Trzy układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej

Prezentacja na temat: "Trzy układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej"— Zapis prezentacji:

1 Trzy układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej
Socjologia kultury, 5LBD i 5 LBD-GK

2 Antonina Kłoskowska, – 2001 socjolog kultury, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, wieloletnia red. nacz. czasopisma „Kultura i Społeczeństwo”

3 Trzy modele kultury Antonina Kłoskowska, jako naukowiec z krwi i kości, była zwolenniczką poszukiwania obiektywnych, formalnych kryteriów opisu zjawisk kulturowych (kategorii, dziedzin, typów) i unikania kryteriów wartościujących Biorąc pod uwagę kryteria społecznie określonych nadawców i odbiorców treści kulturalnych, same te treści i proces ich transmisji, zaproponowała trzy modele kultury

4 Uproszczona wersja modelu komunikacji Romana Jakobsona
Desygnat Nadawca Przekaz Odbiorca Kod kontakt

5 Model 1 – model kultury aktualnie społecznej
W modelu tym nadawca kieruje przekaz do odbiorcy bezpośrednio, „aktowi symbolizowania towarzyszy (…) percepcja symbolu” (chodzi o związek czasowy i przestrzenny) Model ten nie ogranicza się do układów mikrostrukturalnych. Techniczne środki komunikowania rozszerzają zakres tej sytuacji także na makrostruktury

6 Model 2 – model kultury potencjalnie społecznej
Nadawca formułuje przekaz w sposób intersubiektywnie dostępny i zgodnie z kodem, którym są reguły i środki porozumienia wspólne dla jakiejś grupy, ale… Proces komunikowania aktualnie nie zachodzi, przekaz nie jest doraźnie percypowany przez żadnego odbiorcę zdolnego do jego odebrania Jeśli przekaz został sformułowany w formie nietrwałej, nie stanie się aktem komunikacji; jeśli jednak ma formę trwałą (zapis, obraz, rzeźba, nagranie) – może przekształcić się w model pierwszy, przy przyjęciu szerszych ram czasowych

7 Model 3 – model kultury utajonej
Przekaz sformułowany zgodnie z konwencjonalnie ustalonym kodem, odnosi się do jakiegoś desygnatu różnego od samego przekazu, odnosi się do minionych społecznych doświadczeń Nie jest jednak sformułowany w sposób intersubiektywnie dostępny Ma charakter intrasubiektywny (nie ma ani aktualnie, ani potencjalnie postaci komunikowania Jest to proces charakterystyczny dla etapu twórczości przygotowawczego (zob. wypowiedź Sztompki, zob. dzienniki „utajone”)

8 Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej
W oparciu o przedstawione modele kultury, krzyżując dodatkowo dychotomię nietrwałych i trwałych środków przekazu z dychotomią środków bezpośrednich i pośrednich (chodzi o sposób, w jaki nośnik przekazu łączy nadawcę z odbiorcą) oraz… nakładając na to dodatkowo podział styczności (kontaktów) obu stron sytuacji komunikacyjnej na formalne bądź nieformalne, Kłoskowska zaproponowała trzy układy kultury.

9 Skrzyżowanie dychotomii dotyczących środków przekazu
Środki Bezpośrednie Pośrednie Nietrwałe A (podstawowe media ludzkiego porozumienia: język, gesty, taniec, spektakl sceniczny, stroje, muzyka; są nietrwałe, mają ograniczony zasięg przestrzenny; nadawca i odbiorca musza być w zasięgu wzroku i słuchu) B (nietrwałe środki pośredniego komunikowania, tj. nośniki umożliwiające równoczesny kontakt nadawcy i odbiorcy w sytuacji, gdy ich zmysły na taki kontakt nie pozwalają; telegraf, telefon, radio, telewizja) wymiar przestrzeni Trwałe C (sytuacja rzadka; bywa jednak, że nadawca dokonuje utrwalenia swego przekazu w obecności odbiorcy; przykładem forma komunikowania się ogłuchłego Beethovena z otoczeniem) D (przekaz trwały i pośredni; to przekazy ikoniczne typu rysunki naskalne, freski, obrazy sztalugowe; pismo utrwalone w formie rękopisów, druku; nośniki archiwizujące przekazy wizualne i dźwiękowe) czasu

10 Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej
Pierwotny układ kultury charakteryzują go styczności bezpośrednie (czyli „pierwotne”, podstawowe) nadawców i odbiorców przekazów kulturowych oraz… brak wyraźnego podziału na twórców i odbiorców (nie jest to sformalizowane; jest spontaniczne, przechodnie) obejmuje treści oparte na wspólnym kodzie kulturowym (z zakresu obyczajów, wiedzy, twórczości, wierzeń) jest układem kultury demokratycznej (dostępnej prawie bez kosztów, nie rozgraniczanej na dziedziny kultury, splecionej z codziennymi czynnościami) występuje w kulturach pierwotnych i kulturach typowych dla wspólnot tradycyjnych (wiejskich, sąsiedzkich, rodzinnych, grup koleżeńskich, kręgów towarzyskich; w takim czy innym sensie odrębnych, autarkicznych)

11 Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej
Instytucjonalny układ kultury charakteryzują go styczności bezpośrednie nadawców i odbiorców przekazów oraz (w odróżnieniu od układu pierwotnego)… formalny charakter kontaktów, zinstytucjonalizowana formuła interakcji (ich uczestnicy występują w ściśle określonych rolach: aktor wobec widza, nauczyciel wobec ucznia, kapłan wobec wiernego i vice versa; w tym przypadku role nadawcy i odbiorcy nie są przechodnie) twórcy to profesjonaliści, odbiorcy jako tacy – niekoniecznie (ich rola jest czasowa, często incydentalna; kiedy indziej, w innej sytuacji mogą być nadawcami) obejmuje treści tworzone/odtwarzane i przekazywane w ramach formalnie zorganizowanych instytucji (szkoła, uczelnia, kościół, teatr, filharmonia)

12 Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej
Trzeci układ kultury [środków masowego przekazu] styczności pośrednie (zapośredniczone przez trwałe środki przekazu) nadawców i odbiorców przekazów treści kultury docierają poprzez czas i/lub przestrzeń) instytucjonalizacja obejmuje wyłącznie nadawców, odbiorcy – jak w pierwszym układzie – znajdują się w sytuacji niesformalizowanej jednostronność przekazu mają swobodę wyboru treści, ale niekiedy pozorną; przy tym bywają przedmiotem manipulacji nadawców typowy dla społeczeństwa masowego; umożliwia dyfuzję kultury, zmniejsza dystans między odbiorcami

13 Czwarty układ kultury (wg Mariana Golki)
Układ „zamiejscowy” dotyczy kontaktów z wytworami kultury, ich „nosicielami” poza miejscem zamieszkania i pracy odbiorców, ale i samych twórców, nadawców możliwy dzięki ruchliwości przestrzennej odbiorców i twórców/nadawców realizowany w ramach turystyki, pielgrzymek, ale i za sprawą technicznych środków przekazu