Wykład II Osobowość I Temperament Jolanta Babiak

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Wykład II Osobowość I Temperament Jolanta Babiak"— Zapis prezentacji:

1 Wykład II Osobowość I Temperament Jolanta Babiak
Psychologia Wykład II Osobowość I Temperament Jolanta Babiak

2 Osobowość R=f(S,O) S-O-R

3 Osobowość Wyraża się w zachowaniu jednostki, które można określić jako funkcja bodźców (sytuacji) i właściwości organizmu (O) Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki (wewnętrzny system regulacji; zespół psychicznych dyspozycji jednostki) na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. W psychologii różnic indywidualnych kategorią opisu osobowości jest cecha (Gordon Allport, 1937) Gordon Allport stworzył listę 18 tysięcy słów, głównie przymiotników, stanowiła podstawę wyodrębnienia 5 czynników osobowości Leksykalne studia nad osobowością – badania psychometryczne – Paul Costa i Robert McCrae Teorie cech koncentrują się na badaniu różnic między jednostkami (interindywidualnymi), znaczenie mają także różnice wewnątrzosobnicze (intraindywidualne)

4 Osobowość wg gordona allporta
Osobowość to niepowtarzalna struktura cech, która ukierunkowuje zachowanie (właściwości motywacyjne) Cecha – predyspozycja do reagowania w określony sposób, wspólna dla wszystkich ludzi Dyspozycja osobista – niepowtarzalna, specyficzna cecha dla danej jednostki Wewnątrzosobnicze układy psychofizyczne (neuropsychiczne) dostarczają bodźców i inicjują zachowanie spójne w różnych sytuacjach Osobowość to organizacja dynamiczna, specyficzna dla każdej jednostki i pełni ważne funckje adaptacyjne

5 Kategorie Zgeneralizowanych struktur neuropsychicznych wg allporta (1961)
Dyspozycje dominujące – wpływają na całe zachowanie, np. Osobowość autorytarna lub makiaweliczna Dyspozycje centralne – najbardziej charakterystyczne dla jednostki, ujawniają się w działaniu najczęściej, np. Pewność siebie, nieśmiałość, brak manier, grzeczność, uprzejmość Dyspozycje wtórne – dotyczą wąskiego zakresu bodźców Aktywizcja cechy związana jest z sytuacją (bodziec zewnętrzny), osoba posiadająca daną dyspozycję sama stwarza sytuację , w której ta cecha ma się przejawiać (dlatego wg Allporta cecha ma wartość motywacyjną) Cecha zapewnia spójność zachowania

6 Psychometryczne badania nad strukturą osobowości – model pięcioczynnikowy
Opis osobowości oparty na zdaniach – ujmuje kontekst sytuacyjny – kwestionariusze Paul Costa i Robert McCrae – na podstawie wieloletnich badań wyodrębnili 5 czynników osobowości Kwestionariusz NEO-PI-R obejmuje 30 skal (czynniki 1 rzędu) po 6 na każdy z 5 czynników (2 rzędu)

7 Neurotyczność lęk Agresywna wrogość Depresyjność Impulsywność
Nadwrazliwość nieśmiałość

8 Ekstrawersja Towarzyskość Serdeczność Asertywność Aktywność
Poszukiwanie doznań Emocjonalność pozytywna

9 Otwartość na doświadczenia
Wyobraźnia Estetyka Uczucia Działania Idee wartości

10 ugodowość Zaufanie Prostolinijność Altruizm Ustepliwość Skromność
Skłonność do rozczulania się

11 sumienność Kompetencje Skłonność do porządku Obowiązkowość
Dążenie do osiągnięć Samodyscyplina rozwaga

12 Czynniki “ocean” jako podstawowe wymiary osobowości
Czynniki OCEAN istnieją realnie – ujawniają się w diagnozie samoopisu i szacowania; wykazują dużą stałość; mają znaczenie w procesie adaptacji osoby do środowiska Czynniki OCEAN charakteryzuje niezmienniczość – tzn. Ujawniają się w wielu analizach wykorzystujących inne narzędzia niż to opracowane przez Costę i McCrae Czynniki OCEAN są uniwersalne – według Costy i McCrae w wielu badaniach uzyskano tę samą piecioczynnikową strukturę – niezależnie od płci, rasy, wieku, kultury. Czynniki OCEAN są osadzone w biologicznych podstawach – stopień odziedziczalności to 30-40%

13 Pojęcie temperamentu Temperament – zespół cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości (Emotionality), aktywność (Activity) i towarzyskość (Sociability) EAS Psychologowie osobowości zorientowani biologicznie traktują pojęcie osobowości i temperamentu jako synonimy Inni uważają, że temperament to osobowość w pierwotnej postaci, typowej dla wczesnego rozwoju dziecka

14 Temperament a osobowość
Można wydorębnić szereg charkaterystyk wspólnych dla tych konstruktów; tak więc przez pojęcie temperamentu rozumiemy Cechy przejawiające się w zachowaniu, s†ąd temperament można traktować jako część składową struktury osobowości Temeprament charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia Temperament ma podłoże biologiczne Różnice indywidualne w zakresie cech temperamentu są do pewnego stopnia genetycznie uwarunkowane Cechy temperamentu w postaci emocji i motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa

15 Interakcyjna teoria temperamentu alexandra thomasa I stelli chess skoncentrowana na dziecku
Badania podłużne od 1956 do 1990 roku New York Longitudinal Study Uczestnicy: 133 dzieci z 85 rodzin klasy średniej Obserwacje osób badanych prowadzono od wczesnego niemowlęctwa do pełnej dojrzałości Thomas i Chess nie zadawali pytań o genezę lub mechanizmy leżące u podstaw temperamentu W badaniach tych temperament został ujęty na poziomie opisowym Na podstawie kilkudziesięcioletnich obserwacji wydrębinili 9 kategorii temperamentu

16 Kategorie temperamentu wg thomasa I chess
KATEGORIA OPIS Aktywność Motoryka zachowania oraz proporcja okresów aktywności i braku aktywności dobowej Rytmiczność Reguralność lub jej brak funkcji biologicznych (np. Cykle jedzenia, czuwania i snu) Zbliżanie się - wycofywanie Pierwotna reakcja na nowy bodziec (zabawka, człowiek, pokarm). Zbliżanie się jest rozumiane jako reakcja pozytywyna; unikanie – reakcja negatywna Łatwość przystosowania Łatwość, z jaką zachowanie dziecka można można zmienić w konkrentym kierunku, ujawniające się w sposobie reagowania na nowe bodżce Próg reagowania Siła bodźca potrzebna do wywołania reakcji, którą można zauważyć; ujawnia się w reakcjach na słabe bodźce Siła reakcji Poziom energetyczny reakcji, niezależnie od tego jaki ma kierunek i jakość Jakość nastroju Proporcja emocji pozytywnych i negatywnych Roztargnienie Skuteczność odwracania uwagi dziecka (od tego co robi w danym momencie) przez bodźce zewnętrzne Zasięg uwagi i wytrwałość Najdłuższy czas poświęcony bez przerwy danemu rodzajowi aktywności oraz zdolność do kontynuowania aktywności mimo działania bodźców rozpraszających

17 Konstelacje (typy) temperament w ujęciu thomasa I chess
Temperament łatwy; około 40% dzieci Temperament wolno rozgrzewający się; około 15% dzieci Temperament trudny; 10% populacji dzieci; jest często źródłem zaburzeń w zachowaniu Istnieją metody pomiaru, tj. kwestionariusze przeznaczone dla rodziców do badania temeperamentu, w tym trudnego, u dzieci w różnym wieku

18 Temperament trudny a zaburzenia w zachowaniu
Brak zgodności między temperamentem a wymogami otoczenia może prowadzić do zburzeń zachowania Zaburzenia mogą przejawiać się w różnych postaciach lęku – wybuchy złości, jąkanie, zaburzenia snu Temperament trudny jest u dzieci lekko upośledzonych trafnym predyktorem wystąpienia zaburzeń w zachowaniu

19 Rozwojowy model temperamentu
Może być traktowany konstytucjonalnie tj. w oparciu o wyposażenie biologiczne jednostki, kształtujące się na bazie czynnika dziedzicznego, dojrzewania i doświadczenia Reaktywność – pobudliwość fizjologiczna i behawioralna Występuje w postaci somatycznej, autonomicznej, neurohormonalnej, poznawczej Przejawia się w progach wrażliwości, czasie latencji, sile i amplituidzie reakcji, oraz w czasie powrotu reakcji do stanu wyjściowego Samoregulacja – procesy modyfikujące reaktywność (tj. Podwyższanie reaktywności lub jej obniżanie) Reaktywność i samoregulacja wchodzą w stałą interakcję; samoregulacja wywiera coraz większy wpływ na reaktywność w miarę dojrzewania

20 Rozwojowy model temeramentu – podstawy biologiczne
W miarę dojrzewania zachodzą zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym Biologiczne mechanizmy temperamentu są zależne od stadium rozwoju Cechy temperamentu ujawniają się w danym stadium rozwoju w zakresie motoryki, emocji i uwagi Na przykład: noworodek w zakresie emocji przejawia raczej emocje negatywne, we wczesnym dzieciństwia ujawniają się zachowania regulowane przez emocje pozytywne, samokontrola u dziecka małego przejawia się w sterowaniu uwagą (ku ludziom, zwierzętom przedmiotom lub odwracaniem od nich uwagi), u dziecka starszego przejawia się w kontroli słownej.

21 Rozwojowy model temeramentu - pomiar
Struktura temperamentu niemowlęcia Pomiar cech temepramentu dzieci (3-8 lat) Poziom aktywności Przyjemność, uśmiech Uśmiech Aktywność, impulsywność Strach Nieśmiałość, niezadowolenie Niezadowolenie ze względu na skrępowanie ruchów Strach, złość, smutek Łatwość uspokajania się Czas koncentracji Kontrola hamowania, uwaga i wrażliwość percepcyjna

22 Koncepcja temperamentu jeroma kagana skoncentrowana na dziecku
Temperament zahamowany (wysokoreaktywny) – reagowanie na zdarzenia nowe w sposób nieśmiały i ostrożny, powstrzymywanie się od okazywania emocji, wystraszenie; występuje u około 10% dzieci Temperament niezahamowany (niskoreaktywny) – rozmowność, nawiązywanie kontaktu, spontaniczność, okazywanie emocji, brak strachu; występuje u około 25% dzieci Główną metodą pomiaru jest obserwacja w warunkach laboratoryjnych

23 Koncepcja arnolda bussa I Roberta plomina
Emocjonalność: skłonność do reagowania silnym pobudzeniem, skłonność do łatwego i silnego rozstrojenia; dystres – płacz dziecka, starch, złość Aktywność – wigor (poziom energetyczny zachowania) i tempo (szybkość reakcji) Towarzyskość – (kierunek zachowań) tendencja do przedkładania towarzystwa innych ludzi nad samotność; pozytywne wzmocnienia płynące z interakcji społecznych

24 Teoria pen – trzech superczynników hansa eysnecka
Osobowość posiada dwa aspekty: temperament i inteligencję; jeśli z z obszaru osobowości usuniemy inteligencję pozostaje temperament, stąd w tej teorii termin temperament i osobowość można używać zamiennie Koncepcja Eysencka ma status teorii temepramentu, choć czasem prezentowana jest jako przykład biologicznie zorientowanej osobowościowej teorii cech Wstępne analizy doprowadziły do wyodrębnienia dwóch czynników: neurotyczności i histerii (nadmierna emocjonalność jako reakcja nerwicowa u ekstraweryków i stan obniżonego nastroju u introwertyków zwana dystymią) Wynikiem tych badań było wyodrębnienie dwóch zasadniczych czynników tj. Ekstrawersji i neurotyczności Kolejne prace badawcze doprowadziły uczonego wraz ze współpracownikami do wyodrębnienia trzeciego wymiaru tj. Psychotyczności – niska wrażliwość na normy społeczne (niedostosowanie społeczne) i impulsywność Te trzy czynniki traktowane są jako niezależne: psychotyczność, ekstrawersja i neurotyczność stąd akronim PEN

25 Opis czynników w teorii pen
Psychotyczność: wymiar, którego jeden biegun reprezentują cechy takie jak altruism, empatia i uspołecznienie a drugi biegun reprezentuje agresja, chłód emocjonalny, przestępczość, psychopatia i schizophrenia Ekstrawersja: jeden biegun to: towarzyskość serdeczność, aktywność, poszukiwanie doznań; drugi biegun to wycofanie społeczne, mniejsza aktywność, niska asertywność, i niskie poszukiwanie doznań Neurotyczność (emocjonalność): lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie; przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga, stabilność emocjonalna

26 Teoria poszukiwania doznań marvina zuckermana
Założenie: pod względem odporności na deprywację sensoryczną istnieją silne różnice indywidualne Koncepcja poszukiwania doznań jest skoncentrowana na jednym wymiarze temperamentu Postulat: osiągnięcie optymalnego poziomu stymulacji jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne (zewnętrzne dla jednostki) i konstytucjonalne (związane z jednostką; podstawowa właściwość fizyczna lub psychiczna) Cecha która wyraża skłonność do poszukiwania lub unikania doznań została nazwana poszukiwaniem doznań (sensation seeking) Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość ilościowa stymulacji ile ich znaczenie dla danej jednostki Istotne dla poszukiwania doznań jest podejmowanie ryzyka

27 Poszukiwanie doznań - czynniki
Poszukiwanie grozy i przygód (thrill and adventure seeking): manifestuje się w chęci do zajęć i aktywności na świeżym powietrzu i ryzykownych, chęci do uprawiania ekscytujących rodzajów sportu Poszukiwanie przeżyć (experience seeking): przejawia się w nietuzinkowym stylu życia angażującycm umysł i zmysły np. Niekonwencjonalne podróże, sięganie po narkotyki, poszukiwanie niezwykłego towarzystwa Rozhamowanie (disinhibition) skłonność do poszukiwania odprężenia w takich aktywnościach jak “hulaszczy” styl odpoczynku, picie alkoholu, hazard Podatność na nudę (Boredom susceptibility) przejawia się w awersji do powtarzania doświadczeń, pracy o rutynowym, powtarzalnym charakterze, do nudnych ludzi; wskaźnikiem tej charakterystyki jest reagowanie niepokojem na monotonię

28 Psychobiologiczny model temperamentu Roberta cloningera
Charakterystyczne syndromy spotykane w populacji osób chorych psychicznie i zdrowych Lęk poznawczy (psychiczny) – charkateryzujący się oczekiwaną obawą, rozmyślaniami nasyconymi niepokojem, lękiem społecznym, niepewnoscią, trudnościami w rozprężeniu mięśniowym, i powolnym dochodzeniu do stanu równowagi po doświadczeniu stresu (np. Choroby, rozstania); przejawia się w zmęczeniu, napięciu psychicznym i mięśniowym i powolnym powrotem do zdrowia nawet po niewielkich chorobach; korelauje negatywnie z towarzyskością, impulsywnością i zachowaniami aspołecznymi Lęk somatyczny – doświadczanie dolegliwości cielesnych, bólu, równolegle z rozproszeniem uwagi i ogólną bojaźnią niezwiązaną z konkretnymi sygnałami ostrzegawczymi; charakterysytyczny jest niski próg bólu, odporność na środki uspokajające; psychiczny dystres u osób z lękiem somatycznym połączony jest z poszukiwaniem nowości i impulsywnością oraz innymi zachowaniami aspołecznymi

29 Regulacyjna teoria temperamentu w ujęciu jana strelaua
Temperament ujmowany jest w myśl RTT jako jeden z czynników uczestniczących w regulacji stosunku człowieka ze światem zewnętrznym RTT postuluje, że temperament obecny u człowieka już we wczesnym niemowlęctwie odnosi sie przede wszystkim do formalnych cech zachowania Formalna charakterysytka zachowania Aspekt energetyczny Aspekt czasowy

30 Aspekt energetyczny I czasowy w ujęciu RTT
Reaktywność – cecha organizmu, która determinuje intensywność reakcji charaktersytyczną dla danej jednostki; biegun wrażliwości sensorycznej i biegun wydolności Niska reaktywność oznacza duże zapotrzebowanie na stymulację Wysoka reaktywność wiąże się z małym zapotrzebowaniem na stymulację Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej. Duży poziom aktywności idzie w parze z niską reaktywnością; niska aktywność idzie w parze z wysoką reaktywnością Aspekt czasowy Szybkości i tempo reakcji – zdolność szybkiej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu

31 Cechy temperamentu w ujęciu rtt
Cecha Opis Żwawość Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednej reakcji na inną w zależności od zmian w otoczeniu Perseweratywność Skłonność do kontynuowania i powtarzania zachowań i doświadczania stanów emocjonalnych po zaprzestaniu działania bodźca, który te stany wywołał Wrażliwość sensoryczna Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej Reaktywność emocjonalna Skłonność do intensywnego reagowania na bodźce wywułujące emocje, wyrażajace się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej Wytrzymałość Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej Aktywność Skłonność do podejmowania aktywności o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)

32 Bibliografia Strelau, J. (2006). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: SCHOLAR rozdziały 7, 8, 9, 10


Pobierz ppt "Wykład II Osobowość I Temperament Jolanta Babiak"
Reklamy Google