Podstawowe koncepcje klasycznej socjologii: Pozytywizm i ewolucjonizm.

Prezentacja na temat: "Podstawowe koncepcje klasycznej socjologii: Pozytywizm i ewolucjonizm."— Zapis prezentacji:

1 Podstawowe koncepcje klasycznej socjologii: Pozytywizm i ewolucjonizm.
Lekcja 2

2 Dlaczego socjologia narodziła się tak późno?
Trudność dokładnego określenia i złożoność przedmiotu badań socjologii Powolny rozwój metodologii nauk społecznych Brak ogólnie zaakceptowanej definicji społeczeństwa i innych centralnych dla tej nauki kategorii pojęciowych

3 Źródła socjologii Początki socjologii związane z epoką pozytywizmu;
Źródła wiedzy o społeczeństwie poprzedzające socjologię: - wiedza potoczna; - sztuka; - filozofia społeczna; - tradycja religijna.

4 Wiedza potoczna, zdroworozsądkowa
jest najstarszym sposobem gromadzenia spostrzeżeń dotyczących świata; oparta na autorytecie przodków; często w postaci przysłów; nie musi być sprawdzana, jest pochopna; oparta na stereotypach; prowadzi do błędnych uogólnień; Zagadnienia

5 Przysłowia • Jeżeli pierwszy lepszy człowiek traktuje cię jak konia, nie zwracaj na niego uwagi. Jeżeli drugi człowiek traktuje cię jak konia, poważnie się zastanów. Jeżeli trzeci człowiek traktuje cię jak konia, postaraj się o siodło • Gdy wypuszczasz strzałę prawdy, umocz jej grot w miodzie • Świat utrzymuje się w równowadze czterema rzeczami: nauką mędrca, sprawiedliwością silnego, męstwem walecznego i modlitwą cnotliwego

6 Wiedza zdroworozsądkowa a nauka
obserwacja; eksperyment; wnioskowanie; wyrażanie ocen; emocjonalny charakter, apodyktyczna; chaotyczna;

7 Wątki społeczne w sztuce
sztuka pokazuje hierarchię społeczną malarstwo (zwłaszcza malarstwo rodzajowe – pokazuje obraz życia codziennego) literatura (powieść realistyczna) dramat: temat władzy i posłuszeństwa w powieści realistycznej literatura powinna być lustrem

8 Jaki problem? Bolesław Prus - „Antek” (1880) „[...] pewnego razu ośmioletnia wówczas siostra jego, Rozalia, strasznie zaniemogła. […] Matka wytarła ją gorącym octem, a na drugi dzień napoiła wódką z piołunem. Wszystko na nic, a nawet gorzej, bo po wódce wystąpiły na dziewuchę sine plamy. […] Wezwała na ratunek Grzegorzową, wielką znachorkę. Mądra baba obejrzała chorą uważnie, opluła koło niej podłogę jak należy, posmarowała ją nawet sadłem, ale - i to nie pomogło. Wtedy rzekła do matki: - Napalcie, kumo, w piecu do chleba. Trza dziewczynie zadać na dobre poty, to ją odejdzie. […] No, teraz - rzekła znachorka - położyć dziewuchę na sosnowej desce i wsadzić ją w piec na trzy zdrowaśki. Ozdrowieje wnet, jakby kto ręką odjął! […] Dziewczyna, gdy ją gorąco owiało, ocknęła się. - Matulu, co wy ze mną robicie? A dyć wy mnie spalicie, matulu!… - Cicho, głupia, to ci przecie wyjdzie na zdrowie. […] W głębi pieca leżał trup ze skórą czerwoną, gdzieniegdzie oblazłą. - Jezu! - krzyknęła matka ujrzawszy dziewczynę niepodobną do ludzi. - Oj, Grzegorzowa!… A cóż wyście najlepszego zrobili!… - Et!… Cicho byście lepiej byli… Wy może myślicie, że dziewuszysko od gorąca tak sczerwieniało? To tak z niej choroba wylazła, ino że trochę za prędko, więc i umorzyła niebogę. To wszystko przecie z mocy boskiej. We wsi nikt nie wiedział o przyczynie śmierci Rozalii. Umarła dziewucha - to trudno. Widać, że już tak było przeznaczone. Alboż to jedno dziecko co rok we wsi umiera, a przecie zawsze ich jest pełno. Wzgórza z lasem szumiącym i te, na których krzaki rosły, zostały tam, gdzie były. Pastusi jak dawniej grali na fujarkach w dolinie i życie szło, wciąż szło swoją koleją, choć we wsi nie stało jednej dziewuchy”.

9 Początki socjologii August Comte – termin socjologia:
socius (towarzysz) + logos (wiedza); socjologia nauką o sterowaniu społeczeństwem; Comte inspiratorem pozytywizmu; postulat oparcia wszelkiej wiedzy na doświadczeniu; wiedza powinna być sprawdzalna;

10 Doktryna filozoficzna opracowana przez Comte’a.
Trzy najbardziej popularne znaczenia terminu pozytywizm wg Barbary Skargi: Postawa charakteryzująca się wrogością do “metafizyki” - badań nad “istotą rzeczy”, “absolutem“ itp. Szeroki prąd kulturowy w różnych dziedzinach życia społecznego (nie tylko filozofii). Doktryna filozoficzna opracowana przez Comte’a. (Źródło: B. Skarga, Comte, Warszawa 1977, ss )

11 Szeroko rozumiany nurt pozytywistyczny może być traktowany jako nurt programowo antymetafizyczny i antyspekulatywny. Problemy metafizyczne uznawano za: nienaukowe - metafizykę można bowiem uprawiać, ale nie można jej ”osiągnięć“ uznawać za prawdziwe lub fałszywe. Nie mają one bowiem żadnej wartości poznawczej. niedozwolone - zdania metafizyki są nie tyle bezwartościowe poznawczo, co nonsensowne. Uwaga: problemami metafizycznymi dla pozytywistów były wszelkiego rodzaju kwestie dotyczące niejawnej natury rzeczy, istoty rzeczy itp. Tego rodzaju problemy są pozbawione wartości dla nauk empirycznych badających zależności między zjawiskami. Pozytywistów będą interesowały tylko problemy, które można efektywnie rozwiązać.

12 August Comte (1798-1857) - twórca programu filozofii pozytywnej
August Comte ( ) - twórca programu filozofii pozytywnej. Przez wiele lat pracował z Saint-Simonem, który wywarł niemały wpływ na kształtowanie się idei pozytywizmu. W późniejszych latach życia był bardzo źle oceniany i wręcz izolowany w związku z przekształceniem programu pozytywizmu w ”religię ludzkości”.

13 Prawo trzech stadiów Prawo trzech stadiów jest jednym z najbardziej znanych twierdzeń Comte’a. Ma ono genezę obserwacyjną: stanowi uogólnienie obserwacji historycznych. Jednocześnie jednak Comte przypisuje temu prawu charakter logiczny. Obserwowane tendencje rozwojowe są uznawane przez Comte’a za logikę rozwoju wiedzy: każdy etap rozwoju jest etapem koniecznym a nie błędem, kolejne etapy są zgodne z całością doświadczeń, potrzeb, rozwoju społecznego itp. Rozwój wiedzy idzie zatem w parze z rozwojem społecznym.

14 Stadium teologiczne Pierwszym stadium rozwoju jest stadium teologiczne. W tym stadium człowiek szuka utajonej natury rzeczy, konstruuje ponadnaturalne bóstwa, które wyjaśniają mu świat. Przyroda to w gruncie rzeczy ciąg cudów wytwarzanych przez bóstwa. człowiek opisuje życie i własności tychże bóstw.

15 Co wnosi to stadium do rozwoju wiedzy?
Stadium teologiczne Co wnosi to stadium do rozwoju wiedzy? Człowiek grupuje zjawiska, uczy się klasyfikacji. Pojawia się w ogóle potrzeba poznania. Poznanie ma wartość niezależną od praktyki.

16 Stadium metafizyczne W stadium metafizycznym miejsce bóstw zajmują pojęcia abstrakcyjne: (byt, materia, substancja itp.). Ponadnaturalne bóstwa zostają zastąpione przez coś nieco bardziej naturalnego. Nie są to już byty nadprzyrodzone. Umysł ludzki uczy się w tym stadium prowadzić obserwację zjawisk. To drugie stadium jest tylko modyfikacją pierwszego. Z radykalną odmianą mamy do czynienia w stadium trzecim.

17 Stadium pozytywne Przedmiotem poznania pozytywnego są wyłącznie fakty i związki między nimi. Człowiek poznaje swoje możliwości poznawcze i orientujemy się, że nie jest możliwe osiągnięcie pojęć absolutnych. Przedmiotem badań czyni prawa, stosunki następstwa, podobieństwa, które są odkrywane wyłącznie rozumem i obserwacją.

18 Socjologia - fizyka społeczna
Comte początkowo używał nazwy ”fizyka społeczna”. Od czasów, gdy inny badacz zjawisk społecznych nazwał tak badania społeczeństw przy zastosowaniu metod statystycznych używa nazwy “socjologia”. Socjologia - według Comte’a - nie weszła jeszcze w stadium pozytywne. Bez osiągnięcia tego stadium przez socjologię budowa systemu wiedzy pozytywnej nie będzie ukończona

19 Hierarchia nauk Hierarchia nauk zaproponowana przez Comte’a ma charakter logiczny: nauki są ze sobą logicznie powiązane. Ten logiczny związek polega na tym, że żadna z dyscyplin podrzędnych nie może formułować praw, które byłyby sprzeczne z prawem dyscypliny nadrzędnej, czyli np. Socjologia (fizyka społeczna) nie może formułować praw niezgodnych z prawem ciążenia. System wiedzy ma zatem jednolity charakter, ale nie jest zdominowany przez jedną dyscyplinę.

20 Hierarchia nauk matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia.

21 Początki socjologii jako nauki
Filozof Herbert Spencer w "Studium socjologii« przedstawił zarys socjologii; Emil Durkheim, francuski socjolog pod wpływem pozytywizmu przedstawia "Zasady metody socjologicznej”; podstawy pozytywistycznego nurtu w socjologii; socjolog powinien badać fakty społeczne jak fizyk czy chemik;

22 Ogólne zasady ewolucjonizmu
Przed sformułowaniem zasad ewolucjonizmu obowiązywała zasada stałości cech gatunkowych. W połowie XIX wieku pojawiają się dwa stanowiska ewolucjonistyczne: Sformułowane przez Darwina - zakłada, że zmiany zachodzące w cechach gatunkowych mają częściowo charakter przypadkowy a dopiero post factum możemy ocenić, że część z nich okazała się przydatna, część zaś okazała się szkodliwa dla istnienia gatunku. Te cechy zostają przekazane następcom i lepiej przystosowane gatunki mają szansę przetrwać. Sformułowana przez Lamarcka - morfologiczne anomalie w rozwoju gatunków zwierzęcych tłumaczy się jako rezultat wysiłków adaptacyjnych - nie ma miejsca na powstawanie cech szkodliwych.

23 Herbert Spencer (

24 Program Herberta Spencera
Spencer podejmuje próbę rozszerzenia teorii ewolucji na opis wszelkiego rodzaju zjawisk. Np. procesy poznawcze traktuje jak biologiczną funkcję adaptacji do środowiska. Innymi instrumentami sprawnego przystosowania się do życia w przyrodzie są np. kodeksy prawne i instytucje społeczne. Prawa rządzące procesami transformacji wszelkiego typu układów to prawa ewolucji (integracja i stabilizacja układu) i dysolucji (zwiększanie zróżnicowania i destabilizacja układu). Wszelkiego typu zmiany mają charakter korzystny dla gatunków.

25 Emil Durkheim (1858 – 1917)

26 Najważniejsze prace De la division du travail social 1893
Les Règles de la méthode sociologique 1895 Le Suicide 1897 Les Formes élémentaires de la vie religieuse 1912

27 Co zawdzięczamy Durkheimowi?
Wyróżnienie i scharakteryzowanie zakresu socjologii między innymi naukami Nacisk na dane empiryczne Badania podziału pracy Świadomość społeczna: potrzeba wspólnej płaszczyzny wartości i norm Socjologizm Funkcjonalizm

28 Założenia myśli Durkheima
To, co społeczne, jest ważniejsze od tego, co jednostkowe Jednostki uczą się wartości i kultury od wspólnoty Społeczeństwa tradycyjne działały jak maszyny; społeczeństwa nowoczesne przypominają organizmy Społeczeństwo można badać metodą naukową Kiedy wypełniam swe zadania brata, małżonka czy obywatela, kiedy wywiązuję się z podjętych zobowiązań, dopełniam obowiązków, które zostały wyznaczone niezależnie ode mnie i moich czynów w prawie i obyczajach. Nawet wtedy, gdy są one zgodne z moimi własnymi uczuciami i odczuwam je jako rzeczywistość wewnętrzną, nie przestają być one rzeczywistością obiektywną, ponieważ nie ja je stworzyłem, a jedynie przyswoiłem je sobie przez wychowanie”

29 Fakty społeczne • Traktujmy je jak rzeczy i badajmy empirycznie (nie jak filozofowie) • Traktujmy je jako zewnętrzne i przymusowe dla jednostek (nie jak psychologowie) „Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania zewnętrznego przymusu; (…) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji”

30 Idee Durkheima Analiza znaczenia religii:
totemizm i późniejsze religie opierają się na podziale na rzeczy święte (sacrum) i świeckie (profanum) pytanie o przyczyny spójności społeczeństwa solidarność jako wyjaśnienie zjawiska spójności

31 Teoria samobójstw – procedura tworzenia teorii
1. Zdefiniowanie problemu badawczego i. Zmienna niezależna (samobójstwa) ii. Zmienna zależna (religijność, stan cywilny, zamożność) 2. Sformułowanie hipotezy: Odsetek samobójstw jest związany z religijnością, stanem cywilnym oraz zamożnością 3. Projekt badawczy – plan zbierania, analizy i oceny materiałów w celu weryfikacji hipotezy 4. Zbieranie danych 5. Tworzenie teorii wyjaśniającej

32 Okazało się, że odsetek samobójstw jest wyższy wśród protestantów, niż wśród katolików, zaś najniższy jest wśród żydów. Odsetek samobójstw jest wyższy wśród osób samotnych niż w rodzinach, szczególnie wychowujących dzieci. Odsetek samobójstw jest wyższy w czasach kryzysu oraz ekonomicznej prosperity, niż w czasach gospodarczej stabilności

33 Dodatkowe wyniki do 5 razy częściej mieszkańcy miast niż wsi;
do 4 razy częściej mężczyźni niż kobiety, szczególnie zagrożoną grupą są policjanci i zwodowi wojskowi i wiele, wiele innych

34 Idee Durkheima samobójstwo nie jest indywidualną decyzją, ale faktem społecznym; 4 typy samobójstwa: egoistyczne (słaba społeczna integracja i słaba regulacja moralna); altruistyczne (społeczna integracja i silna regulacja moralna); anomiczne (termin anomia Durkheima jako chaos norm, słaba społeczna integracja i słaba regulacja moralna); fatalistyczne (gdy społeczeństwo nie daje nam możliwości wyjścia z jakiejś sytuacji);