synchronicznej.
Podobne prezentacje
© 2024 SlidePlayer.pl Inc.
All rights reserved.