BIOMECHANICZNE ZASADY ORGANIZACJI PRACY

Prezentacja na temat: "BIOMECHANICZNE ZASADY ORGANIZACJI PRACY"— Zapis prezentacji:

1 BIOMECHANICZNE ZASADY ORGANIZACJI PRACY
ERGONOMIA Kędzior K.: Biomechanika - zakres badań i zastosowań, biomechaniczne modele układu mięśniowo-szkieletowego CIOP Biomechanika, czyli mechanika układów żywych, jest interdyscyplinarną nauką o przyczynach i skutkach działania sił zewnętrznych i wewnętrznych na układy biologiczne, np. na człowieka, zwierzę, owada, roślinę. Biomechanika ogólna, która zajmuje się wyznaczaniem sił zewnętrznych i sił wewnętrznych działających na układ biologiczny (np. na ciało człowieka) oraz skutków, jakie te siły wywołują (np. ruch segmentów ciała, ruch płynów biologicznych w organizmie, rozkład obciążeń w układzie mięśniowo-szkieletowym i zmiany w tkankach poddanych działaniu sił). Typowymi zadaniami biomechaniki ogólnej są np.: wyznaczanie sił rozwijanych przez poszczególne mięśnie w trakcie wykonywania danego ruchu ciała (tzw. zagadnienie współdziałania mięśni), badanie własności materiałów biologicznych (mięśni, ścięgien, kości, chrząstek i innych) lub wyznaczanie przebiegu adaptacji funkcjonalnej tkanek kości poddanej obciążeniu (tzw. remodeling). Zadania te często dotyczą sterowania procesami w organizmie (np. sterowania ruchem ciała, sterowania wzrostem tkanek) i są wtedy wspólne dla biomechaniki i biocybernetyki. Biomechanika medyczna, polegająca na stosowaniu wyników badań biomechaniki ogólnej w profilaktyce, diagnostyce, leczeniu i rehabilitacji narządów (głównie narządu ruchu) człowieka. Typowymi zadaniami biomechaniki medycznej są np.: analiza chodu (norma i patologia) w celu leczenia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych ruchowo, analiza przepływu krwi przez naturalne zastawki serca w celu prawidłowego zaprojektowania zastawek sztucznych lub analiza obciążeń działających na układ kość-implant w celu dobrania odpowiedniego dla danego pacjenta implantu (np. sztucznego stawu) i zaprojektowania zabiegu jego wszczepienia. Wiele zagadnień biomechaniki medycznej łączy ją z bioinżynierią, a szczególnie z inżynierią ortopedyczną (projektowanie implantów, protez i aparatów ortopedycznych). Biomechanika inżynierska, w której stosuje się zasady biomechaniki ogólnej do analizy i projektowania urządzeń technicznych, np. manipulatorów medycznych, robotów, maszyn kroczących oraz mikrorobotów. W zakresie wykorzystania w technice zasad budowy i działania organizmów żywych biomechanika inżynierska ma obszar wspólny z bioniką. Biomechanika pracy, której przedmiotem jest rozpatrywanie przyczyn i skutków obciążeń wynikających z pracy fizycznej dla układu mięśniowo-szkieletowego człowieka. Biomechanika pracy odgrywa istotną rolę przy projektowaniu procesów i stanowisk pracy bezpiecznych dla zdrowia człowieka. Uwzględnia się tu natychmiastowe (np. uderzenie) i skumulowane w czasie (np. działanie drgań) skutki działania sił występujących w procesie pracy. W tym dziale umieścić można także biomechanikę zderzeń. Przedmiotem badań jest w tym wypadku ocena skutków i projektowanie sposobów zapobiegania obrażeniom ciała człowieka w trakcie uderzeń powstałych zarówno w procesie pracy (np. upadek z wysokości), jak i podczas wypadków drogowych. Biomechanika pracy, wraz z fizjologią i psychologią, tworzy fundament współczesnej ergonomii.

2 TREŚĆ Rytm biologiczny a praca zmianowa Obciążenia i metody ich oceny
Metoda OWAS i program UNITOR Reguły biomechaniczne Tichauera Manipulacje masami ciężarów Metody badania zmęczenia Sposoby zapobiegania zmęczeniu Kędzior K.: Biomechanika - zakres badań i zastosowań, biomechaniczne modele układu mięśniowo-szkieletowego CIOP Współczesną biomechanikę zapoczątkowały w drugiej połowie XIX w. badania ruchu człowieka, które podjęto dzięki wynalazkowi fotografii, a następnie kinematografii. Od tamtych lat biomechanika rozwijała się szybko dzięki wykorzystaniu coraz doskonalszych metod doświadczalnych i teoretycznych. Badania biomechaniczne przyczyniły się do lepszego poznania fizjologii w normie i patologii, rozwoju profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji medycznej oraz protetyki, osiągania lepszych wyników w sporcie, poprawy bezpieczeństwa pracy i komunikacji. Obecnie obszar badań i zastosowań wyników biomechaniki gwałtownie rozszerza się. Świadczy o tym rosnąca liczba ośrodków i publikacji związanych z tą dziedziną. Współczesny poziom nauk ścisłych i technicznych umożliwia bowiem coraz szersze badanie tak złożonych układów, jak organizmy żyw Korzysta z tego biomechanika. Spośród wymienionych działów współczesnej biomechaniki szczególnie intensywnie rozwija się w ostatnich latach biomechanika pracy fizycznej. Powodem tego jest wzrost świadomości - zarówno wśród pracodawców, jak i pracobiorców - zagrożeń, jakie stanowi dla zdrowia i życia człowieka wykonywanie nawet lekkiej pracy fizycznej, ale w nieodpowiedni sposób i w nieodpowiednich warunkach. Jest to najczęściej spowodowane pominięciem przy projektowaniu procesu i stanowiska pracy wyników analizy obciążeń ciała wywołanych czynnościami roboczymi i porównania ich z możliwościami pracownika, które określa się na podstawie charakterystyk biomechanicznych układu mięśniowo-szkieletowego. Typowe metody biomechaniki pracy fizycznej obejmują: badanie struktury i funkcji układu mięśniowo-szkieletowego, traktowanego jako aparat pracy (w tym także wybrane problemy z zakresu anatomii i antropometrii), miernictwo parametrów biomechanicznych (sił i momentów sił działających na ciało człowieka, przemieszczeń, prędkości i przyspieszeń segmentów ciała podczas pracy) i elektrycznych (elektromiografia), modelowanie matematyczne i symulację komputerową procesu pracy, sposoby oceny wydolności organizmu człowieka przy wykonywaniu typowych prac (np. przenoszeniu ciężarów, pracy operatora sprzętu mechanicznego lub komputera), klasyfikację rodzajów pracy fizycznej i ruchów roboczych. Rezultatem badań są wyniki, których zastosowanie do projektowania procesów i stanowisk pracy skutkuje wzrost wydajności przy jednoczesnym zmniejszeniu zagrożeń urazami

3 RYTM BIOLOGICZNY A PRACA ZMIANOWA
Zużewicz K.: Centralny Instytut Ochrony Pracy Istnienie zegara biologicznego - decydującego o kolejności zdarzeń życiowych w ciągu doby, regulującego przebieg snu i aktywności życiowej w ciągu dnia - jest udowodnione; znane są liczne dowody doświadczalne i naukowe wyjaśniające jego lokalizację i mechanizm działania. Zegar biologiczny umożliwia dostosowanie procesów życiowych organizmu do cyklicznie zmieniających się pór doby, tak by m.in. praca i wypoczynek przypadały na godziny dzienne, a sen następował w nocy. Zegar biologiczny może ulegać „rozregulowaniu” w wyniku warunków środowiskowych i obyczajów współczesnego człowieka. Zmieniony tryb życia jako wynik pracy zmianowej, a zwłaszcza pracy nocnej, może przyczyniać się do nieprawidłowego biegu zegara biologicznego i w konsekwencji dolegliwości zdrowotnych. Wykonywanie wielu zawodów jest związane z wykonywaniem pracy w stałych, ale bardzo nietypowych godzinach, np.: piekarze „chleb nasz powszedni” pieką nocą, drukarze prasy codziennej, dostawcy żywności i zaopatrzenia dla dużych aglomeracji miejskich wykonują te czynności również nocą; mleczarze i pracownicy sortowni pocztowych pracują we wczesnych godzinach rannych; pracownicy służby zdrowia, średni personel i lekarze decydują o życiu i zdrowiu pacjentów w ciągu całej doby - podobnie służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne (policja, straże miejskie, straż pożarna itp.) pełnią dyżury przez 24 godziny. W przemyśle, w służbach publicznych istnieje wiele regulacji pracy zmianowej, różnią się one sposobem rotacji zmian i czasem ich trwania. W tak rozumianej pracy zmianowej wyróżnia się zmiany ranne, popołudniowe i nocne. Definicje pracy zmianowej i nocnej zawarte są w międzynarodowych aktach prawnych, m.in. w Konwencji nr 171 Międzynarodowej Organizacji Pracy i Zaleceniu nr 178 z czerwca 1990 Dyrektywie Unii Europejskiej 93/104/EC z 1993 r i Zaleceniu Światowej Organizacji Zdrowia z 1994 r. (Konferencja w Pekinie). Stres psychologiczny i przeciążenie pracą prowadzą w swych skutkach do: braku satysfakcji zawodowej objawu „wypalania się” depresji zaburzeń snu zwiększonej częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych w tym choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego.

4 WYDAJNOŚĆ PRACY NOCNEJ
Zużewicz K.: Centralny Instytut Ochrony Pracy U ludzi i zwierząt pozbawionych wpływu czynników środowiska zewnętrznego (izolacja) cyklicznie powtarzające się zjawiska fizjologiczne trwają 20 ÷ 28 godzin. Jest to powód, by powtarzające się codziennie procesy życiowe nazwać rytmami okołodobowymi, a nie dobowymi. Potwierdzeniem endogennego charakteru rytmów okołodobowych, sterowanych przez jeden lub liczne wewnętrzne zegary biologiczne (oscylatory), mogą być badania prowadzone na hodowlach komórek ssaków. Komórki te oddzielone od całości organizmu nadal zachowują zdolność odliczania czasu - kolejnych „dób”. Badania przeprowadzone w celu lokalizacji nadrzędnego zegara biologicznego, doprowadziły do wniosku, że znajduje się on w mózgu, w podwzgórzu, a ściślej - w zespole komórek nerwowych zwanych jądrem nadskrzyżowaniowym (nazwa wynika z faktu, że jądro to położone jest tuż ponad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych). Jądro nadskrzyżowaniowe (NSC) ma połączenia nerwowe z gruczołem wydzielania wewnętrznego - szyszynką, produkującą hormon melatoninę. Fakt ten jest ważny ze względu na to, że szyszynka produkuje melatoninę jedynie w ciemności, tj w czasie snu, w godzinach nocnych. Wydzielanie melatoniny do krwiobiegu jest sygnałem informującym organizm człowieka o przeżywaniu nocy.U ludzi pracujących i wypoczywających w ciągu dnia, a sypiających w nocy wykazano, że sprawność umysłowa jest największa w porze dnia i najmniejsza w środku nocy. Można to prześledzić na przykładzie zmienności dobowej wyników testu dodawania. W ocenie bierze się pod uwagę czas i poprawność wykonywanych zadań. Im czas jest dłuższy, tym gorszy wynik testu. Można na tej podstawie wywnioskować, iż sprawność umysłowa jest najwyższa w ciągu dnia. Przebieg dzienny charakteryzuje nieznaczne obniżenie sprawności umysłowej w porze wczesnopopołudniowej. Między godzinami 14:00÷15:00 pogarsza się nieznacznie czas reakcji na dźwięk czy koordynacja wzrokowo-ruchowa. W teście dodawania podobne zjawisko występuje nieco wcześniej, bo około 12:00 godz. Trzeba zauważyć, że istnieją czynniki modyfikujące przebieg opisanych parametrów, związane z rodzajem wykonywanej pracy, a ściślej z towarzyszącym jej zmęczeniem czy znudzeniem. Suma obu czynników to znużenie, które osiąga swoje maksimum między godzinami 16:00 ÷18:00. W porze nocy sprawność umysłowa ulega znacznemu pogorszeniu. Najgorsze wyniki testów psychologicznych osiągane są miedzy godzinami 01:00 ÷ 03:00 w nocy. Powyższy fakt ma duże znaczenie dla osób wykonujących swą pracę w nocy, zwłaszcza gdy ma ona znamiona dużej odpowiedzialności.

5 RODZAJE OBCIĄŻEŃ Zużewicz K.: Centralny Instytut Ochrony Pracy
Skutki pracy zmianowej najczęściej rozpatruje się w trzech podgrupach, jako : skutki socjologiczne, skutki biologiczne i skutki zdrowotne. Skutki socjologiczne dotyczą życia pozazawodowego pracowników zmianowych, nocnych. Wykonywanie pracy w porze, gdy inni śpią i wynikająca z tego potrzeba snu w porze dnia, to niewątpliwe utrudnienie dla aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym i politycznym. Praca w nocy przyczynia się do znacznego utrudnienia kontaktów rodzinnych. Czas przeznaczony na wypoczynek, po pracy na nocnej zmianie, oznacza skrócenie czasu poświęcanego rodzinie, dzieciom. Może to wpływać na osłabienie kontaktów z najbliższymi. Warunki zapewniające właściwy odpoczynek i sen w porze dnia, związane z eliminacją hałasu i odpowiednim zaciemnieniem pomieszczenia, mogą wymuszać ograniczenie aktywność pozostałych członków rodziny. Rezygnacja ze snu lub ograniczanie długości snu przez pracownika zmianowego nie poprawia tej sytuacji, gdyż często wywołuje u niego nerwowość, zniecierpliwienie i znużenie, sprzyjające ryzyku konfliktów rodzinnych. Wśród skutków biologicznych pracy zmianowej należy podkreślić konieczność wykonywania pracy w porach doby, gdy natężenie procesów fizjologicznych jest obniżone, gdy sprawność umysłowa człowieka jest najniższa. Fakt ten stanowi podstawowy problem z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy. Problem pracy zmianowej jest problemem złożonym, gdyż na poprzednio wymienione skutki socjologiczne i biologiczne nakładają się skutki zdrowotne. Zajęcia zawodowe pracowników zmianowych nierzadko wykonywane są w stresorodnym środowisku pracy. Oba te czynniki łącznie wpływają niekorzystnie na stan zdrowia pracownika, obciążenie psychiczne, stopień nasilenia objawów klinicznych podmiotowych przedmiotowych

6 WIELKOŚCI WPŁYWAJĄCE NA OBCIĄŻENIA
REFA Czas odpoczynku 1990 Trudność pracy zależy od zadania roboczego oraz wpływów otoczenia (np. podnieść 50 kg lub skontrolować 10 miejsc lutowania). Postawa wynika z metody pracy, wg której wykonywana jest praca (np. podnieść 50 kg oburącz od zera do 50 cm). Pod pojęciem zmiany pracy rozumie się zmianę postaci i trudności pracy (np. zmiana pracy między ciężką, dynamiczną pracą fizyczną a statyczną). Czas trwania nieprzerwanej czynności jest czasem wykonania pracy o określonej trudności w określonej pozycji, bez choćby najmniejszej przerwy.

7 OCENY OBCIĄŻENIA Wydatek energetyczny - metoda tabelaryczna
- metoda gazometryczna - metoda telemetryczna Wysiłek statyczny - postawa przy pracy - wymuszenie pozycji przy pracy - pochylenie ciała - możliwość wykonania zmiany pozycji Metoda chronometrażowo-tabelaryczna Przy braku możliwości wykonania pomiaru wydatku energetycznego jedną z wymienionych wcześniej metod, wartości te możemy określić za pomocą szacunkowej metody chronometrażowo-tabelarycznej, odczytując z tabel wartość wydatku energetycznego dla typowych czynności występujących w życiu codziennym i pracy zawodowej. Metoda szacowania wielkości wydatku energetycznego przy użyciu gotowych tabel jest obarczona największym błędem i może być stosowana jedynie w szczególnych przypadkach przy uwzględnieniu różnic wynikających ze specyfiki branż przemysłowych i zmian technologicznych, jakie się dokonały w ostatnich latach na ocenianych stanowiskach. Szczególną formą szacowania wielkości wydatku energetycznego na stanowiskach pracy metodą chronometrażowo-tabelaryczną jest metoda Lehmanna. Metoda ta uwzględnia pozycję i rodzaj grup mięśniowych zaangażowanych przy wykonywaniu pracy. Metoda oceny częstości skurczów Innym parametrem często stosowanym do oceny kosztu energetycznego i tym samym stopnia ciężkości pracy jest analiza częstości skurczów serca podczas pracy. Metoda ta jest mniej złożona niż pomiar pobierania tlenu, ale dokładność jej jest stosunkowo mała. Częstość skurczów serca może być łatwo rejestrowana w sposób ciągły, na przykład przy użyciu metod telemetrycznych lub mierzona ręcznie przez badanie tętna. Ten ostatni sposób zmniejsza jeszcze bardziej dokładność tej metody i jest trudny do przeprowadzenia bez ograniczania swobody ruchów pracownika. Metoda kalorymetrii bezpośredniej Oznaczenie wydatku energetycznego na stanowiskach pracy klasyczną metodą kalorymetrii pośredniej wymaga odpowiedniej aparatury, doświadczenia osób wykonujących pomiar i w rzeczywistych warunkach, na stanowiskach pracy nie zawsze jest możliwe. W praktyce przemysłowej do pomiaru wydatku energetycznego często stosuje się metodę opartą na wynikach pomiaru objętości wydychanego (lub wdychanego) powietrza, czyli wentylacji płuc (4-3.fol.6). Pomiędzy wielkością zużycia tlenu podczas wysiłku i wielkością minutowej wentylacji istnieje wysoki współczynnik korelacji i prawie liniowa zależność. Na podstawie zależności między wentylacją a zużyciem tlenu można obliczyć przybliżoną wartość wydatku energetycznego, posługując się równaniem Datta-Ramanathana: E = 0,21 · VE(STPD) Monotypia ruchowa - liczba monotypowych powtórzeń.

8 OCENA OBCIĄŻENIA UKŁADU MIĘŚNIOWEGO METODĄ OWAS
OWAS - (Ovako Working Posture Analysis System) jest najpopularniejszym sposobem oceny obciążenia układu ruchu przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy i pomiar czasu przebywania w danej pozycji. Klasyfikacje pozycji standardowych: pozycja pleców, nogi, obciążenie zewnętrzne, klasyfikacja pozycji ramion Kivi P., Mattila M.: Analysis and improvement of work postures in the building industry: application of the computerised OWAS method. Appl. Ergonomics 1991, 22(1), Kompleksowa ocena obciążenia wg OWAS. Wśród różnych metod całościowej oceny obciążenia statycznego na uwagę zasługuje metoda zaproponowana przez autorów fińskich, nazywana w skrócie OWAS. W ostatniej dekadzie została ona upowszechniona w różnych krajach i jest stosowana w pierwotnej wersji lub po odpowiednim zmodyfikowaniu. Zaletą metody jest kompleksowe ujęcie zagadnienia oraz względna prostota, ponieważ można oprzeć się na zwykłej obserwacji stanowiska pracy. Uwzględniono w niej zajmowaną pozycję ciała i obciążenie zewnętrzne w kilogramach. W zróżnicowaniu pozycji ciała wzięto pod uwagę położenie tułowia (pleców), ramion i nóg. Obciążenie zewnętrzne obejmuje masę poniżej 10 kg, od 10 kg do 20 kg i powyżej. Kombinacje różnych położeń poszczególnych członów ciała (plecy, ramiona, nogi) z uwzględnieniem wartości obciążenia zewnętrznego zgrupowano w czterech kategoriach oceny. Podstawę kategoryzacji stanowi stopień łącznego obciążenia pozycją ciała i obciążeniem zewnętrznym. Tylko kategoria 1 nie budzi pod tym względem żadnych zastrzeżeń i dla tej kategorii nie sugeruje się potrzeby dokonywania zmian na stanowisku pracy.

9 POZYCJE SEGMENTÓW RUCHU I KODY
Horst W.: Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2004 Obserwacja i rejestracja przyjmowanych podczas pracy i uwzględnionych w metodzie pozycji segmentów narządu ruchu w przyjętych interwałach czasowych, Ograniczenia: nieadekwatne do treści norm ISO i EN kryteria oceny przyjmowanych pozycji, metoda nie uwzględnia połączeń stawowych w kończynach górnych, nie uwzględnia zakresów kątowych w stawach, nie uwzględnia asymetrii funkcjonalnej i dynamicznej ciała, nie uwzględnia istotnych części narządu ruchu. Zalety: łatwość i prostota stosowania, możliwość zbierania wyników bez zaangażowania obserwowanego pracownika, możliwość uzyskania jednoznacznej informacji w ramach przyjętych uproszczeń, powtarzalność i porównywalność wyników obserwacji.

10 KATEGORIE OCENY OBCIĄŻENIA
Horst W.: Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2004 Kategorie wskazują pracodawcy na zakres zmian niezbędnych na stanowisku pracy. Są one wyznaczone przede wszystkim w celu: określenia wpływu obciążenia na układ mięśniowo-szkieletowy, wskazania czasu i obszarów wymagających od pracodawcy działań w zakresie kształtowania przyjmowanych w czasie pracy pozycji ciała pracownika, zarządzania komfortem i bezpieczeństwem pracy. Gendliczka A.: UniTor – program rejestracji procesu pracy. Ergonomia 1996 nr 19 s Metoda TOR ( Time -Objekt-Recording) powstała na gruncie doświadczeń projektowania ergonomicznego oraz oceny maszyn, urządzeń i stanowisk pracy. W metodzie rejestrowane są dwie cechy obserwowanego procesu rodzaj czynności czas ich aktywnego uczestnictwa w procesie.

11 KATEGORIE OCENY OBCIĄŻENIA
Horst W.: Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2004 Wśród zalet metody OWAS należy wymienić również fakt, że jest ona ukierunkowana na działania korekcyjne, a nie tylko na identyfikację problemu. Znajduje to wyraz w kryteriach stanowiących podstawę podziału ocenianych pozycji ciała przy pracy na cztery kategorie. Metoda OWAS jest szczególnie przydatna do przeprowadzania ocen w warunkach dużego urozmaicenia czynności roboczych, kiedy chodzi o to, aby wyłowić z nich pozycje ciała najbardziej istotne z punktu widzenia obciążenia pracownika. Ta cecha metody jest prawdopodobnie powiązana z początkowym jej opracowaniem i zastosowaniem do oceny stanowisk pracy w budownictwie. Na pierwszy plan wysuwa się tam problem nietypowych i uciążliwych pozycji ciała przy pracy. Głównym celem oceny staje się zatem ujawnienie i ewentualna korekta niepożądanych pozycji. W łącznej ocenie obciążenia statycznego, szczególnie przy pracach rutynowych, większe znaczenie ma czas utrzymywania niekorzystnych pozycji ciała niż sam fakt ich pojawiania się podczas pracy. Kategorie oceny stanowiska pracy według metody OWAS zostały tu dodatkowo zróżnicowane zależnie od tego, czy pozycje ciała są wymuszone bądź też niewymuszone, a w ostatecznej interpretacji wyników oceny wzięto pod uwagę względny czas utrzymywania danej pozycji w odsetkach czasu zmiany roboczej. Należy dodać, że współczesne podejście do oceny obciążenia statycznego układu mięśniowo-szkieletowego przewiduje m.in. modelowanie z użyciem technik komputerowych.

12 REGUŁY BIOMECHANICZNE A.POZYCJA CIAŁA PRZY PRACY
Łokcie trzymać prosto Redukować do minimum moment zginający kręgosłup Unikać skrytych aktów podnoszenia Pozycja ciała przy pracy Łokcie trzymać prosto Projektowane wyposażenie, metoda pracy i rozmieszczenie wyposażenia nie mogą zmuszać pracownika do podnoszenia łokci w toku pracy powyżej (ok.) 100 mm od ich normalnego położenia (swobodnego przy korpusie). Uzasadnieniem reguły są wyniki między wydajnością pracy a poziomem łokci. Redukować do minimum moment zginający kręgosłup. Obciążenie kręgosłupa pochodzą z momentu zginającego M = Q x D (Q- ciężar przenoszonego ładunku, D – odległość ładunku od wiązadeł kręgosłupa). Im ciężar znajduje się dalej od tułowia, tym większy moment zginający. Mały ciężar „daleko” może tym samym być bardziej obciążający niż duży „blisko”. Wskutek powiązań kinematycznych wolnej części kończyny górnej (ręki, przedramienia i ramienia) z tułowiem przez obręcz barkową, łopatkę i mięśnie grzbietu przy dużym momencie zginającym mogą wystąpić rozciągania ze zginaniem kręgosłupa w jego części plecowej i lędźwiowej, wywołujące bóle i schorzenia. Unikać „ukrytych” aktów podnoszenia Nie należy zapominać, że podnosząc ładunki podnosi się również własną masę ciała. Można zdać sobie sprawę z wysiłku związanego z podnoszeniem sięgając z pozycji siedzącej po papier leżący na podłodze. Dlatego np. pojemniki z częściami należy ustawiać na wygodnej wysokości manipulacyjnej, przechylając je w stronę pracownika. Cały obszar pracy musi być dobrze widoczny bez poruszania głową. Reguła ta jest uogólnieniem wniosków z następujących stwierdzeń: ponieważ ruch głową jest 5 razy wolniejszy niż ruch okiem, w pewnych sytuacjach można nie nadążyć z obserwacją, dany przedmiot „ucieknie” z pola widzenia, patrząc „w bok” można mimo woli przejść na obserwację jednym okiem, a wtedy traci się zdolność do różnicowania odległości (płaski obraz), stałe powtarzanie w toku pracy ruchów głową na boki i do góry wywołuje przeciążenia w obrębie i powyżej kręgu szczytowego i prowadzi do schorzeń, ruchy głową w górę i w dół są bardzo powolne, obszar widzenia w żadnym przypadku nie może być projektowany dla średnich danych antropometrycznych, musi uwzględniać minima i maksima. Tworzyć taki układ elementów ciała, aby był on skuteczny biomechanicznie. Chodzi, przykładowo, o tworzenie takich możliwości pracy dla mięśni i ramienia, aby mogły spełniać prawidłowo swoje funkcje rotora ręki (dłoni). Eliminować silne naciski palcami i dłonią Tworzyć skuteczny biomechanicznie układ elementów

13 REGUŁY BIOMECHANICZNE B. OBSZAR ODDZIAŁYWANIA
Nie utrudniać krążenia krwi Całkowicie eliminować oddziaływanie drgań na ciało wykonawcy Części poruszające się w toku pracy nie mogą ocierać i uderzać o wyposażenie stanowiska pracy Nie utrudniać krążenia krwi Reguła ta dotyczy: pozycji ciała (np. długotrwale stosowanej pozycji stojącej wystąpi opuchnięcie podudzi), ucisków (np. w pozycji siedzącej na udo i podudzie przez krzesło o zbyt głębokim, za wysokim siedzeniu), sytuacji w pracy wywołującej zmęczenie statyczne (np. wskutek długoterminowego nieruchomego podtrzymywania, zaciśnięcia przedmiotu w dłoni), stałego powtarzania w toku pracy w takich samych ruchów. Całkowicie eliminowanie oddziaływania drgań na ciało wykonawcy. W przemyśle istnieje widoczny postęp w eliminowaniu drgań niszczących konstrukcje oraz w ograniczaniu szkodliwych dla ludzi skutków drgań słyszalnych. Istnieje potrzeba eliminowania ultradźwięków oraz dźwięków o częstotliwości 6-10 Hz, odpowiadającej częstotliwościom rezonansowym wielu organów wewnętrznych człowieka. Części ciała poruszające się w toku pracy nie mogą ocierać i uderzać o wyposażenie stanowiska pracy. W regule chodzi o zapobieganie swobody ruchu nie tylko w obszarze bezpośredniego zaangażowania (obszar manipulacji), ale również i w obszarze ruchów wspomagających (ruchy rotacyjne i ruchy pochylania tułowia). Eliminować silne naciski palcami i dłonią. Takie ruchy powodują usztywnienia stawowe. Reguła ta dotyczy przycisków, które powinny być konstruowane jako amortyzowane. Wszystko wskazuje na to, że trzonki i uchwyty narzędzi ręcznych stosowanych przez pracownika muszą być indywidualnie dopasowane do jego dłoni przez dopasowanie wykonane według odcisku dłoni. Stosując narzędzia ręczne zawsze posługiwać się listą ergonomiczną. Lista ułożona w formie testu pozwala ocenić, z ergonomicznego punktu widzenia, projekty narzędzi. Lista ergonomiczna jest tak ułożona, aby sprawdzić, czy narzędzie jest podporządkowane zarówno pod względem kinematycznym, jak i kontaktu z ręką regule skuteczności biomechanicznej. Cały obszar pracy musi być dobrze widoczny bez poruszania głową Projektując narzędzia ręczne należy posługiwać się listą ergonomiczną.

14 REGUŁY BIOMECHANICZNE C. SKUTECZNOŚĆ RUCHÓW
Unikać ruchów, którym towarzyszy ruch odwodzenia w nadgarstku Ograniczyć sięganie do ponad 400 mm w przód Nie wykonywać ruchów odsuwania i ciągnięcia na wysokości klatki piersiowej Skuteczność ruchów Unikać ruchów, którym towarzyszy ruch odwodzenia w nadgarstku W położeniu normalnym ręki oś palca trzeciego, kości główkowatej i przedramienia leżą w jednej prostej. Tylko w tym położeniu torebki stawowe na całym obwodzie leżą na jednej linii prostej. Tylko w tym położeniu torebki stawowe na całym swym obwodzie są równomiernie i słabo napięte, a oddziaływanie wyższych części kończyny górnej na przedmiot prace – najskuteczniejsze. Ograniczać sięganie ponad 400 mm w przód. W regule chodzi przede wszystkim o prawidłową lokalizację urządzeń, do których często sięga się w toku długotrwałej pracy. Reguła dotyczy również urządzeń sterowniczych. Czas sięgnięcia na 400 mm w przód odpowiada 2-3 sek. W tym czasie lądujący samolot przelatuje 300 – 400 m. Nie wykonywać ruchów odsuwania i ciągnięcia na wysokości klatki piersiowej. Bez uniesienia łokcia ruchy te są bardzo trudne i niewygodne. Łokcie zaś zgodnie z zasadą należy trzymać prosto. Uchwyt i manipulacja wzajemnie wykluczają się. Chwytanie w ruchu jest niepewne. Ruch chwytania musi być poprzedzony celowaniem, a więc zwolnieniem lub zatrzymaniem ruchu. Wykonanie tego jest wygodne jedynie na końcach pewnych łukowych trajektorii manipulacyjnych. Zapewniać właściwe warunki kontroli dotykiem. Reakcja na dotyk jest równa reakcji na dźwięk i wynosi 0,12 – 0,14 sekundy, jest szybszy od reakcji na bodziec wzrokowy, wynoszącej 0,15 – 0,18 sekund. Aby uzyskać ten efekt, sygnał dotykowy musi trafiać na strefę receptorów dłoni. Chwyt i manipulacja wzajemnie się wykluczają Zapewniać właściwe warunki kontroli dotykiem.

15 MAKSYMALNA MASA PRZY DŹWIGANIU CIĘŻARÓW
RWL = LC x KH x KV x KF x KD x KA x KC, RLW - masa dopuszczalnego ciężaru w kg, Maksymalna wartość masy ciężaru wynosi LC=23 kg Wartość ta ulega zmniejszeniu z uwagi na utrudnienia: KH - współczynnik odległości w poziomie, KV - współczynnik odległości w pionie, KF - współczynnik częstości przenoszenia, KD - współczynnik przemieszczenia w pionie, KA - współczynnik asymetrii, KC - współczynnik łatwości uchwytu. ( Roman D.: 1995) Kędzior K.: Biomechanika - zakres badań i zastosowań, biomechaniczne modele układu mięśniowo-szkieletowego CIOP Dane statystyczne dotyczące absencji chorobowej w zakładach pracy wskazują, że w krajach uprzemysłowionych choroby narządu ruchu są drugą, po chorobach układu krążenia, przyczyną zwolnień lekarskich pracowników fizycznych. Choroby te są skutkiem sił działających na układ mięśniowo-szkieletowy człowieka w procesie pracy. Siły działające w sposób nagły są na ogół siłami zewnętrznymi względem ciała człowieka i występują przeważnie podczas zdarzeń o charakterze wypadku przy pracy. Siły o ciągłym charakterze działania występują w trakcie typowego procesu pracy. Mogą one należeć do zewnętrznych (np. ciężar trzymany w rękach, siła oddziaływania dźwigni na rękę, siła między stopą a podłożem) lub wewnętrznych (np. siły rozwijane przez mięśnie i poprzez ścięgna przykładane do kości, siły reakcji - czyli oddziaływanie kości na kość - w stawach, siły ściskające dyski międzykręgowe) względem ciała człowieka. Ich skutki dla zdrowia pracownika uwidaczniają się niekiedy dopiero po wielu latach pracy. Choroby narządu ruchu powstają także u pracowników, którzy nie wykonują pracy fizycznej. Można podać tu dwa skrajne przykłady. Operatorzy komputerów, spędzający dzień roboczy przy klawiaturze, nie podlegają dużym obciążeniom zewnętrznym. Natomiast długotrwale utrzymywana, wymuszona pozycja ciała, głównie rąk i tułowia, powoduje u nich niewielkie, ale o ciągłym charakterze działania, siły wewnętrzne, wywołujące czasem typowe objawy chorobowe. Z drugiej strony, piloci samolotów myśliwskich poddawani są okazjonalnie dużym, krótkotrwałym przeciążeniom, wywołującym bardzo duże siły wewnętrzne o kumulujących się w czasie, poważnych dla organizmu, skutkach. Przy okazji tego ostatniego przykładu należy wspomnieć o dodatkowej, nie wymienionej jeszcze, kategorii sił, tj. o siłach bezwładności, które są wynikiem przyspieszeń działających na ciało człowieka i na podnoszone lub przenoszone przez niego obiekty. Siły te w mechanice teoretycznej nie są zaliczane do tzw. sił rzeczywistych, ale ich skutki dla organizmu są takie same, jak sił rzeczywistych zewnętrznych. Typowe okoliczności występowania sił bezwładności w procesie pracy to np. drgania siedziska lub narzędzia (wibratora) trzymanego w rękach, gwałtowne hamowanie pojazdu (np. przy zderzeniu) lub wymienione już akrobacje lotnicze.

16 ZASADY MANIPULACJI MASĄ PODNOSZONYCH CIĘŻARÓW
Przed rozpoczęciem przenoszenia i podnoszenia należy usunąć zbędne przedmioty z obszaru manipulacji. Optymalna fizjologicznie wysokość dla podnoszenia masy ciężaru z podłogi powinna wynosić 400 mm. Gdy masa ma być podnoszona z podłogi, to powinno się wykorzystywać środki wspomagające np. haki itp. Podczas podnoszenia należy utrzymywać kręgosłup w pozycji pionowej ( plecy powinny być proste). Rozdział 1 Przepisy ogólne § 1. Rozporządzenie określa: 1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych, 2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii, 3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków tub materiałów, 4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów. § 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: 1) “ręcznych pracach transportowych” - rozumie się przez to każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania przedmiotów, ładunków lub materiałów przez jednego lub więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich poprzez: unoszenie, podnoszenie, układanie, pchanie, ciągnięcie, przenoszenie, przesuwanie, przetaczanie lub przewożenie, 2) “pracy dorywczej” - rozumie się przez to ręczne przemieszczanie przedmiotów, ładunków lub materiałów nie częściej niż 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie przekracza 4 godzin na dobę, 3) “sprzęcie pomocniczym” - rozumie się przez to środki mające na celu ograniczenie zagrożeń i uciążliwości związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów, ładunków lub materiałów oraz ułatwienie wykonywania tych czynności; do środków tych zalicza się w szczególności: pasy, liny, łańcuchy, zawiesia, dźwignie, chwytaki, rolki, kleszcze, uchwyty, nosze, kosze, legary, ręczne wciągniki i wciągarki, krążki i wielokrążki linowe, przestawne pochylnie, taczki i wózki. Rozdział 3 Przemieszczanie przedmiotów przez jednego pracownika § 13. 1. Masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać: 1) 30 kg - przy pracy stałej, 2) 50 kg - przy pracy dorywczej. 2. Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m. § 14. Podczas oburęcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu nie może przekraczać wartości: 1) 300 N - przy pchaniu, 2) 250 N - przy ciągnięciu, przy czym podane wartości określają składową siły mierzoną równolegle do podłoża.

17 OGRANICZENIA FIZJOLOGICZNE
Z każdego litra tlenu dostarczone-go do organizmu, człowiek może wy-tworzyć około kcal na minutę ( 20,85 KJ ma minutę) energii Oznacza to, że przy pułapie tlenowym 4,0 litra na minutę człowiek może wy-konać pracę o ob-ciążeniu szczyto-wym 10 Kcal na minutę ( 41,7 KJ na minutę) - 50% pułapu tlenowego. Rosner J.: Ergonomia 1970 Klasyfikacja ciężkości pracy – zużycie tlenu B.LEKKA < 0,5 L/MIN LEKKA ,5 - 1,0 L/MIN ŚREDNIA ,1 - 1,5 L/MIN CIĘŻKA ,6 - 2,0 L/MIN B.CIĘŻKA ,1 - 2,5 L/MIN K.CIĘŻKA ,6 - 3,0 L/MIN WYCZERPUJĄCY > 3,0 L/MIN Klasyfikacja ciężkości pracy - temperatura B.LEKKA < 37,1 C LEKKA , ,5 C ŚREDNIA , ,0 C CIĘŻKA , ,5 C B.CIĘŻKA , ,0 C K.CIĘŻKA , ,5 C WYCZERPUJĄCY > 39,5 C.

18 ZMĘCZENIE ORGANIZMU Zmęczenie organizmu można charakteryzować jako obniżenie sprawności organizmu w wyniku wykonywanej pracy Restytucja to proces fizjologiczny charakteryzujący się powrotem parametrów fizjologicznych ustroju na przykład częstości tętna) człowieka do stanu normalnego. Rosner J., Podstawy ergonomii, PWN, 1985, s.41. Objawy zmęczenia są dwojakie: obiektywne i subiektywne. Objawy obiektywne - to wahania w wydajności pracy. Powszechnie znane są zjawiska wahań w dziennej wydajności pracy. Na początku zmiany wydajność niska, potem - po okresie rozgrzewki - następuje jest stopniowy wzrost aż do punktu maksymalnego, po którym w wyniku narastającego zmęczenia, następuje stopniowy spadek wydajności aż do końca zmiany. Do objawów obiektywnych zmęczenia należy zaliczyć również wzrost braków produkcyjnych. Objawy subiektywne - zmęczenia są to doznania bólowe w intensywnie pracujących mięśniach, uczucie ogólnego osłabienia i rozdrażnienia lub przygnębienia. Wojtowicz R.: Zarys ergonomii technicznej, PWN, Warszawa 1977, s. 28. „Zdaniem CIOP nie można sformułować uniwersalnego schematu liczby i wielkości przerw odpoczynkowych. Długość i częstość stosowania przerw powinna być zróżnicowana w zależności od stopnia nasilenia i rodzaju czynników uciążliwych (stopień ciężkości pracy, obciążenie statyczne i psychiczne, warunki mikroklimatu). Dodatkowe przerwy odpoczynkowe są konieczne na stanowiskach pracy, gdzie stopień uciążliwości pracy uniemożliwia jej nieprzerwane wykonywanie.”[1] Instytut zaleca ustalenie dodatkowej przerwy przy pracach średnio ciężkich w zależności od: Tp = ( E/A –1) x 100, gdzie: Tp – czas dodatkowej przerwy w minutach, E – wydatek energetyczny netto w kcal/min, A – współczynnik, przyjmujący zróżnicowaną wartość w zależności od płci pracownika ( dla kobiet A wynosi 3,2 kcal/min, natomiast dla mężczyzn wynosi 4,2 kcal/min). Odpoczynek jest to przerwanie czynności w celu zmniejszenia zmęczenia występującego wskutek tej czynności.

19 RODZAJE UCIĄŻLIWOŚCI Uciążliwość to suma różnorodnych reakcji organizmu człowieka na występujące obciążenia.. Rodzaje uciążliwości: układ krążenia, układ oddychania, układ mięśniowy, układ nerwy, układ szkieletowy. REFA Czas odpoczynku 1990 Istnieje pięć metod określania czasów odpoczynku, przy zastosowaniu podziału uciążliwości na poszczególne rodzaje w celu stworzenia kompleksowego czasu odpoczynku. Rodzajem uciążliwości są: Uciążliwość wywołana dynamiczną pracą fizyczną, Uciążliwość wywołana dynamiczną pracą fizyczną z dodatkowym obciążeniem klimatycznym, Uciążliwość wywołana pracą statyczną, Uciążliwość wywołana jednostronną pracą fizyczną, Uciążliwość wywołana koncentracją i skupieniem uwagi, Uciążliwość wywołana innymi wpływami otoczenia. Rosner J.: Ergonomia 1970 Klasyfikacja ciężkości pracy B.LEKKA < 75 NA MIN LEKKA NA MIN ŚREDNIA NA MIN CIĘŻKA NA MIN B.CIĘŻKA NA MIN K.CIĘŻKA NA MIN WYCZERPUJĄCY > 180 NA MIN

20 POSTACIE ZMĘCZENIA Zmęczenie ostre, powstaje w wyniku bardzo intensywnego wysiłku mięśniowego czy neuro- psychicznego, co prowadzi do stanu zupełnego. Zmęczenie umiarkowane, występuje przy pracy o średnim natężeniu przez dłuższy czas. Przemęczenie powstaje przy nakładaniu się stanów zmęczenia w warunkach niedostatecznego wypoczynku. Znużenie - jest to wyczerpanie potencjału roboczego. Zmęczenie psychiczne. (Milian L.: 1982) Olszewski J., Podstawy fizjologii pracy, AEP, Poznań 1993, s. 29. W zależności od wysiłku dominującego przy wykonywaniu danej czynności rozróżniamy następujące postacie zmęczenia: Fizyczne - jako następstwo pracy mięśni o różnym stopniu nasilenia, przy czym jeśli towarzyszy jej ruch ciała, mamy do czynienia z pracą dynamiczną, a jeśli praca wymaga przyjęcia pozycji wymuszonej do mówimy o pracy statycznej. Zmęczenie fizyczne można charakteryzować za pomocą uchwytnych wskaźników zmian, które zachodzą w ustroju człowieka np. wielkość zużycia tlenu - przy pracy ciężkiej jest większe niż 2,0 l/min, podczas gdy w warunkach spoczynku człowieka pobiera 0,2 litra tlenu na minutę[1]. Umysłowe - powstaje na ogół pod wpływem intensywnym lub przedłużającego się wysiłku umysłowego. Objawami zmęczenia umysłowego może być: rozproszenie uwagi, pogorszenie się spostrzegawczości, zaburzenia w wysławianiu się w mowie lub w piśmie. Psychonerwowe - jest to zmęczenie, które powstaje w związku z przeciążeniem emocjonalnym lub przytłumianiem aktywności emocjonalnej, np. praca której towarzyszy świadomość ryzyka, konieczność odbierania dużej liczby informacji w stosunku do pojemności zmysłów. Gdy w wyniku wykonywania jednostajnych czynności występuje spadek wydajności i zainteresowania pracą, to mamy do czynienia z postacią zmęczenia, którą nazywamy znużeniem. Podobnie jak poszczególne rodzaje zmęczenia uzupełniają się i mogą przechodzić jeden w drugi, zachowując najczęściej swój „mieszany” charakter, tak też stopnie ich nasilenia ulęgają łatwo przemianom.

21 METODY BADANIA ZMĘCZENIA
Brzezińska Z., Zmęczenie, przerwy w pracy, monotonia, w zbiorze Psychologia przemysłowa, PWN, 1971 s. 401. Metody bezpośrednie to te, które umożliwiają wyciąganie wniosków na podstawie bezpośrednich zmian zachodzących w ustroju ludzkim w związku z wykonywaniem pracy. Metody pośrednie opierają się na analizie wytworów pracy i jej przebiegu. Bullinger H.J.: 1994 METODY FIZJOLOGII: EKG, EMG, EOG, EEG. Ocena temperatury ciała, Ocena częstotliwości impulsów świetlnych. Analiza wydajności: badanie przebiegu pracy, ocena zdolności do wykonania pracy, badanie czasów wykonywania pracy.

22 ORGANIZACJA PRZERW PRZY PRACY
Charakterystyka prac, dla których sporządza się rozkład przerw Charakterystyka przerw na odpoczynek Czas trwania i rozplanowanie przerw Czynności podczas przerwy Prace charakteryzujące się stosunkowo małym wysiłkiem *fizycznym lub umiarkowanym napięciem nerwowym Rzadkie, krótkie przerwy Dwie przerwy pięciominutowe w ciągu zmiany roboczej: 2 godziny po rozpoczęciu pracy i 1,5 godziny przed zakończeniem pracy Gimnastyka produkcyjne 2 razy dziennie Prace charakteryzujące się średnim wysiłkiem fizycznym lub o średnim napięciu nerwowym Rzadkie przerwy o średnim czasie trwania Dwie przerwy po 10 minutach w ciągu zmiany: 2 godziny po rozpoczęciu pracy i 1,5 godziny przed zakończeniem pracy Gimnastyka produkcyjne 2 razy dziennie po pięć minut Prace niewymagające znacznego wysiłku fizycznego, monotonne, z niewygodną pozycją przy pracy i wymagające zmiany tempa pracy Częste, krótkie przerwy 4 przerwy po 5 minutach w ciągu zmiany roboczej, po każdym 1,5 godzinnym okresie pracy Prace wymagające dużego wysiłku fizycznego lub wzmożonego napięcia nerwowego 3 przerwy 10 minutowe w ciągu zmiany Odpoczynek w stanie spokoju Prace o dużym napięciu nerwowym przy wysokim tempie i przy złych warunkach pracy ( zapylenie, wibracje itp.) Przerwy minutowe w ciągu każdej godziny ( 2 przerwy w ciągu zmiany po 10 minutach) REFA Czas odpoczynku 1990 Formy regulacji przerw, możliwych do zastosowania w produkcji: Swobodne, samodzielnie wybierane przerwy, wydają się początkowo szczególnie korzystne, gdyż pozostawia się przy tym decyzję samodzielnego, zależnego od stanu zmęczenia, wyboru przerw w ramach zadanego czasu odpoczynku, Przerwa zorganizowana, jest najkorzystniejszym i typowym rozwiązaniem w przypadku taśmy produkcyjnej i prac wymuszonych taktem, zwłaszcza jeśli występują jeszcze krótkie przerwy w przebiegu pracy na stanowiskach pracy, Przerwy na polecenie przełożonego, spotyka się w praktyce częściej niż się na pozór wydaje, przy czy ważny jest warunek, by przełożeni wydający polecenie sami byli dostatecznie poinformowani o zakresie i działaniu koniecznych przerw, Użycie zmienników, są to tacy pracownicy, którzy w regularnych lub nieregularnych odstępach czasu wchodzą na stanowiska pracy określonego odcinka produkcji w celu krótkotrwałego zluzowania tam pracowników, Zastępstwa indywidualne i grupowe jest podobną formą, jak zastosowanie zmienników, przy czym w tym przypadku zmiennik specjalizuje się w jednym zadaniu roboczym, podczas gdy normalni zmiennicy muszą z reguły wchodzić wszędzie. Racjonalna organizacja pracy powinna zapewnić pracownikowi odpowiednie przerwy. Układ przerw powinien być dostosowany do rodzaju wykonywanej pracy, tak aby zapewniał możliwie największą wydajność pracy i najmniejsze zmęczenie. W tym względzie można postulować, aby: przerwy były 3-5 minutowe – stosowane często (nawet raz na godzinę) przy czynnościach wymagających znacznego skupienia i uwagi lub przy pracy bardzo monotonnej, rozkład przerw w ciągu zmiany roboczej może przyjmować postać - jedna przerwa 15 minutowa między ½ a 2/3 czasu trwania pracy lub przerwy dzielą dzień pracy na 2 lub 3 równe części, przerwy w stosunku do 1 : 1 (stosunek czasu pracy do czasu przerw) przy pracach bardzo ciężkich fizycznie lub bardzo uciążliwych dla pracownika, na przykład praca przy stanowiskach „gorących” w hutach, badania naukowe wskazują, że przerwa powinna nastąpić po okresie uzyskania maksymalnej wydajności pracy oraz że lepsze są przerwy krótkie ale częstsze niż dłuższe ale rzadsze, przerwy z punktu widzenia fizjologicznego stanowią około 10% ogólnego czasu pracy tzn. około 1 godziny przerwy na 8 godzin pracy.

23 ZAGADNIENIA Przedstawić strukturę wydajności pracy Istota biomechaniki
Metoda OWAS Reguły dotyczące pozycji ciała przy pracy Reguły dotyczące obszaru oddziaływania Reguły dotyczą skuteczności pracy Zasady manipulacji masą podnoszonych ciężarów Zasady organizacji czasu przerw podczas pracy Brzezińska Z., Zmęczenie, przerwy w pracy, monotonia, w zbiorze Psychologia przemysłowa, PWN, 1971 s. 419. Prowadzone badania nad pracą ujawniły występowanie podczas jej trwania następujących rodzajów przerw: przerwy dowolne - występują one wówczas, gdy pracownik robi otwarcie przerwę aby wypocząć i zwykle trwają one niedługo ( od 1 do 5 minut), jednak przy pracach ciężkich zdarzają się często, przerwy zamaskowane - pod którymi rozumiemy wykonywanie przez pracownika ubocznych zajęć, które do wykonania pracy nie są konieczne, np. porządkowanie stołu, przerwy uwarunkowane pracą - pod którymi rozumiemy wszelkiego rodzaju oczekiwanie, spowodowane organizacją pracy lub „biegiem” maszyny, przerwy regulaminowe - są to takie, które zakład sam ustala, np. przerwę na obiad. Zapobieganiu zmęczeniu przy pracy W warunkach narastającego zmęczenia wykonywanego zawodowa praca do pełnego odtworzenia sił dochodzi po krótkotrwałym odpoczynku. Przy odpowiednim doborze przerw wypoczynkowych w toku pracy i odpowiedniej ich liczbie, można osiągnąć warunku, w których nawet ciężką pracę kontynuowano przez pełen czas zmiany roboczej bez głębszego zmęczenia. Może to być również jeden z instrumentów, podnoszenia wydajności pracy. Prowadzone liczne badania w zakresie organizacji czasu przerw koncentrowały się wokół następujących zagadnień: Określenia ilości czasu na odpoczynek w trakcie trwania zmiany roboczej. Ustalenia zależności miedzy liczba i czasem trwania poszczególnych przerw. Zagospodarowania czasów przeznaczonych na przerwy. Wielkość czasu przeznaczonego na odpoczynek zależy od wielu czynników towarzyszących w czasie jego pracy, a także od jego indywidualnych czynników osobistych. Indywidualność natury ludzkiej pod względem fizjologicznym powoduje, że badania nad ustaleniem normatywów czasów na odpoczynek napotykają na znaczne trudności.

24 BIBLIOGRAFIA Grabosz J.: Lean management – nowe formy ergonomicznej organizacji pracy, mat. konf. Quo Vadis Polska Ergonomio, PTE , PW, Poznań 1993, s Horst M.: Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy Wyd. PP, Poznań 2004. Pałka M., Madziar M.: Metody badania i oceny ciężkości pracy fizycznej, CRZZ, Warszawa 1973 Roman-Liu D.: Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego na stanowiskach pracy, Bezpieczeństwo Pracy nr 11, 1996. Rosner J.: Ergonomia, PWE, Warszawa 1985. Praca zbiorowa - Medycyna pracy ( tłumaczenie z niemieckiego), PZWL, Warszawa 1985. Biomechanika. Red. A. Morecki, W. Ramotowski. W: Problemy Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej. T. 5. Warszawa, Wyd. Komunikacji i Łączności Kędzior K., Roman-Liu D.: Wybrane zagadnienia biomechaniki pracy. W: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Red. nauk. D. Koradecka. Warszawa, CIOP 1999 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. Dz. U. z 2000 r. Nr 26, poz. 313 zm.: Dz. U. z 2000 r. Nr 82, poz. 930 Roman-Liu D. Wittek A.: Zalecenia i metody oceny utrzymania wysiłku na stanowiskach pracy o charakterze statycznym. Ergonomia 1999, nr 22 s